HR, 02-02-2010, nr. 08/00528

‘Ik heb nog een aanvullend verzoek.

Het verhaal over de ontvoering van [slachtoffer 1] komt voornamelijk van [slachtoffer 1] zelf. Er is voorts nog ClE-informatie, waarvan niet uitgesloten is dat deze informatie uit de richting van [slachtoffer 1] komt. Er is in elk geval een informant die iets over [slachtoffer 1] weet en wellicht ook nog meer. Ik verzoek het hof, met toepassing van het noodzaakcriterium, om deze ClE-informant als getuige te horen. De informant zou duidelijkheid kunnen verschaffen over de vraag of de ontvoering wel heeft plaatsgevonden dan wel, zo de ontvoering daadwerkelijk heeft plaatsgevonden, wie daarbij betrokken zijn geweest. Er is iemand geweest die op enig moment tegenover de CIE heeft gezegd iets over deze aangelegenheid gehoord of meegekregen te hebben. Ik wil deze informant daarover horen, vooral over wat hij nog meer weet en hoe hij aan deze informatie is gekomen. Het is juist dat dit verzoek al eerder is gedaan. In de getuigenverhoren van deze zitting zie ik echter aanleiding om nogmaals dit verzoek te doen.

De advocaat-generaal deelt daarop het volgende mede.

Ik verzet mij tegen het horen van deze ClE-informant, op grond van dezelfde redenen als vermeld in een brief van mij aan de raadsman van 2 augustus 2007. De raadsman heeft thans geen nieuwe argumenten aangevoerd die zouden noodzaken tot het horen van de informanten. Ik wijs er op dat het een normale gang van zaken is om de ClE-chef te horen in plaats van een ClE-informant. Ik wil het hof dan ook vragen om deze ClE-chef te horen in plaats van deze ClE-informant.

Het hof onderbreekt het onderzoek voor beraad. Het hof hervat het onderzoek.

De voorzitter deelt als beslissing van het hof mede dat het verzoek van de raadsman om een ClE-informant te horen wordt toegewezen. Het hof motiveert deze beslissing als volgt. In dit bijzondere geval wordt:

Nu is gebleken dat de CIE beschikt over een informant die kennis bezit van de beweerde ontvoering, acht het hof het noodzakelijk om deze informant — te weten de persoon, die genoemd wordt in het CIE proces-verbaal van 24 mei 2006 (dossier E sub 1, pagina 193) en die met de volgende informatie zou zijn gekomen: ‘[slachtoffer 1] uit [plaats] wordt momenteel vastgehouden door een groep criminelen uit Brabant in verband met een openstaande schuld’ als getuige te horen.

Het verzoek van de advocaat-generaal om de ClE-chef te horen in plaats van voornoemde ClE-informant wordt door het hof afgewezen, nu deze ClE-chef geen duidelijkheid kan bieden over de vraag hoe de informant aan zijn wetenschap omtrent de ontvoering is gekomen en wat deze informant precies heeft gezien of gehoord.

Het hof zal de onderhavige zaak inhoudende de stukken in handen stellen van de raadsheer-commissaris teneinde deze informant te horen.’

‘De advocaat-generaal voert daarop het woord overeenkomstig een op schrift gesteld standpunt van het openbaar ministerie met betrekking tot de oproeping van een ClE-informant als getuige, welk op schrift gesteld standpunt — met bijlagen — vervolgens aan het hof wordt overgelegd en ingelast dient te worden beschouwd.

De advocaat-generaal deelt in aanvulling op voormeld standpunt het volgende mede.

Het gaat hier om een informant die slechts heeft gezegd dat ‘[slachtoffer 1] uit [plaats] wordt vastgehouden door een groep criminelen uit Brabant in verband met een openstaande schuld’.

Naar mijn mening is er in deze zaak geen sprake van een bijzondere omstandigheid die het horen van de informant noodzakelijk maakt. Een oproeping van deze informant als getuige moet derhalve achterwege blijven. Zoals ik al in mijn brief van 7 november 2007 heb uiteengezet, dient er een afweging van belangen plaats te vinden, waarbij ik van mening ben dat het algemeen belang dient te prevaleren.

Het is moeilijk om een juiste motivering te geven waarom een oproeping van deze informant achterwege moet blijven, omdat dan de identiteit van deze informant bekend kan worden. Ik wil deze getuige niet de status geven van bedreigde getuige. Zoals in het ClE-proces-verbaal nr. 01/2007, d.d. 4 december 2007, is uiteengezet kan een verhoor van de informant als bedreigde getuige niet garanderen dat de identiteit van de informant verborgen blijft.

De raadsman van verdachte, mr. Van Bergen Henegouwen, deelt desgevraagd het volgende mede.

De parlementaire enquêtecommissie Van Traa heeft zich al eerder over de vraag gebogen of een informant als getuige dient te worden gehoord. Volgens deze commissie is de beantwoording van deze vraag voorbehouden aan de rechter. Het ClE-proces-verbaal dat is overgelegd, is niet meer dan een opiniërend stuk, en bevat slechts de mening van de verbalisant. Het is niet aan de CIE om te bepalen of een informant als getuige gehoord wordt. Dit is aan de rechter voorbehouden. Voorts zijn er voldoende mogelijkheden geschapen om de afscherming van de getuige te garanderen. Er is geen groter —algemeen— belang aanwezig waardoor oproeping van deze getuige achterwege zou moeten blijven. Er is niets veranderd in deze kwestie sinds de brief van de advocaat-generaal van 7 november 2007. Thans weten we bovendien dat het openbaar ministerie geen poging doet om een bedreigde status voor de getuige te krijgen.

Ik wil er nog op wijzen dat de openstaande schuld, waarover wordt gesproken in de ClE-info, in het verhaal van cliënt past.

Gelet hierop ben ik van mening dat een niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie in de strafvervolging in deze zaak voor de hand ligt.

De advocaat-generaal deelt hierop het volgende mede.

Alle mogelijkheden, waaronder ‘model Vught’, om de informant als getuige op een bepaalde manier te horen en waardoor de afscherming van de identiteit van de informant gegarandeerd blijft, heeft het openbaar ministerie onderzocht, echter zonder resultaat. Dit is doorslaggevend geweest bij de beslissing om de getuige niet op te roepen.

De motivering van het hof om deze getuige te horen, zoals opgenomen in het proces-verbaal terechtzitting, was in deze van belang. De in dat proces-verbaal genoemde ‘redenen van wetenschap’ zijn zo dicht gelegen tegen een vaststelling van de identiteit van de informant, dat dit genoeg reden was om de informant niet als getuige op te roepen. Het is een weging van factoren geweest, waaruit deze conclusie werd getrokken.

De raadsman van verdachte, mr. Van Bergen Henegouwen, deelt daarop het volgende mede.

Het standpunt van het openbaar ministerie in deze is dat het openbaar ministerie deze weging uitvoert. De wetgever heeft echter bepaald dat deze weging bij de rechter ligt. Ik deel het standpunt van hel openbaar ministerie dan ook niet.

Het hof onderbreekt het onderzoek voor beraad.

Het hof hervat vervolgens het onderzoek.

De voorzitter deelt vervolgens als beslissing van het hof mede dat hetgeen de advocaat-generaal heeft aangevoerd geen aanleiding voor het hof is om de eerder ter zitting van het hof van 1 november 2007 genomen beslissing om de ClE-informant als getuige te horen te herzien. Het hof heeft het toen noodzakelijk geacht deze informant, genoemd in het ClE-proces-verbaal van 24 mei 2006 (dossier E sub 1, pagina 193), die met de volgende informatie zou zijn gekomen: ‘[slachtoffer 1] uit [plaats] wordt momenteel vastgehouden door een groep criminelen uit Brabant in verband met een openstaande schuld’ als getuige te horen. Het gaat derhalve over een informant die kennelijk wetenschap heeft van de beweerdelijke ontvoering. In de overwegingen omtrent de noodzakelijkheid om deze getuige te horen is door hetgeen de advocaat-generaal thans ter zitting heeft aangevoerd geen verandering gekomen.

Het hof zal thans echter doorgaan met de behandeling van de strafzaak en de eventuele consequenties voor wat betreft de weigering van het openbaar ministerie tot het oproepen van de getuige in het arrest opnemen.

De advocaat-generaal wordt in de gelegenheid gesteld te rekwireren.

(…)

De raadsman van verdachte, mr. Van Bergen Henegouwen, voert het woord tot verdediging.

(…)

De raadsman voert daarop het volgende aan.

Het openbaar ministerie gaat niet in op de mogelijke consequenties van de weigering om de getuige op te roepen. Op grond van artikel 349, derde lid, van het Wetboek van Strafvordering, dient deze weigering te leiden tot het niet ontvankelijk verklaren van het openbaar ministerie in zijn vervolging.

Een aspect van deze procedure is dat eerst dient te worden afgewacht of aan de getuige de status van bedreigde getuige wordt toegekend. Een ander aspect is dat indien er sprake is van een tijdelijke niet ontvankelijkheid van het openbaar ministerie in zijn vervolging, deze ontvankelijkheid weer herleeft als het openbaar ministerie een ander standpunt inneemt. Deze keuze is aan het openbaar ministerie. Beide aspecten zijn niet thans niet of niet meer aan de orde.

Voorts is het openbaar ministerie niet ontvankelijk in zijn vervolging op grond van artikel 359a van het Wetboek van Strafvordering.

Het horen van deze getuige door de verdediging is noodzakelijk om ontlastend materiaal in handen te krijgen. Het ontnemen van deze mogelijkheid aan de verdediging betekent een schending van artikel 6 van het Europees verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (EVRM).(…)

De advocaat-generaal repliceert als volgt.

Naar mijn mening zou hier de situatie als bedoeld in artikel 349, derde lid, van het Wetboek van Strafvordering slechts van toepassing kunnen zijn op de telastegelegde ontvoering en niet op de afpersing. Dus ben ik van mening dat, zo het hof mocht overgaan tot het niet ontvankelijk verklaren van het openbaar ministerie, dit uitsluitend het onder 1 tenlastegelegde feit kan betreffen. Alleen op dit feit heeft de informatie van deze informant betrekking. Er bestaat geen enkele relatie met de onder 2 tenlastegelegde afpersing. Er wordt door het openbaar ministerie niet willens en wetens geweld gedaan aan de waarheidsvinding. Het gaat hier om ClE-informatie die belastend noch ontlastend is voor deze verdachte. Het onderzoek naar de mogelijkheid deze informant op verantwoorde wijze te horen heeft alleen geleid tot een negatief resultaat.

Van onregelmatigheden in het opsporingsonderzoek is niets gebleken. Een verweer dienaangaande is ook niet onderbouwd.

(…)

Ik persisteer bij hetgeen ik heb aangevoerd.’

‘De officier van justitie mag een dergelijke toezegging evenwel alleen doen, indien hij van oordeel is dat de desbetreffende getuige voldoet aan de aan een bedreigde getuige gestelde eisen. Er dient dus een duidelijk verband te bestaan tussen het oordeel van de officier van justitie omtrent de gegrondheid van de anonimiteit en de door hem gedane toezegging omtrent die anonimiteit. De legitimerende grondslag van deze weigeringsgrond is vooral hierin gelegen dat de officier van justitie met het oog op het doen van een toezegging aan een getuige dat hij anoniem zal worden verhoord, niet het oordeel van de rechter omtrent de gegrondheid van de anonimiteit zal kunnen afwachten, omdat anders de bereidheid van getuigen om een verklaring af te leggen te zeer zal afnemen. Zou deze voorwaarde niet gesteld worden, dan laat de wettelijke regeling de mogelijkheid open om ook aan getuigen die naar het oordeel van officier van justitie niet als bedreigde getuigen aangemerkt dienen te worden, een dergelijke toezegging te doen.’7.

‘De bevoegdheid tot weigering van de tenuitvoerlegging van de dagvaarding van een getuige, die naar het oordeel van de rechter geen bedreigde getuige is, kan dus niet worden gebaseerd op het recht van de getuige op bescherming van zijn fundamentele rechten en belangen. Deze weigeringsbevoegdheid kan echter wel worden gerechtvaardigd door het opsporingsbelang, namelijk het belang dat pretense bedreigde getuigen niet worden afgeschrikt om een verklaring tegenover de politie of de rechter-commissaris af te leggen, omdat hun anonimiteit niet wordt gegarandeerd. Indien dit opsporingsbelang zó zwaar weegt dat de officier van justitie een door hem aan de getuige gedane toezegging tot garantie van de anonimiteit gestand wil doen, niettegenstaande het feit dat de rechter in twee instanties heeft beslist dat deze anonimiteit ongegrond is, dan dient de strafzaak te worden beëindigd. Ik stel daarom voor aan artikel 349 een nieuw derde lid toe te voegen, waarin is bepaald dat in geval van een weigering van de officier van justitie om een door de rechter gegeven bevel tot dagvaarding of oproeping van een getuige ten uitvoer te leggen, terwijl die getuige ingevolge een onherroepelijke rechterlijke beslissing geen bedreigde getuige is, de rechtbank de niet ontvankelijkheid van de officier van justitie in zijn vervolging dient uit te spreken. Voor alle betrokkenen dient vooraf duidelijk te zijn welk rechtsgevolg een dergelijke weigering zal hebben.’11.

In de onderhavige zaak gaat het om een informant van de politie van wie een verklaring is opgenomen in een zich in het dossier bevindend proces-verbaal van het Hoofd van de RCID van 30 juli 1998, aan welke informant toen, kennelijk met het oog op het belang van de opsporing, is toegezegd dat hij niet als getuige — ook niet aIs bedreigde getuige — zou worden gehoord.

De officier van justitie heeft naar aanleiding van de beslissing van het hof dat de informant als getuige diende te worden gehoord weliswaar herhaaldelijk getracht de betrokkene te overreden om zich als (bedreigde) getuige te doen horen door de rechter-commissaris, doch hij heeft, toen die pogingen geen succes hadden, gemeend het standpunt van de informant te moeten respecteren in die zin dat hij niet in strijd met de eerder gedane toezeggingen heeft geprobeerd de informant tegen diens wil voor de rechter-commissaris te doen geleiden.

Mede gezien de inspanningen die de officier van justitie zich heeft getroost om alsnog aan het bevel van het hof te kunnen voldoen, is het kennelijk oordeel van het hof dat zich hier voor wat het optreden van het Openbaar Ministerie betreft een geval voordoet dat vergelijkbaar is met de situatie waarvan sprake was in de zaak die heeft geleid tot voornoemd arrest van de Hoge Raad van 1 juni 1999. NJ 1999, 567, zonder nadere motivering, die ontbreekt, niet begrijpelijk. Voorzover het middel daarover klaagt is het gegrond.’14.

‘Uit de art. 553 en 555 Sv vloeit voort dat het openbaar ministerie verplicht is zijn medewerking te verlenen aan een door de zittingsrechter bevolen dagvaarding of oproeping van een getuige, ook indien het verhoor van die getuige naar het oordeel van de zittingsrechter door de rechter-commissaris dient te geschieden.

Zoals in de conclusie van de advocaat-generaal is uiteengezet heeft de wetgever in het kader van de Wet getuigenbescherming onder ogen gezien dat een weigering van het Openbaar Ministerie om te voldoen aan een bevel tot dagvaarding of oproeping van een getuige als bedoeld in art. 264 Sv niettemin kan worden gerechtvaardigd door een zwaarwegend opsporingsbelang, te weten het belang dat pretense getuigen niet worden afgeschrikt om een verklaring tegenover de politie of de rechter-commissaris af te leggen, omdat hun anonimiteit niet wordt gegarandeerd.

Wanneer in een dergelijk geval de officier van justitie, niettegenstaande een bevel van de zittingsrechter als bovenbedoeld, een aan de getuige gedane toezegging tot garantie van anonimiteit gestand wil doen en weigert die getuige op te roepen zal door de rechter die het bevel handhaaft, ingevolge het bij genoemde wet ingevoegde derde lid van art. 349 Sv aan die weigering het rechtsgevolg van niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie in de vervolging dienen te worden verbonden. Die niet-ontvankelijkheid staat overeenkomstig de uit de wetsgeschiedenis blijkende bedoeling van de wetgever niet in de weg aan een nieuwe vervolging ter zake van hetzelfde feit.

Het Wetboek van Strafvordering behelst niet een uitdrukkelijke voorziening voor het geval dat het openbaar ministerie een persoon vanwege een zwaarwegend opsporingsbelang de toezegging heeft gedaan dat hij in het geheel niet als getuige, dus ook niet als bedreigde getuige in de betekenis die daaraan in dat wetboek toekomt, zal worden gehoord en de rechter niettemin beveelt dat die persoon ofwel ter terechtzitting ofwel — al dan niet als bedreigde getuige — door de rechter-commissaris dient te worden gehoord.

Nu de situatie waarin het openbaar ministerie in een dergelijk geval komt te verkeren niet wezenlijk verschilt van die welke voor de wetgever aanleiding is geweest voor opneming in het Wetboek van Strafvordering van het derde lid van art. 349 Sv, brengt redelijke wetstoepassing mee dat in een zodanig geval een weigering van het openbaar ministerie aan een rechterlijk bevel tot het oproepen van die persoon als getuige — ter terechtzitting dan wel voor de rechter-commissaris — eveneens tot gevolg moet hebben dat de niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie in de vervolging wordt uitgesproken, hetgeen, evenals dat bij toepassing van art. 349, derde lid, Sv het geval is, geen beletsel vormt voor een nieuwe vervolging ter zake van hetzelfde feit.’