HR, 25-06-2004, nr. R03/107HR

Het gaat in deze alimentatiezaak om de relatie die het hof heeft gelegd tussen de behoefte van de vrouw en het gemeenschappelijke budget dat partijen tijdens hun huwelijk voor vaste lasten hanteerden, alsmede om de devolutieve werking van het appel in de rekestprocedure.

Partijen zijn op 26 juni 1989 op huwelijkse voorwaarden met elkaar gehuwd. Zij hadden tijdens hun huwelijk beiden een eigen bankrekening waarop hun inkomsten werden geboekt en eigen spaarrekeningen. De vaste lasten werden voldaan van een gezamenlijke bankrekening waarop partijen naar rato van hun inkomsten maandelijks een bedrag stortten, de man ƒ 900,- en de vrouw ƒ 600,-.

Bij verzoekschrift van 8 juni 2001 heeft de vrouw de rechtbank Leeuwarden verzocht de echtscheiding tussen partijen uit te spreken, te bepalen dat de man als bijdrage in de kosten van het levensonderhoud van de vrouw (maandelijks) bij vooruitbetaling dient te voldoen een bedrag van ƒ 750,-, inclusief het daarover door de man te genieten fiscale voordeel, althans een in goede justitie te bepalen bedrag en de man te gelasten met de vrouw over te gaan tot scheiding en deling van de gemeenschap, voorzover deze tussen partijen bestaat, met benoeming van een notaris en een onzijdig persoon als volgens de wet.

De rechtbank heeft bij beschikking van 3 oktober 2001 de echtscheiding tussen partijen uitgesproken en hen gelast de huwelijksgemeenschap te verdelen voor zover deze tussen hen bestaat. De echtscheidingsbeschikking is op 16 oktober 2001 in de registers van de burgerlijke stand ingeschreven 2..

De vrouw heeft aan haar alimentatieverzoek ten grondslag gelegd dat zij, gelet op de welstand van partijen tijdens het huwelijk, tot aan het gevraagde bedrag behoefte heeft en dat de man voldoende draagkracht heeft om dit bedrag te voldoen. De man heeft zich onder meer verweerd met de stelling dat de vrouw geen behoefte heeft aan alimentatie omdat zij voldoende inkomsten heeft om in haar eigen levensonderhoud te voorzien, dat zij in staat moet worden geacht meer inkomsten te verwerven en dat zij ten onrechte een beroep doet op de welstand van partijen tijdens het huwelijk. De man heeft voorts verzocht te bepalen, voor zover de rechtbank van oordeel zou zijn dat de vrouw behoeftig is, dat de door hem te betalen alimentatie wordt gelimiteerd en dat hij vanaf 1 juli 2004 niet meer onderhoudsplichtig zal zijn.

Bij beschikking van 2 oktober 2002 heeft de rechtbank het verzoek van de vrouw met betrekking tot de bijdrage in haar levensonderhoud afgewezen op grond van het oordeel dat de vrouw niet behoeftig is.

In het door de vrouw ingestelde appel heeft het hof Leeuwarden bij beschikking van 4 juni 2003 de beschikking van 2 oktober 2002 vernietigd en de door de man aan de vrouw te betalen alimentatie bepaald op € 327,24 per maand met ingang van 16 oktober 2001.

De man is tijdig3. van deze beschikking in cassatie gekomen. Hij heeft bij zijn verzoekschrift verzocht in de gelegenheid te worden gesteld zijn middelen aan te vullen bij aanvullend verzoekschrift, nu het proces-verbaal van de zitting van 15 april 2003 bij indiening van het cassatieverzoekschrift nog niet beschikbaar was. De man heeft echter geen aanvullend verzoekschrift ingediend. De vrouw heeft een verweerschrift ingediend.

De man heeft vier middelen tot cassatie aangevoerd, alle bestaande uit een aantal onderdelen. De middelen zijn alle gericht tegen de rov. 10-12, luidende:

Middel 1 klaagt (onder 4.4) dat het rechtens onjuist, althans zonder nadere motivering onbegrijpelijk is, dat het hof de mate van welstand van partijen tijdens hun huwelijk bij de beoordeling van de behoefte van partijen in aanmerking heeft genomen, ondanks het feit dat partijen hun inkomen volledig gescheiden hielden en hun inkomen, afgezien van hun bijdrage aan een gemeenschappelijk budget, voor bestedingen voor zichzelf hebben aangewend. Althans is onbegrijpelijk, zo vervolgt het middel, dat het hof, gelet op hetgeen tijdens de procedure is komen vast te staan en partijen hebben aangevoerd, rekening heeft gehouden met de welstand als factor die de behoefte (mede) bepaalt.

Het middel motiveert deze klacht door erop te wijzen dat de welstand waarin de vrouw ten tijde van het huwelijk leefde (in ieder geval hoofdzakelijk) werd bepaald door hetgeen van haar inkomen resteerde na aftrek van de bijdrage voor de huishoudpot. Dit restant bleef na de scheiding beschikbaar zodat zij in zoverre niet in een ongunstiger positie kwam te verkeren dan tijdens het huwelijk. Verder stelt het middel dat de omstandigheid dat de vrouw na echtscheiding alleen een aantal vaste lasten moet betalen geen, althans onvoldoende verband houdt met de lotsverbondenheid tussen partijen om te rechtvaardigen dat met deze kosten rekening wordt gehouden in het kader van een op welstand gebaseerde bijdrage.

Ik meen dat de klacht faalt. Het hof heeft wel degelijk rekening gehouden met de wijze waarop partijen tijdens hun huwelijk hun financiën hadden ingericht. Dit blijkt in zijn algemeenheid al uit rov. 9, waarin het hof heeft gesproken van "de financiële positie van partijen gedurende het huwelijk" en uit rov. 10, waarin het hof heeft uiteengezet hoe partijen gedurende hun huwelijk hun financiën hadden ingericht. In de rov. 11 en 12 heeft het hof de behoefte van de vrouw en de vervolgens vast te stellen alimentatie aan het gemeenschappelijke budget van partijen tijdens het huwelijk gerelateerd. Dit geeft geen blijk van een onjuiste rechtsopvatting en is evenmin onvoldoende gemotiveerd.

Overigens mist de stelling (onder 4.4, eerste volzin) dat vaststaat dat partijen tijdens hun huwelijk hun inkomen volledig gescheiden hebben gehouden, naar mijn mening feitelijke grondslag. Het hof heeft immers vastgesteld dat partijen tijdens het huwelijk een gemeenschappelijk budget hanteerden waarin de man en de vrouw maandelijks naar rato van ieders inkomen respectievelijk ƒ 900,- en ƒ 600,- bijdroegen. Dit gemeenschappelijke budget diende, naar de man heeft aangevoerd, voor vaste lasten (eten, drinken, gemeentelijke lasten, water, elektra, gas, abonnementen enz.). In zoverre hielden partijen hun inkomen derhalve niet gescheiden en was er wel degelijk sprake van een "subsidiëring" van de vrouw door de man. Het hof heeft in zoverre (namelijk ten belope van het gemeenschappelijke budget) de welstand van partijen tijdens het huwelijk bij zijn beoordeling betrokken en kon dat naar mijn mening ook doen. Het is niet onjuist, noch onbegrijpelijk, dat het hof heeft geoordeeld dat in dat licht van een behoefte van de vrouw sprake is.

Het hof heeft evenmin blijk gegeven van een onjuiste rechtsopvatting gezien de achtergrond van de alimentatieplicht: de levensgemeenschap die door het huwelijk is geschapen. In dit geval heeft die levensgemeenschap immers uitdrukking gevonden in het naar rato bijdragen aan de gemeenschappelijke vaste lasten. Niet valt in te zien - het middel voert daarvoor ook geen redenen aan - waarom die levensgemeenschap in dit concrete geval niet haar werking voor enige tijd zou kunnen behouden, ook al werd de huwelijksband geslaakt. Bovendien blijkt uit de door het middel genoemde beschikking HR 14 november 1997, NJ 1998, 112, en uit de beschikking HR 9 februari 2001, NJ 2001, 216, m.nt. S.F.M. Wortmann, dat de door het huwelijk geschapen levensgemeenschap, door het middel lotsverbondenheid genoemd, in algemene zin de reden is voor de alimentatieplicht. Die reden brengt niet mee dat per kostenpost, per aspect van de behoefte, zou moeten worden bezien of de door het huwelijk geschapen levensgemeenschap een door de ene aan de andere gewezen echtgenoot verschuldigde bijdrage daarin rechtvaardigt. Voorzover het middel (onder 4.4, laatste alinea) een dergelijke opvatting huldigt, gaat het naar mijn mening van een onjuiste rechtsopvatting uit.

Het middel klaagt onder 4.5 dat uit de bestreden beschikking niet is af te leiden welke lasten het hof in zijn beoordeling heeft betrokken en tot welke omvang. Het hof had, zo klaagt de man, in moeten gaan op de stellingen van de man dat de hogere woonlasten van de vrouw geen uitvloeisel zijn van het huwelijk, maar voortvloeien uit haar eigen keuze voor een modernere en luxere woning. De rechter moet immers ook in alimentatiezaken ingaan op tussen partijen gevoerde debatten.

Deze laatste stelling is op zich juist. Weliswaar is het vaste rechtspraak dat aan de motivering van uitspraken waarin de hoogte van een bijdrage in het levensonderhoud is vastgesteld en die uitsluitend het vaststellen en wegen van de door partijen met het oog op hun draagkracht en behoefte aangevoerde omstandigheden betreffen, geen hoge eisen worden gesteld, maar de feitenrechter is wel gehouden op essentiële stellingen van partijen te responderen, ook als deze stellingen betrekking hebben op draagkracht en behoefte van de alimentatieplichtige of -behoeftige4..

In deze zaak heeft het hof de behoefte van de vrouw aan een bijdrage van de man in haar vaste lasten niet beoordeeld door vast te stellen hoeveel haar vaste lasten bedragen, maar door een percentage te nemen van het bedrag dat tot dan toe voor partijen gezamenlijk voor vaste lasten beschikbaar was. In de redenering van het hof was dan ook niet essentieel of de vrouw door haar eigen keuze voor een relatief luxueuze woning al dan niet relatief hoge lasten heeft. In de redenering van het hof werkt een zodanige keuze niet in de vaststelling van de behoefte door, aangezien deze vaststelling niet aan de daadwerkelijke lasten van de vrouw, maar aan de gemeenschappelijke vaste lasten van partijen tijdens hun huwelijk is gerelateerd. Daarom mist de klacht doel.

Ten slotte klaagt de man (onder 4.6) dat onduidelijk is of het hof in zijn oordeel heeft betrokken dat de vrouw heeft gesteld dat voor de bepaling van haar welstand het inkomen dat wordt bespaard en belegd (boten en een weiland) óók meetelt, en dat, voorzover dat het geval zou zijn, zulks rechtens onjuist, althans onbegrijpelijk is. De klacht mist feitelijke grondslag. Uit de rov. 11 en 12 blijkt dat het hof de behoefte van de vrouw uitsluitend heeft gerelateerd aan het gemeenschappelijke budget van partijen en derhalve niet aan het inkomen dat tijdens het huwelijk werd bespaard en belegd.

2 klaagt dat het hof heeft miskend dat de vrouw haar aan welstand gerelateerde behoefte aannemelijk dient te maken. Volgens het middel had het hof moeten uitgaan van de uitgaven van partijen tijdens het huwelijk en mocht het niet zomaar uitgaan van het gemeenschappelijke gezinsbudget. Naar mijn mening faalt de klacht. Het hof mocht in dit geval wèl van het gemeenschappelijke budget voor vaste lasten uitgaan, omdat het uit de stellingen van partijen kon begrijpen dat dit budget ook daadwerkelijk aan de vaste lasten werd besteed. Partijen hebben niet gesteld dat van dit budget werd gespaard5..

De conclusie strekt tot vernietiging en verwijzing.

De Procureur-Generaal bij de

Hoge Raad der Nederlanden,

Advocaat-Generaal