HR, 13-07-2010, nr. 08/04405

Het gerechtshof te 's‑Hertogenbosch heeft verzoeker bij arrest van 14 juli 2008 wegens poging tot zware mishandeling veroordeeld tot twee maanden voorwaardelijke gevangenisstraf en honderd uren werkstraf, subsidiair vijftig dagen hechtenis. Voorts heeft het hof de vordering van de benadeelde partij à € 400,- wegens immateriële schade toegewezen en daarbij aan verzoeker een schadevergoedingsmaatregel ten bedrage van € 400,-, subsidiair acht dagen hechtenis, opgelegd.

Namens verzoeker heeft mr. G.A.C. Beckers, advocaat te Maastricht, een schriftuur ingezonden houdende één middel van cassatie.

Het middel klaagt dat het hof naar aanleiding van het door de verdediging gevoerde verweer dat de benadeelde partij was overleden geen nader onderzoek heeft verricht, althans dat het onbegrijpelijk is dat het hof dit verweer heeft verworpen met de motivering dat de verdediging het overlijden van de benadeelde partij niet kon staven met enig schriftelijk stuk en dat uit het onderzoek ter terechtzitting niet was gebleken van het overlijden van de benadeelde partij.

In het proces-verbaal terechtzitting van 30 juni 2008 staat vermeld dat — voor zover hier van belang — de raadsvrouw van verzoeker het volgende heeft aangevoerd en de advocaat-generaal als volgt heeft gerepliceerd:

Blijkens het bestreden arrest heeft het hof het in het middel bedoelde verweer als volgt samengevat en verworpen:

De beslissing van het hof luidt — voor zover hier van belang — als volgt:

Het is mij niet geheel duidelijk of de steller van het middel zich nu beroept op 's hofs verzuim om te beslissen op een verzoek strekkende tot het (doen) verrichten van nader onderzoek op grond van art. 330 Sv in verbinding met art. 328 Sv en art. 415 Sv, dan wel op 's hofs verzuim om gemotiveerd te beslissen op een uitdrukkelijk voorgedragen maatregelverweer ex art. 358, derde lid, Sv in verbinding met art. 359, tweede lid, Sv en art. 415 Sv. In beide gevallen geldt echter de eis dat een dergelijk door een raadsman gedaan verzoek respectievelijk gevoerd verweer ondubbelzinnig, duidelijk en voldoende onderbouwd moet zijn. Gelet op hetgeen door de raadsvrouw ter terechtzitting is aangevoerd, is het niet onbegrijpelijk dat het hof het aangevoerde kennelijk niet heeft opgevat als een verzoek dan wel een verweer in bovenbedoelde zin. Het hof heeft het verweer verworpen met de motivering dat de raadsvrouw haar mededeling dat de benadeelde partij was overleden niet kon staven met enig schriftelijk stuk en dat ook overigens uit het onderzoek ter terechtzitting niet was gebleken van het overlijden van de benadeelde partij. Tot een nadere motivering van zijn verwerping was het hof dan ook niet gehouden noch tot het (doen) verrichten van nader onderzoek.

Het middel is vergeefs voorgesteld.

Daaraan doet niet af dat de mededeling van de raadsvrouw dat de benadeelde partij was overleden achteraf gezien juist blijkt te zijn. Gelet op een in cassatie door het Parket bij de Hoge Raad opgevraagd en door de gemeente Sittard-Geleen verstrekt gewaarmerkt afschrift van gegevens uit de Gemeentelijke Basisadministratie persoonsgegevens (GBA) d.d. 17 maart 2009 is de benadeelde partij [slachtoffer] op 8 april 2006 (ruim twee jaren vóór het hoger beroep) in voornoemde gemeente overleden.

Naar aanleiding van dit gegeven merk ik ambtshalve het volgende op.

Ik stel voorop dat zich in casu niet voordoet de situatie waarin de erfgenamen van de overledene zich als benadeelde partij in de zin van art. 51a, tweede lid, Sv in het strafproces hebben gevoegd. Over die situatie is de rechtspraak van de Hoge Raad duidelijk. Hoofdregel is dat alleen degene die rechtstreeks schade heeft geleden door het strafbare feit, zich als benadeelde partij kan voegen. Is echter de betrokkene overleden, dan kunnen — zowel met betrekking tot de vordering benadeelde partij als ten aanzien van de schadevergoedingsmaatregel — ook de in art. 51a, tweede lid, Sv genoemde personen (erfgenamen/nabestaanden) als rechtsopvolgers onder algemene titel de positie van benadeelde partij betrekken. Ten behoeve van hen kan de vordering worden toegewezen en/of de schadevergoedingsmaatregel worden opgelegd. Wel geldt ingevolge art. 51a, tweede lid, Sv daarbij als eis dat het directe slachtoffer ten gevolge van het strafbare feit is overleden.1.

In de onderhavige zaak had het slachtoffer zich reeds in eerste aanleg als benadeelde partij gevoegd en was hij nog in leven, toen de politierechter zijn vordering toewees en aan verzoeker de schadevergoedingsmaatregel oplegde. Ook de politierechter had de rechtstreekse immateriële schade bepaald op het door het slachtoffer gevorderde bedrag van € 400,-. De vraag komt op of de beslissingen van het hof met betrekking tot de benadeelde partij, die dus reeds vóórdat het hoger beroep diende was overleden, in stand kunnen blijven. Kan de vordering van een inmiddels overleden benadeelde partij toch nog aan haar worden toegewezen? En kan (daarnaast) aan de verdachte de schadevergoedingsmaatregel worden opgelegd, ten behoeve van de inmiddels overleden benadeelde partij?

Wat de vordering van de inmiddels overleden benadeelde partij aangaat, geldt het volgende. Zoals de voorzitter van het hof terecht heeft opgemerkt, duurde deze in eerste aanleg toegewezen vordering op grond van art. 421, tweede lid, Sv van rechtswege voort in hoger beroep. Het hof diende dus, zoals het ook heeft gedaan, te beslissen op deze in hoger beroep gehandhaafde vordering, ook al was de benadeelde partij op dat moment reeds overleden.

De volgende vraag is of het hof de vordering van de toen inmiddels overleden benadeelde partij heeft kunnen toewijzen. Ik meen dat in dit specifieke geval — waarin de in eerste aanleg toegewezen vordering van rechtswege in hoger beroep voortduurde — het antwoord op deze vraag bevestigend luidt. Gelet op het feit dat de wetgever het niet (expliciet) heeft uitgesloten, is het recht op immateriële schadevergoeding ingevolge art. 6:106, tweede lid, BW immers vatbaar voor overgang wanneer ter zake een vordering in rechte is ingesteld. In voornoemde civielrechtelijke bepaling staat voorts dat ‘voor overgang onder algemene titel voldoende [is] dat de gerechtigde aan de wederpartij heeft medegedeeld op de vergoeding aanspraak te maken’.2.

Aangezien in casu het slachtoffer pas is overleden nadat hij aan verzoeker te kennen had gegeven — door zich als benadeelde partij in het strafproces te voegen en een vordering in rechte in te stellen — dat hij aanspraak wilde maken op immateriële schadevergoeding, is zijn recht op vergoeding dus vatbaar voor overgang.3. Dit betekent dat, nu het hof de vordering van het slachtoffer heeft toegewezen, hetgeen het hof ook heeft kunnen doen zonder miskenning van het strikt persoonlijke karakter van de vordering tot immateriële schadevergoeding, de persoonlijke aanspraak van het slachtoffer daarop kan worden uitgeoefend door zijn erfgenamen. Deze erfgenamen zullen zich nu echter tot de burgerlijke rechter moeten wenden teneinde met succes datgene te vorderen wat de inmiddels overleden benadeelde partij zou zijn toegekomen.

Lastiger te beantwoorden is de hierboven onder punt 12 geformuleerde vraag ten aanzien van de schadevergoedingsmaatregel: heeft het hof ten laste van verzoeker de schadevergoedingsmaatregel kunnen opleggen, ten behoeve van de benadeelde partij die toen al overleden was?

Met het oog op deze vraag heb ik de wetsgeschiedenis aangaande art. 36f Sr en art. 51a Sv4. er nog eens op nageslagen, maar hierin geen antwoord gevonden. Ook de parlementaire geschiedenis van wetsvoorstel 28 781 helpt hier niet verder.5.

Niettemin kan naar mijn mening de opgeworpen vraag eveneens bevestigend worden beantwoord en is daarvoor een aanknopingspunt te vinden in HR 19 mei 2009, LJN BH 2793, NJ 2009, 249. Zoals al hierboven onder punt 11 opgemerkt, heeft de Hoge Raad in dat arrest geoordeeld dat de schadevergoedingsmaatregel ex art. 36f Sr ook kan worden opgelegd ten behoeve van de in art. 51a, tweede lid, Sv genoemde personen, onder wie de erfgenamen van het slachtoffer. Nu is het wel zo dat in casu uit niets blijkt dat het slachtoffer ten gevolge van de op 14 december 2003 gepleegde poging tot zware mishandeling is overleden. Ik neem dus aan dat van deze causaliteit geen sprake is. Leest men voornoemd arrest in die zin dat de Hoge Raad daarin slechts één uitzondering op de hoofdregel6. heeft willen toestaan, dan kan de door het hof, ten behoeve van de inmiddels overleden benadeelde partij, opgelegde schadevergoedingsmaatregel niet strekken tot de kring van personen als bedoeld in art. 51a, tweede lid, Sv. Ik wijs er echter op dat de Hoge Raad in dat arrest óók heeft overwogen dat de wetgever wat betreft de reikwijdte van de kring van begunstigden van de schadevergoedingsmaatregel de voorwaarden voor civielrechtelijke aansprakelijkheid bepalend heeft geacht. Zoals hierboven onder de punten 13 tot en met 15 uiteengezet, hebben in het onderhavige geval de erfgenamen langs de juridische weg van art. 421, tweede lid, Sv en art. 6:106, tweede lid, BW, civielrechtelijk aanspraak op de toegewezen vordering van de overleden benadeelde partij. Ik zie niet in waarom dan de reikwijdte van art. 36f Sr niet in overeenstemming zou kunnen worden gebracht met voornoemde juridische weg, ook al zouden de erfgenamen daarvoor een civiele rechtsgang moeten doorlopen. Bovendien komt het onevenwichtig over als wel de vordering van de inmiddels overleden benadeelde partij kan worden toegewezen, maar niet daarnaast, als stok achter de deur, de schadevergoedingsmaatregel kan worden opgelegd. In het perspectief van de tenuitvoerlegging van de schadevergoedingsmaatregel lijkt zich geen probleem voor te doen. Het daarmee belaste openbaar ministerie draagt er zorg voor dat verzoeker de door het hof opgelegde verplichting nakomt en het bedrag van € 400,- aan de Staat betaalt. De Staat zal vervolgens dit bedrag kunnen uitkeren aan één van de in art. 51a, tweede lid, genoemde personen.

Mocht Uw Raad zich niet kunnen vinden in de onder punt 18 voorgestane (extensieve) oplossing, en de mogelijkheid van oplegging van de schadevergoedingsmaatregel ten behoeve van een ander dan het directe slachtoffer enkel willen beperken tot de kring van de in art. 51a, tweede lid, Sv genoemde personen, dan zal 's hofs oplegging van de schadevergoedingsmaatregel ten behoeve van de benadeelde partij dienen te worden vernietigd. De zaak behoeft in dat geval echter niet te worden teruggewezen, aangezien Uw Raad dan kan doen wat het hof had behoren te doen.

Afgezien van hetgeen ik onder punt 19 heb opgemerkt, heb ik ambtshalve geen gronden aangetroffen waarop Uw Raad de aangevallen beslissing zou moeten vernietigen.

Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden

A-G