HR, 07-05-2010, nr. 10/00414

Bij vonnis van 23 december 2008 heeft de meervoudige strafkamer van de rechtbank te Almelo de huidige verzoeker tot cassatie (hierna: betrokkene) ontslagen van rechtsvervolging en gelast dat betrokkene op de voet van art. 37 Sr. in een psychiatrisch ziekenhuis zal worden geplaatst voor de duur van één jaar1.. Betrokkene is op grond van deze last opgenomen in een psychiatrisch ziekenhuis te Amsterdam.

Op 26 november 2009 heeft de officier van justitie in het arrondissement Amsterdam aan de rechtbank aldaar een machtiging verzocht tot voortgezet verblijf van betrokkene in een psychiatrisch ziekenhuis2..

Op 17 december 2009 heeft de rechtbank betrokkene en zijn raadsvrouwe alsmede de behandelend psychiater gehoord. De raadsvrouwe heeft zich gerefereerd aan het oordeel van de rechtbank. Bij beschikking van diezelfde datum heeft de rechtbank een machtiging tot voortgezet verblijf verleend, ingaande op 18 december 2009 en eindigend op 17 december 2010.

Namens betrokkene is — tijdig — beroep in cassatie ingesteld. Namens de officier van justitie is in cassatie verweer gevoerd.

Onderdeel 1 klaagt dat de rechtbank heeft miskend dat ten tijde van het inleidend verzoek en ten tijde van haar beschikking sprake was van de maatregel als bedoeld in art. 37 Sr, weshalve de rechtbank de beschikking slechts had mogen geven onder de opschortende voorwaarde dat de strafrechtelijke maatregel is beëindigd. Ten minste had de rechtbank terzake een onderzoek moeten instellen. Hieraan doet volgens het middelonderdeel niet af dat in eerste aanleg op dit punt geen verweer is gevoerd.

De titel waarop betrokkene onvrijwillig in het psychiatrisch ziekenhuis verbleef, was de last als bedoeld in art. 37 Sr3.. Art. 51 lid 1 Wet Bopz bepaalt dat (onder meer) de artikelen 15 tot en met 18 Wet Bopz van overeenkomstige toepassing zijn met betrekking tot personen die op grond van een uitspraak van de strafrechter als bedoeld in art. 37 Sr in een psychiatrisch ziekenhuis verblijven. Dit betekent dat de officier van justitie tijdens de zesde of de vijfde week vóór het einde van de geldigheidsduur van de lopende verblijfstitel bij de (kamer voor burgerlijke zaken van de) rechtbank een verzoek indient tot het verkrijgen van een machtiging tot voortgezet verblijf; zie art. 15 en 17 lid 1 Wet Bopz. De rechtbank beslist wettelijk binnen vier weken op dat verzoek, dus kort vóór het verstrijken van de geldigheidsduur van de lopende verblijfstitel. De machtiging tot voortgezet verblijf, bedoeld in art. 15 lid 1 Wet Bopz, heeft een geldigheidsduur van ten hoogste één jaar na haar dagtekening (zie art. 17 lid 3 Wet Bopz).

In het onderhavige geval is de zo-even omschreven procedure toegepast. Indien de rechter de ingangsdatum van de machtiging tot voortgezet verblijf had bepaald op de datum waarop de voorafgaande verblijfstitel eindigt, zou het probleem van samenloop van twee verblijfstitels zich niet voordoen. In dit geval echter is sprake van een mogelijke overlapping van beide verblijfstitels in de periode tussen 18 december 2009 (de door de rechtbank bepaalde ingangsdatum) en het — niet uit de overgelegde stukken blijkende — tijdstip waarop de geldigheidsduur van de last tot plaatsing op grond van art. 37 lid 1 Sr ingevolge het strafvonnis van 23 december 2008 eindigt. Het middelonderdeel stelt de vraag aan de orde, of dit reden is tot vernietiging van de bestreden beschikking.

Het cassatierekest verwijst naar jurisprudentie. In HR 18 april 2003 (LJN: AF5555)4., rov. 3.3 en 3.4, werd overwogen dat de burgerlijke rechter, behoudens een thans niet ter zake doende uitzondering, ervoor zorg draagt dat tijdens een lopende terbeschikkingstelling niet tegelijkertijd een machtiging tot opneming op grond van de Wet Bopz gaat gelden. De betekenis daarvan is, dat op die wijze kan worden vermeden dat de tenuitvoerlegging van de Bopz-machtiging de terbeschikkingstelling doorkruist of dat de naleving van eventueel door de strafrechter gestelde (bijzondere) voorwaarden in het gedrang komt. Bij een gelijktijdige executie van een terbeschikkingstelling en een Bopz-machtiging kan onduidelijkheid rijzen over de vraag welke interne rechtspositieregeling van toepassing is. Dit behoeft volgens de Hoge Raad geen beletsel te zijn om een Bopz-machtiging te verlenen in het zicht van het aflopen van de geldigheidsduur van een terbeschikkingstelling. In dat geval kan de beoogde aansluiting van de Bopz-machtiging op de einddatum van de tbs worden verkregen door de Bopz-machtiging te verlenen onder de opschortende voorwaarde dat de tbs (onvoorwaardelijk) wordt beëindigd.

In de onderhavige zaak is geen sprake van samenloop van de Bopz-machtiging met een terbeschikkingstelling. In HR 12 oktober 2004 (LJN: AO3233)5. is beslist dat een lopende Bopz-machtiging niet eraan in de weg staat dat de strafrechter op grond van art. 37 lid 1 Sr de plaatsing van de betrokkene in een psychiatrisch ziekenhuis gelast. Die uitkomst lijkt mij hoe dan ook juist. Zodra de last tot plaatsing op grond van art. 37 lid 1 Sr onherroepelijk en daarmee vatbaar voor tenuitvoerlegging is geworden, kan deze door het openbaar ministerie worden geëxecuteerd. Als de betrokkene op dat moment reeds onvrijwillig in een psychiatrisch ziekenhuis verblijft op grond van een Bopz-machtiging van de burgerlijke rechter, verschiet de verblijfsstatus van kleur: de betrokkene blijft een onvrijwillig in het psychiatrisch ziekenhuis opgenomen patiënt, maar vanaf dat moment is hij of zij een ‘patiënt voor wie de Minister van Justitie medeverantwoordelijkheid draagt’ in de zin van hoofdstuk VWet Bopz.

In rov. 4.8 van het arrest van 12 oktober 2004 werd overwogen dat een redelijke wetstoepassing meebrengt dat de regel van art. 38l, tweede lid, Sr van overeenkomstige toepassing is in een geval zoals toen aan de orde. Dit brengt mee dat, mocht de strafrechter een last tot plaatsing als bedoeld in art. 37 lid 1 Sr geven in het geval dat ten aanzien van de verdachte reeds een civielrechtelijke plaatsing van kracht is, laatstbedoelde plaatsing eindigt6. door het onherroepelijk worden van de last van de strafrechter, zodat voorrang toekomt aan de — voor een periode van een jaar geldende — last tot strafrechtelijke plaatsing.

Het onderhavige middelonderdeel heeft betrekking op de omgekeerde situatie: de last tot plaatsing als bedoeld in art. 37 lid 1 Sr gaat in de tijd vooraf aan de machtiging tot voortgezet verblijf. Anders dan het middelonderdeel betoogt, zie ik geen reden om de beschikking van de rechtbank te vernietigen. In de eerste plaats zou de Hoge Raad a contrario kunnen beslissen dat de door de rechtbank verleende machtiging met ingang van 18 december 2009 een einde maakt aan de plaatsing op last van de strafrechter. Dat is de oplossing die de officier van justitie in zijn verweerschrift in cassatie voorstaat7. en die de meeste duidelijkheid biedt.

Aannemend dat in de periode tussen 18 december 2009 en de datum waarop de geldigheidsduur van de last tot plaatsing als bedoeld in art. 37 lid 1 Sr verstrijkt, sprake is van twee elkaar overlappende verblijfstitels, maakt dit geen verschil voor het feit van de plaatsing in een psychiatrisch ziekenhuis. Het verschil is dat betrokkene in de periode waarin de last tot plaatsing als bedoeld in art. 37 lid 1 Sr nog voortduurt, moet worden beschouwd als een ‘patiënt voor wie de Minister van Justitie medeverantwoordelijkheid draagt’ in de zin van hoofdstuk VWet Bopz8.. In deze opvatting zou de machtiging tot voortgezet verblijf een slapend bestaan lijden en niet door het openbaar ministerie behoeven te worden geëxecuteerd zolang de last tot plaatsing als bedoeld in art. 37 lid 1 Sr nog geldt. Zodra een einde is gekomen aan de (geldigheidsduur van de last tot) plaatsing als bedoeld in art. 37 lid 1 Sr, wordt aansluitend de machtiging tot voortgezet verblijf geëxecuteerd. Dit laatste strookt weer met rov. 3.4 van HR 18 april 2003, reeds aangehaald. Zo beschouwd, heeft betrokkene geen belang bij de klacht van dit middelonderdeel9.. Voor de einddatum van de machtiging tot voortgezet verblijf maakt een en ander geen verschil: de einddatum is door de rechtbank bepaald overeenkomstig art. 17 lid 3 Wet Bopz. Onderdeel 1 treft geen doel.

Onderdeel 2 klaagt dat de rechtbank ten onrechte een machtiging tot voortgezet verblijf heeft verleend: nu aan de machtiging niet een voorlopige machtiging vooraf is gegaan zoals de tekst van art. 15 Wet Bopz veronderstelt, had de rechtbank hoogstens een voorlopige machtiging kunnen verlenen. Het belangrijkste verschil tussen beide is, dat een voorlopige machtiging een geldigheidsduur heeft van ten hoogste zes maanden (art. 10 lid 4 Wet Bopz), terwijl een machtiging tot voortgezet verblijf kan worden verleend voor de duur van een jaar (art. 17 lid 3 Wet Bopz). Onderdeel 3 bevat in het kort de klacht dat de rechtbank, die een machtiging heeft verleend voor een langer tijdvak dan zes maanden, dit onderscheid uit het oog heeft verloren.

Deze middelonderdelen treffen geen doel. Art. 51 lid 1 Wet Bopz verklaart de artikelen 15 tot en met 18 van overeenkomstige toepassing. Hieruit volgt dat na het verstrijken van de geldigheidsduur van een last tot plaatsing als bedoeld in art. 37 lid 1 Sr meteen een machtiging tot voortgezet verblijf kan volgen. Noch de tekst van art. 15 — die op de gewone situatie ziet waarin eerst door de burgerlijke rechter een voorlopige machtiging wordt verleend en pas daarna een machtiging tot voortgezet verblijf -, noch de systematiek van de Wet Bopz verzet zich daartegen10..

De conclusie strekt tot verwerping van het beroep.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden,

a. - g.