HR, 10-06-2016, nr. 15/00425

Voor de overwegingen die ten grondslag liggen aan de verwerping van bovengenoemde stelling door het Hof, verwijst het Hof naar de rechtsoverwegingen 2.7 t/m 2.10. De Rechtbank concludeert in de overwegingen 2.7 en 2.8 onder verwijzing naar artikel 51 van het Handvest, dat het Handvest in onderhavig geval geen toepassing vindt omdat de overdrachtsbelasting geen uitvoering van enige bepaling van het Unierecht betreft. Het Handvest richt zich slechts tot de Lidstaten voor zover deze het Unierecht ten uitvoer brengen. En daarvan is, zo concluderen zowel het Hof als de Rechtbank, in onderhavig geval geen sprake.

Belanghebbende betwist de juistheid van deze conclusie onder verwijzing naar de recente Conclusie van Advocaat-Generaal Wahl.1. In die conclusie verwijst de Advocaat-Generaal onder meer naar jurisprudentie van het Europees Hof van Justitie waarin ondanks het feit dat geen fundamentele vrijheden deel uitmaakten van het geschil en bovendien alle aspecten van een zaak zich in de interne sfeer van een Lidstaat afspeelden (zodat voor het Hof strikt genomen geen taak was weggelegd), het Hof zich desalniettemin bevoegd heeft verklaard en een oordeel heeft gegeven.

De Advocaat-Generaal gaat in r.o. 51 e.v. nader in op de toepassing van het Handvest. Daartoe overweegt hij dat vaste rechtspraak is dat de in de rechtsorde van de EU gewaarborgde grondrechten toepassing kunnen vinden in alle situaties die door het Unierecht worden beheerst (r.o. 54). Uit deze vaststelling alsmede uit al hetgeen daarna volgt (in het bijzonder r.o. 62) leid ik af dat zodra vastgesteld kan worden dat een nationale regeling de werkingssfeer van het Unierecht raakt c.q. door het Unierecht worden beheerst, daarmee het ‘Recht van de Unie ten uitvoer wordt gebracht’ en mitsdien het Handvest en de daarin opgenomen bepalingen van toepassing zijn en in acht moeten worden genomen.

Desalniettemin is het uiteindelijk oordeel van de Advocaat-Generaal in de betreffende zaak niet-ontvankelijkverklaring. Niet omdat de vraag niet onder de gegeven omstandigheden van belang zou kunnen zijn, maar omdat de verwijzingsvraag niet aan de vereisten van artikel 267 VWEU voldeed. Dat had, zo concludeert de Advocaat-Generaal, voorkomen kunnen worden door de relatie met het Unierecht en daarmee het belang voor de procedure en rechtseenheid uiteen te zetten. Dat is bijzonder teleurstellend te noemen voor de verzoekers, maar ook voor andere rechtzoekenden, aangezien er wellicht meer bekend had kunnen zijn ten aanzien van de reikwijdte / toepassing van het Handvest. Vooruitlopend op deze ‘belangentoets’ zal ik hierna in gaan op het belang dat belanghebbende in de onderhavige procedure heeft bij beantwoording van het aangedragen middel en de daaraan ten grondslag liggende overwegingen.

In het hoger beroepschrift is reeds aangedragen dat het enkele feit dat iemand woonachtig is in een Lidstaat en daarmee burger van de Unie is, reeds met zich meebrengt dat hij of zij een rechtstreeks beroep kan doen op het Handvest. Het Hof is in zijn uitspraak voorbij gegaan aan dit argument. Dat klemt te meer nu Advocaat-Generaal Wahl heeft geconcludeerd dat het gaat om de vraag of een nationale regeling de werkingssfeer van het Unierecht raakt c.q. door het Unierecht wordt beheerst waarmee het Recht van de Unie reeds ten uitvoer wordt gebracht. Oftewel, het gaat niet om de vraag of de heffing van overdrachtsbelasting gereguleerd wordt door de Unie, zoals bijvoorbeeld de omzetbelasting, maar om de vraag of de heffing van overdrachtsbelasting het recht van de Unie op enige wijze raakt. Dat kan elk recht zijn. Nu artikel 20 lid 2 van het VWEU bepaalt dat de burgers van de Unie de rechten en plichten hebben die bij de Verdragen zijn bepaald, waarbij het Handvest ingevolge artikel 6 lid 1 VEU als verdrag in deze zin kwalificeert, is belanghebbende van mening dat zijn Burgerschap van de Unie (dat dus wordt beheerst door het Unierecht) met zich meebrengt dat elke Nationale bepaling die consequenties heeft voor belanghebbende het Unierecht raakt en mitsdien het Unierecht wordt uitgeoefend, met als gevolg dat belanghebbende te allen tijde de mogelijkheid heeft rechten te ontlenen aan het Handvest. Dat de juistheid van deze stelling geenszins ondenkbaar is blijkt naar de mening van belanghebbende ook uit r.o. 69 van de conclusie waarin de Advocaat-Generaal vervolgt:

Voorts is in het pleidooi bij de Rechtbank (productie 47) gesteld dat het feit dat de Nederlandse Grondwet in de artikelen 93 en 94 voorschrijft dat het Unierecht voorrang heeft op de nationale wetgeving, met zich meebrengt dat de grondrechten van belanghebbende te allen tijdej worden gegarandeerd door het Handvest. In het hoger beroepschrift is deze stelling als herhaald ingelast. Uit de uitspraak van het Hof blijkt echter niet dat het Hof deze stelling heeft meegenomen bij de beantwoording van de vraag of belanghebbende te allen tijde wordt beschermd door de in het Handvest opgenomen grondrechten. Deze stelling wordt te meer van belang als belanghebbende niet reeds uit hoofde van zijn burgerschap van de Unie de in het Handvest opgenomen grondrechten kan doen laten gelden. Belanghebbende herhaalt derhalve dat het feit dat de wetgever met de invoering van de artikelen 93 en 94 van de Grondwet er voor heeft gekozen zich te conformeren aan het hogere recht waaronder het Unierecht, met zich meebrengt dat de nationale wetgeving de werkingssfeer van Het Unierecht raakt c.q. door het Unierecht wordt beheerst, met als gevolg dat het Unierecht wordt uitgeoefend en belanghebbende mitsdien rechten kan ontlenen aan het Handvest.

Tot slot is in het pleidooi bij de Rechtbank gesteld dat ook omgekeerd de wetgever van de Unie kennelijk de mening is toegedaan dat als de nationale wetgeving in strijd is met Europese regelgeving, de nationale regel buiten toepassing moet worden gelaten. Deze wetgeving is ook vastgelegd in verklaring 17 van de ‘Verklaringen gehecht aan de slotakte van de intergouvernementele conferentie die het Verdrag van Lissabon heeft aangenomen’2. betreffende voorrang en bevestigen daarmee hetgeen het Hof van Justitie reeds in de arresten Costa/Enel en Simmenthal heeft geoordeeld. Ook op grond van deze bepaling van Unierecht moet naar de mening van belanghebbende worden geconstateerd dat de nationale wetgeving per definitie de werkingssfeer van het Unierecht raakt c.q. door het Unierecht wordt beheerst, zodra deze wetgeving in strijd komt met Europese regelgeving, waaronder het Handvest en de daarin opgenomen grondrechten, met als gevolg dat bij een dergelijke strijdigheid, de grondrechten van belanghebbende worden gegarandeerd door het Handvest.

Belanghebbende heeft belang bij de beantwoording van deze rechtsvragen omdat als blijkt dat belanghebbende wel degelijk rechten kan ontlenen aan het Handvest, moet worden geconcludeerd dat ten onrechte de stelling van belanghebbende dat de door hem afgedragen overdrachtsbelasting in strijd met het recht van eigendom zoals opgenomen in het Handvest is geheven, ten onrechte niet door de gerechtelijke instanties is beoordeeld. Daarmee blijft tevens onduidelijk of belanghebbende mogelijk recht heeft op teruggaaf van de door hem afgedragen overdrachtsbelasting. Daarbij wordt opgemerkt dat evenmin door de gerechtelijke instanties is ingegaan op de stelling van belanghebbende dat artikel 17 van het Handvest betreffende het recht van eigendom een ruimere werkingssfeer heeft dan artikel 1 van het Eerste Protocol bij het EVRM.

Dat belang wordt des te groter aangezien onze Grondwet in artikel 120 toetsing van wetgeving aan in de Nederlandse Grondwet opgenomen grondrechten, waaronder het recht van eigendom (artikel 10) uitsluit. Buiten de toetsing aan hogere regelgeving zoals het Handvest, is er dus geen mogelijkheid om een beroep op de grondrechten te effectueren. Ten aanzien van de overwegingen waarom de heffing van overdrachtsbelasting volgens belanghebbende in strijd is met het recht op eigendom wordt verwezen naar hetgeen reeds in de processtukken bij de Rechtbank en het Hof is aangedragen. Deze argumenten zijn slechts deels afgedaan door de Rechtbank en het Hof door toetsing aan artikel 1 van het Eerste Protocol bij het EVRM, te weten door te concluderen dat de heffing van overdrachtsbelasting geen buitensporige last vormt. Zowel de Rechtbank als het Hof hebben naar de mening van belanghebbende miskend dat een maatregel in strijd komt met het recht van eigendom als de maatregel disproportioneel is en is ingevoerd in verband met budgettaire overwegingen. Een belastingmaatregel moet dus kunnen worden gerechtvaardigd waarbij budgettaire overwegingen niet als rechtvaardiging kunnen dienen. Dit is ook reeds in het pleidooi voor de Rechtbank onder 3.3. geschreven. In dat pleidooi is tevens aangedragen dat de grondslag voor de overdrachtsbelasting wel degelijk is gelegen in budgettaire overwegingen en dat de maatregel niet proportioneel is. Graag verwijs ik te dien aanzien naar hetgeen, reeds in het pleidooi is gesteld. Belanghebbende concludeert dat zowel de Rechtbank als het Hof ten onrechte en onvoldoende gemotiveerd aan de aangedragen stellingen voorbij zijn gegaan en (dientengevolge) ook op dit punt een onjuist oordeel hebben gegeven.

Op grond van bovenstaande verzoekt belanghebbende uw Raad, zo nodig door het stellen van prejudiciële vragen, voor recht te verklaren dat:

Hoewel het de rechterlijke macht op nationaal niveau kennelijk aan mogelijkheden ontbreekt om formele wetgeving te toetsen, kan de nationale rechter de nationale wetgeving wel degelijk toetsen aan eenieder verbindende verdragsbepalingen en aan besluiten van volkenrechtelijke organisaties (artikel 94 Grondwet). Het Hof heeft naar de mening van belanghebbenden miskend dat het zonder overgangsrecht met terugwerkende kracht invoeren van een tariefsvermindering ook in strijd komt met bepalingen van internationaal recht, in het bijzonder met artikel 17 van het Handvest en artikel 1 1^eProtocol bij he naar EVRM, het recht op ongestoord genot van eigendom. In het bijzonder wordt daarbij verwezen naar het reeds in het pleidooi voor het Gerechtshof aangehaalde citaat van prof. Mr. C.A.J.M. Kortmann, waarin onder meer staat geschreven dat tegenover een begunstiging van de één altijd een belasting van één of meer anderen staat. Naar de mening van belanghebbenden was het Hof daarom wel degelijk in de gelegenheid de litigieuze regeling te toetsen. Dat klemt te meer nu volgens het Hof een beroep op het Handvest door belanghebbende evenmin tot de mogelijkheden behoort, met als gevolg dat belanghebbende feitelijk een optimale bescherming van zijn grondrechten ontbeert. Naar de mening van belanghebbende behelst een nationale bepaling op grond waarvan formele wetgeving niet in rechte mag worden getoetst aan de Grondwet en daarmee aan nationale rechtsbeginselen c.q. grondrechten zoals artikel 120 Grondwet, een ongeoorloofde beperking van het recht op een effectief beroep in rechte c.q. effectieve rechtsbescherming.

Het Hof heeft in r.o. 4.12 geoordeeld dat het voor de ingebrekestelling als bedoeld in artikel 4:17, derde lid, Awb niet vereist is om de inspecteur expliciet aan te manen. Volgens het Hof bevat zowel de tekst van de wet als de wetsgeschiedenis niets wat daar op wijst. Daarmee wijkt het Hof af van oordelen van andere rechters. Ik wijs in dit kader op de volgende uitspraken:

In de hierboven genoemede uitspraak van Rechtbank Den Haag oordeelde de Rechtbank:

In de hierboven genoemde uitspraak van Hof Den Haag (betreft het hoger beroep tegen de hierboven geciteerde uitspraak van de Rechtbank) oordeelde het Hof:

Uw Raad achtte dit oordeel juist. In het arrest van 9 januari 2015 heeft U het beroep van belanghebbende onder verwijzing naar artikel 80a van de Wet op de rechterlijke organisatie niet-ontvankelijk verklaard.

Deze zaak had betrekking op één van de 233 vergelijkbare zaken die de gemachtigde van belanghebbende, behandelde. Ook de onderhavige zaak is daar één van. In al deze zaken heeft steeds gespeeld dat gemachtigde eerst nadere informatie wenste te krijgen om de motivering van het bezwaar aan te vullen en daarna vóór het doen van de uitspraak gehoord wenste te worden. In zoverre zijn alle brieven die vooraf gaan aan het verstrekken van de nadere informatie en het horen uitsluitend verzoeken om de behandeling van het bezwaarschrift voortvarend aan te pakken, doch niet het verzoek om die uitspraak al te dolen. In zoverre is de zaak dus volledig vergelijkbaar met de reeds door U op 9 januari 2015 besliste zaak.

Ik wijs er nog op dat ook de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State dezelfde lijn hanteert en voor een juiste ingebrekestelling eist dat het bestuursorgaan wordt gemaand om op een aangegeven termijn een voor beroep vatbare beslissing te nemen (zie ABRvS 5 december 2012, nr. 201109778/1/A3, V-N 2013/6.9, ECLI:NL:RVS:2012:BY5083):

Uit deze jurisprudentie blijkt duidelijk dat zowel de Hoge Raad als de Afdeling, anders dan het Hof, uitgaat van de eis dat expliciet gemaand moet worden tot het nemen van de voor beroep vatbare beschikking. In zoverre geeft de uitspraak van het Hof blijk van een onjuiste rechtsopvatting.

Het is voor mij ook onbegrijpelijk dat het Hof uit de brief van 24 februari 2012 afleidt dat de inspecteur in gebreke is gesteld. Deze brief bevat nog steeds dezelfde gemengde boodschap. Gemachtigde legt zich nog niet neer bij de mededeling dat er geen nadere stukken zijn en gaat verder in op de nog te houden hoorzitting.

Nadat de hoorzitting is gehouden op 22 maart 2012 heeft gemachtigde de inspecteur op geen enkel moment gemaand tot het op een aangegeven termijn nemen van een voor beroep vatbare beslissing.

Op grond van het vorenstaande ben ik van oordeel dat de uitspraak van het Hof niet in stand zal kunnen blijven.

Hoogachtend,

DE STAATSSECRETARIS VAN FINANCIËN,

namens deze

DE DIRECTEUR-GENERAAL BELASTINGDIENST

loco