HR, 25-06-2010, nr. 08/05305

Allereerst is aan de orde het oordeel van de rechtbank dat de opgetreden vertraging in het vrij van huur opleveren van de percelen door [eiseres] op grond van overmacht — waaronder in dit geval gelet op artikel 6i van de overeenkomst van 2 april 1991 volgens partijen dienen te worden begrepen alle onvrijwillige storingen of belemmeringen, waardoor de uitvoering van de overeenkomst onmogelijk is c.q. onvoorzienbaar duurder en in het algemeen alle omstandigheden, gebeurtenissen, oorzaken en gevolgen die buiten controle of de zeggenschap van de in die overeenkomst genoemde comparanten sub 2 [waaronder [A] B.V.; hof] vallen — niet voor rekening van [eiseres] komt. In dit verband heeft [eiseres] gesteld dat het door haar niet-tijdig vrij van huur aan de gemeente opleveren van de percelen niet aan [eiseres] is toe te rekenen omdat door toedoen van de gemeente een vertraging van ruim anderhalf jaar in de bouw van de nieuwe garage van [eiseres] is ontstaan zodat er sprake is van overmacht in de zin van artikel 6i van de overeenkomst van 2 april 1991.

De rechtbank heeft in het bestreden vonnis van 28 februari 2002 in rechtsoverweging 2.4, overwogen dat de reden van de verplaatsing van de garage voor risico van de gemeente komt, nu de gemeente de gronden waarop deze garage stond, terwijl zij daarvan de eigendom (nog) niet had verworven, heeft verkocht aan DSM zonder [eiseres] daarin te kennen. Tegen dit uitgangspunt is de gemeente met grief I opgekomen. Volgens de gemeente heeft de rechtbank miskend dat de onderhandelingen tussen [eiseres] en de gemeente en ook de overeenkomst van 2 april 1991 niet in het kader stonden van de bedrijfsverplaatsing van de garage van [eiseres]. De overeenkomst van 2 april 1991 had, zo stelt de gemeente, betrekking op de overdracht van terreinen en opstallen van [eiseres] (althans van door [eiseres] gehuurde terreinen en opstallen) in het kader van onteigeningen. Op [eiseres] rustte de verplichting tot tijdige ontruiming, waartegenover de gemeente een zeer forse schadevergoeding heeft betaald. Beide partijen gingen er op 2 april 1991 vanuit dat de gestelde termijn van maximaal twaalf maanden haalbaar zou zijn, aldus de gemeente.

[Eiseres] erkent dat de overeenkomst van 2 april 1991 is gesloten in het kader van onteigening (4.4. van de nadere akte). [Eiseres] voegt daaraan toe dat zij de verplichting die daaruit volgde, namelijk om binnen twaalf maanden het perceel vrij van huur op te leveren, in de vorm van een inspanningsverplichting wel op zich wilde nemen. Evenals de rechtbank (rechtsoverweging 2.3. van het vonnis van 28 februari 2002) is het hof van oordeel dat de verplichting tot levering van [eiseres] een resultaatsverbintenis inhoudt. [Eiseres] was verplicht uiterlijk twaalf maanden na de ondertekening op 2 april 1991, derhalve op 2 april 1992, de onteigende percelen en panden ter beschikking te stellen. Daar doet niet aan af dat de gemeente gehouden was binnen haar taak als overheid een aanvraag voor een bouwvergunning met de nodige zorgvuldigheid en snelheid af te ronden. Dit leidt op zich zelf niet tot de conclusie dat de reden van de verplaatsing van de garage voor risico van de gemeente komt. Voor zover [eiseres] door te verwijzen naar algemene onteigeningsmaatstaven het tegendeel wil betogen, verwerpt het hof deze stelling. Bepalend is de overeenkomst die [eiseres] met de gemeente op 2 april 1991 in het kader van de onteigeningsonderhandelingen is aangegaan. Tot meer dan in de overeenkomst is vastgelegd, was de gemeente niet verplicht. Voor zover aan de zijde van [eiseres] vertraging is ontstaan doordat de gemeente geen aanvullende schadevergoeding heeft willen betalen, komt deze vertraging dus niet voor rekening van de gemeente. Ook verwerpt het hof de stelling van [eiseres] dat de gemeente al hetgeen voor de bouw van de nieuwe garage van [eiseres] nodig was, voor haar rekening diende te nemen, zoals het verlenen van de bouwvergunning. Voorts volgt het hof [eiseres] niet in haar stelling dat de gemeente bij het verlenen van de welstand- en bouwvergunning niet al te hoge eisen mocht stellen. De gemeente was voor het tijdig verlenen van de bouwvergunning — na beoordeling door de onafhankelijke welstandscommissie en na toetsing van de aanvraag binnen het gebruikelijke bestuursrechtelijke kader — immers afhankelijk van de door [eiseres] in te dienen aanvraag inclusief alle benodigde (bestek)tekeningen en overige bescheiden. Grief I slaagt.

De rechtbank heeft in het bestreden vonnis overwogen (r.o. 2.5.4.) dat de gemeente in de periode oktober 1991 tot en met december 1991 niets noemenswaardigs heeft gedaan. Deze periode van drie maanden waarin er van de zijde van de gemeente niets is gebeurd, dienen naar het oordeel van de rechtbank voor rekening van de gemeente te komen. Hiertegen komt de gemeente met grief II op. Volgens de gemeente kon zij in deze periode niets doen doordat [eiseres] geen bestektekeningen had ingediend. De aanvraag kon dus niet verder worden afgewikkeld en een bouwvergunning kon niet worden verleend. Bovendien heeft [eiseres] eerst in januari 1992 overeenstemming bereikt met aannemers over de bouw, aldus de gemeente.

De rechtbank heeft in het bestreden vonnis overwogen (r.o. 2.5.5.) dat de goedkeuring van de Welstandscommissie te lang op zich heeft laten wachten onder meer doordat de gemeente de door [eiseres] ingediende bouwplannen niet heeft voorgelegd aan de Welstandscommissie dan wel door niet tijdig te vragen bij [eiseres] naar de daarvoor benodigde tekeningen. Hiertegen komt de gemeente met grief III op. Volgens de gemeente kon zij geen plannen voorleggen aan de Welstandscommissie doordat de daarvoor benodigde bestektekeningen ontbraken.

Het hof bespreekt de grieven II en III tezamen. [Eiseres] heeft gesteld dat bij de voorbesprekingen (vooral in gesprekken met gemeenteambtenaar [betrokkene 2] en de raadsman van [eiseres]) is gevraagd binnen welke termijn [eiseres] in staat zou kunnen zijn een garage te bouwen. [Eiseres] heeft voorts gesteld dat die vraag is besproken met haar architect en dat [eiseres] aan de gemeente heeft geantwoord ‘binnen één jaar als alles zou meezitten en de voorwaarden om met de bouw te beginnen zijn vervuld’ (nadere akte van 8 april 2008, punt 23). In november 1990 heeft [eiseres] de verplichting op zich genomen vóór 15 december 1990 een door de Welstandscommissie goedgekeurd plan over te leggen (akte d.d., 8 december 1998, prod. 2). Kennelijk ging [eiseres] er destijds vanuit dat zij aan die verplichting kon voldoen. [eiseres] heeft echter eerst op 28 maart 1991 een bouwplan ter beoordeling van de Welstandscommissie ingediend.

Het aanvankelijk ingediende bouwplan is door de Welstandscommissie afgekeurd, hetgeen — naar [eiseres] heeft erkend — heeft geleid tot noodzakelijke aanpassing van niet alleen de ontwerptekeningen maar ook van de detailtekeningen (nadere akte, punt 35 onder c). Het afkeuren van een eerste bouwplan door een Welstandscommissie is niet zo zeer ongebruikelijk dat [eiseres] daarmee in haar tijdsplanning geen rekening heeft behoren te houden. Vertraging die is ontstaan doordat de Welstandscommissie een plan niet goedkeurt, kan derhalve niet zonder meer voor rekening van de gemeente komen.

[Eiseres] stelt echter ook dat detailtekeningen van het ontwerp grotendeels [naar het hof aanneemt: in 1990] waren voorbereid en dat [eiseres] verwachtte de bouwvergunning in juni 1991 te verkrijgen. Voorts stelt [eiseres] dat, samengevat, de vereiste tekeningen voor een belangrijk deel al bij de aanvraag waren ingediend en nadien zijn aangepast tot en met juli 1991, dat de detail- en constructietekeningen in juli 1991 gereed waren en dat na augustus 1991 geen wijzigingen van betekenis zijn doorgevoerd. Het is derhalve aan de gemeente te wijten dat eerst op 18 februari 1992 de bouwvergunning werd afgegeven, mede omdat om voor [eiseres] onbegrijpelijke redenen de Welstandscommissie eerst in januari 1992 de plannen goedkeurde waardoor een vertraging optrad van tien maanden, aldus [eiseres].

De eerste vraag is of het aan [eiseres] dan wel aan de gemeente is te wijten dat de goedkeuring van de Welstandscommissie eerst in januari 1992 werd verkregen. De gemeente heeft op dit punt gesteld dat niet eerder dan in januari 1992 voldoende gedetailleerde tekeningen die ook in overeenstemming waren met brand- en veiligheidsvoorschriften voorhanden waren. Hier tegenover heeft [eiseres] enkel gesteld dat er geen redenen waren om opnieuw goedkeuring van de Welstandscommissie te vragen omdat de aanvullende tekeningen, naar de mening van [eiseres], aan de bouw niets hebben gewijzigd. Dit is onvoldoende, nu uit de door [eiseres] bij akte d.d. 10 oktober 1996 overgelegde aanvraag d.d. 10 januari 1992 blijkt dat het hier niet hetzelfde plan betreft als dat waarop de eerste aanvraag betrekking had, in de tweede aanvraag de aanneemsom is verdubbeld ten opzichte van de eerste aanvraag en ook in de tweede aanvraag het aantal kubieke meters aanzienlijk groter is.

Tevens acht het hof op dit punt het volgende van belang. Op 5 oktober 2000 en op 17 november 2000 zijn, ter voldoening aan haar bewijsopdracht, aan de zijde van [eiseres] als getuigen gehoord [betrokkene 3], directeur van [eiseres], [betrokkene 4], destijds medewerker bij Mega Limburg, thans medewerker bij Essent, [betrokkene 5], ondernemer, [betrokkene 6], destijds werkzaam bij Waterleidingbedrijf Limburg, (wederom) [betrokkene 3], [betrokkene 7], medewerker architectenbureau, [betrokkene 8], weduwe van architect [betrokkene 7], en mr. R.M.W.H. Bedaux, advocaat van [eiseres]. De getuigen [betrokkene 3], [betrokkene 9], [betrokkene 10], [betrokkene 11], [betrokkene 8] en mr. Bedaux hebben op dit punt niets van belang verklaard. Op 2 februari 2001 zijn in contra-enquête gehoord [betrokkene 2] en [betrokkene 12], beiden gemeenteambtenaar, en [betrokkene 13], juridisch medewerker bij de gemeente. Aan het proces-verbaal zijn gehecht een notitie van de hand van [betrokkene 2] en een nota De chronologische feiten inzake de bouwvergunningverlening [eiseres] (hierna: de nota), opgesteld door [betrokkene 12] en [betrokkene 13]. De getuige [betrokkene 2] heeft op dit punt niets van belang verklaard. De getuige [betrokkene 12] heeft verklaard dat hij zelf niet betrokken is geweest bij ‘het welstandsverhaal’. Wel heeft de getuige verklaard dat uit de nota blijkt dat in juni [bedoeld zal zijn: juli; hof] 1991 de bestektekeningen de brandpreventieve en bouwtechnische toets niet konden doorstaan. De getuige [betrokkene 13] heeft verklaard dat hij na ontvangst van de eerste bestektekeningen in juli 1991 architect [betrokkene 7] heeft gebeld met de mededeling dat de bestektekeningen niet in orde waren. Deze getuige heeft in juli 1991 van een collega gehoord dat er brandpreventieve problemen waren.

Uit de getuigenverklaringen van [betrokkene 12] en [betrokkene 13], die elkaar op wezenlijke punten ondersteunen, blijkt dat de bestektekeningen de brandpreventieve en bouwtechnische toets niet konden doorstaan en dat op grond hiervan geen goedkeuring door de Welstandscommissie werd verkregen. Een aanwijzing voor de juistheid hiervan vindt het hof in de omstandigheid dat in het besluit tot vergunningverlening d.d. 18 februari 1992 is opgenomen de bepaling ‘dat alvorens met de bouw wordt gestart volledige detail, funderings- en riooltekeningen worden overlegd, alsmede een complete tekening van het woonhuis en door of vanwege burgemeester en wethouders de rooilijn ter plaats is aangewezen’. Hieruit blijkt dat de stelling van [eiseres] dat de bouwvergunning kort na 18 juli 1991 had kunnen worden afgegeven omdat op die datum alle formaliteiten voor de afgifte van een bouwvergunning een feit waren, moet worden verworpen. [eiseres] verwijst wel op dit punt naar de pleitnota van de gemeente (pag. 5 onder a), maar [eiseres] gaat er daarmee aan voorbij dat de gemeente daar met nadruk stelt dat op 18 juli 1991 de bestektekeningen ontbraken. Bovendien heeft [eiseres] niet betwist dat tekeningen die in overeenstemming waren met de brand- en veiligheidsvoorschriften pas in januari 1992 voorhanden waren. Uit het vorenstaande volgt dat de grieven II en III eveneens slagen.’

Met grief VI komt de gemeente op tegen het oordeel van de rechtbank dat [eiseres] is geslaagd in het leveren van het bewijs van feiten en/of omstandigheden waaruit kan worden afgeleid dat [eiseres] redelijkerwijs mocht verwachten dat de gemeente de kosten van de nutsvoorzieningen voor haar rekening zou nemen. Met name heeft de rechtbank volgens de gemeente op onjuiste gronden geoordeeld dat op het betreffende perceel basis nutsvoorzieningen aanwezig waren zodat, toen eenmaal bleek dat dit perceel niet was ontsloten, de deadline uit de overeenkomst van 2 april 1991 reeds was verstreken. Hiertegen komt de gemeente op met de stelling dat [betrokkene 2], zoals hij als getuige heeft verklaard, herhaaldelijk duidelijk heeft gemaakt dat de nutsvoorzieningen geen onderdeel uitmaakten van de grondprijs per vierkante meter. Tevens acht de gemeente het oordeel van rechtbank op dit punt strijdig met de artikelen 8 en 11 van de overeenkomst van 2 april 1991. De gemeente heeft op dit punt nader bewijs aangeboden.

In artikel 8 van de overeenkomst van 2 april 1991 is bepaald dat, voor zover hier van belang, de gemeente met betrekking tot de realisering van de bestemming en terbeschikkingstelling van het terrein ten behoeve van de garage aan de Hasseltsebaan- Provinciale weg gehouden is om (8e gedachtestreepje) voor wat betreft het gebruik de garage in de ruimste zin des woords toe te laten inclusief werkplaats, wasplaats, dienstwoning, showroom, magazijn, occasionhal, stallingsruimtes/parkeerruimte en op- en afrit nutsvoorzieningen etc. In artikel 11 van de overeenkomst van 2 april 1991 is bepaald dat de gemeente medewerking verleent aan de bouwplannen van [eiseres] ter realisering van werkplaats, wasplaats, dienstwoning, showroom, magazijn, occasionhal, stallingsruimtes/ parkeerruimte, op- en afrit nutsvoorzieningen etc. op het terrein hoek — Hasseltaebaan — Provinciale weg te Sittard. Noch in artikel 8, noch in artikel 11 is een regeling opgenomen over de kosten van de nutsvoorzieningen. Bovendien maken de getuigen onderscheid tussen de zogeheten basis nutsvoorzieningen en de daarboven uitgaande, zwaardere voorzieningen die zijn toegesneden op het specifieke gebruik van de (groot)verbruiker van het terrein. Voor die laatste voorzieningen moet de grootverbruiker volgens de getuige [betrokkene 2] zelf opdracht geven op basis van de capaciteit die nodig is. Het gaat, volgens de stellingen van [eiseres] bij dupliek in conventie, punt 15.2., om de leidingen vanuit de weg naar het trafohuisje (circa NLG 24.000,-) en de bouw van het trafohuisje (NLG 60.000,-) en — naar zij in hoger beroep stelt- om een hoogspanningsinrichting in het trafohuisje ad NLG 36.230,-, de kosten van het hoofdleidingennet ad NLG 13.205,- en de gasaansluitingen in het trafohuisje, alles tezamen NLG 70.074,29 exclusief BTW en NLG 92.337,29 inclusief BTW.6. Ook de getuige [betrokkene 9] maakt het onderscheid tussen basisvoorzieningen en de voorzieningen die verder gaan. [Betrokkene 9] heeft als getuige verklaard dat in geval van ontsluiting van een industrieterrein, in het algemeen, een gemeente contact opneemt met Mega [het gemeentelijke energiebedrijf, vanaf medio 1991 geheten: Mega Limburg N.V., nadien overgenomen door Essent; toev. hof], waarop een offerte volgt voor de ontsluiting van het terrein. De kosten plegen voor rekening van een gemeente te komen. Dit betreft volgens de getuige een basisvoorziening. De bedrijven op dat terrein dienen een aanvraag in bij Mega tot aansluiting op grond van die basisvoorziening en geven aan hoeveel capaciteit zij willen hebben. Daartoe krijgen de bedrijven een offerte die voor rekening van de aanvrager komt, aldus de getuige.

[Eiseres] maakt voor de vraag of het voor risico van de gemeente komt dat de ontsluiting van het bouwterrein en het voorzien in de nutsvoorzieningen eerst eind 1992 zijn gerealiseerd, geen onderscheid tussen een basisvoorziening en een op de specifieke behoeften van de gebruiker afgestemde voorzieningen. Bovendien heeft [eiseres] te weinig gesteld om te kunnen concluderen dat [eiseres] er op mocht vertrouwen dat was overeengekomen dat de kosten van de nutsvoorzieningen, waarover het hier gaat, voor rekening van de gemeente zouden komen. Tegenover de getuigenverklaringen van [betrokkene 9] en [betrokkene 6] staan slechts de verklaringen van de getuigen [betrokkene 3] en mr. Bedaux. Deze verklaringen leggen te weinig gewicht in de schaal. Immers, de getuige [betrokkene 3] verklaart op 5 oktober 2000 slechts dat [eiseres] een bouwkavel heeft gekocht en dat daarin zodoende alle nutsvoorzieningen — zonder te onderscheiden in de aard van de nutsvoorzieningen — aanwezig zouden zijn. De getuige [betrokkene 3] heeft op 17 november 2000 verklaard dat de prijs van NLG 65, — per vierkante meter voor de nieuwe grond inclusief alle nutsvoorzieningen was, dat dit ook expliciet met de gemeente is besproken en dat daarom die prijs is betaald. De getuige verklaart echter niet wanneer en met wie van de gemeente dit zou zijn besproken. Mr. Bedaux heeft als getuige verklaard dat het zou moeten gaan om het leveren van bouwrijpe grond, dat wil zeggen grond die volledig is ontsloten en waarin alle nutsvoorzieningen beschikbaar waren en dat daarom een grondprijs is betaald van NLG 65,- per vierkante meter (exclusief BTW). Van de zijde van de gemeente is, volgens de getuige mr. Bedaux, expliciet aangegeven dat deze prijs inclusief nutsvoorzieningen ontsluiting was en dat dit alles in december 1990 is vertaald in de overeenkomst van 2 april 1991. Ook mr. Bedaux vermeldt echter niet wie van de zijde van de gemeente heeft aangegeven dat de kosten van de nutsvoorzieningen — ook die welke [eiseres] buiten de basisvoorzieningen meer of extra verlangde — voor rekening van de gemeente zouden komen, terwijl een dergelijke afspraak niet in de overeenkomst van 2 april 1991 is opgenomen hoewel deze overeenkomst door mr. Bedaux is opgesteld. Bovendien vallen de getuigenverklaringen op dit punt van [betrokkene 3] en mr. Bedaux moeilijk te rijmen met de stelling van [eiseres] in eerste aanleg (conclusie van antwoord in conventie, punt 13 onder r) dat ‘enkel zwaardere dan gebruikelijke voorzieningen zouden moeten worden verrekend’. Uit het vorenstaande volgt dat ook grief VI slaagt.

De rechtbank heeft in het bestreden vonnis overwogen (r.o. 2.5.9.) dat de nutsvoorzieningen pas eind november 1992 gereed waren, dus vijf maanden na het door [eiseres] genomen initiatief om te komen tot aanleg van de nutsvoorzieningen. Daartegen komt de gemeente op met grief V. De gemeente verwijst naar de getuigenverklaring van [betrokkene 2] en biedt, voor zover nodig, ook op dit punt bewijs aan.

[Eiseres] heeft gesteld dat de coördinatie van de nutsvoorzieningen eerst in juli 1992 begon en dat deze voorzieningen pas begin 1993 zijn aangelegd: het water op 25 januari 1993, de elektriciteitstrafo geïnstalleerd op 25 januari 1993 en de stroom kwam pas in februari 1993. Op 8 februari 1993 zou [eiseres] pas de beschikking hebben gekregen over alle nutsvoorzieningen. In dit verband verwijst [eiseres] naar een brief van haar raadsman van 23 juli 1992 (conclusie van repliek in reconventie, prod. 10).

Het hof overweegt als volgt. In de door [eiseres] vermelde brief van haar raadsman van 23 juli 1992 is de gemeente inderdaad gewezen op haar verplichting tot het ter beschikking stellen van de nutsvoorzieningen zoals omschreven in artikel 11 van de overeenkomst van 2 april 1991. Daaraan is echter toegevoegd dat alle benodigde voorzieningen moeten worden aangelegd voor rekening van de gemeente. De gemeente heeft zich er op beroepen dat tengevolge van het feit dat [eiseres] weigerde de voorzieningen te betalen, de door [eiseres] ten onrechte veronderstelde vertraging geheel door toedoen van [eiseres] is ontstaan. Tevens heeft de gemeente aangevoerd dat pas in de bouwbespreking op 2 juli 1992 is besloten om binnen tien dagen na ontvangst van de offerten door zowel de gemeente als door [eiseres] schriftelijk opdracht aan de betreffende Nutsbedrijven te verstrekken.

[Betrokkene 2] heeft op dit punt als getuige verklaard dat het juist is dat de gemeente de aanvraag voor het aanleggen van de nutsvoorzieningen moest doen, maar dan met betrekking tot de basisvoorzieningen, de leidingen in het openbaar gedeelte. Indien een grootverbruiker voorzieningen wil hebben, zal hij daarvoor zelf opdracht moeten geven, aldus de getuige. De gemeente heeft volgens de getuige om verdere vertraging te voorkomen uiteindelijk de opdracht gegeven en de kosten ook betaald. De getuigen [betrokkene 11], [betrokkene 10] [betrokkene 12] en [betrokkene 13] hebben op dit punt niets van belang verklaard. De getuigen [betrokkene 3] en mr. Bedaux hebben op dit punt slechts verklaard dat de gemeente op grond van de overeenkomst van 2 april 1992 voor de nutsvoorzieningen moest zorgen en de kosten voor haar rekening moest nemen. De getuige [betrokkene 8] heeft verklaard dat zij zelf ook afspraken heeft gemaakt met Mega en dat zij al in 1991 tekeningen heeft gebracht naar Mega in verband met de plaats van de trafo's en de sterkte van de voorzieningen. Ook architect [betrokkene 7] zou volgens deze getuige gesprekken hebben gevoerd met het GEB. Volgens de getuige [betrokkene 9] die, zoals hiervoor vastgesteld, terecht een onderscheid maakte tussen een basisvoorziening waarvan de kosten voor rekening van een gemeente plegen te komen en de daarboven uitstijgende voorzieningen, heeft Mega op 17 juli 1992 een offerte voor aansluiting van het terrein naar [eiseres] gezonden. De getuige [betrokkene 6] heeft verklaard dat WML (voorheen Waterleidingbedrijf Limburg) medio 1992 direct is gestart met het leggen van leidingen om de zaak niet te laten stagneren en dat er zonder verder uitstel aan de ontsluiting is gewerkt. In week 38 tot en met week 40 van 1992 is volgens de getuige de hoofdleiding gelegd en vlak daarna is er ook een bouwaansluiting gerealiseerd, voor zover de getuige zich kon herinneren.

Op grond van deze getuigenverklaringen gaat het hof er van uit dat [eiseres] omstreeks 17 juli 1992 van Mega een offerte voor aansluiting van het terrein heeft ontvangen, dat het op haar weg lag om op basis van die offerte te zorgen voor realisering van de op haar bedrijf toegespitste voorzieningen en dat Waterleidingbedrijf Limburg in september 1992 zonder vertraging de hoofdleiding heeft gelegd en kort daarna de bouwaansluiting heeft gerealiseerd. Nu het hof deze data plaatst in het licht van de data waarop volgens planning in juli 1992 het showroomgedeelte (omstreeks augustus 1992) zou verhuizen, daarna het reparatiegedeelte en tot slot het kantoorgedeelte, leidt het vorenstaande het hof niet tot de conclusie dat [eiseres] het perceel op 2 april 1992 niet vrij van huur heeft opgeleverd als gevolg van een te late realisering van de nutsvoorzieningen die op grond van artikel 6i van de overeenkomst van 2 april 1991 voor rekening moesten komen van de gemeente. Bovendien volgt uit de eigen stellingen van [eiseres] dat de financiële problemen met betrekking tot de nutsvoorzieningen hebben geleid tot vertraging in de bouw. Uit het hiervoor overwogene vloeit voort dat ook deze vertraging voor risico van [eiseres] komt. Grief V slaagt derhalve.’