HR, 16-06-2023, nr. 22/02448

Het cassatiemiddel bestaat uit vier onderdelen (door de steller van het middel aangeduid als ‘Klacht I’, ‘Klacht II’, enzovoort). De eerste drie onderdelen richten zich tegen rechtsoverwegingen 3.5.3, 3.5.5-3.5.8 en 3.9 van het arrest van het hof:

‘De beoordeling van de stop

De deskundige heeft op het, ook in eerste aanleg gevoerde betoog van [A] , als volgt gerespondeerd (zie p. 9 van het deskundigenbericht):

“(…) In het procesdossier komt een beeld naar voren dat [A] het kunnen optreden van een ongecontroleerde noodstop als een extreme situatie ziet. (..) Dit is niet in overeenstemming met de werkelijkheid. De werkelijkheid is dat ook bij elektrisch aangedreven machines c.q. systemen, door bepaalde omstandigheden er sprake kan zijn van een ongecontroleerde noodstop c.q. abrupte noodstop. De Machinerichtlijn 2006/42/EG eist dat de machine c.q. installatie te allen tijde onder alle omstandigheden gestopt moet kunnen worden. Onder alle omstandigheden behoort ook het ontstaan van een ongecontroleerde noodstop c.q. het inkomen van de remmen op de lieren. Dit betekent dat het gehele vliegsysteem inclusief Dolly en camera arm dan ook bestand hadden moeten zijn tegen de, bij deze ongecontroleerde noodstop, optredende krachten.”

De stelling van [A] dat uit de beelden blijkt dat het hier niet gaat om een noodstop categorie 0, verwerpt het hof. De deskundige heeft de beelden bekeken en daaruit geconcludeerd dat er sprake is geweest van een directe abrupte stop. Bij de beantwoording van de vragen, p. 21 en volgende van zijn deskundigenbericht, geeft hij aan dat uit de beelden blijkt dat de stoptijd van het vliegsysteem tijdens de incidentenvlucht kort tot zeer kort geweest moet zijn. Gezien de op de beelden zichtbare abrupte stop en de toedracht van het incident ziet de deskundige de ongecontroleerde noodstop (om welke reden dan ook veroorzaakt) als een zeer reële mogelijkheid. Dat hier, anders dan door de deskundige weergegeven, sprake zou kunnen zijn van een andere stop dan de categorie 0 noodstop, namelijk van een noodstop met 0 seconden vertraging, volgt naar het oordeel van het hof niet uit de beelden en is dan ook, in het licht van het deskundigenbericht, onvoldoende onderbouwd.

(…)

De op de arm uitgeoefende krachten

[A] verwijt de deskundige dat hij is uitgegaan van 2 g krachten die bij de stop op de arm zijn uitgeoefend. Dit verwijt wordt naar het oordeel van het hof ten onrechte gemaakt. De reden voor de deskundige om van deze krachten uit te gaan, is gelegen in het feit dat uit de aan de deskundige voorgelegde gegevens met betrekking tot de camera-arm van de Flighthead Mini blijkt dat deze bij het optreden van 2 g krachten dynamisch overbelast zou worden. De gegevens zijn dan de pay-load van 8 kg, een afstand van A=0,37 m tot aan het breukvlak en een veiligheidsfactor 10. Daarbij maakt de deskundige nog de opmerking dat het hier de door [A] aangegeven statische veiligheidsfactor is omdat er geen betere waarde ter beschikking is gesteld. Het hof stelt vast dat de deskundige noch de daadwerkelijk op de camera-arm uitgeoefende g krachten heeft berekend, noch heeft berekend met hoeveel g krachten de camera-arm kan worden belast zonder te breken. Het door de deskundige berekende maximale statische moment op het breukvlak van de arm bedraagt ca. 397 Nm, hetgeen nagenoeg overeenkomt met de berekeningen van de door [A] ingeschakelde deskundige, [deskundige 1] (productie 3 bij inleidende dagvaarding, blz. 36). Uitgaande van een versnelling van 2 g (19,62 m/s2) zou er, als hetzelfde virtuele draaipunt wordt genomen als [A] gehanteerd heeft, een moment ontstaan op het breukvlak van 507 Nm, aldus de door de rechtbank benoemde deskundige op p. 35 van zijn rapport. Dit is, zo schrijft deze deskundige, een veel groter dynamisch moment dan het toegestane statische moment van 397 Nm. Dit betekent dat [de] camera arm bij het optreden van 2 g krachten dynamisch overbelast zou worden, aldus de deskundige. Kort gezegd, is de conclusie dan dat bij 2 g krachten de camera-arm zou breken.

Aan de rechtbankdeskundige is voorgelegd dat er bij het incident meer dan 2 g krachten zijn uitgeoefend op het camerasysteem. Deze zijn door de deskundige van [A] per tijdsframe berekend en aan [deskundige 2] voorgelegd die aangaf het met de berekeningen eens te zijn. In reactie op deze bevestiging van [deskundige 2] heeft de rechtbankdeskundige aangegeven dat het berekenen van krachten na de breuk iets anders is dan het berekenen van krachten die de oorzaak van de breuk zijn geweest. Als gevolg van de abrupte stop blokkeert de camera-arm in de cardankoppeling waardoor er een moment op de arm ontstaat met als gevolg een afbreken van de arm en een lancering van de camera en het afgebroken deel, aldus de deskundige. [deskundige 2] heeft aangegeven dat, ongeacht mogelijk contact van de arm met andere onderdelen, de krachten op de arm dusdanig kunnen zijn geweest dat dit heeft geleid tot de breuk. Het hof concludeert dat de rechtbankdeskundige daarvan ook is uitgegaan.

[A] heeft betoogd dat de arm van de Flighthead Mini meer g krachten aan kon dan de deskundige heeft berekend. Verwezen wordt naar het rapport van [expertisebureau] BV. opgemaakt in opdracht van Meeus Assurantiën BV, met als verzekerde Filmotechnic Europe Camera Support. In dit rapport staat vermeld dat volgens de fabriek “de breuk wellicht was toe te schrijven aan een abrupte hevige belasting van de Flight Head hoger dan 80 kg”. Daarnaast heeft [A] verwezen naar een “testrapport van Filmotechnic, Kiev”, zijnde een bijlage bij het rapport van [expertisebureau] BV (en volgens [A] afkomstig van [deskundige 3] ), waarin melding wordt gemaakt van een test met een vergelijkbare Head Mini die met meer dan 80 kilo kon worden belast alvorens dat deze scheuren ging vertonen. Van de, tijdens het incident gebroken arm is een deel getest en de conclusie was dat een belasting boven de 10 kilo een degeneratie vertoont in de stabiliteit van het systeem. Het hof is van oordeel dat [A] aldus niet heeft onderbouwd dat de arm meer g krachten ongeschonden zou kunnen doorstaan dan de 2 g krachten waarmee de rechtbankdeskundige heeft gerekend. De berekeningen gaan immers uit van een statische belasting. Het hof verwerpt deze stelling van [A] om deze reden dan ook.

Slotsom grieven 1 en 2

Het hof concludeert dat de beide grieven niet slagen. Het bewijsaanbod inhoudende dat de krachten op de camera-arm groter waren dan 2 g wordt als niet ter zake dienend gepasseerd. In rechte is komen vast te staan dat bij uitoefening van 2 g krachten op de camera-arm, deze is afgebroken.’

Volgens de motiveringsklachten van het eerste onderdeel heeft het hof ten onrechte de juridische maatstaf in het midden gelaten op basis waarvan het de vorderingen van [A] heeft afgewezen. Volgens subonderdeel I.A maakt het niet vermelden van de juridische maatstaf op zichzelf reeds dat het oordeel van het hof onvoldoende (begrijpelijk) is gemotiveerd. Subonderdeel I.B bevat nadere klachten afhankelijk van de vraag of in het arrest van het hof moet worden gelezen: (i) dat Toprek niet is tekortgeschoten, (ii) dat de tekortkoming aan Toprek niet kan worden toegerekend, (iii) dat het hof art. 6:74 BW in het geheel niet heeft toegepast.

Deze klachten kunnen geen doel treffen. Aan haar vorderingen heeft [A] feitelijk ten grondslag gelegd ‘dat de camera-arm is bezweken vanwege extreme overbelasting, dat die overbelasting is ontstaan doordat het systeem na een bovenmatige versnelling, bovenmatig is vertraagd, waardoor de centrifugale belasting de veiligheidsfactor heeft overschreden’ (rechtsoverweging 7.3 van het tussenvonnis van 18 april 2018). Terecht heeft het hof de zaak op die feitelijke grondslag onderzocht (art. 24 Rv). In het oordeel van het hof ligt onder meer besloten dat de door Toprek gestelde tekortkoming niet is komen vast te staan.

Onder 1.4 verwijst subonderdeel I.B naar stellingen van Toprek in hoger beroep, volgens welke de tekortkoming van Toprek gelegen is in het maken van een serie bewegingen (versnelling en blokkering) waarbij de camera wordt afgeschoten zonder dat er een gecontroleerde vertraging plaatsvindt, [A] op deze beweging niet bedacht hoefde te zijn en een dergelijke beweging ook niet in lijn is met de toepasselijke normen.5.Voor zover hierin een andere feitelijke grondslag moet worden gelezen dan hiervoor 3.3 bedoeld, geldt dat de verwerping daarvan besloten ligt in rechtsoverweging 3.5.3, waar het hof zich aansluit bij het oordeel van de deskundige dat in verband met onder meer Machinerichtlijn 2006/42/EG een machine c.q. installatie te allen tijde onder alle omstandigheden gestopt moet kunnen worden. Een nadere motivering behoefde dit oordeel van het hof mijns inziens niet.

Onder verwijzing naar de aard van de overeenkomst tussen partijen (namelijk tot samenwerking) zinspeelt het subonderdeel onder 1.5 nog op de mogelijkheid dat van nog andere tekortkomingen van Toprek sprake kan zijn en het noemt het oordeel van het hof dat ‘er geen enkele tekortkoming is aan de zijde van Toprek’ ‘niet voor de hand liggend’. De klacht voldoet niet aan de daaraan te stellen eisen, omdat niet (specifiek) wordt aangeduid waar in de gedingstukken [A] welke andere tekortkoming zou hebben gesteld.

Het tweede onderdeel richt zich tegen rechtsoverweging 3.5.3.

In subonderdeel II.A lees ik onder 2.2 twee klachten. In de eerste plaats verwijt de steller van het middel het hof dat het volledig vaart op het juridisch oordeel van de deskundige in plaats dat het zich een eigen oordeel heeft gevormd. In de tweede plaats voert het subonderdeel aan dat de juridische opvatting van de deskundige onverenigbaar is met de Machinerichtlijn, omdat een noodstopinrichting stopzetting van een gevaarlijk proces binnen de kortst mogelijke tijd moet bewerkstelligen zonder extra risico's te scheppen (art. 1.2.4.3 van de Machinerichtlijn). Uit het feitelijk afbreken van de camera-arm is volgens de steller van het middel ‘duidelijk’ dat de stop in dit geval niet aan de criteria voldeed.

Eerstbedoelde klacht faalt. Een deskundigenbericht kan behalve tot het ophelderen van feiten ook strekken tot voorlichting van de rechter en partijen. Zulke voorlichting kan eventueel ook zien op zuiver juridische vragen.6.Een zuiver juridische vraagstelling aan deskundigen is in de praktijk zeldzaam. Behoefte aan voorlichting door deskundigen is wel gemakkelijk voorstelbaar in het geval van normen met een min of meer technisch karakter (zoals hier in verband met de normen van de Machinerichtlijn). De vraagstelling ziet in een degelijk geval op kwesties met een gemengd feitelijk-juridisch karakter. Sluit de rechter zich bij de beantwoording door de deskundige aan, dan is de toets in cassatie of dat oordeel blijk geeft van een onjuiste rechtsopvatting dan wel onvoldoende is gemotiveerd. De klacht van het onderdeel dat het hof ‘volledig vaart op het juridisch oordeel van de deskundige’ is te onbestemd om voor een deugdelijke cassatieklacht te kunnen doorgaan.

Ook de hiervoor 3.7 als tweede aangeduide klacht kan geen doel treffen. Wat de steller van het middel beweert duidelijk te zijn, is het niet. Het feitelijk afbreken van de camera-arm bewijst niet dat de stopzetting abrupter heeft plaatsgevonden dan volgens de maatstaf van de Machinerichtlijn. Dat afbreken kan immers ook het gevolg zijn van de omstandigheid dat de arm niet bestand was tegen een stopzetting in overeenstemming met die maatstaf.

Onder 2.3 voert het subonderdeel nog aan dat de Machinerichtlijn niet allesbepalend is en dat het hof had moeten onderzoeken welke verplichtingen op Toprek rustten en of zij daarin is tekortgeschoten. Aldus miskent de steller van het middel opnieuw dat het hof gebonden was aan de door [A] gebezigde feitelijke gronden (art. 24 Rv). Daarnaast geldt dat een deugdelijke cassatieklacht voldoende specifiek zou behoren aan te duiden op welke op Toprek rustende verplichting respectievelijk tekortkoming door [A] een beroep is gedaan (met vermelding van een vindplaats).

Subonderdeel II.B voert aan dat de verwerping door het hof van de stelling van [A] dat sprake is geweest van een noodstop met 0 seconden onbegrijpelijk is in het licht van het deskundigenrapport omdat daar wordt gesproken van een stoptijd van ‘nagenoeg 0 seconden’.

Deze klacht faalt. Onder 3.5.3 verwijst het hof naar pagina 9 van het deskundigenbericht waar staat dat een ongecontroleerde noodstop geen extreme situatie is. De deskundige geeft aan dat een elektrisch aangedreven machine c.q. systeem een ongecontroleerde noodstop c.q. een abrupte noodstop moet kunnen maken en dat dus het gehele vliegsysteem inclusief Dolly en camera-arm daartegen bestand had moeten zijn. [A] heeft bij memorie van grieven7.aangevoerd dat een noodstop – zoals die waarvan de deskundige is uitgegaan – niet betekent dat met een vertraging van 0 seconden moet kunnen worden gestopt, zoals volgens [A] in dit geval heeft plaatsgevonden. Die stelling wordt door het hof eveneens in rechtsoverweging 3.5.3 verworpen onder verwijzing naar p. 21 en volgende van het deskundigenrapport. Daar geeft de deskundige aan dat uit de beelden blijkt dat de stoptijd van het vliegsysteem tijdens de incidentenvlucht ‘kort tot zeer kort’ geweest moet zijn. Anders dan de steller van het middel doet voorkomen, is ‘nagenoeg 0 seconden’ of ‘kort tot zeer kort’ niet hetzelfde als 0 seconden.

Onderdeel II.C voert aan dat het oordeel dat uit de beelden zou volgen dat geen sprake is van een noodstop met 0 seconden vertraging (die volgens [A] een tekortkoming zou opleveren), onjuist dan wel onbegrijpelijk is, omdat uit rechtsoverweging 2.2 volgt dat het hof de beelden niet heeft bekeken.

De klacht berust op een verkeerde lezing van ’s hofs arrest. In het procesverloop zoals opgenomen onder 2.2 heeft het hof weliswaar opgenomen dat het hof recht doet op de stukken van de eerste aanleg ‘met uitzondering van de bij de rechtbank gedeponeerde usb-stick’, maar daaraan voorafgaand is onder 2.1 opgenomen dat bij brief van 24 februari 2022 een usb-stick van [A] in het geding is gebracht.8.Vervolgens heeft het hof in rechtsoverweging 3.5.3. overwogen:

‘Dat hier, anders dan door de deskundige weergegeven, sprake zou kunnen zijn van een andere stop dan de categorie 0 noodstop, namelijk van een noodstop met 0 seconden vertraging, volgt naar het oordeel van het hof niet uit de beelden en is dan ook, in het licht van het deskundigenbericht, onvoldoende onderbouwd.’

Uit deze overweging volgt dat behalve de deskundige ook het hof kennis heeft genomen van de beelden, zodat de klacht feitelijke grondslag mist.9.

Het derde onderdeel richt zich tegen het oordeel van het hof in rechtsoverwegingen 3.5.5-3.5.8 dat de camera-arm niet bestand was tegen krachten van meer dan 2 g. Volgens [A] is dit oordeel onjuist, dan wel niet begrijpelijk gemotiveerd.

Ik lees in het onderdeel twee klachten. De eerste klacht komt erop neer dat het hof zich in rechtsoverweging 3.5.7 gebaseerd heeft op een standpunt dat geen van de partijen heeft verdedigd respectievelijk op een rapport dat geen van de partijen in het geding heeft gebracht.

Deze klacht mist feitelijke grondslag. Met zijn overweging dat ‘van de, tijdens het incident gebroken arm een deel [is] getest en dat de conclusie was dat een belasting boven de 10 kilo een degeneratie vertoont in de stabiliteit van het systeem’ (vijfde volzin van rechtsoverweging 3.5.7) verwijst het hof klaarblijkelijk naar het door [A] in het geding gebrachte rapport van Filmotechnic.10.In dat rapport komen onder meer de volgende passages voor:

‘A sample was cut from the damaged head near the place of damage. A test of strength of the sample was performed on the same bench.’11.

‘Head damage could have occured while using head in an unsupported manner, with short term load much higher than 80 kg.

To test the strength of the head, it is enough to load it with 30 kg.

The load is limited by head’s rigidity and is equal to 10 kg. Load in excess of 10 kg causes a significant degradation in stabilization of the head.’12.

Wat het hof overweegt, verwijst kennelijk in het bijzonder naar de laatste zin van het citaat.

De tweede klacht doet een poging om uw Raad te verleiden tot een feitelijke beoordeling van de bevindingen van de diverse deskundigen en van de door het hof naar aanleiding daarvan gemaakte feitelijke afweging. Mijns inziens is niet onbegrijpelijk dat het hof niet over is gegaan tot het stellen van nadere vragen aan de deskundige dan wel het benoemen van een andere deskundige. Evenmin onbegrijpelijk dunkt mij dat het hof voor de verwerping van het standpunt van [A] dat de camera-arm wel bestand was tegen krachten van meer dan 2 g, zich tot de hiervoor bedoelde verwijzing naar het rapport van Filmotechnic heeft beperkt. In dit verband lijkt me mede van belang dat [A] met betrekking tot de door haar gestelde tekortkoming van Toprek (namelijk een te abrupte stop van het systeem) de bewijslast draagt. Het oordeel van het hof komt erop neer dat die tekortkoming (ook) niet indirect vast is komen te staan in de zin dat die tekortkoming zou kunnen worden afgeleid uit de beweerdelijk vaststaande omstandigheid dat de camera-arm bestand was tegen krachten van meer dan 2 g (zodat het breken van de arm door een te abrupte stop moet zijn veroorzaakt).

Het vierde onderdeel richt zich tegen de toewijzing van de reconventionele vordering van Toprek in rechtsoverweging 3.7.1:

‘3.7.1. Grief 4 is gericht tegen de toewijzing van de reconventionele vordering. Daaraan ligt ten grondslag dat Toprek de overeenkomst met [A] niet is nagekomen met als gevolg dat [A] gerechtigd was de overeenkomst te ontbinden. Nu echter geen van de hiervoor beoordeelde grieven slaagt, is niet komen vast te staan dat sprake was van een tekortkoming van Toprek. Aldus is niet onderbouwd op grond waarvan [A] tot ontbinding zou kunnen overgaan.’

De beide klachten die het onderdeel bevat, zijn ontoelaatbaar vaag geformuleerd. Volgens de eerste klacht is het hof ten onrechte niet nagegaan of Toprek voldoende feiten heeft gesteld om het gevorderde te kunnen dragen, zonder dat de steller van het middel aanduidt in welke zin de door Toprek gestelde feiten voor toewijzing ongenoegzaam zouden zijn. Volgens de tweede klacht ‘verhoudt’ het oordeel van het hof ‘zich niet met het feit dat Toprek de overeengekomen prestatie (…) uiteindelijk niet heeft verricht (afgezien van het uitvoeren van een oefenvlucht die eindigde in een gevaarlijke situatie)’. De klacht duidt geen rechtsregel aan die door het hof zou zijn miskend of in het licht waarvan ’s hofs oordeel een nadere motivering behoefde.