Hof Amsterdam, 06-01-2011, nr. P08/01047

De rechtbank heeft over het geschil - voor zover thans van belang - het volgende overwogen, waarbij belanghebbende is aangeduid als ‘eiseres’ en de inspecteur als ‘verweerder’:

“4.2. Partijen zijn het erover eens dat de rente die eiseres vanaf 21 februari 2001 aan het coördinatiecentrum heeft betaald, valt binnen het toepassingsbereik van artikel 10a, tweede

lid, aanhef en onderdeel -a- van de Wet. De rechtbank deelt deze opvatting.

Tot steun van zijn standpunt dat eiseres geen baat heeft bij een beroep op de

tegenbewijsregeling van artikel 10a, derde lid, aanhef en onderdeel -a- van de Wet, heeft

verweerder het volgende naar voren gebracht. Verweerder betwist niet dat het einddoel dat

eiseres voor ogen heeft gestaan - de verhandelbaarheid van de aandelen in eiseres te

vergroten door de aandelen via een dividenduitkering lichter te maken - voldoet aan de

zakelijkheidtoets, maar dat betekent volgens verweerder niet dat daarmee de zakelijkheid van

de geldlening is gegeven. Eiseres heeft volgens verweerder geen (eigen) belang bij de

verwerving van vorderingen van het coördinatiecentrum op [A] Oy en

consumentenvorderingen, genoemd onder punt 2.6 (iii). Verder heeft eiseres volgens

verweerder geen (eigen) belang bij en/of zakelijke reden voor de aanvaarding van een zeer

aanzienlijke rentelast waar geen baten tegenover staan. Hierbij heeft verweerder er op

gewezen dat de totale rentelast in de jaren tot en met 2003 oploopt tot € 33.426.129. Ten

slotte stelt verweerder dat eiseres ook langs andere weg middelen had kunnen vrijmaken om

de dividenduitkering te kunnen doen, waarbij valt te denken aan het verkopen van activa, het

laten inkopen van aandelen door deelnemingen, en het zich laten uitkeren van dividend.

Ter staving van haar beroep op voormelde tegenbewijsregeling heeft eiseres gewezen op

de volgende feiten en omstandigheden. Eiseres stelt dat aan de geldlening en de daarmee

verband houdende rechtshandeling geen fiscale motieven ten grondslag hebben gelegen.

Oogmerk was het wijzigen van de feitelijke verhoudingen, het concern moest worden

opgesplitst en dat diende bovenal snel te gebeuren. Het licht maken van de aandelen diende

een zakelijk doel. Volgens eiseres stond haar voor het splitsen van de activiteiten en het doen

van een dividenduitkering in de vorm van een cessie van de concernvorderingen geen

redelijk alternatief voor handen. Er waren noch bij eiseres, noch bij [Q] of bij het

coördinatiecentrum, voldoende contanten voor handen om de dividenduitkering te kunnen

doen. Evenmin beschikte eiseres, [Q] en het coördinatiecentrum over activa die bij

ongewijzigde voortzetting van de bedrijfsvoering beschikbaar waren voor verkoop. De

vorderingen op [A] Oy en de consumentenvorderingen genoemd onder punt

Naar het oordeel van de rechtbank heeft eiseres aannemelijk gemaakt dat aan de

geldlening en aan de daarmee verband houdende rechtshandeling in overwegende mate

zakelijke overwegingen ten grondslag hebben gelegen. Redengevend voor dit oordeel is in de

eerste plaats dat, dit is tussen partijen niet in geschil, de dividenduitkering een zakelijk doel

diende, te weten het vergroten van de verhandelbaarheid van de aandelen in eiseres. Voorts

acht de rechtbank de stelling van eiseres dat haar in redelijkheid geen andere weg openstond

dan het doen van de dividenduitkering in de vorm van overdracht van de betreffende

vorderingen op [A] Oy en de consumentenvorderingen, onvoldoende door

verweerder weersproken. Ook is de rechtbank van oordeel dat de stelling van eiseres, dat de verwerving van de vorderingen op [A] Oy en de consumentenvorderingen een zakelijk doel diende, onvoldoende door verweerder is weersproken. Daarom houdt de

rechtbank het ervoor dat aan de geldlening en aan de daarmee verband houdende rechtshan-delingen in overwegende mate zakelijke overwegingen ten grondslag hebben gelegen. Dat voor eiseres uiteindelijk een aanzienlijke rentelast resteert waartegen geen corresponderende bate staat, zoals verweerder opmerkt, verandert daaraan niets.

Nu de rechtbank van oordeel is dat aan de geldlening en aan de daarmee verband houdende rechtshandelingen in overwegende mate zakelijke overwegingen ten grondslag

hebben gelegen, slaagt het beroep, en behoeven de overige weren van eiseres geen

bespreking.”

Artikel 10a, tweede tot en met vierde lid, van de Wet luidden – voor zover thans van belang – als volgt:

“2. Bij het bepalen van de winst komen voorts niet in aftrek renten (…) ter zake van geldleningen rechtens dan wel in feite direct of indirect verschuldigd aan een verbonden lichaam (…), voor zover de geldlening verband houdt met één van de volgende rechtshandelingen:

Tussen partijen is niet in geschil dat de door belanghebbende met ingang van 21 februari 2001 aan het coördinatiecentrum verschuldigde rente verband houdt met de uitkering van dividend door belanghebbende aan [A BV] op 21 februari 2001, welke dividenduitkering bestond uit een bedrag van € 523.000.000 aan concernvorderingen, waaronder de in 2.5 onder (i) en (ii) van de uitspraak van de rechtbank genoemde consumentenvorderingen. De schuld van belanghebbende aan het coördinatiecentrum is immers ontstaan als gevolg van de verkoop en de cessie door het coördinatiecentrum van deze vorderingen aan belanghebbende, terwijl belanghebbende heeft verklaard dat deze rechtshandelingen alsmede de vermelde dividenduitkering met elkaar samenhingen vanwege de ermee nagestreefde einddoelen: het ontvlechten van de consumentenvorderingen en de overige concernvorderingen binnen het [A]-concern alsmede het lichter maken van de aandelen in belanghebbende. Het Hof is - evenals partijen - van oordeel dat de aan het coördinatiecentrum verschuldigde rente daardoor verband houdt met ‘een winstuitdeling aan een verbonden lichaam’ als bedoeld in artikel 10a, tweede lid, onderdeel a, van de Wet, aangezien zowel het coördinatiecentrum als [A BV] op grond van het vierde lid van artikel 10a van de Wet moeten worden aangemerkt als een met belanghebbende verbonden lichaam.

Als gevolg hiervan is op grond van artikel 10a, tweede lid, aanhef en onderdeel a, van de Wet de door belanghebbende over de lening aan het coördinatiecentrum verschuldigde rente van aftrek uitgesloten. Ingevolge art. 10a, derde lid, onderdeel a, van de Wet vindt het tweede lid geen toepassing indien belanghebbende aannemelijk maakt dat aan de geldlening en de daarmee verband houdende rechtshandeling in overwegende mate zakelijke overwegingen ten grondslag liggen. Het Hof verwerpt de stelling van belanghebbende dat artikel 10a van de Wet slechts kan worden toegepast indien de inspecteur aannemelijk maakt dat is voldaan aan de toepassingsvoorwaarden voor fraus legis en dat op de inspecteur de last rust de daarvoor relevante feiten en omstandigheden aannemelijk te maken. Weliswaar kan artikel 10a van de Wet worden beschouwd als een (gedeeltelijke) codificatie van met toepassing van het leerstuk van fraus legis gewezen jurisprudentie van de Hoge Raad, maar reeds op grond van de tekst van het tweede en derde lid is niet voor misverstand vatbaar dat – anders dan in de voorheen geldende fraus legis-jurisprudentie – de onder het tweede lid van artikel 10a kwalificerende rentebetalingen als hoofdregel van aftrek zijn uitgesloten en dat op de belastingplichtige de bewijslast rust van de in het derde lid genoemde feiten en omstandigheden. Deze bewijslastverdeling volgt ook ondubbelzinnig uit de wetsgeschiedenis (zie de memorie van toelichting bij de Wet fiscale infrastructuur, Kamerstukken II 1995/96, 24 696, nr. 3, blz. 20 en nr. 5, blz. 35).

Partijen zijn het erover eens dat aan de winstuitdeling door belanghebbende zakelijke overwegingen ten grondslag liggen, namelijk het lichter maken van de aandelen in belanghebbende met het oog op haar voorgenomen verkoop. De kernvraag in het voorliggende geschil is dan ook of belanghebbende ter zake van het aangaan van de schuld bij het coördinatiecentrum eveneens het vereiste tegenbewijs heeft geleverd. De stelling van belanghebbende – onder verwijzing naar het arrest HR 17 december 2004, nr. 39.090, BNB 2005/169 – dat enkel de aanwezigheid van zakelijke motieven voor de in verband met de geldlening verrichte rechtshandeling reeds het vereiste tegenbewijs oplevert, moet worden verworpen. Zowel uit de tekst van artikel 10a, derde lid, onderdeel a, van de Wet als uit de wetsgeschiedenis van deze bepaling blijkt dat de wetgever daarin een dubbele zakelijkheids-toets heeft voorgeschreven. Aan een rechtshandeling kunnen zakelijke motieven ten grondslag liggen, maar dat betekent nog niet dat ter zake van de wijze waarop aan die motieven uitvoering wordt gegeven een onbeperkte vrijheid bestaat (verg. Kamerstukken II 1995/96, 24 696, nr. 3, blz. 16). Bovendien geldt dat het arrest BNB 2005/169 betrekking heeft op een belastingjaar waarin artikel 10a van de Wet nog niet van kracht was. Voorts wijst het Hof op onder meer de memorie van toelichting bij de Wet fiscale infrastructuur (Kamerstukken II 1995/96, 24 696, nr. 3, blz. 20):

“Zoals hiervoor reeds is uiteengezet neemt het derde lid, onderdeel a, de uitsluiting van de rente-aftrek terug indien de belastingplichtige aannemelijk maakt dat aan het complex van rechtshandelingen alsmede aan de lening in overwegende mate zakelijke overwegingen ten grondslag liggen”.

Gelet op het onder 4.7.1 tot en met 4.7.3 overwogene verwerpt het Hof tevens het standpunt van belanghebbende dat de zakelijkheidstoets ter zake van de door belanghebbende aangegane schuld (uitsluitend) op concernniveau dient te geschieden en dat reeds vanwege de enkele grond dat de (op concernniveau beschouwde) einddoelen van de verrichte handelingen zakelijk waren, ervan moet worden uitgegaan dat ook de hiermee verband houdende geldlening van belanghebbende in overwegende mate op zakelijke motieven berust.

De inspecteur heeft in casu gemotiveerd betwist dat het aangaan van de schuld door belanghebbende op zakelijke motieven berustte en gesteld dat het op concernniveau beoogde einddoel ook langs andere weg bereikt had kunnen worden. De inspecteur heeft er in dat verband onder meer op gewezen dat het coördinatiecentrum volgens zijn jaarrekening per ultimo 2000 over uitkeerbare reserves beschikte van ruim € 63 miljoen, zodat reeds op deze grond de aangegane schuld in zoverre niet berust op in overwegende mate zakelijke overwegingen. Daarnaast heeft de inspecteur zich erop beroepen dat het eigen vermogen van het coördinatiecentrum per ultimo 2000 blijkens zijn jaarrekening (omgerekend en afgerond) € 387.058.649 bedroeg, hetgeen het bedrag van de aan belanghebbende gecedeerde en verkochte vorderingen (in totaal € 331.458.485) ruimschoots te boven gaat. Gelet hierop was het volgens de inspecteur ook mogelijk geweest dat het coördinatiecentrum tot terugbetaling van kapitaal, uitkering van dividend en/of inkoop van aandelen was overgegaan, waarna [Q] eveneens aandelen had kunnen inkopen. Volgens de inspecteur is het aangaan van de schuld bij het coördinatiecentrum door belanghebbende (vrijwel) uitsluitend ingegeven door de daaruit resulterende uitholling van de Nederlandse belastinggrondslag, terwijl de corresponderende rentebate bij het coördinatiecentrum, gelet op het voor dat centrum geldende fiscale regime, in feite onbelast blijft

Gelet op deze gemotiveerde betwisting heeft het op de weg van belanghebbende gelegen, op wie immers ingevolge artikel 10a, derde lid, onderdeel a, van de Wet de bewijslast ter zake rust, haar stelling aannemelijk te maken dat het aangaan van de schuld – in combinatie met de verrichte winstuitkering – de enig mogelijke weg was om de nagestreefde zakelijke doelen te realiseren. Belanghebbende heeft met haar door de inspecteur betwiste stellingen dat de tijd ontbrak voor een terugbetaling van kapitaal, omdat daarvoor de tussenkomst van een notaris en een accountant, alsmede een wettelijk voorgeschreven wachttermijn noodzakelijk waren en er haast bij geboden was om haar verkoopklaar te maken, niet aannemelijk gemaakt dat de door de inspecteur geschetste optie van inkoop van eigen aandelen op formele gronden onmogelijk was, dan wel praktisch onuitvoerbaar zou zijn geweest. Vaststaat immers – zoals de rechtbank onder 2.3 heeft overwogen – dat het besluit tot verkoop van de activiteiten op het gebied van de industriële verpakkingen reeds begin 2000 was genomen. Tussen het zoeken naar een koper en de uiteindelijke verkoop aan het [Y]-concern is ongeveer een jaar verstreken; niet aannemelijk is geworden dat die periode te kort zou zijn geweest voor het voldoen aan de formele vereisten voor inkoop van eigen aandelen. De ter zittingen in eerste aanleg en in hoger beroep door [B] (destijds Vice President Finance van belanghebbende) afgelegde verklaringen, onder meer inhoudend dat er vanaf oktober 2000 sprake was van een grote tijdsdruk en dat mede om die reden de herstructurering zo eenvoudig mogelijk is gehouden, zijn naar het oordeel van het Hof niet voldoende onderbouwd. Het Hof acht evenvermelde verklaringen dan ook niet (voldoende) overtuigend.

Daarnaast heeft belanghebbende onvoldoende aannemelijk gemaakt dat voor [Q] en het coördinatiecentrum (gedeeltelijke) externe financiering van een dividenduitkering of inkoop van eigen aandelen niet mogelijk was. De inspecteur heeft op dit punt gesteld dat het in elk geval in het in geschil zijnde jaar nog veelvuldig voorkwam dat in vergelijkbare concerns als het [A]-concern ook andere concernonderdelen dan de topholding konden beschikken over extern krediet, terwijl er van geen enkele feitelijke of juridische belemmering is gebleken voor [A Oy] om op een andere wijze dan zij heeft gedaan te voorzien in de financiering van de overname van de consumentenvorderingen. Het had op de weg van belanghebbende gelegen met concrete bewijsmiddelen haar stelling nader te onderbouwen dat de door de inspecteur beschreven alternatieven in feite niet mogelijk waren. Met de door [B] afgelegde verklaringen levert zij niet het verlangde bewijs, nu in deze verklaringen slechts in algemene bewoordingen wordt medegedeeld dat banken vanwege het risico van onvoldoende verhaalsrechten al jaren geen financieringen meer verstrekken onder in concerns. Ook de overige standpunten van belanghebbende ter zake zijn te weinig concreet en onvoldoende onderbouwd om aannemelijk te maken dat de door de inspecteur vermelde alternatieve financieringswijzen onmogelijk waren.

Ook voor het overige heeft belanghebbende niet aannemelijk gemaakt dat aan het aangaan van de schuld in overwegende mate zakelijke overwegingen ten grondslag liggen.

Gelet op het onder 4.8.3 tot en met 4.8.5 overwogene is het Hof van oordeel dat belanghebbende er niet in is geslaagd het tegenbewijs te leveren dat op grond van artikel 10a, derde lid, aanhef en onderdeel a, van de Wet, van haar wordt verlangd.

Ingevolge artikel 10a, derde lid, aanhef en onderdeel b, van de Wet vindt artikel 10a, tweede lid, onderdeel a, van de Wet geen toepassing indien per saldo een belasting naar de winst of het inkomen wordt geheven welke naar Nederlandse maatstaven redelijk is.

Bij de beoordeling of de van het coördinatiecentrum geheven belasting naar Nederlandse maatstaven als redelijk is aan te merken moet in beginsel worden uitgegaan van de maatstaven in de in Nederland in het onderhavige jaar van toepassing zijnde wetgeving. Ook indien wordt uitgegaan van de juistheid van de stelling van belanghebbende dat per saldo in België sprake is geweest van een belastingheffing van 1% over de door het coördinatie-centrum van belanghebbende ontvangen rente – de inspecteur heeft dit standpunt betwist en gesteld dat slechts belastingheffing op cost-plus basis heeft plaatsgevonden waarbij de ontvangen rentebate geen deel heeft uitgemaakt van deze cost-plus basis – is het Hof van oordeel dat van een zodanige heffing niet kan worden gezegd dat deze naar Nederlandse maatstaven als redelijk kan worden aanvaard. Belanghebbende voldoet derhalve evenmin aan de toepassingsvoorwaarden van artikel 10a, derde lid, onderdeel b, van de Wet.

De conclusie uit het onder 4.7.1 tot en met 4.9 overwogene is dat het volledige bedrag van de met ingang van 21 februari 2001 aan het coördinatiecentrum betaalde rente op grond van artikel 10a, tweede lid, aanhef en onderdeel a, van de Wet niet in aftrek kan worden gebracht, aangezien belanghebbende niet aannemelijk heeft gemaakt dat zich een van de in het derde lid van artikel 10a genoemde uitzonderingsgronden heeft voorgedaan.

Toetsing aan Europees recht

Nu het Hof van oordeel is dat de door belanghebbende geclaimde aftrek van rente (deels) wordt verhinderd door het bepaalde in artikel 10a, tweede lid, van de Wet, komt het Hof – anders dan de rechtbank – toe aan de beoordeling van de vraag of deze wetsbepaling buiten toepassing moet worden gelaten vanwege strijdigheid met Europees recht, zoals door belanghebbende wordt verdedigd.

Belanghebbende heeft zich in hoger beroep op het standpunt gesteld dat de tegenbewijsregeling van artikel 10a, derde lid, onderdeel a, van de Wet strijdig is met de vrijheid van dienstenverkeer (artikel 49 EG, thans, na wijziging: artikel 56 van het Verdrag inzake de werking van de Europese Unie, hierna: VWEU) en de vrijheid van kapitaalverkeer (artikel 56 EG, thans: artikel 63 VWEU). Aangezien het vrijwel uitgesloten is dat een in Nederland gevestigde vennootschap die zich bezig zou houden met financieringsactiviteiten zoals die door het coördinatiecentrum worden verricht niet aan een naar Nederlandse maatstaven redelijke heffing zou zijn onderworpen, werkt de bepaling van artikel 10a, derde lid, van de Wet voor dienstenverkeer als het onderhavige alleen indien deze vennootschap in een andere lidstaat is gevestigd. Nu de inspecteur geen feiten of omstandigheden heeft aangevoerd waaruit zou kunnen worden afgeleid dat deze maatregel effectief is en niet verder gaat dan nodig is, dient de conclusie te zijn dat deze belemmerende maatregel strijdig is met de artikelen 49 en 56 EG, zo stelt belanghebbende.

Daarnaast is belanghebbende van oordeel dat de in artikel 10a, derde lid, aanhef en onderdeel b, van de Wet opgenomen eis dat de rente belast is naar een tarief dat naar Nederlandse maatstaven redelijk is, strijd oplevert met de vrijheid van vestiging (artikel 43 EG, thans artikel 49 VWEU) en de vrijheid van kapitaalverkeer. Nu deze eis in feite slechts werkt voor niet in Nederland gevestigde (klein)dochtervennootschappen die zich bezig houden met financieringsactiviteiten als die van het coördinatiecentrum, zouden in Nederland gevestigde ondernemingen er hierdoor van kunnen worden weerhouden financieringsmaatschappijen op te richten in andere lidstaten. Een dergelijke belemmerende maatregel kan onder omstandigheden gerechtvaardigd zijn indien zij strekt ter bestrijding van misbruik, maar alleen indien sprake is van een volstrekt kunstmatige constructie (vgl. Hof van Justitie van de Europese Unie (hierna ook: HvJ) 12 september 2006, zaak C-196/04 (Cadbury Schweppes), BNB 2007/54). Onbestreden is dat het coördinatiecentrum duurzaam en daadwerkelijk economische bedrijvigheden uitoefent op het grondgebied van België, zodat volgens belanghebbende niet kan worden gesproken van een volstrekt kustmatige constructie. Voorts meent belanghebbende dat ook indien in casu wél gesproken moet worden van een dergelijke constructie, artikel 10a van de Wet dan nog buiten toepassing moet blijven wegens strijdigheid met de vrijheid van vestiging, omdat deze bepaling van toepassing is op elke situatie waarin de zetel van een dochtervennootschap is gelegen in een andere lidstaat en die lidstaat geen (naar Nederlandse maatstaven redelijke) belasting heft. Een dergelijk toepassingsbereik is als zodanig al strijdig met de EG-verdragsvrijheden, omdat deze eis uitsluitend in grensoverschrijdende situaties wordt gesteld, aldus belanghebbende.

De inspecteur is van opvatting dat de in artikel 10a, tweede lid, onderdeel a, en artikel 10a, derde lid, onderdeel b, van de Wet opgenomen regeling niet strijdig is met Europees recht. In deze bepalingen wordt geen onderscheid gemaakt naar gelang van de vestigingsplaats van degene aan wie de rente is verschuldigd, terwijl het volgens de inspecteur een reële mogelijkheid is dat deze bepaling eveneens toepassing vindt ter zake van een in Nederland gevestigde crediteur, bijvoorbeeld indien deze een niet-belastingplichtige stichting is. Op deze grond concludeert de inspecteur dat geen sprake is van een belemmering van welke verdragsvrijheid dan ook. Daarnaast stelt de inspecteur dat in casu sprake is van een geldlening die verband houdt met een winstuitdeling aan een verbonden lichaam, terwijl de ontvanger van de rente, het coördinatiecentrum, in België een fiscaal regime geniet waardoor de ontvangen rente in het geheel niet in de heffing betrokken wordt; bij het coördinatiecentrum was destijds namelijk slechts sprake van een heffing op cost-plus basis, van welke basis de van belanghebbende ontvangen rente geen deel uitmaakte, zo stelt de inspecteur. Het samenstel van rechtshandelingen dat tot deze gevolgen heeft geleid dient volgens hem te worden aangemerkt als een volstrekt kunstmatige constructie als bedoeld in het reeds vermelde arrest Cadbury Schweppes, zodat ook om deze reden de toepassing van artikel 10a van de Wet niet disproportioneel is en ook overigens geen sprake is van schending van het gemeenschapsrecht.

Nu de in geschil zijnde renteaftrek betrekking heeft op een geldlening, aangegaan door een in Nederland gevestigd lichaam (belanghebbende) bij een in een andere lidstaat gevestigde entiteit (het coördinatiecentrum), en belanghebbende bovendien – middellijk – alle aandelen in het coördinatiecentrum bezit, is naar het oordeel van het Hof sprake van een grensoverschrijdende situatie die in beginsel kwalificeert voor toetsing aan de drie door belanghebbende vermelde verkeersvrijheden. Voor het antwoord op de vraag aan welke verkeersvrijheden de voorliggende casus in concreto moet worden getoetst, dient volgens inmiddels vaste rechtspraak van het Hof van Justitie rekening te worden gehouden met het voorwerp – ook wel geduid als de strekking – van de wettelijke regeling in kwestie (zie o.m. HvJ 24 mei 2007, zaak C-157/05 (Holböck), Jurispr. blz. I 4051, punt 22 en HvJ 17 september 2009, zaak C-182/08 (Glaxo Wellcome), V-N 2009/47.20, punt 36; vgl. HR 9 april 2010, nr. 09/01703, BNB 2010/292). Voorts volgt uit de rechtspraak van het Hof van Justitie dat de te toetsen maatregel in beginsel slechts uit het oogpunt van één vrijheid wordt onderzocht indien blijkt dat in de omstandigheden van geval een (of meer) van de vrijheden volledig ondergeschikt is aan de andere en daarmee kan worden verbonden (zie onder meer het reeds vermelde arrest Glaxo Wellcome, punt 37 en HvJ 3 oktober 2006, zaak C 452/04 (Fidium Finanz), NJ 2007/185, punt 34).

De onder 4.14.1 vermelde jurisprudentie roept de vraag op hoe zwaar de strekking van de te toetsen wettelijke regeling dient mee te wegen bij de beoordeling van de vraag of een van de verkeersvrijheden overheersend is. Ter zake van de in artikel 10a, tweede en derde lid, van de Wet opgenomen regeling (hierna ook te noemen: de renteaftrekbeperking) kan de opvatting verdedigd worden dat zij naar haar strekking is gericht op belangen die het mogelijk maken een zekere invloed op de besluiten van de betrokken vennootschap uit te oefenen en de activiteiten ervan te bepalen, zodat reeds op grond van deze strekking de renteaftrekbeperking uitsluitend binnen de materiële werkingssfeer van de verdragsbepalingen inzake de vrijheid van vestiging valt. Weliswaar is het toepassingsbereik ervan niet beperkt tot situaties waarin de belastingplichtige een beslissende invloed op de besluiten van de betrokken verbonden lichamen kan uitoefenen (dan wel dat deze verbonden lichamen een dergelijke invloed hebben op de besluitvorming van de belastingplichtige), aangezien in het vierde lid van artikel 10a een lichaam als ‘verbonden’ wordt aangemerkt bij een belang van een derde of meer – en in zoverre kan de regeling als ‘generiek’ worden aangemerkt – maar naar haar strekking is de regeling onmiskenbaar gericht op concernverhoudingen, dat wil zeggen op (indirecte) zeggenschapsverhoudingen.

Uit recente jurisprudentie lijkt daarentegen te volgen dat ook bij wetgeving als de onderhavige renteaftrekbeperking het generieke karakter ervan voorop moet worden gesteld. Alsdan dient op grond van de feiten van het concrete geval te worden beoordeeld welke vrijheid van toepassing is (vgl. onder meer HvJ 4 juni 2009, gevoegde zaken C-439/07 en C-499/07 (KBC Bank), V-N 2009/35.17, HvJ 18 juni 2009, zaak C-303/07 (Aberdeen Fininvest), V-N 2009/31.11 en HvJ EU 21 januari 2010, zaak C-311/08 (SGI), V-N 2010/13.21; zie voorts HR 25 september 2009, nr. 43.629, BNB 2010/31 en HR 9 april 2010, nr. 08/04160, BNB 2010/291).

Naar het oordeel van het Hof leiden beide hiervoor beschreven opvattingen tot de conclusie dat de onderhavige zaak enkel binnen de materiële werkingssfeer van de verdragsbepalingen inzake de vestigingsvrijheid valt, zodat in het midden kan blijven welke van beide opvattingen in het algemeen zou dienen te prevaleren bij de toetsing van de renteaftrekbeperking. Nu belanghebbende in casu middellijk alle aandelen bezit in het coördinatiecentrum, heeft zij immers ontegenzeglijk een beslissende invloed op de besluiten en activiteiten van dit coördinatiecentrum, zodat (ook) indien artikel 10a van de Wet voor de toepassing van het gemeenschapsrecht als een (wettelijke) regeling met een generiek karakter moet worden aangemerkt, de toepassing van die bepaling in het onderhavige geval aan de vrijheid van vestiging moet worden getoetst. Gesteld dat deze regeling het vrij verrichten van diensten en het vrije verkeer van kapitaal beperkt, moet worden geoordeeld dat deze beperkingen een onvermijdelijk gevolg zijn van een eventuele belemmering van de vrijheid van vestiging; aan een afzonderlijke toetsing van de renteaftrekbeperking aan de artikelen 49 EG en 56 EG wordt alsdan niet toegekomen (vgl. het eerdergenoemde arrest Cadbury Schweppes (BNB 2007/54), punt 33).

Inzake de vraag of de renteaftrekbeperking een maatregel vormt die strijdig is met de vrijheid van vestiging, oordeelt het Hof als volgt.

De renteaftrekbeperking is een maatregel die zonder onderscheid zowel in binnenlandse (interne) als in grensoverschrijdende situaties van toepassing is. Ook een maatregel zonder onderscheid kan echter een belemmering vormen van de vrijheid van vestiging, namelijk indien zij in feite met name buitenlandse situaties treft (vgl. o.a. HvJ 29 november 2001, zaak C-17/00 (De Coster), Jur. I-9445, punt 32-35). Naar het oordeel van het Hof is dit met de renteaftrekbeperking in het algemeen het geval. Belanghebbende heeft er terecht op gewezen dat bij de betaling van rente aan in Nederland gevestigde (klein)dochtervennootschappen die zich bezig houden met financieringsactiviteiten als die van het coördinatiecentrum, in de regel ter zake van de ontvangen rente sprake zal zijn van een naar Nederlandse maatstaven redelijke belastingheffing naar de winst of het inkomen, waardoor wordt voldaan aan de in artikel 10a, derde lid, onderdeel b, van de Wet opgenomen voorwaarde. De door de inspecteur genoemde mogelijkheid dat de in Nederland gevestigde crediteur een niet-vennootschapsbelastingplichtige entiteit is, ziet naar het oordeel van het Hof op een uitzonderingsgeval dat zich zelden zal voordoen bij entiteiten met vergelijkbare concernfinancieringsactiviteiten als die van het coördinatiecentrum. Bij grensoverschrijdende rentebetalingen zal zich derhalve eerder de situatie voordoen dat de belastingheffing bij de crediteur over de ontvangen rente niet voldoet aan het criterium ‘naar Nederlandse maatstaven redelijke belastingheffing’. Als gevolg hiervan wordt de vrijheid van vestiging voor in Nederland gevestigde vennootschappen belemmerd, doordat zij ervan worden weerhouden om een (klein)dochteronderneming met de hiervoor bedoelde concernfinancieringsactiviteiten op te richten, te verwerven of te behouden in een andere lidstaat, indien deze aan een belastingheffing wordt onderworpen welke naar Nederlandse maatstaven niet redelijk is (vgl. ook – inzake het toepassingsbereik van de Britse CFC-wetgeving – het eerdergenoemde arrest Cadbury Schweppes, BNB 2007/54, punt 45).

Een dergelijke belemmerende maatregel is slechts toelaatbaar wanneer zij gerechtvaardigd is uit hoofde van dwingende redenen van algemeen belang. Bovendien moet in een dergelijk geval de beperking geschikt zijn om het aldus nagestreefde doel te verwezenlijken en mag ze niet verder gaan dan nodig is voor het bereiken van dat doel (zie onder meer HvJ 11 maart 2004, zaak C 9/02 (De Lasteyrie du Saillant), BNB 2004/258, punt 49, en het arrest Cadbury Schweppes, punt 47). Ter zake van de renteaftrekbeperking staat dan de vraag centraal of de onder 4.14.2 beschreven strekking van deze regeling – bestrijding van belastingontwijking – een dergelijke dwingende reden van algemeen belang oplevert en of daarbij tevens is voldaan aan de hiervoor genoemde voorwaarden van geschiktheid, effectiviteit en proportionaliteit.

Uit de arresten Cadbury Schweppes (m.n. punt 66, 70 en 72) en HvJ 13 maart 2007, zaak C-524/04 (Test Claimants in the Thin Cap Group Litigation, m.n. punt 80 en 82-83),

V-N 2007/15.9 leidt het Hof af dat ook antimisbruikregelingen met een meer algemeen toepassingsbereik zijn toegestaan, mits de desbetreffende regeling voorziet in de mogelijkheid van tegenbewijs door de belastingplichtige dat de transactie om zakelijke redenen is geschied, en mits de toepassing in concreto van de regeling in overeenstemming is met het evenredigheids- c.q. proportionaliteitsbeginsel. In punt 102 van het arrest Glaxo Wellcome heeft het Hof van Justitie deze uitgangspunten als volgt gepreciseerd, na te hebben vastgesteld dat de in dit arrest beoordeelde Duitse wetgeving weliswaar een belemmering vormt van het vrije kapitaalverkeer, maar in beginsel wordt gerechtvaardigd door een dwingende reden van algemeen belang (misbruikbestrijding):

“Deze vaststelling gaat op wanneer een dergelijke wettelijke regeling niet verder gaat dan noodzakelijk is om een evenwichtige verdeling van de heffingsbevoegdheid tussen de lidstaten te waarborgen en volstrekt kunstmatige constructies te voorkomen die geen verband houden met de economische realiteit en alleen bedoeld zijn om onterecht een fiscaal voordeel te verkrijgen. Het staat aan de verwijzende rechter te onderzoeken of de in het hoofdgeding aan de orde zijnde wettelijke regeling niet verder gaat dan noodzakelijk is om deze doelstellingen te bereiken.”

Op grond van de hiervoor genoemde jurisprudentie komt het Hof tot de volgende oordelen. Het is niet voor redelijke twijfel vatbaar dat doel en strekking van de renteaftrekbeperking, zoals weergegeven onder 4.14.2, te weten het tegengaan van de uitholling van de Nederlandse heffingsgrondslag voor de vennootschapsbelasting die optreedt door belastingbesparende constructies binnen gelieerde concernverhoudingen,

een dwingende reden van algemeen belang en daarmee een rechtvaardigingsgrond kunnen opleveren voor de hiervoor vastgestelde belemmering, mits de renteaftrekbeperking voldoet aan de overige in 4.15.3 beschreven voorwaarden. Het staat tevens buiten twijfel dat deze regeling geschikt is om haar doel te bereiken en daarnaast effectief is; het komt derhalve aan op de toets van de proportionaliteit.

Het is in beginsel proportioneel te achten dat aan rentebetalingen in gelieerde verhoudingen die verband houden met de in het tweede lid, onderdeel a, van de Wet, vermelde omstandigheden – dat wil zeggen in specifieke in de wet aangeduide situaties – , een wettelijk vermoeden van onzakelijkheid wordt verbonden, nu dit vermoeden voor tegenbewijs vatbaar is. Het bestaan van (economische) gelieerdheid tussen partijen die een rechtshandeling verrichten kan, zonder in strijd te komen met het evenredigheidsbeginsel, worden aangemerkt als een (voor tegenbewijs vatbare) omstandigheid die kan wijzen op misbruik door middel van kunstmatige rechtshandelingen (vgl. HvJ 14 december 2000, zaak C-110/99 (Emsland-Stärke), BNB 2003/169, punt 58 en HvJ 21 februari 2006, zaak C-255/02 (Halifax), punt 81). Naar het oordeel van het Hof wordt met de wettelijke tegenbewijsregeling van artikel 10a, derde lid, onderdeel a, van de Wet aan belastingplichtigen voldoende gelegenheid geboden om aannemelijk te maken dat een onder het tweede lid kwalificerende rentebetaling geen verband houdt met volstrekt kunstmatige constructies.

Aangezien toetsing van de omstandigheden van het onderhavige geval heeft geleid tot de conclusie dat belanghebbende voor het volledige bedrag van de met ingang van 21 februari 2001 verschuldigde rente niet is geslaagd in het van haar verlangde tegenbewijs (zie 4.8.6.), concludeert het Hof dat de renteaftrekbeperking in het onderhavige geval wordt gerechtvaardigd door een dwingende reden van algemeen belang (misbruikbestrijding) en tevens dat zij niet verder gaat dan noodzakelijk is om voormelde doelstelling te bereiken.

De stelling van belanghebbende dat uit het arrest Cadbury Schweppes volgt dat de renteaftrekbeperking buiten toepassing moet blijven, omdat het coördinatiecentrum duurzaam en daadwerkelijk economische activiteiten uitoefent op het grondgebied van België en om die reden geen sprake is van een volstrekt kunstmatige constructie als bedoeld in het arrest, faalt. In de casus van het arrest Cadbury Schweppes was in geschil of de oprichting van de Ierse dochtervennootschap zelve en de daarop gevolgde kapitalisatie van die dochtervennootschap onderdeel uitmaakten van een louter kunstmatige constructie, gericht op het uithollen van de Britse heffingsgrondslag. Het in dat arrest door het Hof van Justitie geformuleerde toetsingskader voor de nationale rechter heeft dan ook specifiek betrekking op de vraag in welke gevallen een dergelijke vestiging in een andere lidstaat moet worden beschouwd als een volstrekt kunstmatige constructie. In het onderhavige geval wordt ook door de inspecteur niet bestreden dat het reeds eerder opgerichte coördinatiecentrum daadwerkelijk economische activiteiten uitoefende; in geschil is een andere vraag, namelijk of in casu binnen concernverband een renteschuld aan dit coördinatiecentrum in het leven is geroepen die onder het toepassingsbereik valt van de renteaftrekbeperking.

Het Hof verwerpt voorts de stelling van belanghebbende dat de toets van het derde lid, onderdeel b, van artikel 10a van de Wet (‘naar Nederlandse maatstaven redelijke heffing’) disproportioneel uitwerkt en op die grond strijdig zou zijn met de vrijheid van vestiging. Het is niet disproportioneel te achten om in een regeling waarin een wettelijke bewijsvermoeden wordt gehanteerd, gericht tegen kunstmatige constructies gericht op het uithollen van de Nederlandse heffingsgrondslag, een ‘safe haven’-clausule te hanteren waarin dit bewijsvermoeden niet wordt geactiveerd indien sprake is van een naar Nederlandse maatstaven redelijke belastingheffing.

Het Hof heeft ambtshalve stilgestaan bij de vraag of uit het Europeesrechtelijke proportionaliteitsbeginsel de noodzaak voortvloeit de over de ontvangen rente feitelijk in België geheven belasting naar de winst of het inkomen in mindering te brengen op de Nederlandse heffingsgrondslag. Nog daargelaten dat de inspecteur betwist dat in feite van een dergelijke heffing sprake is geweest, is het Hof van oordeel dat het Europese recht niet tot deze gevolgtrekking leidt. Nu is komen vast te staan dat het niet in aftrek toestaan van de met ingang van 21 februari 2001 verschuldigde rente in het onderhavige geval wordt gerechtvaardigd door de noodzaak van misbruikbestrijding en deze regeling in het concrete geval proportioneel is toegepast, is Nederland niet gehouden de in de lidstaat van de ontvanger van de rente mogelijk geheven belasting in mindering te brengen op zijn heffingsgrondslag (vgl. het eerdergenoemde arrest Test Claimants in the Thin Cap Group Litigation, V-N 2007/15.9, punt 88-89). Voorts verwijst het Hof naar onderdeel 3.4 van het arrest HR 23 januari 2004, nr. 38.258, BNB 2004/142, waarin de Hoge Raad heeft overwogen dat het evenredigheidsbeginsel zich er niet tegen verzet dat de bestrijding van ontduiking van Nederlandse belasting zich richt op het wegnemen van het volledige effect van de belastingontduiking voor de Nederlandse belastingheffing, zodat er geen reden bestond voor verrekening van de (in dat geval) door de Nederlandse Antillen geheven belasting.

Belanghebbende heeft subsidiair nog gesteld dat het Europeesrechtelijke proportionaliteitsbeginsel meebrengt dat ter zake van de rentecorrectie ten hoogste 7% vennootschapsbelasting mag worden geheven, aangezien volgens haar uit het arrest HR 8 februari 2002, nr. 36.358, BNB 2002/118 volgt dat een heffing van 7% moet worden beschouwd als een naar Nederlandse maatstaven redelijke heffing en het proportionaliteitsbeginsel dan meebrengt dat de eventuele bestrijding van misbruik beperkt dient te blijven tot een correctie naar een heffing tegen een tarief van 7%. Nu de onderhavige rentebaten bij het coördinatiecentrum volgens belanghebbende worden belast tegen 1%, dient de toepassing van de renteaftrekbeperking in dit geval te resulteren in een additionele heffing van per saldo 6%, waarbij belanghebbende zich voorts op het standpunt stelt dat deze heffing eerst kan worden gerealiseerd naar mate zij haar verliezen heeft verrekend.

Het Hof verwerpt het subsidiaire standpunt van belanghebbende op dezelfde gronden als onder 4.16 vermeld. Ook ter zake van deze argumentatie geldt dat het evenredigheids- c.q. het proportionaliteitsbeginsel zich er niet tegen verzetten dat de bestrijding van ontduiking van Nederlandse belasting zich richt op het wegnemen van het volledige effect van de belastingontduiking voor de Nederlandse belastingheffing, nog daargelaten dat de Nederlandse wetgeving geen grondslag biedt voor de door belanghebbende bepleite additionele heffing van 6%.

De conclusie uit het onder 4.14.1 tot en met 4.17.2 overwogene is dat de renteaftrekbeperking weliswaar een belemmering vormt van de vrijheid van vestiging, maar dat deze regeling wordt gerechtvaardigd door dwingende redenen van algemeen belang, terwijl de toepassing van de renteaftrekbeperking in het onderhavige geval niet verder gaat dan noodzakelijk is om haar gerechtvaardigde doelstellingen te bereiken.

Slotsom

Op grond van het hiervoor overwogene is het hoger beroep van de inspecteur gedeeltelijk gegrond en kan de uitspraak van de rechtbank niet in stand blijven. Het Hof zal de uitspraak op bezwaar van de inspecteur vernietigen en het verlies van het jaar 2001 nader vaststellen op € 34.963.279.