HR, 20-09-2011, nr. 09/04765

Het gerechtshof te Amsterdam heeft bij arrest van 16 november 2009 verzoeker wegens — kort gezegd — medeplegen van moord (feit 1 primair) en het voorhanden hebben van een wapen en munitie (feit 2) veroordeeld tot een gevangenisstraf voor de duur van 14 jaren. De vordering van de benadeelde partij [benadeelde partij 1] is — met toepassing van art. 36f Sr — toegewezen tot een bedrag van € 16.863,11, subsidiair 119 dagen hechtenis en de benadeelde partij [benadeelde partij 2] is niet-ontvankelijk verklaard in haar vordering.

Deze zaak hangt samen met de strafzaak tegen [medeverdachte] met griffienummer S 09/04819 waarin ik heden eveneens concludeer.

Namens verzoeker heeft mr. R.J. Baumgardt, advocaat te Spijkenisse, bij schriftuur drie middelen van cassatie voorgesteld. Namens de benadeelde partij, [benadeelde partij 1], heeft mr. J.H. Fellinger, advocaat te Amsterdam, één middel van cassatie voorgesteld.

Het eerste middel klaagt dat het hof ten onrechte, althans onvoldoende gemotiveerd, de door de verdediging gedane verzoeken tot het (doen) horen van medeverdachte [medeverdachte] als getuige heeft afgewezen.

Bij brief van 14 september 2009 heeft de raadsman van verzoeker aangegeven dat hij ter gelegenheid van de regiezitting het hof zal verzoeken de medeverdachte [medeverdachte] als getuige te horen.

In het proces-verbaal van de op 7 oktober 2009 gehouden regiezitting is hieromtrent het volgende opgenomen.

Uit het proces-verbaal van de latere terechtzitting in hoger beroep, van 2 november 2009, blijkt dat de zaak tegen verzoeker gelijktijdig doch niet gevoegd wordt behandeld met de zaak tegen de verdachte [medeverdachte] en voorts dat het hof het onderzoek ter terechtzitting heeft hervat in de stand waarin het zich bevond ten tijde van de schorsing van het onderzoek ter terechtzitting van 7 oktober 2009. Omtrent het verzoek tot het (doen) horen van [medeverdachte] als getuige houdt het proces-verbaal het navolgende in.

Maatstaf voor de beoordeling van een verzoek als het onderhavige is of het horen van de getuige (redelijkerwijs) noodzakelijk is te achten (art. 418 lid 3 Sv). Het hof heeft aldus, zoals ook in de toelichting op het eerste middel wordt onderschreven, ten aanzien van de verzoeken om [medeverdachte] als getuige te horen de juiste maatstaf (noodzaakcriterium) toegepast.

In cassatie wordt geklaagd over 's hofs afwijzing. De toelichting op het eerste middel klaagt dat het hof weliswaar formeel het juiste criterium (noodzaak) heeft toegepast maar dat onder omstandigheden dit noodzaakcriterium zo dient te worden ingekleurd dat het in het concrete geval maar weinig verschilt van het redelijkheidscriterium. Als omstandigheden noemt de steller van het middel de volgende: de verklaring van de medeverdachte is van cruciaal belang voor het bewijs en de overtuiging, de verdachte was in eerste aanleg tot een aanzienlijke gevangenisstraf veroordeeld, de medeverdachte was ter zitting aanwezig, de raadsman in hoger beroep heeft expliciet aangegeven een andere verdedigingskoers te willen volgen, de advocaat-generaal heeft zich in eerste instantie niet tegen het verzoek verzet en er was sprake van een nieuw stuk nu het hof het proces-verbaal van de terechtzitting in eerste aanleg in de strafzaak van de medeverdachte in verzoekers zaak heeft gevoegd. Gelet hierop is 's hofs afwijzing onbegrijpelijk althans ontoereikend gemotiveerd.

Ter onderbouwing van zijn verzoek heeft de raadsman ter terechtzitting van 7 oktober 2009 aangevoerd dat [medeverdachte] kan verklaren over het gesprek dat met [betrokkene 1] en [betrokkene 2] op 11 april 2006 is gevoerd en dan specifiek over de positie van verdachte in die auto en diens mate van deelname aan dat gesprek. Ook wilde de raadsman [medeverdachte] horen over het feit dat op de bewuste ochtend verdachte bibberend voor het café heeft gestaan en dat [medeverdachte] toen het wapen uit handen van verdachte heeft gepakt. Dit verzoek heeft het hof afgewezen; het hof heeft hiertoe overwogen dat medeverdachte [medeverdachte] uitvoerig heeft verklaard bij de politie en bij de rechter-commissaris, dat de verdediging in de gelegenheid is geweest vragen te stellen tijdens het verhoor bij de rechter-commissaris en dat de verklaring van [medeverdachte] thans in het dossier van verdachte is gevoegd. Ter terechtzitting van 2 november 2009 heeft de raadsman zijn verzoek tot het (doen) horen van [medeverdachte] als getuige herhaald. Ter onderbouwing heeft hij aangevoerd dat een behandeling in hoger beroep de verdediging nieuwe kansen biedt en dat hij [medeverdachte] wil confronteren met de verklaring van verzoeker en vice versa. Ook dit verzoek heeft het hof afgewezen omdat hetgeen de raadsman heeft aangevoerd geen aanleiding geeft om anders te oordelen dan het hof op 7 oktober 2009 heeft gedaan en de noodzaak van het verzochte (nog steeds) niet is gebleken.

Naar mijn oordeel zijn de afwijzingen van het hof niet onbegrijpelijk. Daarbij neem ik aanmerking hetgeen de verdediging aan zijn verzoeken ten grondslag heeft gelegd en de inhoud van de verklaringen die [medeverdachte] reeds had afgelegd bij de rechter-commissaris en ter terechtzitting in eerste aanleg (welke laatste verklaring in het dossier van verzoeker is gevoegd). Ter verduidelijking zal ik hierop wat specifieker ingaan.

Ter onderbouwing heeft de verdediging niet meer aangevoerd dan dat zij [medeverdachte] wil horen over het gesprek met [betrokkene 1] en [betrokkene 2] op 11 april 2006 (en dan specifiek over de positie van verdachte in die auto en diens mate van deelname aan dat gesprek) alsmede over de gemoedstoestand van verzoeker voor het café op de bewuste ochtend en dat zij [medeverdachte] wil confronteren met de verklaring van [verdachte] en vice versa. Over het gesprek dat op 11 april 2006 heeft plaatsgevonden in de auto met [betrokkene 1] en [betrokkene 2] heeft [medeverdachte] bij de rechter-commissaris en in eerste aanleg — in bijzijn van de raadsman van verzoeker — vrij uitvoerig verklaard. Hieruit komt in afdoende mate naar voren dat [betrokkene 1] en [betrokkene 2] voor in de auto zaten en [medeverdachte] en verzoeker achterin en dat verzoeker achter bestuurder [betrokkene 1] zat. Ook verzoeker zelf heeft ter terechtzitting in eerste aanleg verklaard over dit bewuste gesprek, waarbij hij specifiek heeft aangegeven dat zij met z'n vieren in de auto zaten, dat [medeverdachte] en hij achter in de auto zaten en dat [medeverdachte] met de bestuurder en de bijrijder zat te praten. Ook over de gemoedstoestand van verzoeker op de bewuste ochtend heeft [medeverdachte] ter terechtzitting in eerste aanleg verklaard dat ze nog even een ommetje zijn gaan maken om het moment uit te stellen, dat verzoeker begon te trillen en dat [medeverdachte], toen verzoeker aangaf dat hij het niet kon, heeft gezegd dat hij het zou doen. Bij de rechter-commissaris heeft [medeverdachte] hierover verklaard dat verzoeker heeft gezegd dat hij het niet kon, dat hij bang was om het te verpesten, dat hij begon te trillen, echt bang was en heeft gevraagd of [medeverdachte] het wilde doen.

Niet is ter zitting aangevoerd dat door het voegen van nieuwe stukken in het dossier de positie van de verdediging onverwachts zo nadelig is geworden dat alleen in het horen van de gevraagde getuige het nodige tegenwicht kan worden gevonden, in welk geval het noodzaakcriterium voor de beoordeling van het getuigenverzoek vrijwel dient samen te vallen met het criterium van het verdedigingsbelang.1. De enkele omstandigheid dat nieuwe stukken aan het dossier worden toegevoegd is op zichzelf onvoldoende om het toepasselijke criterium voor getuigenverhoor anders in te vullen.

Dat het hof aldus heeft geoordeeld dat gelet op de uitvoerige (bekennende2.) verklaringen die [medeverdachte] bij de rechter-commissaris en ter terechtzitting in eerste aanleg (welke verklaring in het dossier van verzoeker is gevoegd) geen noodzaak bestond om [medeverdachte] als getuige te horen, is al met al niet onbegrijpelijk en toereikend gemotiveerd.

Het middel faalt.

Het tweede middel klaagt erover dat het hof ontoereikend gemotiveerd heeft geoordeeld dat volstaan kon worden met de constatering dat er sprake is van overschrijding van de redelijke termijn in eerste aanleg, terwijl de rechtbank wel een schending van de redelijke termijn had aangenomen en derhalve de sanctie van strafvermindering had toegepast.

Blijkens het bestreden arrest heeft het hof hierover het volgende overwogen.

Voorop staat dat als uitgangspunt heeft te gelden dat de behandeling van de zaak door de feitenrechter ter terechtzitting dient te zijn afgerond met een eindvonnis binnen twee jaren nadat de op zijn redelijkheid te beoordelen termijn is aangevangen, tenzij sprake is van bijzondere omstandigheden die een langere behandelingsduur rechtvaardigen. In het geval de verdachte in verband met de zaak in voorlopige hechtenis verkeert en/of het strafrecht voor jeugdigen is toegepast, behoort de behandeling van de zaak binnen zestien maanden te zijn afgerond, wederom tenzij sprake is van bijzondere omstandigheden. Tot de bijzondere omstandigheden kan worden gerekend: de ingewikkeldheid van de zaak, zoals bijvoorbeeld de omvang van het verrichte onderzoek en de gelijktijdige berechting van zaken tegen medeverdachten. Het oordeel van de feitenrechter inzake de redelijke termijn kan in cassatie slechts in beperkte mate worden getoetst, in die zin dat de Hoge Raad alleen kan onderzoeken of het oordeel geen blijk geeft van een onjuiste rechtsopvatting en niet onbegrijpelijk is in het licht van alle omstandigheden van het geval.3.

Door te overwegen dat gelet op de bijzondere omstandigheden in deze zaak de redelijke termijn niet 16 maar 24 maanden beliep heeft het hof blijk gegeven van een onjuiste rechtsopvatting omtrent hetgeen hiervoor onder 18 is vooropgesteld. Immers, nu de verdachte in verband met de zaak in voorlopige hechtenis verkeerde, had het hof de ‘standaard’ kortere behandelingsduur van zestien maanden voor zaken waarin de verdachte gedetineerd is als uitgangpunt moeten nemen.

De vraag is waar dit toe dient te leiden. Ik zou Uw Raad willen meegeven — kort en bondig — : tot niets. Ondanks het aanhouden van een onjuiste termijn ter beoordeling van de vraag of sprake is van overschrijding van de redelijke termijn, is de redenering van het hof dat gelet op de bijzondere omstandigheden van de zaak met de constatering van de overschrijding kan worden volstaan, in mijn ogen niet onbegrijpelijk. Waar het om gaat is de vraag of de termijn van 24 maanden en één week in het concrete geval onredelijk lang is. In 's hofs overwegingen ligt besloten dat de ingewikkeldheid van de zaak en de verwevenheid van de zaak van verzoeker met andere zaken (in het grootschalige en complexe Passageonderzoek) reden is geweest voor de (lange) duur van de zaak. Op een gegeven moment is de zaak tegen verzoeker van die andere zaken afgesplitst. Dat verzoeker en diens raadsman geen onderzoekshandelingen hebben gevraagd die vertragend hebben kunnen werken, doet niets af aan de begrijpelijkheid van het oordeel van het hof. De invloed van de verdachte en/of zijn raadsman op het procesverloop, zoals het doen van verzoeken door de verdediging die leiden tot vertraging in de afdoening van de zaak, is weliswaar een omstandigheid die kan worden meegewogen bij de redelijkheid van de duur van een zaak4. maar hiertoe bestaat geen verplichting als geen verzoeken zijn gedaan. Ik teken voorts aan dat ik 's hofs oordeel niet onbegrijpelijk vind nu nergens in het van het verhandelde ter terechtzitting in appèl opgemaakte proces-verbaal valt te lezen dat van de zijde van de verdediging een beroep is gedaan op overschrijding van de redelijke termijn. Het hof had dus in zijn uitspraak in het geheel geen blijk behoeven te geven van zijn ambtshalve onderzoek naar de vraag of inbreuk is gemaakt op het recht op berechting binnen redelijke termijn.5. Voor verdere toetsing in cassatie is geen plaats.

Het middel dat klaagt over de begrijpelijkheid van 's hofs oordeel kan mitsdien niet tot cassatie leiden.

Het derde middel houdt in dat de redelijke termijn als bedoeld in art. 6, eerste lid, EVRM in cassatie is overschreden.

Het middel is terecht voorgesteld. Namens verzoeker is op 17 november 2009 beroep in cassatie ingesteld, waarna de stukken op 20 mei 2010 ter griffie van de Hoge Raad zijn binnengekomen. De inzendtermijn is dus met drie dagen overschreden. Deze overschrijding is van zo geringe omvang dat de Hoge Raad kan volstaan met de constatering dat de redelijke termijn met enige dagen is overschreden.6. Inmiddels blijkt echter dat de Hoge Raad uitspraak zal doen nadat meer dan 16 maanden zijn verstreken na het instellen van het cassatieberoep. In aanmerking genomen dat verzoeker zich in voorlopige hechtenis bevindt, is ook in dit opzicht de redelijke termijn als bedoeld in art 6, eerste lid, EVRM overschreden. Een en ander moet leiden tot strafvermindering. Ambtshalve heb ik overigens geen grond aangetroffen die tot vernietiging van het bestreden arrest behoort te leiden.

Het namens de benadeelde partij Rijke ingediende middel richt zich tegen de door het hof gegeven motivering dat het immateriële deel van de vordering niet eenvoudig van aard is.

Nu het middel zich wel tegen de gegeven motivering, maar niet tegen de beslissing richt geef ik de Hoge Raad in overweging dit middel niet aan te merken als een cassatiemiddel in de zin van art. 437, derde lid, Sv. Het middel betreft voorts geen stellige en duidelijke klacht over de schending van een rechtsregel en/of het verzuim van een toepasselijk vormvoorschrift bij het beslissen op de door de benadeelde partij ingediende vordering. Ik laat dit middel dus onbesproken.

De namens verdachte voorgestelde middelen falen en kunnen worden afgedaan met de aan art. 81 RO ontleende overweging. Het namens de benadeelde partij ingediende middel kan onbesproken blijven.

Deze conclusie strekt tot vernietiging van het bestreden arrest, doch uitsluitend voor wat betreft de opgelegde straf en tot vermindering daarvan met verwerping van het beroep voor het overige.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden

A-G