Hof Amsterdam, 19-01-2016, nr. 200.157.110/01

De bewindvoerders van [Y] hebben in eerste aanleg primair ontbinding gevorderd van de overeenkomst tussen hem en [appellanten] , subsidiair vernietiging van deze overeenkomst wegens dwaling en meer subsidiair vernietiging wegens misbruik van omstandigheden. Tevens hebben de bewindvoerders hoofdelijke veroordeling gevorderd van [appellanten] tot betaling van een bedrag van € 351.999,00 met rente wegens schadevergoeding dan wel onverschuldigde betaling en veroordeling van [appellanten] in de proceskosten met rente, nakosten en beslagkosten.

De bewindvoerders stellen daartoe, kort samengevat, dat tegenover de betaling door [Y] van bedragen tot € 351.999,00 aan [X] geen leveringen staan, althans de geleverde goederen zijn teruggenomen, zodat [X] toerekenbaar tekort is geschoten in de nakoming, hetgeen een ontbinding van de overeenkomst rechtvaardigt.

Subsidiair voeren de bewindvoerders aan dat [Y] heeft gedwaald, omdat wanneer [Y] zou hebben geweten dat geen functionerende sterrenwacht zou/kon worden geleverd, hij de overeenkomst niet zou zijn aangegaan.

Althans [X] heeft nagelaten [Y] te behoeden voor het aangaan van de overeenkomst tot aanschaf van een onbruikbare sterrenwacht en overige apparatuur door te zwijgen, in plaats van [Y] te waarschuwen.

Meer subsidiair hebben de bewindvoerders aangevoerd dat de overeenkomst tot

stand is gekomen als gevolg van misbruik van omstandigheden. [appellanten] wisten of moeten hebben begrepen dat [Y] door een combinatie van afhankelijkheid, zijn abnormale geestelijke toestand en zijn onervarenheid werd bewogen tot het aangaan van de overeenkomst tot bouw en levering van de sterrenwacht en overige apparatuur, die sowieso ongeschikt is voor normaal gebruik. De apparatuur was extreem duur en deels volstrekt overbodig. Het betrof een zeer onevenwichtig pakket en de aanschaf was abnormaal.

Na verweer door [appellanten] heeft de rechtbank uitsluitend de meer subsidiaire vorderingen van de bewindvoerders beoordeeld en gedeeltelijk toegewezen met dien verstande dat de overeenkomst tussen [appellanten] en [Y] is vernietigd op grond van misbruik van omstandigheden en dat [appellante sub 1] en [appellant sub 2] hoofdelijk zijn veroordeeld tot (terug)betaling van een bedrag van € 235.475,00 te vermeerderen met rente.

De rechtbank heeft daartoe, kort samengevat, overwogen dat het enkele feit dat [Y] aan een ziekte lijdt die zijn beoordelingsvermogen aantast, onvoldoende is om misbruik aan te nemen. De rechtbank heeft echter tevens in aanmerking genomen dat [X] een professionele deskundige is, dat de tuin van [Y] feitelijk voor een astronomisch observatorium maar zeer beperkt geschikt is en dat [Y] in korte tijd verschillende elkaar overlappende kostbare apparaten heeft aangeschaft, waarvan het nut minst genomen betrekkelijk kan worden genoemd, daar waar veeleer het klein beginnen voor de hand lag. Ook als de stelling van [appellanten] wordt gevolgd dat het initiatief tot aankoop steeds van [Y] uitging (nadat deze op internet had gezocht), dan nog heeft [X] , geconfronteerd met een zwakke persoon die steeds maar voor zijn hobby “het beste van het beste” wilde hebben, van dit onkritische enthousiasme misbruik gemaakt door [Y] alles te verkopen wat hij vroeg, zonder zich te bekommeren of wat hij kocht wel redelijkerwijze zinvol was of paste in de ontwikkeling van diens hobby. Al deze bijzondere omstandigheden hadden [X] ervan moeten weerhouden de goederen aan [Y] te verkopen en te leveren, zij heeft dat echter veeleer bevorderd. [appellant sub 2] heeft als vertegenwoordiger van [appellante sub 1] ( [X] ) dat misbruik van omstandigheden bevorderd en hij heeft aldus onrechtmatig gehandeld jegens [Y] , zodat hij naast [appellante sub 1] aansprakelijk is voor de terugbetaling van hetgeen door [Y] ten onrechte is betaald, aldus steeds de rechtbank. Omdat slechts een betaald (en erkend) bedrag van € 235.475,00 is komen vast te staan is dat toegewezen. [appellanten] zijn voorts hoofdelijk in de proceskosten veroordeeld.

Tegen deze beslissingen komen [appellanten] op.

Door [appellanten] is allereerst en voor alle grieven aangevoerd dat er geen sprake is geweest van één overeenkomst, doch van een overeenkomst (de hoofdovereenkomst) en één of meer vervolgovereenkomsten. De hoofdovereenkomst is tussen 2006 en 2008 tot stand gekomen en uitgevoerd. Nu meer dan 5 jaar voorafgaand aan de dagvaarding en de daaraan voorafgaande brieven van [Y] en zijn advocaat is verlopen, is de vordering verjaard. De rechtbank had de bewindvoerders dan ook hoogstens ontvankelijk kunnen verklaren in hun vorderingen ter zake de vervolgovereenkomst(en) voor zover die binnen de verjaringstermijn van 5 jaar vallen.

Het beroep op verjaring faalt. Bij memorie van antwoord hebben de bewindvoerders er terecht op gewezen dat een beroep op verjaring kennelijk slechts ziet op het niet dan wel niet deugdelijk nakomen van de overeenkomst(en) (en niet op de gestelde misbruik van omstandigheden), doch dat die grondslag (nog) niet is beoordeeld. Voor zover die grondslag niettemin aan de orde zou zijn, is de verjaring echter tijdig gestuit door brieven van [Y] en diens advocaat, aldus de bewindvoerders. Op dit verweer is door [appellanten] in het geheel niet meer teruggekomen, zodat het hof van de juistheid van het verweer uitgaat.

[appellanten] hebben 23 grieven geformuleerd tegen het bestreden vonnis. Zij betogen meer in algemene zin dat er geen sprake is geweest van misbruik van omstandigheden, en dat niet is voldaan aan de daaraan te stellen eisen (causaal verband, kenbaarheid en misbruik), zodat de rechtbank niet tot een dergelijk oordeel had kunnen komen en op die grond de vorderingen van [Y] niet had mogen toewijzen. Het hof zal dit betoog van [appellanten] aanmerken als een algehele betwisting van dat oordeel en gericht op een nieuwe integrale beoordeling door het hof van de vorderingen van [Y] in het licht van het door [appellanten] gevoerde verweer.

Ingevolge artikel 3:44 lid 4 BW is sprake van misbruik van omstandigheden wanneer iemand die weet of moet begrijpen dat een ander door bijzondere omstandigheden, zoals noodtoestand, afhankelijkheid, lichtzinnigheid, abnormale geestestoestand of onervarenheid, bewogen wordt tot het verrichten van een rechtshandeling, het tot stand komen van die rechtshandeling bevordert, ofschoon hetgeen hij weet of moet begrijpen hem daarvan zou behoren te weerhouden.

[appellanten] hebben ter toelichting op hun grieven allereerst aangevoerd dat uit de door de bewindvoerders overgelegde stukken niet kan blijken van een abnormale geestestoestand van [Y] in de vorm van een ziekte die zijn beoordelingsvermogen aantast. Naar het oordeel van het hof is die stelling redelijkerwijs niet vol te houden. Vast staat dat [Y] vanaf de geboorte lijdt aan het Sturge-Webersyndroom. Uit de talloze rapporten die in de loop van de tijd in enig verband met betrekking tot het functioneren van [Y] zijn opgemaakt blijkt dat er sprake is van een persoon met infantiele trekken, die wordt beschreven als meervoudig gehandicapt onder andere in verband met een lichte motorische stoornis, een karakterstructuur gericht op zeer rechtlijnig handelen en met te weinig capaciteiten voor redelijke hoofdarbeid. [Y] is na het volgen van bijzonder onderwijs steeds aangewezen geweest op werken in beschut verband op een tamelijk laag niveau. Pogingen om hem door opleidingen op een hoger niveau te brengen zijn vrijwel steeds mislukt. De - op zich niet betwiste -beschrijving van de gedragingen van [Y] door de jaren heen door een van de bewindvoerders (“gevolgen voor het dagelijkse leven..”) rechtvaardigen alleszins de conclusie dat [Y] onvoldoende in staat is om alle gevolgen van zijn handelen te onderkennen. De beslissing van de kantonrechter om [Y] onder bewind te stellen bevestigt deze situatie eens te meer.

Een volgend aspect betreft de vraag of er causaal verband bestaat tussen deze bijzondere omstandigheid en de rechtshandeling(en) in de vorm van het aankopen van een sterrenwacht en verdere (rand)apparatuur. Vaststaat dat [Y] de nodige passie had/heeft voor sterrenkunde en het heelal. Daarvan getuigt niet alleen zijn lidmaatschap van de Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Weer- en Sterrenkunde, maar ook een aantal reizen in dit verband. Dat een (gedreven) amateur daarbij bereid is om flink te investeren in zijn hobby is geen onbekend verschijnsel. Echter gezien de aard, de omvang en het tempo van de investeringen in dit geval is er naar het oordeel van het hof een wanverhouding ontstaan tussen de bij [Y] veronderstelde kennis en kunde enerzijds en de verregaande technische mogelijkheden van deze apparatuur en het daarmee samenhangende kostenplaatje anderzijds, die alleen maar verklaard kan worden door een gebrek aan voldoende besef van de reikwijdte van zijn handelen. Het aankopen van dure apparatuur in een relatief kort tijdsbestek zonder dat van enige noodzaak tot vervanging of verbetering is gebleken wijst daar ook op. De stelling van [appellanten] dat [Y] op de hoogte was van de technische mogelijkheden van de betreffende apparatuur is, nog daargelaten dat die stelling wordt betwist, terwijl ook geen nadere feiten en omstandigheden ter onderbouwing zijn aangevoerd, in dit verband van onvoldoende gewicht om te kunnen aannemen dat er geen oorzakelijk verband bestaat tussen de bijzondere geestestoestand van [Y] en zijn handelen.

[appellanten] hebben ten slotte de kenbaarheid van de bijzondere omstandigheid bij [Y] betwist. Zij stellen dat [Y] in hun ogen was te beschouwen als een gewone enthousiaste amateur astronoom, echter naar het oordeel van het hof vergeefs. Het hof overweegt als volgt. Allereerst is er de door [X] onvoldoende betwiste stelling dat [appellant sub 2] in een telefonisch onderhoud op 1 februari 2013 met de advocaat van [Y] heeft aangegeven dat [Y] “niet goed” was. Maar zelfs als dat buiten beschouwing zou kunnen worden gelaten is het volgende van belang. Op grond van de voorliggende gegevens, waaronder meer in het bijzonder facturen van [X] als beoordeeld door de heer [B] , voorzitter van de werkgroep Zon van de KNVWS, kan worden vastgesteld dat [Y] in een relatief korte periode van oktober 2006 tot en met januari 2010 een grote hoeveelheid astronomische instrumenten heeft besteld bij [X] en daartoe tenminste een bedrag van € 235.475,- heeft betaald. Niet alleen is de vraag gerechtvaardigd of [Y] als amateur wel in staat was te overzien wat de technische mogelijkheden waren van deze deels hoogwaardige instrumenten, maar voorts geldt het volgende. [X] heeft, zoals de rechtbank terecht overweegt, van dit weinig kritische enthousiasme misbruik gemaakt door aan [Y] alles wat hij vroeg ook te verkopen, zonder zich te bekommeren of wat [Y] kocht wel redelijkerwijs zinvol was of paste in de ontwikkeling van diens hobby. [X] had in het licht van dit exuberante koopgedrag waarmee zij in de loop der jaren werd geconfronteerd – zij was kennelijke enig leverancier van [Y] en had daardoor een bepaalde vertrouwensband – [Y] ervan dienen te weerhouden om zulke grote hoeveelheden apparatuur aan te kopen. Zij heeft dat niet gedaan, integendeel, veeleer rijst het beeld van een verkoper die uit eigen gewin zonder enig bedenken gehoor geeft aan de wensen van een klant en dat gedurende een langere periode. Als treurige bijkomstigheid kan daarbij nog worden vermeld dat van een observatorium als kennelijk door [Y] gewenst en waartoe hij aan [X] aanzienlijke bedragen heeft betaald, niets rest dan een relatief bescheiden betonnen fundament.

De slotsom is dat de grieven, voor zover gericht op de vernietiging van de overeenkomsten tussen [appellante sub 1] en [Y] , falen. Het vonnis zal op dit punt worden bekrachtigd.

[appellanten] hebben verder aangevoerd dat een vernietiging van een overeenkomst op grond van misbruik van omstandigheden als gevolg heeft dat de prestaties als over en weer verricht zoveel mogelijk ongedaan dienen te worden gemaakt. Dat betekent dat tegenover terugbetaling van het hiervoor genoemde bedrag van € 235.475,00 door [appellanten] de teruggave van de door [appellanten] geleverde goederen dient te staan. [appellanten] vorderen dat dan ook. De bewindvoerders betogen echter dat een dergelijke vordering in eerste aanleg niet door [appellanten] ,. is ingesteld, zodat het in strijd zou zijn met de goede procesorde om eerst in hoger beroep die vordering in te stellen. Verder betwisten de bewindvoerders de levering van nagenoeg alle door [appellanten] genoemde astronomische instrumenten.

Het hof overweegt als volgt. De vordering komt slechts [appellante sub 1] handelend onder de naam [X] toe en niet [appellant sub 2] nu hij geen partij is bij de overeenkomst(en). Daarnaast geldt het volgende. De vordering van [appellante sub 1] is hoe nauw ook samenhangend met de toegewezen vordering tot vernietiging van de overeenkomst(en) niettemin aan te merken als een vordering in reconventie.

Artikel 353 lid 1 Rv bepaalt dat in hoger beroep geen reconventionele vordering kan worden ingesteld. Gedaagde in eerste aanleg kan in hoger beroep dus geen nieuwe vorderingen instellen, ongeacht of hij in hoger beroep appellant of geïntimeerde is. Het verbod op het instellen van reconventionele vorderingen is absoluut en lijdt ook geen uitzondering in gevallen waarin de reconventionele vordering nauw verband houdt met de vordering in conventie. Gedaagde is op grond van artikel 130 Rv wel bevoegd om een reeds ingestelde vordering in reconventie te wijzigen of te vermeerderen, doch die situatie doet zich hier niet voor.

De reden dat in hoger beroep geen eis in reconventie kan worden ingesteld is dat anders een instantie verloren gaat (vgl. ook 137 Rv) en dat klemt in dit geval te meer nu duidelijk is dat partijen ernstig verdeeld zijn over de vraag of de diverse goederen wel door [appellanten] zijn geleverd.

Dat leidt ertoe dat [appellante sub 1] in haar vordering niet ontvankelijk is te achten. De daartoe geformuleerde grieven falen daarom eveneens.

Voorts hebben [appellanten] grieven gericht tegen de hoofdelijke veroordeling van [appellant sub 2] tot betaling van een bedrag van € 235.475,= op grond van diens onrechtmatig handelen jegens [Y] . Deze grieven, zo stelt het hof vast, richten zich uitsluitend op de hiervoor reeds behandelde vraag of er sprake is geweest van misbruik van omstandigheden en hebben kennelijk niet de strekking de rol van [appellant sub 2] daarbij nog eens afzonderlijk aan de orde te stellen. Daarom falen deze grieven op dezelfde grond als hiervoor onder rov. 3.4 en volgende overwogen.

Ten slotte hebben [appellanten] nog grieven gericht tegen de proceskostenveroordeling. Deze grieven falen, omdat het bestreden vonnis gezien het hetgeen hiervoor is overwogen in stand kan blijven.

De grieven falen. Het vonnis waarvan beroep zal worden bekrachtigd. [appellanten] zullen als in het ongelijk gestelde partij worden verwezen in de kosten van het geding in appel. Daarbij zal het hof de vordering tot een veroordeling in de reeds gemaakte executiekosten eveneens toewijzen, nu uit de overgelegde stukken in voldoende mate de gerechtvaardigdheid en de hoogte van die kosten blijkt.