5.4.3.2 Instellen van eis in reconventie

264. Niet alleen de eisende partij, ook de gedaagde partij kan zijnerzijds, maar dat alleen in eerste aanleg (art. 137) een eigen en zelfstandige vordering tegen de eiser instellen. Daartoe dient de gedaagde op grond van voormelde bepaling 'dadelijk bij het antwoord' een eis in reconventie in te stellen.1 Tussen de eis in reconventie en de vordering in conventie behoeft geen bijzonder verband of samenhang te bestaan.2 Dit neemt niet weg dat meestal wel enige samenhang aanwezig is tussen de vordering in conventie en die in reconventie. Zo heeft het instellen van een eis in reconventie niet zelden de functie om in gevallen waarin vorderingen over en weer niet dadelijk compensabel zijn, verrekening uiteindelijk mogelijk te maken.3 Daarbij valt bijv. te denken aan gevallen waarin de tegenvordering van de gedaagde nog niet opeisbaar is (art. 6:127 lid 2) en/of niet op eenvoudige wijze is vast te stellen (art. 6:136) of niet liquide is.4 De gedaagde zal zich dan in conventie op verrekening beroepen, waarna hij zijn tegenvordering, meestal voorwaardelijk, als eis in reconventie instelt.5

Aangezien ook de schuldenaar onder wie derdenbeslag is gelegd in beginsel bevoegd is zich tegenover de beslaglegger (en uiteraard de beslagdebiteur) op verrekening te beroepen (art. 6:130 lid 2) - het is vermoedelijk een van de meest voorkomende verweermiddelen van derde-beslagenen (zie daarover verder § 5.5.2) - doet dat tevens de vraag rijzen of deze derde óók bevoegd is om in het kader van een van de procedures van art. 477a tegen de beslaglegger een eis in reconventie in te stellen. Onder het oude recht werd dit zowel in de literatuur als ook in enige lagere rechtspraak wel aangenomen.6 Er is geen grond om daarover voor het huidige derdenbeslagrecht anders te oordelen, nu op deze punten tussen de onderscheiden wettelijke systemen en bevoegdheden geen verschillen zitten. Dit neemt echter niet weg dat aan een en ander nog wel enige juridische haken en ogen vastzitten, waarop hierna (nr. 265) zal worden ingegaan.

265. Anders dan Heemskerk meent zal een derde-beslagene dan ook niet in alle gevallen7

Daarvoor gelden dezelfde redenen op grond waarvan de beslaglegger, zoals in § 5.43.1 is uiteengezet, zijn vordering niet overeenkomstig art. 130 lid 1 mag uitbreiden met een 'vreemde' vordering, dat wil zeggen een vordering die volledig buiten het gelegde derdenbeslag staat. Zo zal de derde-beslagene dus geen tegenvordering in verrekening kunnen brengen die hij niet op de beslagdebiteur als zijn schuldeiser heeft, maar die hem uit anderen hoofde alléén jegens de beslaglegger toekomt. Dit stuit met name ook af op het bezwaar dat de te verrekenen tegenvordering die de derde rechtstreeks op de beslaglegger heeft, niet op grond van het bepaalde in art. 477b lid 1 kan gelden

Het verrekenen van zo'n 'vreemde' tegenvordering is derhalve strijdig met aard en karakter van het derdenbeslag, aangezien een en ander zich daarmee geheel zou afspelen buiten de rechtsverhouding (B)-(C). Hetzelfde zal dan ook moeten gelden voor het door de derde in reconventie instellen van zodanige 'vreemde' tegenvordering, jáist nu de reconventie er veelal toe strekt die verrekening mogelijk te maken. Verrekening zou ook in strijd komen met het bepaalde in art. 6:127 lid 1 nu (C) als derde weliswaar een vordering op de beslaglegger heeft, maar hij rechtens geen schuld aan hém heeft: die schuld heeft hij immers alleen aan de beslagdebiteur (B).8 Vindt de tegenvordering van de derde evenwel zijn grondslag rechtstreeks in het derdenbeslag - bijv. terugbetaling van reeds aan de beslaglegger afgedragen gelden - dan is een eis in reconventie zeker mogelijk.9

Anderzijds lijkt echter ook niet zonder meer juist de opvatting van Heemskerk, dat de derde-beslagene in een verklaringsprocedure geen tegenvordering op de be-slagdebiteur zou kunnen geldend maken, enkel op de grond dat10

Het zou immers niet in overeenstemming zijn met het beginsel dat de derde, als gevolg van het onder hem gelegde beslag niet slechter af mag zijn dan wanneer hij door zijn schuldeiser - de beslagdebiteur - rechtstreeks in rechte zou zijn aangesproken (het non peius-beginsel), om hem in déze situatie de mogelijkheid te ontzeggen een eis in reconventie in te stellen. Het enkele feit dat de beslagdebiteur 'geen procespartij in dit geding' is, kan niet zonder meer overtuigen11: het is immers juist de beslaglegger die de rechten van de beslagdebiteur in de verklaringsprocedure geldend maakt, zodat de reconventionele eis ook alleen tegen hém kan worden ingesteld en geldend gemaakt, mits deze betrekking heeft op een vordering van de derde op de beslagdebiteur. Aan een en ander doet niet af dat de beslaglegger niet kan worden aangemerkt als vertegenwoordiger van de beslagdebiteur. En evenmin dat het in de praktijk niet vaak zal voorkomen dat er voor de derde wérkelijk de noodzaak zal zijn zo'n eis in reconventie in te stellen. Immers, wanneer hij ondanks het onder hem gelegde beslag tóch kan verrekenen, zal hij geen behoefte hebben aan het ook nog instellen van een (voorwaardelijke) eis in reconventie, terwijl anderzijds, wanneer de derde als gevolg van het gelegde beslag niet kan verrekenen (vgl. art. 6:130 lid 2), het instellen van zo'n eis tegen de beslaglegger geen zin zal hebben.12

Een derde-beslagene kan onder omstandigheden nog wél belang hebben een eis in reconventie in te stellen, wanneer er, gelet op de door de beslaglegger tegen het beroep van de derde op verrekening gevoerde verweren, rekening gehouden moet worden met de mogelijkheid dat de rechter op grond van art. 6:13613 dit beroep niet zal aanvaarden. In zo'n geval zou hij de derde zonder meer kunnen veroordelen tot betaling aan de beslaglegger, omdat

Een en ander komt erop neer dat, wanneer de tegenvordering die de derde op de be-slagdebiteur stelt te hebben op goede gronden door de beslaglegger wordt bestreden, én de rechter dit geschil alleen in het kader van een uitvoerige procesvoering (met bewijslevering door getuigen, enz.) kan beslechten14, hij in beginsel bevoegd is de vordering van de eiser/beslaglegger, indien die 'overigens voor toewijzing vatbaar is' (art. 6:136), dadelijk toe te wijzen en daarmee het beroep op verrekening te passeren. In zo'n geval zou de derde een reëel processueel belang (kunnen) hebben om ter zake wél een (voorwaardelijke) eis in reconventie in te stellen, teneinde zijn beroep op verrekening alsnog veilig te stellen, en daarmee te voorkomen dat de rechter de vordering van de beslaglegger in conventie - ingesteld op de voet van art. 477a lid 2 - meteen volledig toewijst. Daarmee wordt dan ook het processuele kader geschapen om, zo nodig, de hiervóór bedoelde bewijsvoering te doen plaatsvinden, opdat de rechter ten gronde de verweren van de beslaglegger kan beoordelen. In zo'n geval zou de rechter dan ook geen gebruik moeten maken van zijn bevoegdheid de conventie en de reconventie niet gezamenlijk af te doen (art. 138 lid 1). Wanneer de rechter desondanks in conventie de vordering van de beslaglegger alvast zou (willen) toewijzen en de beslissing in reconventie aanhouden, heeft de derde als eiser in reconventie nog de mogelijkheid op grond van art. 479h jo. art. 724 conservatoir beslag onder zich zelf ('eigenbeslag') te leggen. Ook langs die weg kan de derde immers in beginsel bereiken dat hij later toch nog kan verrekenen.