HR, 22-02-2011, nr. 09/01455 E

Verdachte is door het Gerechtshof te 's‑Gravenhage wegens ‘Medeplegen van opzettelijke overtreding van een voorschrift, gesteld bij artikel 5 van de Wet vervoer gevaarlijke stoffen’ veroordeeld tot een geldboete van € 3000,--, waarvan € 2000,-- voorwaardelijk, met een proeftijd van twee jaren.

Er bestaat samenhang tussen de zaken met de nummers 09/01455E, 09/01456E en 09/01458E. In al deze zaken zal ik vandaag concluderen.

Namens verdachte heeft mr. M.J. van Dam, advocaat te Rotterdam, acht middelen van cassatie voorgesteld.

Alvorens de middelen te bespreken schets ik de onderhavige zaak en het wettelijk kader dat in voorliggend geval van toepassing is.

De onderhavige zaak heeft betrekking op het medeplegen van opzettelijk vervoeren van containers met gevaarlijke stoffen op een schip in strijd met een op de Wet vervoer gevaarlijke stoffen gebaseerd voorschrift, hierin bestaande dat op het schip de voor het vervoer van gevaarlijke stoffen voorgeschreven documenten niet aanwezig waren. Verdachte is een bedrijf dat zich bezighoudt met het verzorgen van het vervoer van containers over het water tussen de havens van Rotterdam en Antwerpen. Om het containervervoer zo efficiënt mogelijk te laten plaatsvinden is verdachte met een tweetal andere bedrijven, te weten [medeverdachte 1] (verdachte in zaak 09/01456E) en [D] B.V., een samenwerkingsverband aangegaan: [medeverdachte 2] (verdachte in zaak 09/01458E). [Medeverdachte 2] zorgt ervoor dat alle ladingstromen op elkaar afgestemd worden.

Het Hof heeft ten laste van verdachte bewezenverklaard dat:

Deze bewezenverklaring steunt op de volgende bewijsmiddelen:

Met betrekking tot het bewijs houdt het arrest van het Hof voorts in:

Artikel 1 Wet vervoer gevaarlijke stoffen (hierna: Wvgs) luidt:

Artikel 2 Wvgs luidde ten tijde van het tenlastegelegde:

Artikel 3 Wvgs1. luidde ten tijde van het tenlastegelegde:

Artikel 5 Wvgs luidt:

Artikel 1 en 2 van het Besluit vervoer gevaarlijke stoffen luiden, voor zover voor de beoordeling van de middelen relevant:

Artikel 2 van de Regeling vervoer over de binnenwateren van gevaarlijke stoffen luidde ten tijde van het tenlastegelegde, voor zover voor de beoordeling van de middelen relevant:2.

Uit dit wettelijk kader volgt dat op het onderhavige vervoer de voorschriften van het ADNR (Règlement pour le transport des matières dangereuses sur le Rhin) van toepassing waren. Het ADNR vindt zijn oorsprong in het ADN, het ‘Accord Européen relatif au transport international des marchandises dangereuses par voies de navigation intérieures’.3. Het ADNR is in Nederlandse vertaling als bijlage gevoegd bij de Regeling vervoer over de binnenwateren van gevaarlijke stoffen (art. 2 lid 1 onder a). Ten tijde van het tenlastegelegde was het ADNR 2003 van kracht. Sindsdien is het ADNR drie maal gewijzigd. Bovendien is thans op de binnenwateren waar de bewezenverklaarde feiten zijn gepleegd niet meer het ADNR maar het ADN van toepassing.4. De voorschriften van het ADN, die aldus sinds 1 juli 2009 van toepassing zijn op Nederlandse binnenwateren (zoals in deze zaak de Dordtsche Kil), niet zijnde Aktewateren (De Rijn, inbegrepen de Waal en de Lek; art. 1 Regeling vervoer over de binnenwateren van gevaarlijke stoffen), verschillen materieel nauwelijks van die van het ADNR.5. Voor zover de voorschriften wel verschillen, brengen deze in elk geval geen nadelige gevolgen met zich met betrekking tot de inhoudelijke rechten en plichten van een vervoerder.6. Verandering van in de onderhavige zaak toepasselijke voorschriften door invoering van het ADN voor zover al enig voordeel voor de verdachte meebrengend, spruit dus niet voort uit gewijzigd inzicht van de wetgever. Hierna worden — tenzij anders vermeld — de bepalingen van het ADNR 2003 aangehaald.

Het eerste middel komt op tegen 's Hofs oordeel dat onder het begrip ‘vervoer’ van het ADNR niet alleen ‘vervoeren’ maar ook ‘ten vervoer aannemen’ is te begrijpen.

Het bestreden arrest houdt, voor zover voor de beoordeling van het middel relevant, in:

De tenlastelegging in de onderhavige zaak is voor wat betreft het in hoger beroep nog aan de orde zijnde feit 2 toegesneden op overtreding van art. 5 Wvgs. Deze bepaling houdt een verbod in om handelingen als bedoeld in art. 2, eerste lid, Wvgs — waaronder blijkens die bepaling naast het vervoeren ook het ten vervoer met een vervoermiddel over de binnenwateren aannemen van gevaarlijke stoffen is begrepen (lid 1 sub b) — te verrichten, anders dan met inachtneming van de in art. 3 onderdeel b Wvgs bedoelde regels. De betreffende regels waarover deze bepaling spreekt, zijn de regels van het ADNR (art. 2 Besluit vervoer gevaarlijke stoffen juncto art. 2 Regeling vervoer over de binnenwateren van gevaarlijke stoffen). De Nederlandse wetgever heeft derhalve bepaald dat ook bij het ten vervoer aannemen van gevaarlijke stoffen de voorschriften van het ADNR in acht moeten worden genomen. Dat staat de Nederlandse wetgever vrij, ook al zouden de bepalingen van het ADNR minder ver gaan.7. Dat laatste is overigens niet het geval. Par. 1.4 ADNR 2003 richt zich tot alle bij het vervoer van gevaarlijke goederen betrokkenen. Een en ander betekent dat het Hof terecht heeft geoordeeld dat de tenlastelegging ook voor wat betreft de ten laste gelegde zinsnede ‘en die (tank)containers ten vervoer met een vervoermiddel over de binnenwateren aangenomen’ voldoet aan de in art. 261 Sv gestelde eisen, wat er ook zij van hetgeen het Hof te dien aanzien heeft overwogen.

Het middel faalt.

Het tweede middel komt op tegen het oordeel van het Hof dat het begrip ‘vervoerder’ van het ADNR niet beperkt is tot degene die het fysieke vervoer verricht, en bevat de klacht dat 's Hofs oordeel dat verdachte als vervoerder is aan te merken onbegrijpelijk, althans onvoldoende gemotiveerd, is.

Het bestreden arrest houdt, voor zover voor de beoordeling van het middel relevant, onder het kopje ‘Nadere bewijsoverwegingen’ in:

Het Hof heeft in onderhavig geval ten laste van verdachte medeplegen van vervoeren in strijd met (een) voorschrift(en) van het ADNR bewezenverklaard. Zo bezien kunnen 's Hofs overwegingen met betrekking tot het begrip ‘vervoerder’ als bedoeld in het ADNR buiten beschouwing blijven, nu voor medeplegen immers niet is vereist dat de overtreden norm (waarin wordt gesproken van ‘vervoerder’) zich ook tot de medepleger richt.8. Niettemin zal ik de vraag onder ogen zien of de door het Hof gegeven uitleg van de toepasselijke wettelijke voorschriften blijk geeft van een onjuiste rechtsopvatting.

Het oordeel van het Hof moet kennelijk aldus worden verstaan dat uit het samenstel van de hiervoor aangehaalde wettelijke voorschriften alsmede de voorschriften van het ADNR 2003 voortvloeit dat de volgens het ADNR 2003 op de vervoerder rustende voorschriften ingevolge de Nederlandse wettelijke voorschriften niet alleen van toepassing zijn op degene die fysiek vervoert, maar ook op ondernemingen die al dan niet op basis van een vervoersovereenkomst het vervoer uitvoeren.

Dit oordeel van het Hof geeft geen blijk van een onjuiste rechtsopvatting, in het bijzonder niet van het ADNR 2003. Daartoe is het volgende van belang:

Het middel faalt.

Het derde middel is gericht tegen de verwerping van het beroep op niet-ontvankelijkheid van het Openbaar Ministerie voor zover gebaseerd op het feit dat in het zaaksproces-verbaal een groot aantal suggestieve stellingen en conclusies van opsporingsambtenaren zouden zijn opgenomen.

Het Hof heeft bedoeld door de verdediging gevoerde verweer in het bestreden arrest, voor zover voor de beoordeling van het middel relevant, als volgt samengevat en verworpen:

Bij de beoordeling van het middel moet worden vooropgesteld dat niet-ontvankelijkverklaring van het openbaar ministerie in de vervolging als in art. 359a Sv voorzien rechtsgevolg slechts in aanmerking komt indien het vormverzuim daarin bestaat dat met de opsporing of vervolging belaste ambtenaren ernstig inbreuk hebben gemaakt op beginselen van een behoorlijke procesorde waardoor doelbewust of met grove veronachtzaming van de belangen van de verdachte aan diens recht op een eerlijke behandeling van zijn zaak is tekortgedaan.9.

Het Hof heeft blijkens het bestreden arrest geoordeeld dat de wijze van verslaglegging door de verbalisanten in het zaaksproces-verbaal op onderdelen onjuist is, doch dat dit verzuim niet een zodanige inbreuk op de goede procesorde vormt dat dit tot niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie in de vervolging zou moeten leiden. Daarbij neemt het Hof in het bijzonder in aanmerking dat het gewraakte proces-verbaal slechts een gering deel van de resultaten van het opsporingsonderzoek betreft en de specifieke feiten en omstandigheden en de verklaringen van de verdachten, die redengevend zijn voor het bewijs, in afzonderlijke — tevens van het dossier deel uitmakende — processen-verbaal zijn gerelateerd. Voorts oordeelt het Hof dat de bestreden meningen, conclusies en beschouwingen van de verbalisanten voor het bewijs buiten beschouwing zullen blijven.

In aanmerking genomen dat door de verdediging niet is aangevoerd dat door genoemd vormverzuim doelbewust of met grove veronachtzaming van de belangen van verdachte aan diens recht op een eerlijk proces is tekortgedaan en dit evenmin volgt uit 's Hofs overwegingen, geeft het oordeel van het Hof geen blijk van een onjuiste rechtsopvatting en heeft het Hof het verweer voldoende gemotiveerd verworpen.

Het middel faalt.

Het vierde middel komt op tegen 's Hofs verwerping van het beroep op schending van het gelijkheidsbeginsel.

Het bestreden arrest houdt, voor zover voor de beoordeling van het middel relevant, in:

Blijkens het bestreden arrest heeft het Hof geoordeeld dat niet is gebleken dat de verdachte als één van de belangrijke spelers op de markt in dezelfde positie verkeerde als de door de raadsman bedoelde ‘plegers’. Dit oordeel kan de verwerping van het beroep op het gelijkheidsbeginsel zelfstandig dragen. Anders dan in de toelichting op het middel wordt betoogd was het Hof niet gehouden aan te geven op grond van welke stukken c.q. op grond van welk deel van het onderzoek ter terechtzitting hij tot het oordeel is gekomen dat van eenzelfde positie geen sprake was.

Voor zover wordt betoogd dat niet valt in te zien dat verdachte had moeten betwisten dat de ‘plegers’ een veel geringer marktaandeel hadden dan verdachte, nu immers een vergelijking tussen het marktaandeel van verdachte en de ‘plegers’ op de terechtzitting niet aan de orde is geweest, dient te worden opgemerkt dat — naar het Hof onbestreden heeft vastgesteld — uit de stukken en het verhandelde ter terechtzitting is gebleken dat het openbaar ministerie het onderzoek heeft gericht op de belangrijkste spelers op de markt voor containervervoer van gevaarlijke stoffen over de binnenwateren tussen de havens van Rotterdam en Antwerpen, onder wie de verdachte. Naar het Hof kennelijk en niet onbegrijpelijk heeft geoordeeld heeft het Hof het marktaandeel als een belangrijke aanwijzing gezien voor het zijn van een belangrijke speler op de onderhavige markt. Daarom heeft het Hof kunnen oordelen dat de raadsman van verdachte, zo de verdachte geen belangrijke speler op de markt zou zijn geweest, zou hebben betwist dat het marktaandeel van de ‘plegers’ veel geringer was, ook al zou het marktaandeel ter terechtzitting niet met zoveel woorden ter sprake zijn geweest.

Voor zover wordt aangevoerd dat het Hof ongemotiveerd voorbij is gegaan aan het verweer van de verdediging omtrent de positie van de afzenders, dient te worden opgemerkt dat in dat kader door de raadsman van verdachte slechts is aangevoerd dat sprake zou zijn van strijd met het gelijkheidsbeginsel nu de afzenders — de plegers van de feiten — niet worden vervolgd. Reeds omdat op geen enkele wijze is onderbouwd dat de afzenders de plegers van de feiten zouden zijn en dit ook niet in de door het Hof vastgestelde feiten besloten ligt, heeft het Hof aan de positie van de afzenders uit een oogpunt van het gelijkheidsbeginsel stilzwijgend voorbij kunnen gaan.

Het middel faalt.

Het vijfde middel komt op tegen 's Hofs oordeel dat verdachte als medepleger kan worden aangemerkt. Dit oordeel zou onbegrijpelijk, althans onvoldoende met redenen omkleed zijn.

Het bestreden arrest houdt, voor zover voor de beoordeling van het middel relevant, onder het kopje ‘Nadere bewijsoverwegingen’ in:

De hiervoor weergegeven bewijsmiddelen houden met het oog op het bewezenverklaarde medeplegen het volgende in:

Met betrekking tot het bewezenverklaarde feit, gepleegd op 29 maart 2003 (feit 2), blijkt niet van aan [verdachte 1] toe te rekenen gedragingen waaruit volgt dat [verdachte 1] zich in bewuste en nauwe samenwerking met de schipper van de [A] opzettelijk niet heeft vergewist dat de voorgeschreven documenten aan boord waren. Van enige aan [verdachte 1] toe te rekenen gedraging blijkt immers geheel niet, al was het alleen maar omdat uit de verklaring van de schipper niet blijkt dat hij [verdachte 1] van het ontbreken van documenten op de hoogte heeft gesteld. Dan zou het nog kunnen zijn dat [verdachte 1] tekort is geschoten in een op haar rustende zorgplicht10. hierin bestaande dat zij er op toe zou dienen te zien dat de vereiste documenten aan de schipper werden gezonden maar of op haar die zorgplicht rustte, of zij deze heeft verzaakt dan wel of de documenten in het ongerede zijn geraakt, blijkt uit de gebezigde bewijsmiddelen niet terwijl het Hof zich over enige op [verdachte 1] rustende zorgplicht en waarop deze zorgplicht zou moeten worden gebaseerd niet heeft uitgelaten. Het onder 2 bewezenverklaarde medeplegen kan dus niet uit de gebezigde bewijsmiddelen worden afgeleid.

In zijn nadere bewijsoverweging heeft het Hof wel overwogen dat de verdachte wist dat de schipper door haar niet was voorzien van de vereiste documenten en dat de schipper eerder had gemeld aanvullingen op bepaalde documenten niet te hebben ontvangen en dat de verdachte aldus als pleger de opzet heeft gehad om de controle op de aanwezigheid van de vereiste documenten na te laten. Van bedoelde wetenschap ten aanzien van de op 29 maart 2003 ontbrekende documenten blijkt uit de gebezigde bewijsmiddelen niet. Weliswaar verklaart de schipper aan verdachte te hebben gemeld de aanvullingen op de gevarenkaarten niet te hebben ontvangen maar daaruit volgt niet dat dat ook geldt voor de in casu ontbrekende documenten.

Het middel slaagt.

Het zesde middel klaagt dat het Hof niet heeft beslist op het verweer van de verdediging dat verdachte mocht vertrouwen op de informatie en gegevens die door andere betrokkenen ter beschikking zijn gesteld.

De pleitnota van de raadsman van verdachte in hoger beroep houdt, voor zover voor de beoordeling van het middel relevant, in:

In de in de nadere bewijsoverweging opgenomen overweging van het Hof dat de verdachte wist dat de schipper de benodigde documenten niet van haar via [medeverdachte 2] had ontvangen ligt — daargelaten dat deze vaststelling niet uit de gebezigde bewijsmiddelen kan worden afgeleid — de verwerping van dit verweer besloten.

Het middel faalt.

Het zevende middel komt met verscheidene klachten op tegen de bewijsvoering.

Een deel van de klachten is hiervoor reeds aan de orde gekomen dan wel in verband met hetgeen hiervoor is besproken niet (meer) van belang. Deze klachten zullen hierna buiten bespreking blijven. Dat geldt ook voor zover de klachten berusten op feiten en omstandigheden waarop in hoger beroep geen beroep is gedaan en waaromtrent door het Hof ook niets is vastgesteld.

Voor zover in de toelichting op het middel wordt betoogd dat overtreding van de in de bewezenverklaring genoemde ADNR-voorschriften niet te Reimerswaal plaatsvond maar te Antwerpen wordt miskend dat het ten laste van de verdachte bewezenverklaarde plaatsvond te Dordrecht en niet te Reimerswaal. Van het te Reimerswaal gepleegde feit (feit 1) is de verdachte immers door de Rechtbank vrijgesproken en dit feit is in hoger beroep niet meer aan de orde.

Het middel faalt.

Het achtste middel klaagt dat 's Hofs oordeel omtrent het opzet van verdachte onbegrijpelijk is, althans onvoldoende met redenen is omkleed.

Voor zover voor de beoordeling van het middel relevant, houdt het bestreden arrest in:

Bij de bespreking van het vijfde middel heb ik uiteengezet dat en waarom uit de gebezigde bewijsmiddelen niet kan worden afgeleid dat verdachte het bewezenverklaarde feit heeft medegepleegd. A fortiori volgt daaruit dat het bewezenverklaarde opzet ook niet uit de gebezigde bewijsmiddelen kan worden afgeleid en de gewraakte overweging geen steun vindt in de gebezigde bewijsmiddelen.

Het middel slaagt.

De middelen 3, 4, 6, en 7 kunnen worden afgedaan met de in art. 81 RO bedoelde motivering.

Ambtshalve vraag ik aandacht voor het volgende. Verdachte heeft op 3 juli 2008 beroep in cassatie ingesteld. De Hoge Raad zal uitspraak doen nadat sedertdien meer dan vierentwintig maanden zijn verstreken. Dat brengt mee dat de redelijke termijn als bedoeld in artikel 6, eerste lid, EVRM is overschreden. Dat moet leiden tot strafvermindering. Dit punt kan onbesproken blijven indien de Hoge Raad met mij van oordeel is dat het bestreden arrest om andere redenen niet in stand kan blijven en dient te worden teruggewezen of verwezen.11.

Andere gronden waarop de Hoge Raad gebruik zou moeten maken van zijn bevoegdheid de bestreden uitspraak ambtshalve te vernietigen heb ik niet aangetroffen.

Deze conclusie strekt tot vernietiging van het bestreden arrest voor wat betreft het onder 2 tenlastegelegde en in zoverre terugwijzing naar het Hof dan wel verwijzing naar een aangrenzend Hof teneinde op het bestaande hoger beroep opnieuw te worden berecht en afgedaan, met verwerping van het beroep voor het overige.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden

AG