HR, 29-01-2010, nr. 08/02574

Op 25 juni 2002 heeft de pachtkamer van de rechtbank 's‑Gravenhage onder rolnummer 253984/02-641 tussen partijen een vonnis gewezen met — voor zover in deze zaak van belang — de navolgende inhoud:

Voormeld vonnis is in kracht van gewijsde gegaan.

Bij dagvaarding van 20 februari 2003 heeft de Staat de herroeping van voormeld vonnis gevorderd. In deze herroepingsprocedure (rolnummer 321742 RL EXPL 03-3329) heeft de pachtkamer bij tussenvonnis van 20 augustus 2003 aan de Staat een bewijsopdracht gegeven. Bij eindvonnis van 26 mei 2004 heeft de pachtkamer geoordeeld dat de Staat niet in het opgedragen bewijs was geslaagd en op grond daarvan de vordering van de Staat afgewezen. Dit vonnis is in kracht van gewijsde gegaan.

Bij brief van 19 juli 2006 heeft de Staat aan [eiseres] meegedeeld dat de werkzaamheden ter verwijdering van het puin uit de grond van het verpachte perceel waren voltooid.

De Staat heeft [eiseres] bij exploot van 18 mei 2006 voor de rechtbank 's‑Gravenhage, pachtkamer, locatie 's‑Gravenhage, gedagvaard. Hij heeft gevorderd het op 25 juni 2002 door de pachtkamer onder rolnummer 253984/02-641 tussen partijen gewezen vonnis te herroepen en — na herroeping van dat vonnis — [eiseres] alsnog niet-ontvankelijk te verklaren in haar vordering, althans deze haar te ontzeggen, met veroordeling van [eiseres] in de proceskosten van het geding in eerste aanleg, het eerste geding tot herroeping en het onderhavige herroepingsgeding.

Bij conclusie van antwoord heeft [eiseres] verweer gevoerd. Voorts heeft zij een eis in reconventie ingesteld en gevorderd dat de Staat zal worden veroordeeld tot betaling van een bedrag van € 475.974,91, vermeerderd met de wettelijke rente daarover, alsmede de proceskosten. Aan deze reconventionele vordering legde [eiseres] ten grondslag dat zij het perceel vanaf 1982 niet heeft kunnen gebruiken, doordat de Staat zijn verplichtingen niet naar behoren is nagekomen.

Na conclusiewisseling in conventie en reconventie heeft de rechtbank bij vonnis van 14 februari 2007 de vorderingen zowel in conventie als in reconventie afgewezen2..

[Eiseres] is bij exploot van 13 maart 2007 van dit vonnis in hoger beroep gekomen. Zij heeft bij memorie vier grieven aangevoerd en geconcludeerd dat het hof het door de rechtbank in reconventie gewezen vonnis zal vernietigen en de reconventionele vordering van [eiseres] alsnog zal toewijzen. De Staat heeft de grieven bestreden en geconcludeerd dat het hof [eiseres] niet-ontvankelijk zal verklaren, dan wel haar de vorderingen zal ontzeggen, althans het vonnis waarvan beroep zal bekrachtigen.

Partijen hebben ter zitting van 18 februari 2008 de zaak doen bepleiten.

Bij arrest van 25 maart 2008 heeft het hof het vonnis van de rechtbank bekrachtigd voor zover dit in hoger beroep was betrokken.

[Eiseres] heeft tijdig3. beroep in cassatie doen instellen. De Staat heeft geconcludeerd tot niet-ontvankelijkverklaring van [eiseres] in haar cassatieberoep, althans tot verwerping van het cassatieberoep. Partijen hebben hun standpunten schriftelijk doen toelichten, waarna [eiseres] nog heeft gerepliceerd.

Alvorens in te gaan op de middelen, bespreek ik de vraag of [eiseres] in haar cassatieberoep kan worden ontvangen.

Het pachtrecht zoals dat gold tot 1 september 2007 sloot de mogelijkheid van cassatieberoep in art. 134 Pachtwet expliciet uit. Bij wet van 26 april 2007 (Stb. 2007, 163), in werking getreden op 1 september 2007 (Stb. 2007, 165), is de Pachtwet ingetrokken en is, naast titel 5 van boek 7 BW (‘Pacht’), titel 16 van boek 3 Rv (‘Van rechtspleging in pachtzaken’) vastgesteld. De uitsluiting van het beroep van cassatie is vervallen. Een bijzondere overgangsbepaling ter zake ontbreekt.

De Hoge Raad heeft in zijn beschikking van 19 december 2008, LJN: BG3714, NJ 2009, 22, geoordeeld:

Dit oordeel is door de Hoge Raad herhaald in zijn arrest van 11 september 2009, LJN: BI6942, RvdW 2009, 1012. Uit dit arrest volgt dat geen cassatieberoep openstaat tegen arresten en beschikkingen van de pachtkamer van het hof Arnhem in alle per 1 september 2007 reeds lopende procedures (rov. 3.1–3.2). Anders dan [eiseres] in haar schriftelijke toelichting (onder II) en haar schriftelijke repliek (onder 1) betoogt, maakt het geen verschil dat [eiseres] in het kader van een procedure tot herroeping van een eerder in een rolprocedure tussen partijen gewezen vonnis van de pachtkamer4. een reconventionele vordering tot schadevergoeding heeft ingesteld. [Eiseres] heeft in de procedure, die tot het vonnis van de pachtkamer van 25 juni 2002 (253984/02-641)5. heeft geleid, gevorderd de Staat te veroordelen het door [eiseres] gepachte perceel in de toestand te (doen) brengen waarin het perceel aan de daaraan gegeven bestemming van boomteelt beantwoordt, en daartoe alle nodige verrichtingen behoorlijk uit te (doen) voeren. De pachtkamer heeft in voornoemd vonnis de Staat veroordeeld het door [eiseres] gepachte perceel puinvrij te maken, met dien verstande dat achtergebleven gesteente ten hoogste de diameter van grind zal hebben. Na zulks in een eerdere procedure tevergeefs te hebben gedaan6., heeft de Staat in de onderhavige procedure wederom herroeping van het vonnis gevorderd. [Eiseres] heeft aan haar vordering in reconventie ten grondslag gelegd dat zij schade heeft geleden doordat de Staat niet op een juiste wijze aan het vonnis van 25 juni 2002 heeft voldaan, waardoor zij het perceel in 2006 niet heeft kunnen gebruiken en schade is ontstaan aan bomen en struiken, en dat zij inkomensschade heeft geleden doordat zij het gepachte perceel vanaf 1982 niet heeft kunnen gebruiken. Zowel de vordering van [eiseres] welke heeft geleid tot het vonnis van 25 juni 2002, waarvan de Staat in deze procedure herroeping heeft gevorderd, als de reconventionele vordering van [eiseres] is een vordering betrekkelijk tot een pachtovereenkomst zoals bedoeld in de art. 128 aanhef en onder a en 130 Pachtwet (c.q. een zaak betreffende een pachtovereenkomst in de zin van art. 1019j onder a Rv), aangezien beide vorderingen van [eiseres] tot het geldend maken van een uit de pachtovereenkomst voortvloeiende aanspraak (op nakoming respectievelijk schadevergoeding wegens wanprestatie) strekken7.. Uit de hiervoor genoemde uitspraken van de Hoge Raad volgt, dat in per 1 september 2007 reeds lopende procedures met betrekking tot dergelijke vorderingen de pachtkamer van het hof Arnhem in hoogste instantie oordeelt en tegen dat oordeel geen cassatieberoep openstaat8.. Het onderhavige geding is vóór 1 september 2007 ingeleid9., zodat [eiseres] niet in haar cassatieberoep kan worden ontvangen.

Ten overvloede zal ik nog enkele beschouwingen aan de cassatiemiddelen wijden.

[Eiseres] heeft twee cassatiemiddelen voorgesteld. Die middelen omvatten verschillende onderdelen. Middel I komt op tegen de rov. 4.5–4.14, alsmede het dictum van het bestreden arrest. De genoemde rechtsoverwegingen luiden:

Het middel formuleert in onderdeel 1.1 de algemene klacht dat de rov. 4.5–4.14 en het dictum rechtens onjuist althans gelet op de inhoud van de gedingstukken onbegrijpelijk zijn. Onderdeel 1.7 (de onderdelen 1.2–1.6 bevatten geen zelfstandige klachten) betoogt dat [eiseres], anders dan het hof in rov. 4.8 heeft geoordeeld, wel degelijk schade heeft geleden, nu zij pachtster was van het gehele perceel en met betrekking tot het gedeelte groot 41 are die grond niet voor het opkweken van bomen en struiken in de grond heeft kunnen aanwenden. Het hof heeft niet onderkend dat op de grond van het gepachte Haaglanden Groenvoorzieningen B.V. bomen in potten had geplaatst; er werd dus gebruik gemaakt van de bovengrond op basis van een soort onderverpachting. De ondergrond is evenwel die geweest, welke vol puin e.d. zat en daarom ongeschikt was voor het opkweken van bomen en struiken in de grond in de hier betrokken periode 1982–1993, terwijl de toewijzende vordering ten laste van de Staat tot het verwijderen van in de grond van het gepachte aanwezig puin bij onherroepelijk geworden vonnis van de pachtkamer van 25 juni 2002 is gegeven en de Staat eerst in april 2006 daadwerkelijk aan de inhoud van dat vonnis heeft voldaan.

Volgens onderdeel 1.8 is in ieder geval duidelijk dat vaststaat dat [eiseres] de hier betrokken ondergrond gedurende de jaren 1982 tot en met medio 2006 niet daadwerkelijk zelf heeft kunnen gebruiken; in het kader van haar schadebeperkingsplicht is dan logisch en voorstelbaar dat zij tijdelijk (gedurende de duur van het geding) toestaat dat de bovengrond wordt geëxploiteerd op de wijze als hier is geschied, door middel van onderverpachting aan gemelde B.V., die bomen en struiken in potten op het gepachte heeft geplaatst.

Hetgeen het hof in de rov. 4.7–4.13 heeft overwogen, mist volgens onderdeel 1.9 dan ook relevantie. [Eiseres] was pachtster van het gehele perceel, welk perceel voor 1982 reeds door haar commercieel werd benut. De met de Staat gerezen problemen zien op een perceelsgedeelte groot 41 are van dat perceel; dit gedeelte van het perceel kon als gevolg van het aanwezige puin en de lange duur van de procedures (eerst, in de jaren 1982 tot 1993, weigerde de Staat de rechten van [eiseres] te erkennen; vervolgens weigerde de Staat dat aanwezige puin te verwijderen, welke kwestie zich van 1993 tot 2002 heeft voortgesleept en vervolgens feitelijk tot 2006) niet commercieel door [eiseres] worden benut, anders door vanaf een zeker moment op die grond handelsactiviteiten te laten plaatsvinden.

Volgens onderdeel 1.10 berust rov. 4.14 derhalve op onjuiste uitgangspunten. [Eiseres] komt wel degelijk een aanspraak op schadevergoeding toe ter zake van de schade die zij heeft geleden doordat zij zelf de hier betrokken grond niet kon benutten, zodat het dictum niet in stand kan blijven.

In de onderdelen 1.7–1.10, die niet verwijzen naar vindplaatsen in de stukken en in zoverre niet aan de op grond van art. 407 lid 2 Rv aan een cassatiemiddel te stellen eisen voldoen, ontvouwt [eiseres] een betoog dat in de stukken van het geding geen grondslag vindt. De onderdelen kunnen reeds daarom niet tot cassatie leiden.

Ik teken nog aan dat zijdens [eiseres] ter gelegenheid van de pleitzitting in hoger beroep is verklaard dat [eiseres] niet voor eigen rekening een boomkwekerij exploiteert maar wel plannen heeft om dit voor eigen rekening te gaan doen (rov. 4.7 sub a) en dat de activiteiten die wel plaatsvonden op het perceel feitelijk werden verricht door en voor rekening van Haaglanden Groenvoorzieningen B.V. (rov. 4.7 onder b-d). In dit licht is het oordeel van het hof dat aldus uit de eigen stellingen van [eiseres] volgt dat zij zelf geen schade heeft geleden, omdat zij het gepachte niet — in ieder geval tot voor kort en dus voor de gehele voor de door [eiseres] ingestelde vordering relevante periode — voor eigen rekening heeft geëxploiteerd (rov. 4.8), niet onjuist of onbegrijpelijk. Daarbij kon het hof mede in aanmerking nemen dat [betrokkene 1] heeft aangegeven dat eerst in november 2001 de behoefte ontstond het perceel te gebruiken (proces-verbaal getuigenverhoor, productie 10 inleidende dagvaarding), [eiseres] ook elders geen boomkwekerij exploiteerde en zij in de feitelijke instanties niet heeft uiteengezet hoe de activiteiten van Haaglanden Groenvoorzieningen B.V. op het perceel zich tot haar eigen ambities met betrekking tot dat perceel verhielden. Ook daarom kan het middel niet tot cassatie leiden.

Middel II richt zich eveneens tegen de rov. 4.5–4.14, alsmede het dictum van het bestreden arrest. Het middel formuleert in onderdeel 2.1 de algemene klacht dat de rov. 4.5–4.14 en het dictum rechtens onjuist dan wel gelet op de inhoud van de gedingstukken onbegrijpelijk zijn. In onderdeel 2.2 wordt verwezen naar middel I en wordt voorts betoogd dat, daarvan uitgaande, heeft te gelden dat [eiseres] steeds pachtster is geweest of gebleven gedurende de hier betrokken periode 1982–2006. Toen bij onherroepelijk geworden vonnis van de pachtkamer van 25 juni 2002 kwam vast te staan dat de Staat verantwoordelijk is voor het in de grond van het gepachte aanwezige puin, handelde de Staat vervolgens onrechtmatig door geen uitvoering te geven aan dat vonnis dat tot zijn veroordeling tot het verwijderen van het in die grond aanwezige puin strekte. Die of zodanige schadevordering is derhalve niet verjaard. Onderdeel 2.3 betoogt dat de in rov. 4.2 van het arrest bedoelde vordering tot vergoeding van schade, bestaande uit diverse posten, waaronder schade aan bomen en struiken en inkomensschade, dan ook voor toewijzing in aanmerking komt.

Voor zover middel II voortbouwt op de klachten van middel I, moet het reeds om die reden in het lot van die klachten delen. De stelling dat de ingestelde schadevordering niet is verjaard, doet niet ter zake, daar het hof, anders dan de rechtbank, niet over verjaring heeft geoordeeld, maar de vordering heeft afgewezen op grond van de omstandigheid dat [eiseres] zelf geen schade heeft geleden (rov. 4.8 en 4.14). Voor het overige bevat het middel geen concrete klacht; onderdeel 2.3, waarin ik geen zelfstandige klacht lees, geeft kennelijk slechts de gevolgtrekking weer die volgens [eiseres] aan de onderdelen 2.1–2.2 moet worden verbonden.

Ook het tweede middel kan daarom niet tot cassatie leiden.

De conclusie strekt tot niet-ontvankelijkverklaring van [eiseres] in haar cassatieberoep.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden,

Advocaat-Generaal