HR, 03-10-2000, nr. 02178/99

Verdachte heeft cassatie ingesteld. Mr. W. Bos, advocaat te 's-Hertogenbosch, heeft een schriftuur ingezonden, houdende twee middelen van cassatie.

Het eerste middel betreft de onder 3 en 4 telastegelegde bedreigingen met een misdrijf tegen het leven gericht. Bewezen is dat verdachte met een auto is ingereden op politiemensen. Die bewezenverklaring zou niet gedragen worden door de gebezigde bewijsmiddelen, omdat het opzet om te bedreigen daaruit niet zou kunnen blijken. Wat wel daaruit zou zijn op te maken is het opzet op het plegen van een geweldsdelict, maar dat was niet telastegelegd.

Het middel stelt de vraag aan de orde waar de bedreiging eindigt en bijvoorbeeld de poging tot doodslag of zware mishandeling begint.

In de rechtspraak is deze kwestie vaker aan de orde geweest, maar dan vaak benaderd vanuit het andere delict; degene die is beschuldigd van poging tot doodslag beroept er zich op dat hij enkel heeft willen bedreigen.1.

Het delict van art.285 Sr houdt een aantasting van de persoonlijke vrijheid in. Die inbreuk op de vrijheid bestaat reeds wanneer de bedreiging van dien aard is en onder zulke omstandigheden is gedaan dat zij in het algemeen vrees voor een in art.285 Sr genoemd misdrijf opwekken kan. De bedreiging moet ter kennis van de bedreigde kunnen komen. Voorts moet het opzet van de dader op de aantasting van de persoonlijke vrijheid zijn gericht.2.

Voor poging tot een levensdelict is nodig dat op zijn minst een begin van uitvoering is gemaakt van het gronddelict, hetgeen erop neerkomt dat naar uiterlijke verschijningsvorm de strekking van het handelen een aanslag op andermans leven is. Bedreiging met een levensdelict en poging tot dat levensdelict vallen dogmatisch niet samen en moeten worden onderscheiden.

De opvatting dat dezelfde handeling niet tegelijkertijd bedreiging met doodslag bijvoorbeeld, en poging tot doodslag kan zijn, lijkt mij in ieder geval te berusten op een verschil in opzet bij de dader. In het eerste geval moet het opzet bij de dader erop gericht zijn een indruk te wekken bij de ander, bij een poging tot doodslag moet het opzet als voor art.287 Sr vereist, te weten op de levensberoving, bewezen zijn.

Aan de objectieve kant ligt het verschil minder duidelijk. Een bedreiging kan gepaard gaan met geweld dat op zichzelf beschouwd al een misdrijf zou kunnen opleveren. Het feit bijvoorbeeld, dat iemand, die had gedreigd te schieten ook werkelijk schiet, sluit niet steeds uit dat hij slechts wilde dreigen.3. Bedreiging met een misdrijf tegen het leven gericht kan erin bestaan dat dreigend een schot wordt gelost op een ander, waardoor die ander ook werkelijk, in de voet, wordt getroffen.4. Tevens is bedreiging met doodslag wel aangenomen toen de verdachte aanbelde en degene die de deur opende meteen in de schouder schoot.5.

Ik acht overigens wél denkbaar dat hetzelfde handelen van beiderlei opzet is voorzien. Degeen die op een agent inrijdt kan daarbij trachten zich een vrije doortocht te forceren en zo de agent te dwingen opzij te gaan, maar tevens kan hij daarbij bewust het aanmerkelijke risico aanvaarden dat de agent dodelijk wordt geraakt als deze niet opzij springt, hetgeen de dader dan op de koop toe neemt. In dat geval zal de (poging tot) doodslag de bedreiging met een levensdelict naar mijn mening absorberen.

Dat één en dezelfde gedraging met één enkel opzet niet bedreiging én een geweldsdelict kan zijn betekent niet dat facetten van beide misdrijven niet samen kunnen vallen en dat - gemeten aan de objectieve kant van het gebeurde - de keuze voor een telastelegging als bedreiging even verdedigbaar is als de keuze voor telastelegging van het geweldsdelict. Het objectieve substraat is dan niet beslissend, maar het opzet van de dader.6.

Bedreiging met een misdrijf en de uitvoering van dat misdrijf zijn in andere gevallen wél in hun objectieve verschijning van elkaar te onderscheiden; zij kunnen elkaar opvolgen, liggen soms ook in tijd dicht tegen elkaar aan en lopen in elkaar over.

In Duitsland geldt eveneens dat niet beslissend is of de bedreigde de dreiging serieus neemt, maar of de bedreiging "objektiv den Eindruck der Ernstlichkeit geweckt" en of de dader wil dat de bedreiging serieus genomen wordt. Als de dader al daadwerkelijk met de uitvoering van de bedreiging is begonnen is er geen "Inaussichtstellen" meer.7. In zo een geval oordeelde het BGH:

Anders ligt het als tijdens een geweldsdelict nog bedreigingen worden geuit en andere gewelddadigheden in het vooruitzicht worden gesteld.9.

In de onderhavige zaak heeft het hof voor het bewijs gebezigd de verklaring van verdachte ter terechtzitting in hoger beroep, inhoudende onder meer (nr.6):

Ik kreeg van de politie een stopteken. Ik heb echter gas gegeven.

Voorts is gebezigd de verklaring van verbalisant Jansen (nr.8):

Ik gaf een stopteken. Ik zag dat hij in mijn richting kwam rijden. Ik zag dat de BMW met hoge snelheid recht op mij af kwam rijden. Ik schrok hier hevig van. Ik sprong vervolgens opzij. Ik moest dit doen omdat ik anders in de baan van de auto bleef staan en ik onverwijld overreden zou worden.

En de verklaring van verbalisant Landman (nr.9):

Op 18 december 1993, om 13.30 uur, gaf ik de bestuurder van de BMW een stopteken. Ik stond hierbij tussen de voorzijde van ons dwars geplaatste opvallend dienstvoertuig en de berm van de weg. Ik zag dat de bestuurder van de BMW met snelheidsvermeerdering op mij afkwam. Ik sprong naar rechts omdat ik, als ik niet opzij was gesprongen, door de BMW zou zijn overreden.

Ik moet de steller van het middel nageven dat de scheiding tussen poging tot doodslag en bedreiging met enig misdrijf tegen het leven gericht hier ragfijn is. Het objectieve gebeuren zou ook als een begin van uitvoering van levensdelicten kunnen worden gewaardeerd.

Het openbaar ministerie heeft evenwel gekozen voor telastelegging van het delict van art.285 Sr. Als de rechter die telastelegging bewezen acht is er geen belemmering voor een veroordeling voor dat misdrijf. Van absorptie door een (poging tot) doodslag kan geen sprake zijn omdat zo een misdrijf niet (tevens) is telastegelegd. Van een specialiteitsverhouding is zeker geen sprake.

Het hof heeft klaarblijkelijk in de voor het bewijs gebezigde verklaring van verdachte gelezen dat hij gas heeft gegeven om niet te hoeven stoppen en om de politieambtenaren te verhinderen hem aan te houden. Die verhindering heeft erin gelegen dat verdachte de verbalisanten heeft gedwongen opzij te gaan. Aldus is op de vrijheid van de politiemensen inbreuk gemaakt.10. In de voor het bewijs gebezigde verklaring van verdachte zijn geen aanwijzingen aan te treffen dat hij (tevens) minstens de aanmerkelijke kans heeft aanvaard dat door zijn rijden verbalisanten het leven zouden kunnen laten.

Het hof heeft kennelijk ten voordele van verdachte zijn uitlatingen zo begrepen dat verdachte erop rekende dat de agenten wel opzij zouden gaan en dus heeft gehoopt op de goede afloop.11.

Dat oordeel is niet onbegrijpelijk en kan in cassatie niet verder worden getoetst.

Het eerste middel faalt.

Het tweede middel klaagt over schending van de redelijke termijn in de cassatiefase. Er zouden 101/2 maand zijn verstreken tussen het instellen van het beroep en de ontvangst van de stukken bij de Hoge Raad.

Het cassatieberoep is ingesteld op 19 april 1999. De stukken zijn ter administratie van de Hoge Raad ontvangen op 30 december 1999. Er is dus inderdaad sprake van overschrijding van de door de Hoge Raad gehanteerde inzendingstermijn van acht maanden, maar niet in die mate als de steller van het middel het doet voorkomen. De termijn is slechts met tien dagen overschreden. De Hoge Raad zal zelf de straf kunnen verminderen.

Ambtshalve heb ik geen grond aangetroffen die tot vernietiging aanleiding behoort te geven.

Deze conclusie strekt ertoe dat de Hoge Raad de opgelegde straf vermindert in verband met de geconstateerde overschrijding van de redelijke termijn in de cassatiefase en het beroep voor het overige zal verwerpen.

De Procureur-Generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden