HR, 26-06-2020, nr. 19/01276

Het cassatiemiddel is opgebouwd uit vier onderdelen, genummerd 2.1 tot en met 2.4. Het vierde onderdeel bevat slechts een voortbouwklacht.

Het eerste onderdeel, onderdeel 2.1, richt zich tegen rechtsoverwegingen 3.4.2.2, 3.4.3.2, 3.4.4.1, 3.4.5.2, 3.4.6, 3.4.7 en 3.5 van het arrest van het hof, waar – kort gezegd – het hof oordeelt dat de rechtbank het beroep van [verweerders] op dwaling terecht heeft gehonoreerd. Dat oordeel berust op twee pijlers: [verweerders] zouden de beëindigingsovereenkomst niet of niet onder dezelfde voorwaarden hebben gesloten (a) indien zij hadden geweten dat het saldo van de kapitaalrekening helemaal niet negatief was en (b) evenmin indien zij hadden geweten dat de twee ondernemingen waarin zij aandelen zouden ontvangen een Chapter 11-procedure hadden doorlopen. De klachten van het onderdeel richten zich tegen beide.

Voor zover van belang, houden de bestreden overwegingen het volgende in:

‘3.4.2.2. (…) Vrebamelkvee cs heeft in eerste aanleg toegelicht (…) dat [verweerders] het bedrag van € 1.500.000,— verschuldigd is in verband met een koopovereenkomst die [verweerder 3] en [verweerder 4] namens een door hen in de V.S. nog op te richten rechtspersoon op 27 januari 2006 hadden gesloten met [B] met het oog op een aldaar op te richten melkveebedrijf. [verweerders] heeft in eerste aanleg de gestelde verschuldigdheid van het bedrag van € 1.500.000,— gemotiveerd betwist welke betwisting de rechtbank in rov. 4.17 van het eindvonnis heeft weergegeven en hier als ingelast wordt beschouwd.’

Rechtsoverweging 4.17 van het eindvonnis van de rechtbank, waarnaar het hof verwijst, bevat de volgende weergave van de stellingen van [verweerders] :8.

‘4.17. Met betrekking tot dit laatste punt voert [verweerders] meer specifiek het volgende aan. Namens een nog door [verweerders] op te richten BV [A] hebben de zonen [verweerders 3 + 4] met [B] (verder [B] ), een onderneming in de USA in de bouw en verhandeling van melkveeboerderijen van de families [eisers 2 t/m 7] en [betrokkenen 1] , met als manager [eiser 6] (gedaagde sub 6), een boerderijbouwovereenkomst gesloten voor een bedrag van USD 13.500.000,00. Hierin is een non refundable payment van 10 procent opgenomen ad USD 1.350.000,00. [verweerders] betwist dat is afgesproken dat Vrebamelkvee c.s. enig bedrag in het kader van deze overeenkomst voor haar zou voorschieten en betwist enige feitelijke betaling. Daarbij komt dat de BV [A] is niet opgericht en [B] geen partij is in deze zaak. Feitelijk is er dus nooit uitvoering gegeven aan deze overeenkomst. Er is daarbij ook nooit afgesproken dat [B] en enige vordering ter zake zou kunnen verrekenen via de kapitaalrekening van [verweerders] Naast de 10 procent ad USD 1.350.000 dollar zijn heeft Vrebamelkvee c.s. ook niet aangetoond dat zij andere kosten heeft gemaakt betreffende deze overeenkomst. Er had dan ook geen bedrag aan investeringen ad EUR 1.500.000,00 mogen worden verrekend.’

Het hof vervolgt in rechtsoverweging 3.4.2.2 als volgt:

‘Evenals in eerste aanleg heeft Vrebamelkvee cs in hoger beroep haar standpunt tegenover deze gemotiveerde betwisting van [verweerders] (…) niet onderbouwd met feiten die tot de conclusie kunnen leiden dat zij genoemd bedrag op de kapitaalrekeningen van [verweerders] mocht verrekenen. De principale grief 4 faalt dus op dit punt.’

Het hof overweegt verder:

‘3.4.3.2. (…) [verweerders] heeft gesteld dat zij kort na het ondertekenen van de beëindigingsovereenkomst van 27 november 2012 op de hoogte is geraakt van de onvolkomenheden in de berekeningsmethodiek. De rechtbank heeft deze stelling gevolgd (rov. 4.15). [verweerders] heeft voorts gemotiveerd betwist dat zij al eerder, met name in 2008, bekend was met de door Vebramelkvee cs gebezigde berekeningsmethodiek (…).

Hiertegenover heeft Vrebamelkvee cs geen feiten of omstandigheden gesteld die tot de conclusie kunnen leiden dat [verweerders] al méér dan 3 jaar vóór 24 april 2014 (datum inleidende dagvaarding) ermee bekend was dat Vebramelkvee cs ten onrechte een bedrag van € 1.500.000,— op de kapitaalrekening had verrekend.

De principale grief 4 faalt dus op dit onderdeel.

(…)

3.4.4.1. Nu Vrebamelkvee cs niet stelt dat [verweerders] bedoelde kritiekpunten reeds vóór het aangaan van de beëindigingsovereenkomst van 27 november 2012 aan de orde heeft gesteld, en ook overigens geen feiten stelt waaruit blijkt dat deze kritiekpunten toen al bij [verweerders] bekend waren, moet ervan worden uitgegaan dat bedoelde kritiekpunten bij [verweerders] toen niet bekend waren, maar eerst na het sluiten van de overeenkomst van 27 november 2012 bij haar bekend zijn geworden. De rechtbank heeft dan ook terecht geconcludeerd dat [verweerders] als gevolg van de door Vrebamelkvee cs gepresenteerde cijfers een onjuiste voorstelling van zaken heeft gehad toen zij de beëindigingsovereenkomst aanging. Ook op dit onderdeel faalt de principale grief 4.

De rechtbank heeft geoordeeld (rov. 4.14) dat, indien sprake is van “een (willens en wetens) voorgestelde gang van zaken die niet strookt met de werkelijkheid” aan het beroep op dwaling niet in de weg staat dat partijen in de beëindigingsovereenkomst (artikel 5, lid 4) afstand hebben gedaan van de mogelijkheid de overeenkomst te laten vernietigen.

(…)

3.4.5.2. Het hof volgt het oordeel van de rechtbank. [verweerders] behoefde niet nader te onderzoeken of de door Vebramelkvee cs gepresenteerde cijfers van de kapitaalrekening juist waren, aangezien [verweerders] mocht afgaan en vertrouwen op de mededelingen die op dit punt zijn gedaan door de accountant van het samenwerkingsverband, BDO.

Het hof volgt de rechtbank bovendien in haar oordeel dat [verweerders] de beëindigingsovereenkomst niet of niet onder dezelfde voorwaarden zou hebben gesloten indien haar bekend zou zijn geweest dat de kapitaalrekening helemaal niet negatief was. Reeds gelet op de omvang van het ten onrechte in mindering gebrachte bedrag van € 1.500.000,— moet worden aangenomen dat dit ook door Vrebamelkvee cs kenbaar was. Het hof voegt daaraan nog het volgende toe.

In de beëindigingsovereenkomst van 27 november 2012 hebben partijen afspraken gemaakt over een nieuwe samenwerking. Een van die afspraken houdt in dat [verweerders] 50% van de aandelen die de nieuw op te richten rechtspersoon zou uitgeven aan [verweerders] tegen inbreng van haar activa en passiva en als tegenprestatie daarvoor zou ontvangen aandelen in een tweetal in de VS gevestigde ondernemingen. Deze ondernemingen bleken echter in 2011 en 2012 een “Chapter 11-procedure” te doorlopen of hebben doorlopen, een procedure vergelijkbaar met surséance van betaling, met het doel tot een akkoord te komen met de schuldeisers (…). [verweerders] heeft gesteld dat Vrebamelkvee cs haar had moeten inlichten dat bedoelde twee ondernemingen een “Chapter 11-procedure” waren gestart, en dat, als zij dat had geweten, zij de overeenkomst van 27 november 2012 niet zou hebben gesloten (…).

Het hof is van oordeel dat, gelet op de afspraken in de beëindigingsovereenkomst, moet worden aangenomen dat ook voor Vrebamelkvee cs kenbaar was dat het voor [verweerders] van belang was dat zij kennis droeg van bedoelde “Chapter 11-procedure”. Door na te laten [verweerders] hieromtrent in te lichten heeft Vrebamelkvee cs aan [verweerders] informatie onthouden waarvan zij wist of behoorde te weten dat deze voor een juiste voorstelling van zaken bij [verweerders] van belang was. [verweerders] heeft zich ter onderbouwing van haar beroep op dwaling terecht ook op deze omstandigheid beroepen.

De slotsom is dat de principale grief 4 faalt en dat de rechtbank terecht de beëindigingsovereenkomst van 27 november 2012 op grond van dwaling zijdens [verweerders] heeft vernietigd.

Nu de rechtbank de overeenkomst van 27 november 2012 terecht heeft vernietigd, heeft Vrebamelkvee cs geen belang meer bij een beoordeling van de principale grief 2. Niet meer van belang is immers om vast te stellen of ook moeder [verweerster 2] gebonden zou zijn geweest aan de overeenkomst van 27 november 2012.’

Het onderdeel bevat onder 2.1.1 een opsomming van stellingen van Vrebamelkvee c.s. Onder 2.1.2 klagen Vrebamelkvee c.s. vervolgens dat het hof heeft miskend dat het gezien hun stellingen ambtshalve toepassing had moeten geven aan art. 6:140 lid 3 BW.9.Uit die bepaling zou volgen dat [verweerders] ‘binnen redelijke tijd’ hadden moeten protesteren tegen het door Vrebamelkvee c.s. meegedeelde saldo van de kapitaalrekening. Dat hebben zij niet gedaan, zodat het saldo geldt als vastgesteld en niet meer kan worden vernietigd, tenzij het naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is [verweerders] aan de vastgestelde kapitaalrekening te houden. Het hof had dan ook van de juistheid van de saldi moeten uitgaan. Voor zover het hof heeft geoordeeld dat redelijkheid en billijkheid hier aanleiding geven anders te oordelen, is zijn beslissing onvoldoende gemotiveerd. Bovendien zou het hof hebben miskend dat de bepaling van art. 6:140 lid 3 BW meebrengt dat op [verweerders] in dit verband wel degelijk een onderzoeksplicht rustte. Een subonderdeel 2.1.3 ontbreekt. Onder 2.1.4 komen Vrebamelkvee c.s. op tegen het oordeel over de door een tweetal ondernemingen, waarin [verweerders] aandelen zou ontvangen, doorlopen Chapter 11-procedure. Zij voeren aan dat ’s hofs oordeel onbegrijpelijk is omdat zij niet wisten of konden weten dat deze informatie voor [verweerders] van belang was. Dit wordt volgens Vrebamelkvee c.s. bevestigd door het verweer dat deze informatie niet relevant was omdat de procedure in augustus 2012 was doorlopen, op 27 november 2012 dus al weer enige tijd achter de rug was en de beide ondernemingen sindsdien weer goede resultaten boekten, welk verweer het hof ten onrechte onbesproken heeft gelaten.10.Onder 2.1.5 klagen Vrebamelkvee c.s. dat het hof miskent dat [verweerders] de cijfers ook door een door henzelf ingeschakelde onafhankelijke accountant hebben laten controleren, hetgeen geen onregelmatigheden aan het licht heeft gebracht.11.Onder 2.1.6 voeren zij aan dat het slagen van één of meer van de voorgaande klachten ook de voortbouwende overwegingen en het dictum treft.

Voordat ik deze klachten bespreek, lijkt het me goed om vast te stellen dat het cassatiemiddel niet opkomt tegen: (i) het oordeel van het hof dat Vrebamelkvee c.s. het bedrag van € 1.500.000,— niet op de kapitaalrekening hadden mogen verrekenen (rechtsoverweging 3.4.2.2), (ii) de vaststelling van het hof dat [verweerders] niet al eerder bekend waren met de kritiekpunten met betrekking tot de kapitaalrekening en een onjuiste voorstelling van zaken hadden (rechtsoverweging 3.4.4.1), (iii) de aanname door het hof dat de door Vrebamelkvee c.s. gegeven voorstelling van zaken willens en wetens niet strookte met de werkelijkheid (rechtsoverweging 3.4.5; het hof formuleert het impliciet, maar de bedoeling lijkt me onmiskenbaar), (iv) het oordeel van het hof dat [verweerders] de beëindigingsovereenkomst niet of niet onder dezelfde voorwaarden zouden hebben gesloten indien zij bekend zouden zijn geweest met de omstandigheid dat de kapitaalrekening niet negatief was, wat voor Vrebamelkvee c.s. kenbaar was (rechtsoverweging 3.4.6) en (v) dat Vrebamelkvee c.s. hebben nagelaten [verweerders] te informeren over de doorlopen Chapter 11-procedure. Een en ander dient in cassatie dus tot uitgangspunt.

De klacht onder 2.1.2 dat het hof ambtshalve toepassing had moeten geven aan art. 6:140 lid 3 BW faalt. De stellingen waarnaar de klacht verwijst zijn betrokken in het kader van het beroep van Vrebamelkvee c.s. op de verjaring van de rechtsvordering tot vernietiging wegens dwaling (art. 3:52 lid 1 aanhef en onder d BW) en komen erop neer dat [verweerders] de dwaling meer dan drie jaar voorafgaande aan de inleidende dagvaarding hadden kunnen ontdekken.12.Het hof behoefde in deze stellingen niet te lezen dat Vrebamelkvee c.s. zich erop beriepen dat [verweerders] niet binnen redelijke tijd tegen het aan hen meegedeelde saldo van de kapitaalrekening hadden geprotesteerd, in de zin van art. 6:140 lid 3 BW. Sterker, indien het hof dit wel in de stellingen van Vrebamelkvee c.s. zou hebben gelezen, zou het hof zich schuldig hebben gemaakt aan een verboden aanvulling van feitelijke gronden (art. 24 Rv). Intussen valt te betwijfelen of Vrebamelkvee c.s. bij hun klacht enig belang kunnen hebben, reeds omdat niet voor de hand ligt dat Vrebamelkvee c.s. aan [verweerders] zouden kunnen tegenwerpen dat zij niet binnen redelijke tijd tegen het saldo van de kapitaalrekening hebben geprotesteerd, waar het ontbreken van een eerder protest klaarblijkelijk op de door rechtbank en hof vaststelde dwaling berust, welke dwaling is veroorzaakt door de verzwijging door Vrebamelkvee c.s. Zelfs al zou het saldo als vastgesteld kunnen gelden in de zin van art. 6:140 lid 3 BW, dan betekent dit nog niet dat een beroep op dwaling niet meer mogelijk was. Ook een vaststelling kan immers op grond van dwaling worden vernietigd, in het bijzonder ook in het geval van schending van een mededelingsplicht.13.

De klacht onder 2.1.5 dat het hof miskend heeft dat [verweerders] de cijfers ook door de door henzelf ingeschakelde accountant Knoben hebben laten controleren en dat dit geen onregelmatigheden aan het licht heeft gebracht, ziet eraan voorbij dat deze stelling door [verweerders] uitdrukkelijk en gemotiveerd is betwist.14.Met stukken onderbouwd hebben zij aangevoerd dat deze accountant door de [eisers 2 t/m 7] Groep is ingeschakeld en dat er door hen nooit een rapportage is ontvangen.15.Zou al juist zijn dat het onderzoek van Knoben geen onregelmatigheden aan het licht heeft gebracht, dan laat dit bovendien onverlet dat rechtbank en hof wel onregelmatigheden hebben geconstateerd en hebben geoordeeld dat deze onregelmatigheden ten tijde van de ondertekening van de beëindigingsovereenkomst niet bij [verweerders] bekend waren, dat [verweerders] hier zelf niet nader onderzoek naar behoefden te doen, dat zij de beëindigingsovereenkomst niet, althans niet onder dezelfde voorwaarden zouden hebben gesloten als zij daarmee wel bekend waren geweest en dat dit voor Vrebamelkvee c.s. kenbaar was. Ik vermeld ten slotte nog dat uit door [verweerders] overgelegde producties lijkt te volgen dat de opdracht aan Knoben in 2013 is verstrekt, dus ná de totstandkoming van de beëindigingsovereenkomst op 27 november 2012.16.

Uit het voorgaande volgt dat de eerste pijler (hiervoor onder 3.2) van het oordeel van het hof met betrekking tot dwaling standhoudt. Bij de overige klachten van het onderdeel hebben Vrebamelkvee c.s. daarom geen belang. Ik zal die klachten ten overvloede kort bespreken.

[verweerders] hebben gesteld dat Vrebamelkvee c.s. hadden moeten meedelen dat de twee ondernemingen waarin zij aandelen zouden ontvangen een Chapter 11-procedure waren gestart en dat zij, als zij dat hadden geweten, de beëindigingsovereenkomst niet zouden zijn aangegaan.17.De klacht onder 2.1.4-I dat het hof onbesproken zou hebben gelaten het verweer van Vrebamelkvee c.s. dat de ondernemingen de procedure al hádden doorlopen, mist feitelijke grondslag. Het hof heeft bij zijn oordeel namelijk tot uitgangspunt genomen dat de ondernemingen de procedure bleken ‘te doorlopen of hebben doorlopen’ (rechtsoverweging 3.4.6, tweede alinea, derde volzin, cursivering toegevoegd).

Dan de klacht onder 2.1.4-II dat het hof onbesproken heeft gelaten dat Vrebamelkvee c.s. hebben aangevoerd dat deze omstandigheid niet relevant was, omdat de ondernemingen inmiddels weer behoorlijke resultaten boekten.18.Het is juist dat het hof deze stelling niet met zoveel woorden bespreekt en de motivering van het hof was in ieder geval meer volledig geweest als het hof dit wel had gedaan. Waar vaststaat dat de ondernemingen zodanig in financiële moeilijkheden hadden verkeerd dat ze een Chapter 11-procedure hadden doorlopen en die procedure ook volgens het eigen standpunt van Vrebamelkvee c.s. nog maar drie maanden achter de rug was, verdient de stelling mijns inziens echter niet het predicaat ‘essentieel’. Naar het kennelijke en niet onbegrijpelijke oordeel van het hof konden drie maanden groene cijfers de mededelingsplicht van Vrebamelkvee c.s. met betrekking tot de eerdere financiële problemen niet wegnemen.

De voortbouwklacht onder 2.1.6 deelt in het lot van de overige klachten van het onderdeel.

Het tweede onderdeel, onderdeel 2.2, richt zich tegen het arrest van het hof onder 3.2 sub f, 3.3, 3.6 en 3.7, waarin een weergave van feiten is opgenomen en de stellingname van Vrebamelkvee c.s. met betrekking tot hun (gewijzigde) vordering in reconventie wordt weergegeven. Daarnaast wordt met het onderdeel opgekomen tegen de rechtsoverwegingen 3.11 en 3.11.1. De bestreden overwegingen houden het volgende in:

‘3.2 (…)

f) [verweerders] heeft zich in artikel 4 van de samenwerkingsovereenkomst verplicht in het samenwerkingsverband met Vrebamelkvee cs – onder meer – in te brengen het economisch belang van haar melkquotum per 31 december 2005, groot 2.594.254 kg.

(…)

Het hof heeft hierboven de vaststaande feiten waarvan het hof uitgaat bij de beoordeling van de geschilpunten tussen partijen, opnieuw vastgesteld en daarbij de bezwaren die Vrebamelkvee cs onder principale grief 1 heeft aangevoerd, in acht genomen. Vrebamelkvee cs heeft daarom geen belang meer bij bespreking van grief 1.

(…)

De vorderingen van Vrebamelkvee cs in reconventie tot schadevergoeding

Vrebamelkvee cs heeft in eerste aanleg in reconventie primair nakoming gevorderd van de in de beëindigingsovereenkomst van 27 november 2012 opgenomen afspraken omtrent de nieuwe samenwerking (…).

Deze vordering heeft Vrebamelkvee cs in hoger beroep niet gehandhaafd (…). In plaats daarvan heeft Vrebamelkvee cs vorderingen in reconventie tot schadevergoeding ingesteld, primair tot betaling van een schadevergoeding van € 1.085.177,— (…), subsidiair een schadevergoeding op te maken bij staat en te vereffenen volgens de wet (…).

Nu de overeenkomst van 27 november 2012 terecht is vernietigd, is [verweerders] tot nakoming daarvan niet verplicht en kan er geen sprake zijn van een tekortkoming zijdens [verweerders] in de nakoming daarvan. Dit brengt mee dat de genoemde (primaire en subsidiaire) vorderingen tot schadevergoeding, voor zover zij gebaseerd zijn op deze tekortkoming, niet toewijsbaar zijn.

Vrebamelkvee cs heeft genoemd bedrag van € 1.085.177,— tevens (naar het hof begrijpt meer subsidiair) gevorderd uit hoofde van de verplichting tot afrekening van de bestaande samenwerkingsovereenkomst van partijen van 19 oktober 2007 (…).

Het hof zal deze vordering hieronder in rov. 3.11 en volgende nader bespreken.

(…)

De vordering van Vrebamelkvee cs in reconventie tot betaling van € 1.085.177,—

De rechtbank heeft de vordering van Vrebamelkvee cs tot betaling van het saldo van de kapitaalrekening van € 173.725,— (in hoger beroep verhoogd tot € 1.085.177,-) afgewezen. Tegen dit oordeel is de principale grief 9 gericht. Volgens Vrebamelkvee cs is de rechtbank er ten onrechte van uitgegaan dat [verweerders] het economisch belang van het gehele melkquotum van 2.594.254 kg in het samenwerkingsverband heeft ingebracht. Dat is niet gebeurd. [verweerders] heeft volgens Vrebamelkvee cs slechts ingebracht een melkquotum van 1.297.124 kg (…). Op dit punt – onder meer – heeft de rechtbank dan ook de vaststaande feiten onjuist weergeven (rov. 2.6. van het vonnis), aldus Vrebamelkvee cs.

Het hof oordeelt als volgt.

Vrebamelkvee cs heeft haar vordering op dit punt verhoogd tot een bedrag van € 1.085.177,—. [verweerders] heeft de stelling dat niet het gehele melkquotum is ingebracht, gemotiveerd betwist. Uit de brief van BDO aan de belastingdienst d.d. 27 augustus 2014 (prod. 1 cva in conventie) blijkt met zoveel woorden dat inbreng van het totale melkquotum heeft plaatsgevonden. Het feit dat het deel van het melkquotum dat niet op naam van Vrebamelkvee cs is geregistreerd, groot 1.305.000 kg, geregistreerd is gebleven op naam van [verweerders] doet er, aldus [verweerders] , niet aan af dat het gehele melkquotum is ingebracht in het samenwerkingsverband (cva in reconventie 2.31; mva 3.49, 3.67 en 6.38 en productie 5 en 21 memorie van antwoord; zie ook pleitnotities van [verweerders] punt 4.4.).

Vrebamelkvee cs heeft tegenover deze gemotiveerde en met bescheiden onderbouwde betwisting haar stelling dat niet het gehele melkquotum is ingebracht niet onderbouwd met feiten of omstandigheden die haar standpunt bevestigen. Nu in de door Vrebamelkvee cs opgestelde kapitaalrekening die resulteert in het saldobedrag van € 1.085.177,— ervan wordt uitgegaan dat [verweerders] niet het gehele melkquotum heeft ingebracht, maar slechts 1.297.124 kg, kan deze rekening niet als juist worden aanvaard en is voormeld saldobedrag niet toewijsbaar. De principale grief 9 faalt dus.

Onder 2.2.1 geven Vrebamelkvee c.s. een reeks passages uit de processtukken weer.19.Uit die stellingen zou volgen dat door hen ‘uiterst gemotiveerd’ is aangegeven dat en waarom 50% van het over te dragen melkquotum nooit daadwerkelijk is ingebracht, maar voor rekening en risico van [verweerders] door een derde is verkocht aan derden. Een klacht wordt aan een en ander nog niet verbonden, dat volgt onder 2.2.2 e.v.

Onder 2.2.2 klaagt het onderdeel dat het hof niet is ingegaan op de eerste grief van Vrebamelkvee c.s.

De klacht mist feitelijke grondslag. Met de eerste grief werd uitsluitend opgekomen tegen de feitenvaststelling door de rechtbank. Onder meer werd geklaagd over de vaststelling dat [verweerders] het economisch belang van hun melkquotum per 31 december 2004 groot 2.594.254 kg in het samenwerkingsverband hebben ingebracht, omdat Vrebamelkvee c.s. zich op het standpunt stelden dat de helft van het melkquotum door [verweerders] was achtergehouden. Het hof heeft vervolgens bij de vaststelling van de feiten voor een meer neutrale formulering gekozen, door als vaststaand aan te merken dat [verweerders] zich hadden verplicht het economisch belang van hun melkquotum per 31 december 2005 in te brengen. Of [verweerders] dit ook daadwerkelijk hebben gedaan, is bij de weergave van de feiten in het midden gelaten. Daarmee is het hof tegemoet gekomen aan het bezwaar van Vrebamelkvee c.s. en hadden zij in zoverre inderdaad geen belang meer bij een bespreking van hun eerste grief. Vervolgens is het hof bij de inhoudelijke beoordeling van het geschil ingegaan op de stelling van Vrebamelkvee c.s. dat niet het gehele melkquotum in het samenwerkingsverband is ingebracht. In rechtsoverweging 3.11.1, het kwam zojuist aan de orde, heeft het hof die stelling gemotiveerd verworpen. Vrebamelkvee c.s. hebben van het hof dus wel degelijk het volle pond gekregen, ook wat betreft hun grief 1.

Onder verwijzing naar enkele vindplaatsen in feitelijke aanleg klagen Vrebamelkvee c.s. onder 2.2.3 dat het hof onder 3.6 en 3.7 heeft miskend dat de vordering tot schadevergoeding uit toerekenbare tekortkoming ook is gebaseerd op een gestelde schending van de samenwerkingsovereenkomst.20.Als het hof dit niet heeft miskend, is zijn oordeel volgens Vrebamelkvee c.s. onvoldoende begrijpelijk.

Ook deze klacht wordt tevergeefs voorgesteld. De schending van de samenwerkingsovereenkomst zou zijn gelegen in het achterhouden van een deel van het melkquotum door [verweerders] Het hof heeft de stelling dat niet het gehele melkquotum is ingebracht, echter in rechtsoverweging 3.11.1 verworpen. Daarmee ontviel aan de gestelde schending van de samenwerkingsovereenkomst de grondslag.

Ik merk nog op dat de weergave van de vorderingen van Vrebamelkvee c.s. in reconventie in rechtsoverwegingen 3.6 en 3.7 volmaakt in overeenstemming is met hun eigen weergave in de memorie van grieven onder 7.8 e.v. Alleen waar het de vorderingen in verband met de beëindigingsovereenkomst betreft, wordt door Vrebamelkvee c.s. gesproken van een vordering tot schadevergoeding. Voor zover hun vordering de samenwerkingsovereenkomst betreft, wordt gesproken over afrekening (memorie van grieven onder 7:23), niet over schadevergoeding.

Met hetgeen het onderdeel onder 2.2.4 inhoudt, vragen Vrebamelkvee c.s. in feite om een herbeoordeling van het feitelijke geschilpunt over de inbreng van de economische eigendom van het melkquotum. Daarvoor is in cassatie geen plaats.

Het subonderdeel valt uiteen in drie delen. Onder 2.2.4-I keren Vrebamelkvee c.s. zich tegen het oordeel van het hof dat [verweerders] de stelling dat niet het gehele melkquotum is ingebracht gemotiveerd hebben betwist. Vrebamelkvee c.s. menen dat de stellingen van [verweerders] veeleer hun standpunt bevestigen.21.Daarom is volgens Vrebamelkvee c.s. ook het oordeel dat in de kapitaalrekening van een verkeerd saldo wordt uitgegaan, onjuist.

Aan het onderdeel lijkt een onjuiste duiding van het begrip economische eigendom ten grondslag te liggen. Economische eigendom is geen eigendom. Met het begrip wordt slechts gedoeld op een samenstel van verbintenisrechtelijke rechten en verplichtingen met betrekking tot een zaak, die niet in alle gevallen dezelfde inhoud behoeven te hebben. Kort gezegd komt het erop neer dat een goed in economische zin behoort tot het vermogen van een ander dan degene bij wie de eigendom in juridische zin berust. De rechten en verplichtingen ten opzichte van het betrokken goed en van waardevermeerderingen en -verminderingen zijn voor rekening van de economische eigenaar.22.Tussen partijen is niet in geschil dat een deel van het melkquotum op naam van [verweerders] is geregistreerd gebleven en dat zij ook zijn doorgegaan met melken.23.Anders dan Vrebamelkvee c.s. lijken te veronderstellen, is dat niet zonder meer onverenigbaar met het standpunt dat de economische eigendom van het gehele melkquotum in het samenwerkingsverband is ingebracht. Van belang is dat [verweerders] herhaalde malen hebben gesteld dat is gemolken in het samenwerkingsverband.24.Ook uit de toelichting op de winst- en verliesrekening 2007 volgt dat de omzet melk voor rekening en risico van het samenwerkingsverband komt.25.

Het oordeel van het hof dat [verweerders] de stelling dat niet het gehele melkquotum is ingebracht, gemotiveerd hebben betwist, berust op een aan het hof, als rechter die over de feiten oordeelt, voorbehouden waardering van de gedingstukken. Dat geldt ook voor de vaststelling dat de opgestelde kapitaalrekening onjuist is, omdat daarin ten onrechte van een gedeeltelijke inbreng is uitgegaan. In zijn beoordeling heeft het hof uitdrukkelijk verwezen naar de stellingen van [verweerders] in de conclusie van antwoord in reconventie onder 2.31, de memorie van antwoord onder 3.49, 3.67 en 6.38 en de pleitnotities onder 4.4, alsmede naar de producties 5 en 21 bij de memorie van antwoord. Naslaan van die vindplaatsen leert dat door [verweerders] – samengevat – is aangevoerd:

(i) dat slechts de helft van het melkquotum op naam van Vrebamelkvee c.s. is geregistreerd;26.

(ii) dat dit verband houdt met het feit dat op zowel de locatie [verweerders] als de locatie [eisers 2 t/m 7] zou worden gemolken voor rekening en risico van het samenwerkingsverband, waarbij enerzijds de melkgeldopbrengsten in het samenwerkingsverband en anderzijds de leasekosten voor die melkproductie aan [verweerders] zouden worden toegerekend;27.

(iii) dat deze registratie niet bepalend is voor de vraag of het melkquotum is ingebracht en wie er rechthebbende is;28.

(iv) dat daadwerkelijk het hele melkquotum is ingebracht;29.

(v) dat dit laatste wordt bevestigd door achtereenvolgens de brief van BDO aan de belastingdienst d.d. 27 augustus 2014,30.de jaarrekening 2007, opgesteld door Helena Advies,31.waarin geen melding wordt gemaakt van het melkquotum en in de toelichting wordt opgemerkt dat de omzet melk voor rekening en risico van het samenwerkingsverband komt en de jaarrekening 2007, opgesteld door BDO,32.waarin evenmin melding wordt gemaakt van het melkquotum.33.

In aanvulling op deze door het hof in aanmerking genomen stellingen, wijzen [verweerders] er nog terecht op dat zij hebben aangevoerd dat het op naam van [verweerders] geregistreerde melkquotum nadien binnen het samenwerkingsverband en op instigatie van Vrebamelkvee c.s. aan een derde is verkocht.34.De in cassatie door Vrebamelkvee c.s. herhaalde stelling dat [verweerders] dit deel van het melkquotum hebben verkocht, is derhalve in feitelijke aanleg gemotiveerd weersproken. Tegen de achtergrond van een en ander is het oordeel van het hof dat [verweerders] de stelling dat niet het gehele melkquotum is ingebracht, gemotiveerd hebben betwist, voldoende gemotiveerd.

Onder 2.2.4-II klagen Vrebamelkvee c.s. dat het hof onbesproken heeft gelaten dat zij hun standpunt ook met de als productie H1 overgelegde bescheiden hebben onderbouwd. Het betreft een brief van 4 mei 2016 van [eisers 2 t/m 7] , waarin wordt aangegeven dat het restant melkquotum dat niet is ingebracht en op naam van [verweerders] geregistreerd is gebleven via bemiddeling middels een volmacht aan [C] B.V. in twee etappes aan derden is verkocht, met aangehecht de volmachten en projectsheets. Vrebamelkvee c.s. voeren aan dat daarmee is aangetoond dat [verweerders] het gedeelte dat niet is ingebracht zelf hebben verkocht. Als het deel zou zijn ingebracht kon verkoop alleen door de gezamenlijk optredende maten plaatsvinden. Volgens Vrebamelkvee c.s. is het onbegrijpelijk dat het hof desalniettemin heeft geoordeeld dat zij hun stellingen onvoldoende hebben onderbouwd.35.

Terecht voeren [verweerders] in hun schriftelijke toelichting onder 2.34 aan dat door Vrebamelkvee c.s. niet wordt verwezen naar vindplaatsen waaruit volgt dat zij ter onderbouwing van hun stellingen in deze zin een beroep op de beoogde brief en de daarbij als bijlage opgenomen volmachten hebben gedaan.36.De klacht voldoet dan ook niet aan de daaraan te stellen eisen. Ervan uitgaande dat de brief met bijlagen niet door Vrebamelkvee c.s. aan hun stellingen ten grondslag is gelegd, hoefde het hof daarop niet in te gaan. Voor zover daarop wel door Vrebamelkvee c.s. een beroep zou zijn gedaan, geldt bovendien dat [verweerders] ook in zoverre gemotiveerd verweer hebben gevoerd. Zij hebben toegelicht dat de volmacht noodzakelijk was omdat het melkquotum op naam van [verweerders] geregistreerd stond, maar dat het initiatief tot verkoop van [eisers 2 t/m 7] is uitgegaan en de verkoop binnen het samenwerkingsverband heeft plaatsgevonden.37.

Onder 2.2.4-III wordt vergeefs voortgebouwd op het eerste onderdeel onder 2.1.2 (de klacht dat het hof toepassing had moeten geven aan art. 6:140 lid 3 BW).

De voortbouwklacht onder 2.2.5 deelt in het lot van de overige klachten.

Het derde onderdeel, onderdeel 2.3, richt zich eveneens tegen de rechtsoverwegingen 3.7, 3.11 en 3.11.1 en daarnaast ook tegen overweging 3.12.2 (waarin het hof overweegt dat [verweerders] geen te verrekenen boete heeft verbeurd) en 3.14 tot en met 3.16 (met betrekking tot buitengerechtelijke kosten en proceskosten), alsook het dictum voor zover het hof daar de vordering in reconventie geheel afwijst. Ook dit onderdeel wordt tevergeefs voorgesteld. Ik licht dit hieronder toe.

In hoger beroep hebben Vrebamelkvee c.s. in reconventie – kort gezegd – primair een bedrag van € 1.085.177,— gevorderd en subsidiair schadevergoeding op te maken bij staat. Uit de toelichting daarop blijkt dat Vrebamelkvee c.s. zijn uitgegaan van drie scenario’s:

a. de beëindigingsovereenkomst is niet nietig en dient te worden nagekomen;

b. de beëindigingsovereenkomst is niet nietig en [verweerders] zijn schadeplichtig wegens niet nakoming daarvan;

c. de beëindigingsovereenkomst is nietig en partijen moeten onder de samenwerkingsovereenkomst afrekenen.38.

Vrebamelkvee c.s. hebben ervan afgezien nakoming van de beëindigingsovereenkomst te verlangen en zowel in scenario a als in scenario b hebben zij schadevergoeding gevorderd.39.Voor de vaststelling van de schadevergoeding hebben zij primair aansluiting gezocht bij een in hoger beroep als productie H2 overgelegde kapitaalrekening, dat een saldo van € 1.085.177,— vermeldt; subsidiair hebben zij verwijzing naar de schadestaat gevorderd.40.Op de vordering in reconventie voor zover gestoeld op de scenario’s a en b, is het hof onder 3.6 ingegaan. Op die plaats is toegelicht waarom de primaire en subsidiaire vordering tot schadevergoeding moet worden afgewezen. Daartegen wordt met het onderdeel niet opgekomen.

Uitgaande van scenario c dienen de maatschap [verweerster 1] en haar maten volgens Vrebamelkvee c.s. in het kader van de afrekening het saldo van de kapitaalrekening te voldoen.41.Hieruit volgt dat voor scenario c alleen de primaire vordering in reconventie van belang is. Naar blijkt uit rechtsoverweging 3.7 heeft het hof de vordering in reconventie ook in die zin opgevat. Het hof is vervolgens onder 3.11.1 op juiste gronden en met een voldoende begrijpelijke motivering tot een afwijzing van dit deel van de vordering in reconventie gekomen. In de kapitaalrekening is tot uitgangspunt genomen dat slechts de helft van het melkquotum door [verweerders] is ingebracht. Hiervoor kwam reeds aan de orde dat het hof heeft beslist dat dit onjuist is. [verweerders] hebben gemotiveerd aangevoerd dat het gehele melkquotum is ingebracht. De waarde van het ten onrechte niet in de kapitaalrekening opgenomen gedeelte van het melkquotum overtreft het door Vrebamelkvee c.s. becijferde bedrag. Bij afrekening van het samenwerkingsverband op basis van een aangepaste kapitaalrekening zouden Vrebamelkvee c.s. niet per saldo iets te vorderen hebben van [verweerders] Vrebamelkvee c.s. voeren ook niet aan, laat staan dat zij dit toelichten, dat zij ook in dat geval nog een vordering uit hoofde van de kapitaalrekening op [verweerders] hebben.

In het onderhavige onderdeel klinkt door dat volgens Vrebamelkvee c.s. bij de afrekening van het samenwerkingsverband meer moet worden betrokken dan het saldo van de kapitaalrekening. In de repliek wordt onder 20 – tardief – melding gemaakt van in de vereffening en verdeling te betrekken landerijen, gebouwen, vee en voorraden en machines. Vrebamelkvee c.s. zien er daarmee aan voorbij dat zij hun vordering tot afrekening zelf hebben beperkt tot het saldo van de kapitaalrekening.

Hoewel het onderdeel reeds op het voorgaande afstuit, loop ik nog kort de afzonderlijke klachten langs.

Onder 2.3.1 bouwen Vrebamelkvee c.s. vergeefs voort op onderdeel 2.2 en nemen zij tot uitgangspunt dat [verweerders] niet het gehele melkquotum hebben ingebracht.

Onder 2.3.2 voeren Vrebamelkvee c.s. aan dat ook als wel het gehele melkquotum is ingebracht, dit nog niet meebrengt dat de gehele vordering in reconventie moet worden afgewezen en dat niet duidelijk is op welke vordering uiteindelijk wordt beslist. Uit wat hiervoor is gezegd, volgt dat dit wél duidelijk is: overweging 3.11.1 betreft uitsluitend de vordering in reconventie voor zover deze ziet op afrekening van het samenwerkingsverband. Vrebamelkvee c.s. zien er ten onrechte aan voorbij dat de afwijzing van de vorderingen in reconventie voor zover gegrond op de beëindigingsovereenkomst (dus de scenario’s a en b) reeds besloten ligt in rechtsoverweging 3.6. Verder miskennen zij dat, voor zover de vordering in reconventie op de samenwerkingsovereenkomst is gebaseerd, de vordering niet tot schadevergoeding, maar uitsluitend tot afrekening strekt en beperkt is tot het saldo van de kapitaalrekening.

De klacht onder 2.3.3 mist feitelijke grondslag. Het berust op de onjuiste veronderstelling dat het hof heeft aangenomen dat de vordering in reconventie mede strekt tot schadevergoeding op grond van de samenwerkingsovereenkomst. De klacht bouwt bovendien voort op het falende onderdeel 2.2.

De klacht onder 2.3.4 veronderstelt dat tussen partijen een gemeenschap bestond en houdt in dat het hof, ambtshalve de rechtsgronden aanvullend, had moeten oordelen dat sprake is geweest van een ontbinding van de maatschap en daarom op grond van art. 3:185 lid 1 BW een verdeling van de gemeenschap had moeten bevelen. Mijns inziens kan ook deze klacht geen doel treffen en wel om ten minste twee redenen. In de eerste plaats hebben Vrebamelkvee c.s. bij de klacht geen belang omdat zij onverlet laat dat Vrebamelkvee c.s. de vordering tot afrekening van het samenwerkingsverband uitdrukkelijk hebben beperkt tot het saldo van de kapitaalrekening en dat zij op grond daarvan, na correctie van het onjuist weergegeven melkquotum, niets te vorderen hebben. In de tweede plaats wordt niet toegelicht waaruit volgt dat tussen partijen een gemeenschap bestaat, noch welke goederen die gemeenschap omvat. Dat economische eigendom van melkquotum is ingebracht, betekent niet dat dit quotum is gaan toebehoren aan de maten gezamenlijk.42.

Onder 2.3.5 poneert het onderdeel nog dat als niet sprake is van een ontbinding, dan sprake is van een opzegging van de maatschap. Iedere uitwerking ontbreekt echter. Bovendien lijkt wat hiervoor naar aanleiding van de klacht onder 2.3.4 is gezegd, me ook voor het geval van opzegging op te gaan.

De klacht onder 2.3.6 mist zelfstandige betekenis ten opzichte van de voorgaande klachten.

Het vierde onderdeel, onderdeel 2.4, bevat uitsluitend een voortbouwklacht.

Ik geef uw Raad in overweging om de zaak af te doen met toepassing van art. 81 Wet RO.