HR, 13-09-2011, nr. 10/01786 B

Het middel klaagt, kort samengevat, over de gegrondverklaring van het beklag tegen het beslag dat het openbaar ministerie ex art. 94 Sv heeft gelegd op een aantal — geheel of gedeeltelijk aan klaagster toebehorende — panden.

Zoals ik in de eerste voetnoot al opmerkte, hangt deze zaak samen met vier andere beklagzaken. De klagers in die andere zaken zijn respectievelijk de echtgenoot, de zoon en twee dochters van klaagster. Ook zij hebben zich beklaagd over beslag dat (ex art. 94 Sv en/of 94a Sv) op hun geheel of gedeeltelijk toebehorende onroerende zaken was gelegd. Uit de op de voet van art. 434 Sv aan de Hoge Raad toegezonden procesdossier leid ik af dat er een strafrechtelijk onderzoek loopt naar de familie [klagers]. Alle genoemde gezinsleden worden door het openbaar ministerie in dit onderzoek aangemerkt als verdachte.2. De echtgenoot van klaagster, [klager 3], wordt aangemerkt als de hoofdverdachte. Tegen hem is tevens een strafrechtelijk financieel onderzoek geopend met het oog op een in te stellen ontnemingsvordering. Uit de door één van mijn medewerkers bij de Rechtbank Maastricht ingewonnen informatie is gebleken dat er nog geen uitspraak is gedaan in de strafzaken tegen de verdachten. Een dagvaarding is in die zaken (nog) niet uitgegaan.

De Rechtbank is in haar beschikking van de volgende ‘vaststaande feiten’ uitgegaan. De deurwaarder heeft op 28 juli 2009, na een daartoe door de officier van justitie gegeven last, strafvorderlijk beslag ex art. 94 Sv (hierna: ‘klassiek beslag’) gelegd op in totaal vierenveertig onroerende zaken die geheel of gedeeltelijk aan klaagster toebehoren. Op vordering van de officier van justitie heeft de rechter-commissaris op 27 november 2009 schriftelijk een machtiging verleend tot het instellen van een strafrechtelijk financieel onderzoek. Vervolgens heeft de deurwaarder op 4 december 2009 — op last van de officier van justitie — een groot deel van het klassieke beslag ex art. 94 Sv doorgehaald. De doorhaling had betrekking op vierendertig (aan klaagster geheel of gedeeltelijk toebehorende) panden. Op diezelfde dag heeft de deurwaarder op last van de officier van justitie ten laste van klaagster conservatoir beslag gelegd op in totaal vierenveertig onroerende zaken die geheel of gedeeltelijk aan klaagster toebehoorden. Dit alles had tot gevolg dat er nog op slechts tien panden klassiek beslag rustte. Op die tien panden lag zowel klassiek beslag (ex art. 94 Sv) als conservatoir beslag (ex art. 94a Sv).

Tot de stukken van het geding behoort een ‘bevel tot inbeslagneming’ d.d. 24 juli 2009, waarin klaagster als de verdachte wordt aangemerkt en dat vermeldt dat het beslag op de daarin genoemde 44 panden zowel ‘onder’ als ‘ten laste van’ de verdachte wordt gelegd.3. Tot de gedingstukken behoort voorts een ‘machtiging strafrechtelijk financieel onderzoek’ d.d. 27 november 2009 met bijbehorende vordering.4. In deze vordering wordt [klager 3] (de echtgenoot van klaagster) als verdachte aangemerkt. Deze stukken wijzen erop dat het klassieke beslag op de panden alleen gelegd is in de strafzaak tegen klaagster en dat het conservatoir beslag alleen is gelegd in het SFO dat tegen de echtgenoot van klaagster is ingesteld met het oog op een hem — in diens strafzaak — op te leggen geldboete of een hem — in de eventuele ontnemingszaak — op te leggen betalingsverplichting. Dit is ook het standpunt geweest van het openbaar ministerie bij de behandeling van het beklag.5. Een en ander maakt dat hiervan bij de beoordeling van het middel kan worden uitgegaan.

De feiten waarmee de familie [klagers] in verband wordt gebracht zijn: witwassen, oplichting, valsheid in geschrift en hennepteelt. Dat leid ik af uit de ‘Nadere toelichting standpunt OM’ die aan het proces-verbaal van de raadkamerbehandeling van 19 februari 2010 is gehecht.6. Ten aanzien van (het doel van) het ex art. 94 Sv gelegde beslag wordt in deze toelichting onder meer het volgende opgemerkt:

Hierboven bleek al dat het openbaar ministerie op 4 december 2009 het klassieke beslag op de meeste panden heeft laten doorhalen. Over het klassieke beslag dat is gehandhaafd, staat in de ‘Nadere toelichting standpunt OM’ onder meer het volgende vermeld:

Klaagster heeft in deze beklagprocedure geklaagd over zowel het klassieke als het conservatoir beslag. Het conservatoir beslag was, zoals gezegd, gelegd in het kader van een tegen de echtgenoot van klaagster geopend SFO. Dat ten laste van klaagster gelegde beslag was kennelijk gebaseerd op art. 94a lid 3 Sv. Dit artikellid luidt als volgt:

Artikel 94a lid 3 Sv vereist dus onder meer dat klaagster, kort gezegd, te kwader trouw was op het moment waarop de onroerende zaken aan haar gingen toebehoren. Volgens de Rechtbank was dat het geval. Zij overwoog in 5.4.2. van de bestreden beschikking het volgende ten aanzien van het conservatoir beslag:

Deze overwegingen hebben geleid tot de ongegrondverklaring van het beklag tegen het conservatoir beslag. Het beklag tegen het klassieke beslag (dat nog op 10 panden van klaagster rustte) heeft de Rechtbank daarentegen wél gegrond verklaard. Daarover — en over de door de Rechtbank gelaste opheffing van dat beslag — wordt — hoewel het conservatoir beslag dat op deze tien panden rust, is gehandhaafd — in cassatie geklaagd. Met het oog op de bespreking van de klachten zal ik eerst kort uiteenzetten wat er over en weer met betrekking tot het klassieke beslag is aangevoerd.

Klaagster nam met betrekking tot dat klassieke beslag blijkens de bestreden beschikking, althans voor zover hier van belang, het volgende standpunt in:

Het standpunt van het openbaar ministerie luidde op dit punt — blijkens de bestreden beschikking — als volgt:

Naar aanleiding hiervan overwoog de Rechtbank met betrekking tot het klassieke beslag, voor zover hier van belang, het volgende:

Het middel bestrijdt rechtsoverweging 5.4.3. Voordat ik nader op het middel inga, zal ik eerst kort de eisen die aan een klassiek beslag worden gesteld, bespreken alsmede de maatstaf die de rechter moet hanteren als een verzoek tot opheffing van dat beslag wordt gedaan.

Artikel 94 Sv omschrijft wanneer voorwerpen voor inbeslagneming vatbaar zijn. De eerste twee leden van het artikel luiden als volgt:

Indien, zoals hier, de beslagene zich beklaagt over een op grond van art. 94 Sv gelegd beslag, dient de rechter

Wanneer verzet het belang van strafvordering zich tegen teruggave van het inbeslaggenomen voorwerp? Als het veiligstellen van de belangen waarvoor art. 94 Sv de inbeslagneming toelaat het voortduren van het beslag nodig maakt, aldus de Hoge Raad. En dat is bijvoorbeeld het geval wanneer de desbetreffende voorwerpen kunnen dienen om de waarheid aan de dag te brengen — ook in een zaak betreffende een ander dan de klager — of om wederrechtelijk voordeel aan te tonen (zie art. 94 lid 1 Sv). Voorts verzet het door art. 94 Sv beschermde belang van strafvordering zich tegen teruggave indien niet hoogst onwaarschijnlijk is dat de strafrechter, later oordelend, de verbeurdverklaring of onttrekking aan het verkeer van het voorwerp zal bevelen, al dan niet naar aanleiding van een afzonderlijke vordering daartoe als bedoeld in art. 36b, eerste lid, onder 4e, Sr in verbinding met art. 552f Sv (zie art. 94 lid 2 Sv).9.

De Rechtbank heeft geoordeeld dat een strafvorderlijk belang bij het voortduren van het beslag ontbreekt. Tegen dat oordeel formuleert het middel drie klachten. De eerste klacht heeft betrekking op de overweging van de Rechtbank dat — samengevat — het door de officier van justitie te verrichten onderzoek naar de hennepteelt het beslag op de panden niet rechtvaardigt, omdat de panden niet verdwijnen en daarom dus altijd beschikbaar blijven voor onderzoek. Als ik het goed begrijp wordt het in deze overweging besloten liggende oordeel van de Rechtbank op zich niet aangevochten, maar is de klacht dat deze overweging niet strookt met het door de Rechtbank met betrekking tot een eventuele verbeurdverklaring aangelegde — en ook door de steller van het middel voor juist gehouden10. — criterium dat het ‘niet hoogst onwaarschijnlijk is dat de strafrechter, later oordelend, tot een veroordeling en verbeurdverklaring zal komen.’

Deze klacht berust op een onjuiste lezing van de beschikking van de Rechtbank. De Rechtbank heeft het genoemde criterium, zoals zij met zoveel woorden stelt, gehanteerd bij de vraag of een eventuele verbeurdverklaring de voortduring van het beslag kan rechtvaardigen. Naast die vraag staat de vraag of het onderzoeksbelang (de waarheidsvinding) het beslag kan rechtvaardigen. Over die vraag oordeelt de Rechtbank in de gewraakte overweging. Dat oordeel heeft betrekking op een in lid 1 van art. 94 Sv genoemd strafvorderlijk doel van het beslag en staat los van de (in art. 94 lid 2 Sv genoemde) verbeurdverklaring als doel van het beslag. Van enige tegenstrijdigheid is dus geen sprake. Ik merk daarbij op dat het begrijpelijk is dat de Rechtbank de vraag of het beslag op de panden er (mede) toe kon dienen om de waarheid aan het licht te brengen, heeft beantwoordt, nu de officier van justitie zelf had aangevoerd dat de ‘waarheidsvinding’ een rol speelde bij het ex art. 94 Sv gelegde beslag.11.

De tweede klacht van het middel houdt in dat het onbegrijpelijk is dat de Rechtbank bij de vraag of een mogelijke verbeurdverklaring het beslag rechtvaardigt, enkel de hennepteelt heeft betrokken. De derde klacht richt zich tegen het oordeel van de Rechtbank dat het bij een veroordeling voor hennepteelt niet in de rede ligt dat een verbeurdverklaring van de desbetreffende panden zal worden uitgesproken. Ook dat oordeel zou onbegrijpelijk zijn. Ik zal eerst kort die derde klacht bespreken.

Ik stel voorop dat het hier gaat om een sterk feitelijk oordeel, dat slechts in beperkte mate in cassatie kan worden getoetst. Opgemerkt zij voorts dat het enkele feit dat wellicht aan de wettelijke voorwaarden van art. 33a Sr is voldaan, nog niet impliceert dat serieus rekening moet worden gehouden met de mogelijkheid van een verbeurdverklaring. Die straf zal in redelijke verhouding moeten staan tot de ernst van de tenlastegelegde feiten en het op grond daarvan aan de verdachte te maken verwijt. In dit verband is van belang dat verbeurdverklaring van tien panden, gelet op de waarde daarvan, als een zeer zware vorm van bestraffing moet worden aangemerkt. Ik kan mij die bestraffing eigenlijk alleen maar indenken — en dan nog met moeite — als de beslagen panden door de klaagster en haar medeverdachten primair waren bestemd voor de hennepteelt. Uit de onder 3.7 weergegeven overwegingen van de Rechtbank blijkt veeleer het tegendeel. Reeds daarom acht ik het oordeel van de Rechtbank, aldus verstaan dat het hoogst onwaarschijnlijk moet worden geacht dat de later oordelende strafrechter de tien panden vanwege de hennepteelt verbeurd zal verklaren, niet onbegrijpelijk.

Dan nu de tweede klacht. Ik meen dat het inderdaad niet goed valt te begrijpen dat de Rechtbank bij haar oordeel dat verbeurdverklaring als bijkomende straf niet in de rede ligt, de andere strafbare feiten buiten beschouwing heeft gelaten. Dit te meer nu verbeurdverklaring van panden die met misdaadgeld zijn verkregen, meer in de rede ligt dan verbeurdverklaring van panden waarin hennep is geteeld. Wellicht is de Rechtbank op het verkeerde been gezet doordat het openbaar ministerie bij de behandeling van het klaagschrift het onderzoeksbelang vooral zocht in de hennepteelt. Maar het standpunt van het openbaar ministerie met betrekking tot een eventuele verbeurdverklaring was wel degelijk mede — en misschien wel vooral — gebaseerd op de vermoedelijke malversaties rond de transacties van het desbetreffende vastgoed.

Het middel slaagt in zoverre.

Deze conclusie strekt tot vernietiging van de bestreden beschikking voor zover daarin het beklag tegen het ex art. 94 Sv gelegde beslag gegrond is verklaard en tot zodanige beslissing met betrekking tot verwijzen of terugwijzen als de Hoge Raad gepast zal voorkomen.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden,

AG