HR, 11-05-2012, nr. 10/05333

Belanghebbende heeft in deze zaak eerder beroep in cassatie doen aantekenen. Dat heeft geleid tot het arrest van 19 december 2008 (na conclusie AG Van Ballegooijen) waarin de Hoge Raad in r.o. 4.6.3. (voor zover hier relevant) heeft overwogen:

Het hof heeft in r.o. 4.6 van de uitspraak — in de ogen van belanghebbende terecht — overwogen dat kan worden geconcludeerd dat de ontvanger met minder zekerheid genoegen heeft genomen dan hij bij een behoorlijke uitoefening van zijn taak zou hebben verlangd, door aan [A] uitstel van betaling te verlenen zonder zekerheid te verlangen. Daartoe heeft het hof overwogen dat slechts bij uitzondering kan worden afgezien van het vragen om zekerheid, hetgeen naar het oordeel van het hof in redelijkheid niet aan de orde kon zijn, gelet op het (bij de ontvanger) bestaande vermoeden van fraude (bij [A]) en gelet op de overige door het hof vastgestelde omstandigheden.

Daarmee staat — feitelijk — vast dat de ontvanger zijn taak onbehoorlijk heeft vervuld.

Hij had wel zekerheid dienen te eisen, als voorwaarde voor het verlenen van uitstel van betaling.

Het hof heeft vervolgens overwogen dal een redelijke verdeling van de bewijslast meebrengt dat belanghebbende, die zich erop beroept dat zij niet aansprakelijk is, aannemelijk dient te maken dat [A] ten tijde van het verlenen van uitstel van betaling op 11 december 2000 en 19 december 2001 zekerheid had kunnen verschaffen aan de ontvanger (r.o.4.7.). Belanghebbende meent dat het hof de bewijslast aldus onjuist of onredelijk heeft verdeeld.

Het Hof beschouwt het hiervoor geciteerde oordeel van uw Raad in r.o. 4.6.3. ten onrechte als een disculpatiegrond. Wat uw Raad in die overweging bedoelde is dat de ontvanger slechts onder bepaalde voorwaarden de bevoegdheid heeft om belanghebbende aansprakelijk te stellen. Nu derhalve getoetst moet worden of de ontvanger van die bevoegdheid in dit geval terecht gebruik heeft gemaakt, brengt een redelijke verdeling van de bewijslast met zich dat degene, die van die bevoegdheid gebruik wil maken, de bewijslast daarvoor draagt. Het arrest van uw Raad moet dan ook aldus worden begrepen dat de ontvanger moet stellen en bewijzen dat hij heeft gehandeld in overeenstemming met de door uw Raad geformuleerde regel. Door in dit geval de bewijslast van het tegendeel op belanghebbende te leggen, heeft het Hof de bewijslast onjuist, althans onredelijk verdeeld.

Daar komt bovendien bij dat de ontvanger ook het best op de hoogte was van de feiten en omstandigheden ten tijde van het door hem aan [A] verleende uitstel, althans de ontvanger kan in redelijkheid geacht worden van dergelijke feiten en omstandigheden het best op te hoogte te zijn (geweest), althans beter dan belanghebbende. De ontvanger beschikte — anders dan belanghebbende — ook over de wettelijke bevoegdheden om zich op de hoogte te stellen van de feiten en omstandigheden die voor een beoordeling van het verzoek om uitstel van betaling, waaronder het (ten onrechte) afzien van zekerheid, relevant waren. De ontvanger heeft ter zitting ook verklaard dat door hem zekerheid kon worden gevraagd (doch hij was van mening dat hij niet verplicht was zekerheid te vragen)(proces-verbaal zitting blad 5). De ontvanger behoorde dergelijke feiten en omstandigheden ook te kennen.

Bij deze stand van zaken is de ontvanger in redelijkheid de meest gerede partij om aannemelijk te maken dat [A] geen zekerheid kon stellen.

Daarbij kan voorts van belang worden geacht dat de ontvanger, die geen zekerheid verlangt van een belastingschuldige, terwijl dit bij een behoorlijke taakvervulling wet van de ontvanger had mogen worden verwacht, het risico heeft te dragers van het bewijs van de feiten die de aansprakelijkstelling van belanghebbende rechtvaardigen. Het hof heeft dat bewijsrisico ten onrechte afgewenteld op belanghebbende, die in redelijkheid het minst in staat is of kan worden geacht — jaren na dato — aannemelijk te maken dat [A] geen zekerheid kon verstrekken aan de ontvanger.

Het hof heeft ten onrechte geoordeeld dat belanghebbende niet is geslaagd in het aan haar — door het hof — opgedragen bewijs. Het hof heeft daarbij onvoldoende rekening gehouden met de (bewijs)posities waarin belanghebbende c.q. de ontvanger verkeren.

Belanghebbende heeft in redelijkheid al het mogelijke gedaan feiten en omstandigheden aan te dragen waaruit kon worden afgeleid dat [A] zekerheid kon geven. Blijkens het proces-verbaal van de zitting van 13 juli 2010 (blad 5) heeft de ontvanger betwist dat [A] voldoende [(…)] zekerheid had kunnen verschaffen. Dat impliceert dat [A] ook in de opvatting van de ontvanger, tenminste enige zekerheid kon verstrekken. De ontvanger heeft voorts ter zitting verklaard dat het vestigen van een pandrecht (als zekerheid) in theorie tot de mogelijkheden behoort, doch dat het in de praktijk niet uitvoerbaar is een pandrecht bij een paar honderd debiteuren te vestigen.

Daaraan had het hof de gevolgtrekking dienen te verbinden dat [A] — ten minste in zoverre — wel zekerheid kon geven en dat de ontvanger belanghebbende derhalve niet aansprakelijk kon houden. Dat het vestigen van een pandrecht praktisch wellicht minder makkelijk uitvoerbaar is, behoort (later) niet ten nadele van een aansprakelijk te stellen derde te strekken, doch voor risico van de ontvanger te komen, die zich niet alleen niet behoorlijk van zijn taak heeft gekweten door geen zekerheid van [A] te eisen, doch die daarvan zelfs heeft afgezien in de wetenschap dat er voor [A] wel mogelijkheden waren zekerheden te verschaffen.

Het hof heeft het na verwijzing door belanghebbende gedane beroep op verjaring van de aansprakelijkheidsschuld ten onrechte buiten beschouwing gelaten, althans het daartoe strekkende oordeel niet dan wet onvoldoende gemotiveerd. Nu verjaring in iedere stand van een geding kan intreden, valt niet in te zien waarom daarop na verwijzing geen beroep zou kunnen worden gedaan. Met het intreden van de verjaring is sprake van een gewijzigde c.q. nieuwe feitelijke omstandigheid, waarmee het hof rekening had dienen te houden. Daarbij is nog van belang dat niet eerder een beroep op verjaring gedaan kon worden, nu diende te worden onderzocht of mogelijk sprake was (geweest) van een stuiting (of schorsing) van de verjaring (zie daarover ook het proces-verbaal van de zitting van 13 juli 2010, blad 7).

Het hof heeft vervolgens beslist dat het door belanghebbende gedane beroep op verjaring niet in de procedure bij de belastingrechter aan de orde kan komen en heeft daaraan toegevoegd dat voor een geschil over de toepassing van de verjaringsregeling een rechtsgang bij de civiele rechter open staat. Dit oordeel is evenmin voorzien van een (deugdelijke) motivering, waartoe het hof wel was gehouden, mede gelet op de gemotiveerde stelling name van belanghebbende dienaangaande. Ook in zoverre kan de beslissing van het hof niet in stand blijven wegens een motiveringsgebrek.

Belanghebbende meent dat een beroep op verjaring gedaan kan worden in de procedure voor de belastingrechter. Ter zitting van 13 juli 2010 zag het hof aanvankelijk geen mogelijkheid deze stelling van belanghebbende te behandelen (proces-verbaal zitting blad 1). Na schorsing van het onderzoek ter zitting heeft de voorzitter van het hof de gemachtigde van belanghebbende alsnog in de gelegenheid gesteld het standpunt ten aanzien van de verjaring toe lichten (p-v zitting blad 7). Dat standpunt is verwoord in de ter zitting overgelegde pleitnotities. In onderdeel 1.6 tot en met 1.16 (als hierna ingelast) daarvan wordt gemotiveerd uiteengezet op grond waarvan de fiscale rechter bevoegd is te beslissen, op de ingeroepen verjaring. In de pleitnotities is het volgende gesteld:

In aanvulling op het vorenstaande kan nog worden gewezen op het (destijds) geldende artikel 49, derde lid Iw. 1990 (thans vierde lid) waarin is bepaald dat op het bezwaar, beroep, hoger beroep en beroep in cassatie inzake de aansprakelijkstellingsbeschikking, hoofdstuk V van de AWR van overeenkomstige toepassing is. Daarmee is voorzien in een rechtsgang bij de fiscale rechter. Niet valt in te zien, dat in die rechtsgang geen beroep op verjaring van de aansprakelijkheidsschuld kan worden gedaan of dat de fiscale rechter niet bevoegd zou zijn daarover te beslissen.

Voorts kan worden gewezen op de parlementaire geschiedenis van wetsvoorstel 28 183 (Herziening procesrecht inzake aansprakelijkstelling)(Tweede Kamer, vergaderjaar 2001–2002, 28 183, nr. 5), waarin de staatssecretaris op vragen van leden van de Tweede Kamer heeft geantwoord: ‘De vraag van deze leden of een aansprakelijkgestelde ook voor de belastingrechter het verweer kan voeren dat het recht van de ontvanger tot invordering van de belastingschuld na het uitbrengen van de aansprakelijkstelling is verjaard, kan naar de huidige stand van het recht positief worden beantwoord.’ Hieruit vloeit onmiskenbaar voort dat de wetgever heeft beoogd dat een beroep op verjaring (ook) door de fiscale rechter kan worden beoordeeld, en niet uitsluitend door de civiele rechter, zoals het hof in de bestreden uitspraak heeft beslist.

Bij brief van 9 maart 2009 aan het hof heeft belanghebbende zich de op grond van de daarin vermelde feiten op verjaring beroepen. Dit standpunt is nader toegelicht in de pleitnotities die ter zitting van 13 juli 2010 zijn overgelegd.

In aanvulling hierop zij nog verwezen naar de monografie van J.H.P.M. Raaijmakers, Aansprakelijkheid in belastingzaken (derde, geheel herzien druk), die in noot 23 op bladzijde 98 verwijst naar Hof 's‑Hertogenbosch 22 oktober 2002, NJ 2003, 501 en naar aanleiding daarvan schrijft: ‘De aansprakelijkheidsschuld en de bevoegdheid om aansprakelijk te stellen verjaren tegelijk met de bevoegdheid tot dwanginvordering van de onderliggende belastingaanslag’.

In deze zin besliste ook de rechtbank Breda op 30 mei 1995 (mr. HAZA 94-378, V-N 1995, blz. 2087, punt 17), (ook) kenbaar uit de conclusie van AG Wattel van 21 januari 2000, nr. 34 652, die in onderdeel 4.2. aangeeft dat er van wordt uitgegaan dat de aansprakelijkstelling en de bevoegdheid om aansprakelijk te stellen tegelijk verjaren met de bevoegdheid tot dwanginvordering van de belastingaanslag (zij het dat de Hoge Raad (wat mij betreft de derde kamer) zich daarover toen (en bij mijn weten ook thans) nog niet had (c.q. heeft) uitgesproken).

Belanghebbende stelt zich op het standpunt dat de verjaring van het recht tot dwanginvordering tevens tot gevolg heeft dat de aansprakelijkheidsschuld als zodanig is verjaard. Een derde kan niet aansprakelijk worden gesteld of gehouden voor een belastingschuld waarvan het recht tot dwanginvordering ten laste van de belastingschuldige is verjaard.

Mitsdien had het hof het beroep op verjaring dienen te honoreren en de aansprakelijkstellingsbeschikking dienen te vernietigen. De Hoge Raad kan dat, gelet op de feiten waarvan in cassatie kan worden uitgegaan, zelf in deze zin beslissen.

Op voormelde gronden wordt geconcludeerd tot vernietiging van de bestreden uitspraak. Voorts verzoekt belanghebbende uw Raad te bepalen dat het griffierecht wordt gerestitueerd en de ontvanger (alsnog) te veroordelen in de (integrale) proceskosten. Belanghebbende wenst dit beroep te gelegener tijd graag nader (doen) bepleiten.