HR, 15-12-2009, nr. 08/04823

Verdachte is door het Gerechtshof te 's Hertogenbosch op 8 oktober 2008 vrijgesproken van het onder 1 primair, 2 primair en 4 tenlastegelegde en voor 1 subsidiair en 2 subsidiair: ‘Poging tot doodslag, meermalen gepleegd’ en 3: ‘Afpersing, terwijl het feit wordt gepleegd op de openbare weg’ veroordeeld tot een gevangenisstraf voor de duur van acht jaren. Voorts heeft het Hof beslissingen genomen ten aanzien van de benadeelde partijen [slachtoffer 1] en [slachtoffer 2] en heeft het Hof schadevergoedingsmaatregelen opgelegd, een en ander als nader in het arrest omschreven.

Tegen deze uitspraak is door het Openbaar Ministerie en namens verdachte cassatieberoep ingesteld.

L. Plas, plaatsvervangend Advocaat-Generaal bij het Hof, heeft één middel van cassatie voorgesteld.

Namens verdachte heeft mr. I.T.H.L. van den Bergh, advocaat te Hoensbroek, één middel van cassatie voorgesteld.

Het door het Openbaar Ministerie voorgestelde middel.

Het middel van het Openbaar Ministerie richt zich tegen de afwijzing van het Hof van de gevorderde terbeschikkingstelling met dwangverpleging (hierna: TBS). 's Hofs oordeel dat in casu ten tijde van het plegen van de delicten bij verdachte geen sprake was van een gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis als bedoeld in art. 37a Sr zou blijk geven van een onjuiste rechtsopvatting, althans onvoldoende met redenen zijn omkleed. Voorts zou dit oordeel zich niet verdragen met 's Hofs oordeel dat de feiten verdachte niet geheel kunnen worden toegerekend.

Het Hof heeft ten aanzien van de vraag of er TBS zou moeten worden opgelegd gelet op de rapporten van Zwegers en Gerards, die na het wijzen van het tussenarrest zijn opgemaakt. Daar heeft het Hof respectievelijk uit gedistilleerd:

Het Hof overweegt vervolgens:

Met betrekking tot de strafoplegging heeft het Hof overwogen, voor zover hier van belang:

Het middel stelt in de eerste plaats de vraag aan de orde of de door het Hof weergegeven conclusies van de deskundigen zich verdragen met 's Hofs oordeel dat die conclusies niet tot het oordeel kunnen leiden dat ten tijde van het begaan van de feiten sprake was van een gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis in de zin van art. 37a Sr. Ik merk op dat 's Hofs overweging zo gelezen zou kunnen worden dat het accent daarin ligt op de geestesgesteldheid van de verdachte tempore delicti. Dat ten tijde van het begaan van de strafbare feiten sprake was van een gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis kan uit de weergegeven conclusies niet volgen, eenvoudig omdat die conclusies niets inhouden over de vraag wanneer de geconstateerde persoonlijkheidproblematiek zich voordeed. Die lezing ligt evenwel niet voor de hand. In het kader van de strafmotivering overweegt het Hof immers dat de deskundigen hebben vastgesteld dat de persoonlijkheidsproblematiek bij de verdachte aanwezig was op het moment waarop hij de bewezenverklaarde feiten beging. Zwakbegaafdheid is bovendien geen tijdelijke aangelegenheid.

Het begrip ‘gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis van de geestvermogens’ pleegt ruim te worden uitgelegd. Dat is geen bezwaar voor zover het gaat om de vraag of de verdachte moet worden ontslagen van rechtsvervolging. In zoverre vervult het begrip geen rechtsbeschermende functie. Dat is anders als het gaat om de vraag of de — in de persoonlijke vrijheid ingrijpende — maatregel van TBS moet worden opgelegd. Hetzelfde geldt voor de gedwongen opname in een psychiatrisch ziekenhuis op grond van de BOPZ, waarvoor een ‘stoornis van de geestvermogens’ is vereist. Art. 1 sub d BOPZ definieert dat begrip als een ‘gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis van de geestvermogens’. De bescherming van de persoonlijke vrijheid vraagt hier om een begrenzing. Niet elk steekje dat los zit, rechtvaardigt vrijheidsbeneming. Daarom meen ik dat in elk geval vereist is dat sprake is van een stoornis in psychiatrische zin. Mogelijk denkt De Hullu daar iets anders over. Hij acht, met een beroep op Haffmans (De berechting van de psychisch gestoorde delinquent, p. 47) een psychische ‘afwijking’ voldoende en wijst een ‘pathologievereiste’ (zoals bepleit door Jansen en Van Leeuwen, DD 2000, p. 879) af.1. Haffmans gebruikt ter aangehaalder plaatse de termen afwijking en stoornis echter door elkaar, zodat het niet geheel duidelijk is of De Hullu de term ‘afwijking’ niet gebruikt als een synoniem voor ‘stoornis’.

Terug naar het oordeel van het Hof. Voorzover de conclusies van de deskundigen inhouden dat de verdachte sterke antisociale persoonlijkheidskenmerken heeft, maar dat niet zeker is dat sprake is van een antisociale persoonlijkheidsstoornis, respectievelijk dat daarvoor onvoldoende criteria zijn, getuigt 's Hofs oordeel dat die conclusies onvoldoende zijn om aannemelijk te achten dat bij verdachte sprake is van de door art. 37a Sr vereiste stoornis, niet van een onjuiste rechtsopvatting. Onbegrijpelijk is dat oordeel evenmin.

Blijft over de vraag of de geconstateerde zwakbegaafdheid voldoende is om de door art. 37a Sr vereiste psychische stoornis aanwezig te achten. Die vraag is eerder aan de orde geweest in HR 31 oktober 2008, LJN BF3918, maar deze op voet van art. 81 RO afgedane beschikking van de Civiele Kamer geeft daarover geen uitsluitsel. Ik wijs er daarbij op dat het oordeel van de feitenrechter mede berustte op een bij de betrokkene geconstateerde alcoholafhankelijkheid.2.

Een persoon is zwakbegaafd als zijn IQ beneden gemiddeld is. Dat is het geval bij een IQ-score tussen 70 en 85. Bij een IQ lager dan 70 is sprake van zwakzinnigheid (waarbij nog weer verschillende gradaties worden onderscheiden).3. Het onderscheid tussen zwakbegaafdheid en zwakzinnigheid is van belang omdat een IQ van 70 de overgang markeert van intellectuele beperking naar intellectuele handicap.4. Daarmee stemt overeen dat zwakzinnigheid wél als een stoornis wordt gerubriceerd volgens de DSM-IV-criteria, zwakbegaafdheid niet. Ik merk daarbij op dat het enkele feit dat het IQ lager is dan 70 nog niet de classificatie van zwakzinnigheid (mental retardation) rechtvaardigt. Daarvoor gelden drie cumulatieve criteria (A, B en C), zodat naast het lage IQ sprake moet zijn van ‘gelijktijdig aanwezige tekorten in of beperkingen van het huidige aanpassingsgedrag’ (criterium B).5. Zwakbegaafdheid figureert wel in de DSM-IV-criteria, maar niet als stoornis. Zij wordt gerangschikt onder ‘Andere aandoeningen en problemen die een reden voor zorg kunnen zijn’ en wel onder de subcategorie ‘Bijkomende problemen die een reden voor zorg kunnen zijn’. Onder die subcategorie vallen ook (onder meer) ‘Niet meewerken aan een behandeling’, ‘Simulatie’, ‘Antisociaal gedrag bij volwassenen’ (waarbij als voorbeelden worden genoemd ‘gedragingen van sommige beroepsinbrekers, afpersers of ‘dealers’ van verboden middelen’), ‘Rouwreactie’, ‘Studieprobleem’ en ‘Levensfaseprobleem’.6.

Uiteraard wil niet gezegd zijn dat de DSM-IV-criteria (die in de psychiatrie niet onomstreden zijn) doorslaggevend zijn voor de uitleg van het strafrechtelijke begrip ‘gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis van de geestvermogens’. Ook wil niet ontkend zijn dat zwakbegaafdheid een belangrijke factor kan zijn in het ontstaan van psychiatrische stoornissen.7. Het is in die benadering echter niet de zwakbegaafdheid als zodanig die als stoornis wordt aangemerkt.

Gelet op het bovenstaande getuigt het oordeel van het Hof dat de geconstateerde zwakbegaafdheid (al dan niet in combinatie met antisociale persoonlijkheidskenmerken) onvoldoende is om aannemelijk te achten dat sprake is van de door art. 37a Sr vereiste stoornis, niet van een onjuiste rechtsopvatting. Onbegrijpelijk is dat oordeel evenmin.

Het middel klaagt in de tweede plaats over een innerlijke tegenstrijdigheid in de overwegingen van het Hof. Naar mijn oordeel is daarvan geen sprake. Zoals de geestelijke stoornis in de ogen van de wetgever niet de enige oorzaak van ‘ontoerekenbaarheid’ was (daarnaast stonden de overmacht, de noodweer, enz.), zo is de geestelijke stoornis ook niet de enige grond voor verminderde toerekenbaarheid. De rechter is vaste jurisprudentie vrij in zijn oordeel welke factoren als strafverzachtende of strafverzwarende omstandigheden in aanmerking genomen dienen te worden. Van een onjuiste rechtsopvatting getuigt dan ook niet dat het Hof in de ‘persoonlijkheidsproblematiek’ van de verdachte reden zag om hem de feiten minder zwaar aan te rekenen dan het Hof anders zou hebben gedaan. Onbegrijpelijk is dat evenmin.

In het voorgaande ligt besloten dat van een innerlijke tegenstrijdigheid geen sprake is. Het oordeel van het Hof dat sprake is van een persoonlijkheidsproblematiek die als verzachtende omstandigheid in aanmerking dient te worden genomen, impliceert niet dat bij verdachte sprake was van een psychische stoornis.

Het middel faalt.

Het namens verdachte voorgestelde middel.

Het namens verdachte voorgestelde middel klaagt erover dat de verwerping van het verweer dat er onvoldoende bewijs voorhanden is om te komen tot een bewezenverklaring van feit 3 onbegrijpelijk is.

Onder 3 is ten laste van verdachte bewezenverklaard dat

Het Hof heeft naar aanleiding van hetgeen over feit 3 is opgemerkt het volgende overwogen, hier weergegeven zonder voetnoot:

Het verweer dat er maar één bewijsmiddel is waarop de bewezenverklaring steunt, is door het Hof terzijde geschoven, nu naast de aangifte als bewijsmiddel is gebezigd het relaas van verrichtingen en bevindingen van verbalisanten als bedoeld in voetnoot 7 van het arrest, te weten het aantreffen van de telefoon van het slachtoffer in een tas van verdachte. Dat bewijsmiddel geeft, bezien in het licht van hetgeen het Hof overigens als vaststaande feiten heeft aangemerkt, voldoende steun aan de verklaring van de aangeefster.8. Voor zover het middel het bedoelde verweer herhaalt, faalt het derhalve.

Het middel keert zich voorts, met een beroep op een tweetal door de verdachte op 20 en 26 april 2007 tegenover de politie afgelegde verklaringen, tegen de overweging van het Hof dat het in de processtukken geen verklaring van de verdachte heeft aangetroffen dat hij de bewuste gsm al bij de Clauscentrale heeft weggenomen. Die klacht is gegrond.

Ik heb mij afgevraagd of dit motiveringsgebrek tot cassatie dient te leiden. Ik meen dat het antwoord bevestigend moet luiden. Van een overweging ten overvloede is mijns inziens geen sprake. De omstandigheid dat verdachte niet zelf zou hebben verklaard dat hij de gsm al eerder had weggenomen, vormt voor het Hof één van de samenhangende redenen waarom het verdachtes versie van het gebeuren niet aannemelijk acht en die van de aangeefster wel. Ik merk daarbij op dat als het bewijs van cruciale onderdelen van de bewezenverklaring in hoofdzaak op de verklaring van één getuige berust9., bij de beoordeling van de betrouwbaarheid van die verklaring de grootst mogelijke zorgvuldigheid past.

Het door het Openbaar Ministerie voorgestelde middel faalt. Het namens de verdachte voorgestelde middel slaagt.

Gronden waarop de Hoge Raad gebruik zou moeten maken van zijn bevoegdheid de bestreden uitspraak ambtshalve te vernietigen heb ik niet aangetroffen.

Deze conclusie strekt tot vernietiging van de bestreden uitspraak, doch alleen ten aanzien van de beslissingen met betrekking tot het onder 3 tenlastegelegde feit en de strafoplegging.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden

AG