HR, 24-02-2012, nr. 10/04439

Onder 1.1 van onderdeel 1 wordt erover geklaagd dat het hof van een onjuiste rechtsopvatting blijk geeft door te miskennen, dat de uit de dealerovereenkomst voortvloeiende regel dat voor overdracht of inbreng van de rechten uit de dealerovereenkomst de schriftelijke toestemming van Renault vereist is, slechts dan niet geldt, voor zover dit in de gegeven omstandigheden naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar zou zijn.

De klacht faalt omdat daarin een juridische maatstaf tot uitgangspunt wordt genomen die in het onderhavige geval niet van toepassing is. Het bestreden oordeel van het hof houdt niet in dat Renault van het schriftelijke toestemmingsvereiste dat zij in de dealerovereenkomsten had bedongen, geen gebruik had mogen maken, maar dat Renault aan het toestemmingsvereiste in de gegeven omstandigheden een onjuiste, te weten een te beperkte, toepassing heeft gegeven. Het oordeel van het hof heeft, anders gezegd, alleen betrekking op de wijze waarop Renault van het bedongen toestemmingsvereiste gebruik heeft gemaakt. Over de wijze waarop Renault van het door haar bedongen toestemmingsvereiste gebruik kan maken, bevatten de dealerovereenkomsten geen nadere regels. Dat betekent dat voor ieder concreet geval op basis van de redelijkheid en billijkheid en in het licht van de omstandigheden van het betreffende geval moet worden beoordeeld hoe Renault aan het toestemmingsvereiste toepassing kan geven. Die weg heeft het hof te dezen gevolgd. Immers, slechts vanwege de bijzondere omstandigheden van het onderhavige geval, te weten dat als gevolg van de opzegging van de dealerovereenkomsten grote belangen bij Udo zijn gaan spelen waarbij een voor Udo zo voordelig mogelijke overdracht van de ondernemingen geboden was en dat het slechts toestemming geven voor de overdracht van de ondernemingen aan één door Renault uitgekozen kandidaat voor het nieuwe dealernet een drukkend effect op de prijs voor de ondernemingen had, oordeelt het hof het redelijk dat Renault alleen bij voldoende zwaarwegende redenen zou hebben kunnen volstaan met het verlenen van toestemming op de wijze als zij heeft gedaan.

Onder 1.2 van onderdeel 1 is een motiveringsklacht opgenomen die voortbouwt op de rechtsklacht onder 1.1. Daardoor deelt die motiveringsklacht het lot van de rechtsklacht.

Onder 1.3 van onderdeel 1 is een tweede rechtsklacht opgenomen. Door te oordelen als het hof in de rov. 4.10 en 4.11 heeft gedaan, heeft het hof inbreuk gemaakt op het beginsel van (‘negatieve) contractsvrijheid gemaakt. Bij 's hofs oordeel komt immers, zo wordt gesteld, niet langer aan Renault de vrije keuze toe van wie van de door haar uitgekozen contractpartners de dealer zal zijn voor het gebied waarvoor Udo eerst de dealer was. Een dergelijke inbreuk is slechts in uitzonderlijke situaties gerechtvaardigd, bijvoorbeeld indien die inbreuk nodig is ter bescherming van fundamentele belangen en grondrechten. Van een dergelijke situatie is in casu geen sprake.

De zojuist genoemde rechtsklacht is eveneens gedoemd te falen. De keuzevrijheid waarop Renault een beroep doet, baseert zij in de verhouding tot Udo in de onderhavige procedure op het van deze laatste bedongen schriftelijke toestemmingsvereiste. Immers, de bedoeling van dat toestemmingsvereiste is onmiskenbaar om Renault in staat te stellen te bepalen aan wie Udo haar ondernemingen inclusief de dealerschappen zou kunnen overdragen. Hierboven is reeds uiteengezet dat en waarom het hof heeft geoordeeld en zonder blijk te geven van een onjuiste rechtsopvatting ook heeft kunnen oordelen dat Renault van het van Udo bedongen toestemmingsvereiste niet op een wijze gebruik heeft mogen maken als zij heeft gedaan.

Op de zojuist in 2.6 besproken rechtsklacht haakt aan de onder 1.4 van onderdeel 1 opgenomen motiveringsklacht. Nu deze rechtsklacht geen doel treft, geldt hetzelfde voor de motiveringsklacht.

Onder 1.5 van onderdeel 1 herbergt een derde rechtsklacht. Voor deze klacht wordt aansluiting gezocht bij artikel 6:159 BW. Ingevolge ook dit artikel — dat uit hoofde van aanvulling van rechtsgronden voor toepassing in aanmerking komt — is voor overdracht door Udo aan een derde van de rechtsverhouding met Renault de medewerking van laatstgenoemde vereist. Het hof wordt verweten te hebben miskend dat Renault van haar aan artikel 6:159 BW te ontlenen bevoegdheid om haar medewerking te verlangen aan contractoverneming pas dan geen gebruik had mogen maken in geval dat uitoefening van die bevoegdheid zou neerkomen op misbruik van bevoegdheid in de zin van artikel 3:13 BW. Op deze rechtsklacht wordt onder 1.6 van onderdeel 1 wederom met een motiveringsklacht voortgebouwd.

Zowel de rechts- als de motiveringsklacht stranden reeds hierop dat zij buiten de grenzen van de rechtsstrijd liggen. In de vorige instanties zijn artikel 6:159 BW en het thema misbruik van recht niet aangesneden. In cassatie is geen ruimte om dat voor het eerst te doen.

Tenslotte komt onder 1.7 van onderdeel 1 nog een rechts- en/of motiveringsklacht voor die hierop stoelt dat het hof niet (kenbaar) is ingegaan op een essentieel betoog van Renault, te weten dat Udo, buiten overdracht van het Renault-dealerschap, vele andere reële mogelijkheden openstonden, zoals het voortzetten van haar dealeractiviteiten voor één of andere merken en het voortzetten van haar ondernemingen als erkend Renault-reparateur.

Ook deze rechts- en/of motiveringsklacht kan Renault niet baten. Zij voldoet niet aan de aan een cassatieklacht te stellen eisen. Niet alleen wordt niet toegelicht waarom het betoog te dezen als essentieel is te achten, in die zin dat daardoor het hof tot een ander oordeel had dienen althans kunnen komen dan het nu in de rov. 4.10 en 4.11 verwoorde oordeel, maar ook niet in welk opzicht het hof in het licht van het betoog van een onjuiste rechtsopvatting blijk geeft.

Na een inleiding wordt in onderdeel 2 onder het hoofd ‘Klachten’ opnieuw een klacht aangevoerd inhoudende dat het hof niet (kenbaar) is ingegaan op een ‘essentieel betoog’ van Renault. Er wordt ook nu gewezen op of verwezen naar stellingen van de zijde van Renault. Maar ook hier wordt niet, althans niet in voldoende mate, duidelijk gemaakt wat in het licht van die stellingen schort aan hetgeen het hof in de rov. 4.10 en 4.11 overweegt. Of anders gezegd, waarom het betoog, waarop wordt gedoeld, essentieel is en nader aandacht van het hof had moeten hebben, wordt niet, althans niet voldoende, duidelijk gemaakt. Hierop strandt onderdeel 2. Ter toelichting diene nog het volgende.

Zoals hiervoor al opgemerkt, concludeert het hof in deze rechtsoverwegingen dat Renault in het licht van de grote belangen bij Udo niet de vereiste zorg tegenover Udo heeft betracht door zonder voldoende zwaarwegende redenen daarvoor aan Udo alleen toe te staan haar ondernemingen met dealerschap aan [A] over te dragen en haar niet de ruimte te bieden om ook met andere HUB-partners in onderhandeling te treden over een overdracht van de ondernemingen tezamen met het dealerschap. Voor deze opstelling van Renault kon het hof terugvallen op de volgende stelling van Renault in de memorie van antwoord in appel , blz. 17, § 3.4.9, sub a: ‘(…). Het enige dat voor Udo niet mogelijk was, was overname (lees:overdracht) van haar Renault-dealerschap aan een ander dan de beoogde HUB-partner voor het desbetreffende HUB-gebied. Dat laatste was geheel in overeenstemming met het bepaalde in artikel 1.3 van de Dealerovereenkomsten. Dat dit artikel niet dwingend voorschreef dat RNN uitsluitend toestemming gaf voor overdracht aan één bepaalde HUB-partner doet niets af aan het feit dat dit op grond van dat artikel wel was toegestaan.’ In het licht hiervan spreekt niet erg aan nu Udo voor te houden dat zij nooit heeft aangegeven met welke andere partij(en) dan [A] zij had willen onderhandelen en dat Renault dan ook geen kandidaat van Udo heeft geweigerd.

Als reden voor haar opstelling geeft Renault op dezelfde plaats aan: ‘Dat RNN slechts goedkeuring verleende voor overdracht aan één bepaalde HUB-partner had een duidelijke reden. Iedere HUB-partner was primair verantwoordelijk voor de distributie in zijn gehele HUB-gebied. Ten behoeve van de gewenste spreiding en landelijke dekking van het dealernetwerk, diende de HUB-partner op elk Kernverkooppunt binnen zijn HUB-gebied de distributie te verzorgen;’ Het is niet onbegrijpelijk dat het hof die reden niet als voldoende zwaarwegend heeft aangemerkt. Naar haar eigen stellingen gaf Renault, in het zicht van aanstaande wijzigingen van het EU-recht, bij het nieuwe dealernet het beginsel van exclusiviteit op. Daarmee zou het, zoals het hof ook in rov. 4.10 opmerkt, voor iedere dealer mogelijk worden om verkoopactiviteiten buiten het met Renault afgesproken HUB- of verzorgingsgebied te ontplooien. In dat licht bezien doet het toestaan aan Udo om alleen met [A] te onderhandelen en niet met andere HUB-partners niet aanstonds redelijk aan.

Op blz. 7 van het eindarrest passeert het hof het bewijsaanbod dat beide partijen in appel hebben gedaan op de volgende grond: ‘Udo enerzijds en Renault anderzijds heeft weliswaar (nader) bewijs aangeboden, maar geen van hen heeft feiten of omstandigheden aangevoerd die, indien bewezen, tot een andere beoordeling van het geschil zouden kunnen leiden.’ In onderdeel 3 wordt deze beslissing van de zijde van Renault bestreden. Omdat alleen nog de vraag speelt of het hof het gebruik dat Renault van haar van Udo bedongen toestemming voor de overdracht door Udo van haar ondernemingen tezamen met het dealerschap heeft gemaakt, juist heeft beoordeeld, heeft het bewijsaanbod nog slechts betekenis voor deze vraag. Zijn er door Renault zodanige feiten gesteld en te bewijzen aangeboden dat verwacht mag worden dat, indien zij worden bewezen, het tot een andere beoordeling van meer genoemde vraag komt?

De stellingen van Renault waarnaar in onderdeel 3 wordt verwezen, strekken ertoe te verklaren waarom Renault de rayons Zaltbommel en Waalwijk wilde laten opgaan in het HUB- of verzorgingsgebied van [A], teneinde zo te weerleggen dat er geen voldoende zwaarwegende reden voor Renault was om Udo alleen toe te staan om met [A] te onderhandelen over een overdracht van haar ondernemingen met het dealerschap. De aangehaalde stellingen duiden op een economisch belang bij Renault bij het laten opgaan van de rayons Zaltbommel en Waalwijk in het HUB- of verzorgingsgebied van [A]. Naar de kern genomen houden de stellingen in dat laatstgenoemde een belendende en economisch sterke dealer was, waardoor schaalvoordelen zouden kunnen worden gerealiseerd. Hierin heeft het hof klaarblijkelijk geen voldoende zwaarwegende reden voor Renault gezien om Udo alleen toe te staan om met [A] in onderhandeling te treden. Dat vormt geen onbegrijpelijk oordeel. De betrokken stellingen zijn slechts in heel algemene bewoordingen geformuleerd. Er wordt niet heel concreet met nadere feiten en omstandigheden duidelijk gemaakt waarom Renault in alle redelijkheid tot het besluit heeft kunnen komen om de overdracht door Udo van haar twee ondernemingen tezamen met het dealerschap alleen ten opzichte van [A] mogelijk te maken. Aan de stellingen komt dan ook geen grote zeggingskracht toe. Zij maken niet duidelijk dat het economische belang van Renault bij de overdracht door Udo van haar twee ondernemingen met het dealerschap aan [A] van zo groot gewicht was dat het, ondanks dat voor Udo als gevolg van de beëindiging van een ongeveer tienjarige relatie met Renault grote belangen in het spel waren, zou kunnen rechtvaardigen dat aan Udo alleen werd toegestaan om met [A] te onderhandelen en niet mede met andere HUB-partners. Deze laatsten waren toch ook door Renault uitgekozen en daarmee door haar — ook uit economisch oogpunt — goed bevonden voor voortzetting van het dealerschap.

Kortom, gezien het voorgaande is niet onbegrijpelijk het oordeel van het hof aan het eind van het eindarrest dat er door Renault geen feiten en omstandigheden zijn aangevoerd die, indien bewezen, tot een andere beoordeling van het geschil zouden kunnen leiden. En dat gaf het hof de vereiste ruimte om het bewijsaanbod van Renault te passeren. En dit alles betekent dat ook onderdeel 3 geen doel treft.