HR, 24-02-2023, nr. 22/01908

Het cassatiemiddel van de vrouw omvat twee onderdelen. Deze keren zich tegen de oordelen van het hof dat de partnerschapsvoorwaarden niet vernietigbaar zijn op grond van wilsgebreken (onderdeel 1) en dat de vaststelling van partneralimentatie afstuit op grievend gedrag van de vrouw (onderdeel 2).

De klachten van onderdeel 1 richten zich tegen rechtsoverwegingen 5.8.4 en 5.8.10, die als volgt luiden:

“Bedrog

(...)

Naar het oordeel van het hof kan niet worden vastgesteld dat de vrouw door een opzettelijke onjuiste mededeling van de man, dan wel door het opzettelijk verzwijgen van enig feit of een andere kunstgreep van de man, tot het aangaan van de partnerschapsvoorwaarden is bewogen. De vrouw heeft daar onvoldoende concrete feiten en omstandigheden voor gesteld. Zij heeft weliswaar gesteld dat zij door een mededeling van de man dat “alles goed voor partijen zou worden geregeld” de akten heeft getekend maar de man heeft betwist dat sprake was van een onjuiste mededeling en het achterhouden van relevante informatie, opzet of een list/kunstgreep (vws in hb, randnr. 110) en concrete aanknopingspunten ter onderbouwing van haar stelling heeft de vrouw niet geboden. Het beroep op bedrog moet daarom worden verworpen.

(…)

Conclusie

Uit het voorgaande volgt dat het beroep van de vrouw op vernietiging van de partnerschapsvoorwaarden op grond van wilsgebreken niet kan slagen. Het komt derhalve voor eigen rekening en risico van de vrouw dat zij, voor zover al juist, de partnerschapsvoorwaarden blind heeft getekend. Voor zover sprake is van een nalaten van de notaris, zoals de vrouw nog heeft betoogd, is dat in deze procedure waarin het gaat om de vraag of de partnerschapsvoorwaarden onder invloed van één of meerdere wilsgebreken tot stand zijn gekomen, niet van belang. Bij de beoordeling van het beroep op de wilsgebreken gaat het om gedragingen van de man en niet om gedragingen van de notaris. Het hof dient derhalve niet te beoordelen of de notaris tekort is geschoten in zijn (zorg)plicht ten opzichte van de vrouw.

De grieven 1, 5 tot en met 12 falen. Dit betekent dat de partnerschapsvoorwaarden in stand blijven.”

Onderdeel 1.1 richt zich tegen het oordeel van het hof in rechtsoverweging 5.8.10 dat het bij de beoordeling van het beroep op wilsgebreken gaat om gedragingen van de man en niet om gedragingen van de notaris. Dit oordeel zou van een onjuiste rechtsopvatting getuigen, omdat voor de wilsgebreken van art. 3:44 BW geldt dat de beïnvloeding ook kan plaatsvinden door een ander dan de wederpartij. In het verlengde hiervan klaagt onderdeel 1.2a dat ook het oordeel van het hof in rechtsoverweging 5.8.4. - dat het beroep op bedrog moet worden verworpen - van dezelfde onjuiste rechtsopvatting getuigt.

De vrouw voert in haar procesinleiding terecht aan dat de beïnvloeding die nodig is voor bedrog (of een ander wilsgebrek als bedoeld in art. 3:44 BW) ook door een ander dan de wederpartij kan plaatsvinden.14.Dit volgt uit de omstandigheid dat de leden 2, 3 en 4 van art. 3:44 BW in het algemeen spreken over ‘iemand’ en zich dus niet beperken tot degenen die partij zijn bij de rechtshandeling. Ook volgt dit uit art. 3:44 lid 5 BW, dat immers specifiek ziet op de situatie dat een verklaring tot stand is gekomen door bedreiging, bedrog of misbruik van omstandigheden van de zijde van iemand die geen partij bij de rechtshandeling is.15.Gelet hierop getuigt de overweging van het hof dat de gedragingen van de notaris niet van belang zijn voor het beroep op de wilsgebreken van een onjuiste rechtsopvatting. Dit werkt ook door in het oordeel van het hof dat het beroep op bedrog niet slaagt. De klachten zijn dan ook terecht voorgesteld.

In zijn verweerschrift voert de man een viertal argumenten aan ter onderbouwing van zijn betoog dat de rechtsklachten, hoewel in beginsel terecht voorgesteld, bij gebrek aan belang niet tot cassatie kunnen leiden. Ik meen dat het laatste van die vier argumenten slaagt. Volledigheidshalve zal ik op alle vier genoemde argumenten ingaan.

1. Uit de stellingen van de vrouw zou niet blijken van opzet van de notaris

De man voert aan16.dat uit de stellingen van de vrouw genoemd in nrs. 11 en 12 van de procesinleiding niet het voor bedrog vereiste opzettelijk handelen van de notaris valt af te leiden. Met de man meen ik dat dit inderdaad niet uit de genoemde stellingen is af te leiden. Onder 11 en 12 van de procesinleiding wordt een aantal vindplaatsen genoemd waar de vrouw zou hebben betoogd dat aan de zijde van de notaris sprake was van bedrog, maar op de betreffende vindplaatsen trof ik zo’n betoog niet aan.17.

Het betoog van de vrouw in hoger beroep hield echter méér in dan de in de procesinleiding genoemde stellingen. Dit wordt door de man onder 2.7 van zijn verweerschrift, onder verwijzing naar het beroepschrift van de vrouw18., ook onderkend. De vrouw heeft in dat kader het volgende aangevoerd:

- Het lijkt erop dat de man samen met de notaris een nauwkeurig plan heeft uitgestippeld om alsnog partnerschapsvoorwaarden te doen ontstaan.19.

- De vrouw kan zich niet aan de indruk onttrekken dat de notaris niet onafhankelijk opereerde, hetgeen de vrouw afleidt uit een zevental omstandigheden:20.

1. De notaris heeft de vrouw geen opdrachtbevestiging ter accordering gezonden.

2. De notaris heeft enkel (uitgebreide) gesprekken met de man gevoerd.

3. De notaris stelt aan zijn Belehrungsplicht te hebben voldaan, maar dat blijkt alleen uit een verklaring van 17 april 2019.

4. De notaris meldt dat partijen de intentie hadden een eenvoudige gemeenschap te creëren met een overwaarde van € 200.000,--, maar dit blijkt niet uit de stukken.

5. De notaris schrijft dat de correspondentie is gezonden naar het gezamenlijke adres van partijen, maar de vrouw heeft nimmer stukken van de notaris ontvangen.

6. De notaris vermeldt in zijn verslag dat hij twee testamenten heeft verleden ten tijde van het verlijden van de partnerschapsvoorwaarden, maar dat is niet correct nu het testament van de man reeds in maart 2007 was verleden.

7. De notaris kende de man persoonlijk vanuit zijn studententijd en van de alumnivereniging, en de notaris kende de vrouw niet.

- Dat de notaris, die een persoonlijke studiekennis en mede alumnus in [plaats] van de man was, niet voldeed aan de Belehrungsplicht maakt de positie van de notaris des te vager.21.

- De vrouw is gemanipuleerd doordat voorgewend werd dat de aktes in haar belang waren. Had de man en had de notaris volledige openheid van zaken gegeven, dan had de vrouw niet getekend.22.

De vrouw heeft dus ook weldegelijk gesteld dat de partnerschapsvoorwaarden mede door bedrog aan de zijde van de notaris tot stand zijn gekomen. Het hof heeft dit betoog in ieder geval ook zo opgevat.23.De omstandigheid dat deze stellingen niet in de procesinleiding zijn genoemd maakt niet dat deze na verwijzing niet meer aan de orde zouden kunnen komen. In zoverre heeft de vrouw dan ook belang bij haar rechtsklachten.

2. Uit de vaststaande feiten en de stellingen van de vrouw kan niet volgen dat de notaris opzettelijk enig feit heeft verzwegen

De man voert ook aan24.dat uit de vaststaande feiten en de stellingen van de vrouw niet kan volgen dat de notaris opzettelijk enig feit heeft verzwegen. Dit vergt echter een feitelijke beoordeling waar een verwijzingsrechter zich eventueel na cassatie over zou kunnen uitlaten. Ook dit is dus geen reden om niet tot cassatie te concluderen.

3. Onbestreden is het oordeel dat het beroep op vernietiging niet kan slagen nu de vrouw de partnerschapsvoorwaarden blind heeft getekend

De man wijst ook nog op het oordeel van het hof in rov. 5.8.10 dat het beroep van de vrouw op vernietiging niet kan slagen omdat de vrouw de partnerschapsvoorwaarden welbewust blind heeft getekend en dit voor haar eigen rekening en risico komt.25.Nu dit oordeel in cassatie onbestreden is, zou het beroep volgens de man niet tot cassatie kunnen leiden.

Ook dit betoog gaat niet op. Anders dan de man het doet voorkomen, heeft het hof in rov. 5.8.10 slechts geoordeeld dat het beroep op vernietiging niet kan slagen, en dat het dus (‘derhalve’) voor risico van de vrouw komt dat zij de partnerschapsvoorwaarden blind heeft getekend. Het houdt dus niet het oordeel in dat op grond van het blind ondertekenen door de vrouw van de partnerschapsvoorwaarden het beroep op vernietiging niet zou kunnen slagen.

4. Onbestreden is het oordeel dat de vrouw voor het opzet van de man onvoldoende concrete feiten en omstandigheden heeft gesteld

De man voert in zijn verweerschrift tot slot nog aan dat het beroep van de vrouw niet tot cassatie kan leiden, omdat het hof in rov. 5.8.4 over de stelling dat de man en de notaris zouden hebben samengespannen reeds een – in cassatie onbestreden – oordeel heeft gegeven.26.

Het hof heeft in rov. 5.8.4 vastgesteld dat de vrouw onvoldoende concrete feiten en omstandigheden heeft gesteld voor het oordeel dat zij door een opzettelijke onjuiste mededeling van de man, dan wel door het opzettelijk verzwijgen van enig feit of een andere kunstgreep van de man, tot het aangaan van de partnerschapsvoorwaarden is bewogen. Tegen die vaststelling wordt in cassatie inderdaad niet opgekomen.

Nu het betoog van de vrouw er op neer komt dat de notaris bedrog heeft gepleegd in opdracht van c.q. samenspanning met de man, en het hof reeds (onbestreden) heeft geoordeeld dat ‘geen sprake is van een andere kunstgreep van de man’, ligt in het oordeel van het hof besloten dat het hof ook de stelling van de vrouw dat van de zijde van de notaris sprake was van bedrog onvoldoende onderbouwd acht. De klachten van de onderdelen 1.1 en 1.2a stuiten hierop af.

Voor het geval het hof wél uitgegaan is van een juiste rechtsopvatting, klaagt onderdeel 1.2b dat het hof ten onrechte een aantal essentiële stellingen (opgenomen onder 12 (a t/m k) van de procesinleiding) niet kenbaar in zijn beoordeling heeft betrokken. Gelet op het voorgaande kan deze klacht niet slagen.

Onderdeel 2 richt zich tegen het oordeel van het hof in rechtsoverweging 5.4 dat de vrouw met het uitbrengen van het boek ‘ [titel] ’ zich ten opzichte van de man zodanig grievend heeft gedragen dat het naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is dat zij van de man nog een bijdrage in de kosten van haar levensonderhoud verlangt. De bestreden rechtsoverweging luidt als volgt:

“5.4. Het hof overweegt als volgt.

In geschil is of de vrouw met het uitbrengen van haar boek ‘ [titel] ’ zich ten opzichte van de man zodanig grievend heeft gedragen dat het naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is dat zij van de man nog een bijdrage in de kosten van haar levensonderhoud verlangt. Het hof is van oordeel dat sprake is van zodanig grievend gedrag door de vrouw en overweegt daartoe als volgt.

Vooropgesteld dient te worden dat in uitzonderlijke gevallen grievend gedrag van één der gewezen echtgenoten ten opzichte van de ander tot de conclusie kan leiden dat betaling van een uitkering tot levensonderhoud in redelijkheid niet van de onderhoudsplichtige kan worden gevergd. Niet het mogelijke wangedrag op zichzelf(en het zich daardoor gegriefd voelen door de alimentatieplichtige), maar het bij dergelijk gedrag vorderen van steun kan in dat geval een zo kwetsende bejegening van de aangesprokene opleveren, dat van deze laatste betaling van een onderhoudsbijdrage moreel niet of niet ten volle kan worden gevergd.

Bij de beoordeling of in een concreet geval zich een zodanige situatie voordoet, dient terughoudendheid te worden betracht, mede gelet op het onherroepelijke karakter van zo'n beëindiging dan wel matiging. Daarbij dient bedacht te worden dat het op zichzelf niet ongebruikelijk is dat een relatiebreuk dan wel echtscheiding gepaard gaat met de nodige emoties. Derhalve is niet iedere vorm van wangedrag dan wel grievend gedrag aanleiding om de onderhoudsverplichting te matigen of te beëindigen.

In de door de man bij de rechtbank op 12 januari 2021 ingediende akte uitlating heeft hij in de randnummers 16 tot en met 67 een zeer uitvoerige toelichting gegeven over de achtergrond, inhoud en strekking van het door de vrouw geschreven boek ‘ [titel] ’. De man heeft daarbij meerdere voorbeelden gegeven waaruit volgens hem blijkt dat de inhoud van het boek rechtstreeks is ter herleiden tot (de kring van) de man.

Het hof zal enkele van deze voorbeelden citeren:

“(....)”

De vrouw heeft deze voorbeelden niet betwist. Het hof is van oordeel dat uit de hiervoor weergegeven voorbeelden geen andere conclusie kan worden getrokken, dan dat de inhoud van het boek rechtstreeks is te herleiden tot de man en diens sociale netwerk. Het personage ‘ [naam] ’ in het boek is een fictief personage gebaseerd op de man. Zij hebben dezelfde leeftijd, hetzelfde beroep, zijn eerder gehuwd geweest, hebben één zoon, één zus etc. De stelling van de vrouw dat in het boek geen enkele concrete aanwijzing naar de man te vinden is, mist daarom feitelijke grondslag.

De vrouw heeft niet betwist dat, zoals de man heeft gesteld, zij in een interview ter promotie van het boek, het personage ‘ [naam] ’ heeft gekarakteriseerd als een doortrapt, gehaaid, listig en intens gemeen persoon die het ontbreekt aan empathisch vermogen en zelfreflectie. Dit in samenhang bezien met het feit dat, zoals het hof hiervoor reeds heeft geoordeeld, de inhoud van het boek rechtstreeks is te herleiden tot de man en diens sociale netwerk, leidt tot het oordeel dat de vrouw door de inhoud van het boek ‘ [titel] ’ en de verspreiding daarvan op de (commerciële) markt, zich ten opzichte van de man zodanig grievend heeft gedragen dat het naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is dat zij van de man nog een bijdrage in de kosten van haar levensonderhoud verlangt.

Grief 3 van de vrouw faalt dan ook. Grief 4 van de vrouw behoeft hiermee geen verdere bespreking.”

De onderdelen 2a en 2b klagen dat het hof ofwel heeft miskend dat bij de beoordeling of het naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is dat de vrouw van de man een bijdrage in de kosten van levensonderhoud verlangt alle (relevante) omstandigheden van het geval van belang zijn, ofwel zijn oordeel niet voldoende heeft gemotiveerd. In dat kader wijst de vrouw erop dat zij heeft aangevoerd:

- dat de vrouw zich door de man afgeschreven voelde, juist toen zij te horen kreeg dat zij borstkanker had;27.

- dat na 14 chemokuren de man haar verbaal en fysiek heeft mishandeld (bijvoorbeeld door met zijn ellenboog keihard op de borstkas op de plek van haar geamputeerde borst te stompen), dat de man op een gegeven moment zelfs door de politie uit de woning is afgevoerd en de man een voorwaardelijk sepot heeft gekregen, omdat hij de vrouw heeft mishandeld;28.

- dat de vrouw het einde van de relatie als traumatisch heeft ervaren en ze ook geschokt was, toen tot haar doordrong dat er partnerschapsvoorwaarden waren (die dus meebrachten, dat zij niet gerechtigd was tot de helft van het vermogen, dat bij aanvang van het partnerschap € 1,6 miljoen waard was) en dat hij haar al in 2007 had onterfd.29.

Het hof stelt - gelet op de maatstaf ‘naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar’30.- terecht voorop dat slechts in uitzonderlijke gevallen grievend gedrag van één der gewezen echtgenoten ten opzichte van de ander tot de conclusie kan leiden dat betaling van een uitkering tot levensonderhoud in redelijkheid niet van de onderhoudsplichtige kan worden gevergd. Ook overweegt het hof terecht dat bij de beoordeling of in een concreet geval zich een zodanige situatie voordoet, terughoudendheid dient te worden betracht, mede gelet op het onherroepelijke karakter van zo'n beëindiging dan wel matiging. Eveneens terecht is de overweging dat daarbij bedacht dient te worden dat het op zichzelf niet ongebruikelijk is dat een relatiebreuk dan wel echtscheiding gepaard gaat met de nodige emoties, en dat derhalve niet iedere vorm van wangedrag dan wel grievend gedrag aanleiding is om de onderhoudsverplichting te matigen of te beëindigen.

Juist is dat de vrouw de hiervoor onder 3.17 vermelde stellingen heeft ingenomen, echter onder het kopje ‘Achtergrond van partijen’. Anders dan de vrouw het doet voorkomen, heeft zij deze omstandigheden niet ten grondslag gelegd aan de betwisting van het verweer van de man dat het naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is dat de vrouw aanspraak maakt op partneralimentatie. De vrouw heeft in hoger beroep slechts betoogd dat haar boek niet tot de man is gericht, de man zich kennelijk niet in het personage ‘ [naam] ’ herkent en dat de man dus niet kan betogen dat hij zodanig gegriefd en emotioneel geraakt wordt dat hij niet langer gehouden is een partnerbijdrage te voldoen.31.De onderdelen kunnen derhalve bij gebrek aan feitelijke grondslag niet tot cassatie leiden.