6.4.4 Handelsverkeer

Handel stimuleert de economie. Het handelsverkeer brengt werk, belastinginkomsten en welvaart. De samenleving heeft dan ook belang bij een ordentelijk verlopend handelsverkeer en ruime mogelijkheden tot deelname. Belemmeringen van de handel tasten het algemene belang van het handelsverkeer aan.

Overeenkomsten tussen twee professionele partijen behoren tot ‘het handelsverkeer’. De invloed van de factor ‘handelsverkeer’ is echter niet beperkt tot de werking van de redelijkheid en billijkheid bij dergelijke overeenkomsten. Het handelsverkeer is een algemeen belang. Het kan ook worden aangetast door rechtsbetrekkingen tussen een professionele partij en een particulier. Andere factoren kunnen bijvoorbeeld pleiten voor aanvullende zorg- en mededelingsplichten voor de professionele partij die een bepaald product verkoopt aan een particulier. De factor ‘handelsverkeer’ pleit tegen deze plichten als zij tot hogere transactiekosten leiden of de handel in het product onrendabel maken.

De factor ‘handelsverkeer’ beïnvloedt de werking van de redelijkheid en billijkheid.1 Het belang van het handelsverkeer kan bijvoorbeeld leiden tot de beperking van de gevolgen van de ongeldigheid van een rechtshandeling op grond van art. 2:256 BW.2 Het belang van het handelsverkeer kan ook tegen een bepaalde werking van de redelijkheid en billijkheid pleiten. Het pleit bijvoorbeeld tegen het aannemen van een goedkeuringsrecht voor de algemene vergadering van aandeelhouders zonder wettelijke of statutaire rechtvaardiging.3

De factor ‘handelsverkeer’ speelt ook een rol buiten de redelijkheid en billijkheid. Een concurrentie beperkende overeenkomst kan in strijd zijn met de goede zeden.4 Het belang van een vlot functionerend kredietverkeer pleit tegen een restrictieve interpretatie van art. 3:239 lid 1 BW.5 De behoeften van het verkeer pleiten dan weer voor een restrictieve uitleg van art. 47 Fw.6 Een aantasting van de algemene belangen van de landbouw, een deel van het handelsverkeer, leidt op grond van de artt. 7:319 lid 1 sub e en 325 lid 4 BW tot de afkeuring van een pachtovereenkomst.

De factor speelt ook een rol in andere rechtsstelsels. Het recht van de Europese Unie stimuleert de interne markt. Het verbiedt daarom overeenkomsten en gedragingen die deze markt verstoren.7 ‘Law and economics’ analyseert in hoeverre recht bijdraagt aan een efficiënte verdeling van de beschikbare middelen.8 Verschillende law and economics-analyses kunnen in het licht van het belang van het handelsverkeer worden gelezen.9 Het recht op specific performance belemmert het handelsverkeer. Het beperkt de mogelijkheden tot ‘efficient breach’.10 Het opvullen van een leemte, bijvoorbeeld door de wet, de rechter of door de werking van good faith, verkleint de transactiekosten. Het verkleint de noodzaak tot het opstellen en uitonderhandelen van zeer gedetailleerde overeenkomsten.11

De factor ‘handelsverkeer’ vertoont een overlap met verschillende andere factoren. Ik heb de overlap met de factor ‘rechtszekerheid in de zin van rechtsduidelijkheid’ al besproken.12 De factor ‘handelsverkeer’ vertoont daarnaast een overlap met de factor ‘rechtszekerheid in de zin van rechtsbescherming’.13 Vlot verlopend handelsverkeer vereist dat partijen kunnen vertrouwen op de bescherming van het recht. Het vereist bescherming tegen opportuun gedrag van de wederpartij.14 Een beroep op de factor ‘handelsverkeer’ verdient de voorkeur. Het verklaart waarom extra bescherming redelijk en billijk is.

Toch is het belang van het handelsverkeer bij rechtsbescherming niet zonder betekenis. Het handelsverkeer vergroot zowel het gewicht van de factor ‘rechtszekerheid in de zin van rechtsduidelijkheid’ als het gewicht van de factor ‘rechtszekerheid in de zin van rechtsbescherming’. Dit geldt als een waarschuwing tegen een te sterke nadruk op de rol van ‘rechtszekerheid in de zin van rechtsduidelijkheid’. Ook professionele partijen en ‘het handelsverkeer’ stellen rechtsduidelijkheid niet voor alles.15

Het belang van het handelsverkeer bij rechtsduidelijkheid en rechtsbescherming legt een zwakke plek van de factor bloot. De wijze waarop het belang het beste behartigd kan worden, is niet duidelijk. Dit verrast niet. Een groot deel van de samenleving neemt deel aan het handelsverkeer. Het ‘Nederlandse’ handelsverkeer is bovendien verbonden met het ‘internationale’ handelsverkeer. De werkelijke aantasting van ‘het handelsverkeer’ is in veel gevallen niet duidelijk. Dit pleit voor een terughoudend gebruik van de factor ‘handelsverkeer’.16 Een beroep op de factor verdient slechts de voorkeur als de invloed op het handelsverkeer duidelijk is.