2.2 Definitie van de productmarkt

Substitutie aan de vraagzijde stelt NRI's in staat te bepalen naar welke substituten of reeks substituten de klanten gemakkelijk kunnen overschakelen bij een hypothetische, kleine, maar significante, duurzame relatieve prijsstijging. Om te bepalen of er sprake is van substitueerbaarheid aan de vraagzijde moeten de NRI's gebruikmaken van alle bestaande bewijsmateriaal over klantengedrag en een inschatting maken van de vermoedelijke reacties van klanten en leveranciers op een dergelijke prijsstijging voor de dienst in kwestie.

De mogelijkheid voor klanten om een product of dienst te vervangen door een ander wegens een kleine, maar significante, duurzame relatieve prijsstijging kan echter worden belemmerd door onder meer aanzienlijke overschakelingskosten. Klanten die in een specifieke technologie hebben geïnvesteerd of die andere noodzakelijke investeringen hebben gedaan om gebruik te kunnen maken van een dienst of een product, zijn wellicht niet bereid om de extra kosten te maken die nodig zijn om over te schakelen naar een dienst die of product dat, afgezien van die kosten, wel substitueerbaar is, of vinden de kosten wellicht zo hoog dat overschakeling onmogelijk wordt. Hetzelfde kan ook worden gezegd van klanten van bestaande aanbieders die misschien ‘gebonden’ zijn door langlopende contracten. Kortom, in een situatie waar klanten te maken hebben met aanzienlijke overschakelingskosten om product A te substitueren door product B, mogen deze beide producten niet tot dezelfde relevante markt behoren.

Op retailniveau hebben technologische ontwikkelingen in het algemeen geleid tot concurrentie tussen platforms, aangezien retaildiensten equivalent en steeds meer uitwisselbaar zijn bevonden (4). De SSNIP-test moet worden toegepast om te bepalen of verschillende wholesaleplatforms zoals koper, glasvezel en kabel moeten worden opgenomen in één wholesalemarkt. Gezien de toekomstgerichte aard van de analyse moet er bij deze beoordeling rekening mee worden gehouden dat potentiële toegangvragende partijen die nog geen op toegang gebaseerde diensten aanbieden, geen overschakelingskosten in aanmerking moeten nemen bij de keuze van hun toegangsplatform. Bij deze beoordeling moet per geval aandacht worden besteed aan het belang van een dergelijke toegang, rekening houdend met het feit dat de schaalgrootte van een toekomstige toetreding per definitie moeilijk te voorspellen is. Bovendien moet bij een dergelijke analyse worden uitgegaan van een hypothetische concurrerende toegangsregeling die wordt vergemakkelijkt door regulering, waarbij geen rekening wordt gehouden met niet objectief te rechtvaardigen belemmeringen voor overschakeling die mogelijk kunstmatig zijn opgedreven door de netwerkexploitanten om overschakeling van of naar een bepaald platform te voorkomen.

Bij het onderzoek naar de omvang van substitutie aan de aanbodzijde kunnen de NRI's ook rekening houden met de waarschijnlijkheid dat ondernemingen die momenteel niet actief zijn op de relevante productmarkt, na een kleine, maar significante, duurzame relatieve prijsstijging toch besluiten om binnen een kort tijdsbestek tot de markt toe te treden. De exacte periode die wordt gebruikt om na te gaan hoe andere leveranciers naar verwachting zullen reageren op een relatieve prijsstijging, zal onvermijdelijk afhankelijk zijn van de kenmerken van elke markt en zal per geval moeten worden bepaald. In situaties waarin de totale kosten van de overschakeling van de productie op het desbetreffende product relatief te verwaarlozen zijn, kan dat product tot dezelfde productmarkt worden gerekend. De NRI's zullen moeten nagaan of een bepaalde leverancier zijn productieapparaat ook daadwerkelijk zou gebruiken of aanpassen om het betrokken product te vervaardigen of de betrokken dienst aan te bieden (bv. ligt het gebruik van hun capaciteit vast in het kader van langlopende leveringsovereenkomsten enz.).

Er dient ook rekening te worden gehouden met bestaande juridische of andere wettelijke eisen die een belemmering kunnen vormen voor plannen om snel tot de relevante markt toe te treden, hetgeen een ontmoedigend effect kan hebben op de substitutie aan de aanbodzijde.

De grenzen van de relevante markten kunnen worden verruimd om producten of geografische gebieden in aanmerking te nemen die weliswaar niet direct substitueerbaar zijn, maar toch in de marktdefinitie moeten worden opgenomen vanwege de ketensubstitutie (5). Er is sprake van ketensubstitutie wanneer kan worden aangetoond dat, hoewel de producten A en C geen directe substituten zijn, product B toch een substituut is voor zowel product A als product C, en dat product A en C dus binnen dezelfde productmarkt kunnen vallen aangezien hun respectievelijke prijsstelling kan worden begrensd door de substitueerbaarheid van product B. Dezelfde redenering geldt ook voor het definiëren van de geografische markt. Gezien het inherente risico dat de omvang van de relevante markt al te ruim wordt genomen, moeten bevindingen inzake het bestaan van ketensubstitutie-effecten grondig worden onderbouwd (6).

Wanneer de prijs voor vorige of huidige generaties van technologieën de prijs voor toekomstige generaties kan drukken, is er waarschijnlijk sprake van een substitutieketen, waardoor het gerechtvaardigd zou zijn om alle generaties technologieën onder te brengen in dezelfde relevante productmarkt. Aangezien een dergelijke druk op de prijzen gewoonlijk waarneembaar is voor verschillende generaties technologieën, worden deze over het algemeen geacht tot dezelfde markt te behoren.

Het is mogelijk dat een groep gebruikers de traditionele technologie nog steeds gebruikt nadat de meeste klanten naar een beter presterende infrastructuur zijn overgeschakeld. In dit geval moeten de NRI's een regelgevingsaanpak hanteren waarmee de cyclus van gebondenheid niet in stand wordt gehouden door de definitie van al te kleine markten.