HR, 22-11-2011, nr. 09/02189

Het gerechtshof te 's‑Gravenhage heeft bij arrest van 18 mei 2009 verzoeker wegens — kort gezegd — het opzettelijk niet voldoen aan een vordering gedaan door een politieagent, bedreiging met zware mishandeling en belediging van een politieagent (feiten 1, 2 en 3) veroordeeld tot een taakstraf, bestaande uit een werkstraf, voor de duur van 100 uren, subsidiair 50 dagen hechtenis, waarvan 40 uren, subsidiair 20 dagen hechtenis voorwaardelijk met een proeftijd van 2 jaren.

Namens verzoeker heeft mr. G. Spong, advocaat te Amsterdam, bij schriftuur twee middelen van cassatie voorgesteld.

Beide middelen klagen over de bewezenverklaring van feit 3.

Blijkens het bestreden arrest heeft het hof ten laste van verzoeker onder 3 bewezen verklaard dat:

Deze bewezenverklaring steunt op de volgende bewijsmiddelen:

Het eerste middel klaagt dat het hof ten onrechte de woorden ‘En aan meneer de agent die dit leest je moch gisteren zeker niet over je wijf heen’ beledigend heeft geacht en aldus blijk heeft gegeven van een onjuiste rechtsopvatting inzake het begrip ‘belediging’ in de zin van art. 266 Sr. Volgens de steller van het middel kunnen deze woorden bezwaarlijk de strekking hebben een man in zijn goede naam aan te randen aangezien de beschermde seksuele vrijheid van de vrouw met zich meebrengt dat die vrijheid door de man dient te worden gerespecteerd.

Bij de beoordeling van het middel dient te worden vooropgesteld dat een uitlating als beledigend moet worden beschouwd wanneer zij de strekking heeft een ander bij het publiek in een ongunstig daglicht te stellen en hem aan te randen in zijn eer en goede naam. Het oordeel dat daarvan sprake is zal bij woorden waarvan het gebruik op zichzelf in het algemeen niet beledigend is, afhangen van de context waarin de uitlating is gedaan.1. Deze context kan bestaan uit een samenstel van uitlatingen2. of uit de omstandigheden waaronder de uitlating is gedaan.3.

Voordat ik zal ingaan op de bespreking van het middel, zal ik een korte schets geven van de hier relevante omstandigheden. Bij een op 8 maart 2008 gehouden controle op het geproduceerde geluid van bromfietsen en personenauto's blijkt de auto van verzoeker meer geluid te produceren dan toegestaan. De controle wordt onder meer uitgevoerd door verbalisant [verbalisant 1]. Toen verzoeker ter legitimatie zijn paspoort overhandigde, herkende verbalisant [verbalisant 1] de bestuurder als degene die op een internetforum bekend staat onder de naam [verdachte]; de verbalisant heeft dit aan verzoeker meegedeeld. Na de controle wordt het kentekenbewijs deel 1A ingevorderd. Verzoeker heeft het kentekenbewijs thuis liggen en wordt gesommeerd dit te halen en binnen één uur naar het politiebureau te brengen. Toen na anderhalf uur bleek dat verzoeker nog niet zijn kentekenbewijs had afgegeven, heeft verbalisant [verbalisant 1] verzoeker opgebeld maar hij weigerde mee te werken. Twee dagen later belt verzoeker verbalisant [verbalisant 1] op. In dat gesprek vraagt verzoeker de verbalisant hoe hij aan zijn internet-naam kwam. Vervolgens heeft verbalisant [verbalisant 1] internetsite www.xsf-hardinxveld.nl bezocht waarop hij een door [verdachte] geplaatst item zag met de naam ‘Forum onzichtbaar voor politie’. Hierop was onder meer als tekst geplaatst ‘En aan meneer agent die dit leest je moch gisteren zeker niet over je wijf heen’ en ‘En de agenten in [plaats] kunnen mijn ASS kussen’.

Gangbaar is de opvatting dat het bezigen van in het spraakgebruik erkende scheldwoorden beledigend is in de zin van art. 266, eerste lid, Sr.4. Een uitdrukking of term is beledigend in de betekenis van voornoemde bepaling, indien deze zonder meer geschikt is om daarmee andermans waardigheid te miskennen. Termen die naar algemeen spraakgebruik als scheldwoorden te kwalificeren zijn, zijn daarvoor geschikt. In het bezigen van dergelijke termen ligt reeds — behoudens contra-indicaties — de strekking om te beledigen besloten.5.

De jurisprudentie laat ten aanzien van belediging van politiemensen in grote lijnen het volgende beeld zien. De term ‘homofiel’ leverde belediging op;6. alsmede de termen ‘vuile homo's’, ‘homofielen’ en ‘vieze smerissen’;7.‘sukkels, loosers, klootzakken en kankerlijers’;8.‘Jij bent echt een homo’;9. ‘misselijk mens’;10.‘stomme trut, jij bent een trut’11. en ‘Je bent een klootzak’ en ‘Je bent een min mannetje, je bent een sukkel, je bent een sukkel’.12. Ook de uitlating ‘Wat moet je nou, mafkees?’ bleek in het licht van de omstandigheden waaronder die uitlating werd gedaan beledigend.13. Op deze laatste zaak kom ik straks terug.

In onderhavige strafzaak gaat het om de zinsnede ‘En aan meneer de agent die dit leest je moch gisteren zeker niet over je wijf heen’ die verzoeker op een internetforum heeft geplaatst. Is deze — taalkundig niet geheel juiste — zinsnede zonder meer geschikt om daarmee andermans waardigheid te miskennen of te kwetsen? Plat taalgebruik is onmiskenbaar, maar dat is onvoldoende voor strafbaarheid.

In mijn conclusie voor HR 22 december 2009, LJN BJ9796, NJ 2010, 671 (waarin de verdachte tegen verbalisanten de zojuist al genoemde woorden ‘Wat moet je nou mafkees’ had geroepen) heb ik mezelf afgevraagd waar de ondergrens van strafbare belediging moet worden gesitueerd. Bij het criterium dat een uitdrukking of term beledigend is in de betekenis van art. 266, eerste lid, Sr indien deze zonder meer geschikt is om daarmee andermans waardigheid te miskennen heb ik betoogd dat ik ‘miskennen’ als fundament te zwak vind en dat kwetsen, aanranden of aantasten mij steviger voorkomt. Als voorbeeld heb ik genoemd dat we straks nog een vervolging van de passagier krijgen die de hoofdconducteur ‘spiegelei’ noemt, wanneer deze het sein voor vertrek van de trein geeft. Of überhaupt een ander voor ‘ei’ uitmaakt. Voorts heb ik aangegeven de opportuniteit van de vervolging ter zake van het bezigen van het woord ‘mafkees’ tegenover een politieagent niet in te zien. Uw Raad heeft mijn zienswijze niet gevolgd en heeft het oordeel van het hof dat de uitlating van de verdachte ‘Wat moet je nou mafkees?’ in het licht van de omstandigheden waaronder deze is begaan belediging oplevert in stand gelaten.

Onder voornoemd arrest (alsmede onder HR NJ 2010, 672) heeft Buruma in zijn annotatie betoogd dat in zaken met beledigingskwesties vanuit het oogpunt van de aard van het delict de redelijkheid van de vervolging veeleer voor discussie vatbaar is. Als — ik citeer — ‘radicale oplossing’ formuleert hij een zekere omkering van de bewijslast door het openbaar ministerie in dergelijke gevallen aannemelijk te laten maken waarom het terecht tot vervolging is overgegaan.

De rechter kan dan beslissen of hij de daad voldoende strafwaardig vindt om de vervolgingsbeslissing van het OM voor billijk te houden. Als voordeel van een verdergaande rechterlijke toetsing van de vervolgingsbeslissing noemt hij dat de Hoge Raad minder vaak geconfronteerd zal worden met zaken waarvan menigeen begrijpt dat de veroordeelde zijn veroordeling niet begrijpt.

Ik wil Uw Raad in overweging geven de door verzoeker gedane uitlating niet aan te merken als beledigend. Evenals ik ten aanzien van de term ‘mafkees’ heb geconcludeerd lijkt mij ook hier de ondergrens van belediging wel bereikt met het beledigend achten van de zinsnede ‘En aan meneer de agent die dit leest je moch gisteren zeker niet over je wijf heen’. Temeer nu hier — anders dan in de ‘mafkees’-zaak — geen bijkomende omstandigheden14. aanwezig zijn. Dat verbalisant [verbalisant 1] het bezigen van de zinsnede die was gericht aan ‘meneer de agent’ als een aantasting van zijn eer en goede naam heeft beschouwd is niet doorslaggevend. Daarmee zou willekeur zijn intrede doen. Er moet een objectief beledigend element zijn. Weliswaar geldt dat agenten geen dikkere huid behoeven te hebben dan gewone burgers maar evenzeer geldt in mijn optiek dat agenten geen langere tenen behoeven te hebben dan gewone burgers. Wie loopt er nu naar de politie om aangifte te doen tegen zijn gefrustreerde buurman die hem een tekst als de onderhavige naar het hoofd heeft geslingerd? En wie gaan daar dan vervolgens een strafzaak van maken? Los evenwel van mijn zojuist geventileerde opportuniteitsgevoel meen ik dus dat het hof blijk heeft gegeven van een onjuiste rechtsopvatting in dezen door de uitlating van verzoeker aan te merken als belediging. Bovendien vind ik het oordeel van het hof dat de zinsnede in de gegeven feitelijke situatie een beledigende strekking heeft gekregen — zonder nadere toelichting die eveneens ontbreekt — onbegrijpelijk.

Het middel is terecht voorgesteld.

Voor zover Uw Raad meent dat toch sprake is van belediging en het eerste middel verwerpt, zal ik overgaan tot bespreking van het tweede middel.

Het tweede middel klaagt dat de bewezenverklaring niet uit de gebezigde bewijsmiddelen kan worden afgeleid en/of dat het hof blijk heeft gegeven van een onjuiste rechtsopvatting van het delictsbestanddeel ‘in diens tegenwoordigheid is gedaan’ nu de uitlating door een openbare publicatie op een internetsite is gedaan.

Verzoeker heeft de bestreden zinsnede op een forum op internet geplaatst. Mijn ambtgenoot Machielse heeft in zijn conclusie voor HR 5 april 2005, LJN AS8465, NJ 2005, 287 uiteengezet dat uit de tekst van art. 266 Sr en de wetsgeschiedenis volgt dat er drie typen eenvoudige belediging bestaan:

In casu heeft het hof aangenomen dat verzoeker hoofdagent van politie [verbalisant 1] in zijn tegenwoordigheid heeft beledigd (type 2).

Bij de variant van de belediging in de tegenwoordigheid van het slachtoffer komen twee vormen ter sprake:

Een beledigende uitlating die in begrijpelijke taal wordt uitgesproken, is een mondelinge belediging. Uiteraard zal onmiddellijk aan een fysieke nabijheid kunnen worden gedacht maar evenzeer is denkbaar dat, daar waar de huidige techniek mensen dicht bij elkaar kan brengen, ook langs de telefonie gedane mondelinge belediging ‘in de tegenwoordigheid’ van het slachtoffer onder dit regime valt. De vraag is of eenvoudige belediging aangedaan ‘in de tegenwoordigheid van’ impliceert dat deze ook tegen hem gericht, oftewel tegen hem uitgesproken dient te zijn. Taalkundig gezien omvat het bestanddeel ‘in zijn tegenwoordigheid’ méér dan ‘tegen hem gericht of uitgesproken’, te weten ‘in het bijzijn’ van de beledigde.15.

Uitgaande van dit laatste kan mijns inziens een uitlating gedaan op een internetforum ook worden aangemerkt als ‘in zijn tegenwoordigheid’ (in de betekenis van ‘in het bijzijn’) gedaan. Immers, op een internetforum (dat bestaat uit digitale publieke discussiepagina's op het Wereldwijde web) kan vrijwel iedereen op ingedeelde onderwerpen reageren per formulier.16. Aldus kun je met elkaar communiceren alsof je in elkaars bijzijn bent; je communiceert als virtuele personen. Door aan te nemen dat de door verzoeker op het internetforum geplaatste zinsnede in de tegenwoordigheid van de ambtenaar is gedaan heeft het hof dus geen blijk gegeven van een onjuiste rechtsopvatting. In zoverre faalt het middel. Wel wil ik op deze plek opmerken dat het hof geen keuzemogelijkheid had nu de tenlastelegging in deze zaak alleen was toegesneden op het in de tegenwoordigheid van het slachtoffer beledigen. De mondelinge belediging van de ambtenaar ‘in het openbaar aangedaan’ had m.i. in casu meer soelaas geboden. Een uitlating op een internetforum zal zeer waarschijnlijk als een openbare ruimte worden aangemerkt.

Voor strafbaarheid op de voet van art. 266 Sr is wel vereist dat het opzet van de verdachte gericht is geweest op belediging van een individuele ambtenaar. De verdachte moet zich bewust zijn geweest van de aanwezigheid van degene over wie hij zich beledigend uitlaat, in dit geval dus verbalisant [verbalisant 1]. Die bewustheid zou bijvoorbeeld afgeleid kunnen worden uit het feit dat verdachte zich richt tot en spreekt tegen de aanwezige. In onderhavige strafzaak heeft de verzoeker zich gericht tegen ‘en aan meneer de agent die dit leest’. Het hof heeft echter feitelijk vastgesteld dat verzoeker wist dat verbalisant [verbalisant 1] openbare internetfora bekijkt en tevens op de hoogte was van de internetnaam van de verdachte. Uit deze omstandigheden heeft het hof kunnen afleiden dat bij de verdachte ten minste voorwaardelijk opzet bestond op het beledigen van de betrokken politieambtenaar. 's Hofs oordeel in dit verband getuigt dan ook niet van een onjuiste rechtsopvatting en is toereikend gemotiveerd.

Het tweede middel faalt. Het eerste middel is gegrond. Ambtshalve gronden waarop Uw Raad de aangevallen beslissing zou moeten vernietigen heb ik niet aangetroffen.

Deze conclusie strekt tot vernietiging van het bestreden arrest en tot terugwijzing van de zaak naar het gerechtshof te 's‑Gravenhage teneinde op het bestaande beroep opnieuw te worden berecht en afgedaan.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden

A-G