HR, 15-12-2015, nr. 14/03381

1. Het Gerechtshof ‘s-Hertogenbosch heeft bij arrest van 2 juni 2014 de verdachte wegens 1. “opzettelijk handelen in strijd met een in artikel 3 onder B van de Opiumwet gegeven verbod, meermalen gepleegd” en 2. “diefstal, waarbij de schuldige het weg te nemen goed onder zijn bereik heeft gebracht door middel van verbreking, meermalen gepleegd” veroordeeld tot een taakstraf voor de duur van 110 uren, subsidiair 55 dagen hechtenis, en een voorwaardelijke gevangenisstraf voor de duur van één maand, met een proeftijd van twee jaren.

2. Deze zaak hangt samen met de ontnemingszaak tegen de verdachte (nr. 14/06473 P), waarin ik vandaag eveneens concludeer.

3. Namens de verdachte is beroep in cassatie ingesteld en heeft mr. G. Spong, advocaat te Amsterdam, bij schriftuur een middel van cassatie voorgesteld.

4. Het gaat in deze zaak - kort gezegd - om het volgende. Op 16 augustus 2010 is omstreeks 11:54 uur een brand uitgebroken in de woning van de verdachte. Tijdens het blussen van die brand heeft de brandweer een hennepkwekerij in de woning ontdekt. Vervolgens heeft een medewerker van energiemaatschappij Eneco (Enexis BV) geconstateerd dat er in de woning stroom “onder de meter door” is weggenomen.1.Volgens de verdachte is de brand in zijn woning veroorzaakt door kortsluiting in één van de ventilatoren in de hennepkwekerij. Toen de verdachte de brand ontdekte, heeft hij naar eigen zeggen de gloeiend hete kettingen waaraan die ventilator hing met beide handen vastgepakt. Daarbij heeft de verdachte zijn handen verbrand.2.Nadat de verdachte was aangehouden op verdenking van overtreding van de Opiumwet, heeft een ambulancemedewerker de brandwonden van de verdachte ter plaatse behandeld en hebben politieagenten de verdachte naar het ziekenhuis begeleid ter (verdere) verzorging van zijn brandwonden.3.Daarbij heeft de behandelend chirurg de verdachte een aantal pijnstillende middelen voorgeschreven. Op diezelfde dag is de verdachte door de politie verhoord. De verdachte heeft toen onder meer ten aanzien van de jaren 2008 en 2009 een bekennende verklaring afgelegd, die zowel de politierechter als het hof voor het bewijs heeft gebruikt.4.De verdachte is zowel in eerste aanleg als in hoger beroep veroordeeld ter zake van het opzettelijk telen van hennepplanten (feit 1) en gekwalificeerde diefstal van energie (feit 2), meermalen gepleegd in de periode van 1 januari 2008 tot en met 16 augustus 2010.

5. Het middel behelst de klacht dat het hof het ten aanzien van feit 1 gevoerde verweer, inhoudende dat de verdachte zijn voor het bewijs gebezigde bekennende verklaring niet in vrijheid heeft afgelegd, aangezien hij tijdens zijn verhoor hevige pijn aan zijn verbrande handen had waardoor hij werd gedwongen een bekentenis af te leggen om van het verhoor af te zijn, heeft verworpen op gronden die deze verwerping niet kunnen dragen.

6. De stukken van het geding houden, voor zover voor de beoordeling van het middel van belang, het volgende in:

(i) De verdachte heeft op 16 augustus 2010 om 15:50 uur bij de politie een verklaring afgelegd. De verdachte heeft aanvankelijk verklaard dat er niet eerder is geoogst, maar op een later moment tijdens dat verhoor heeft hij bekend dat hij al in 2008 en in 2009 heeft geoogst. Aan het slot van het proces-verbaal van verhoor is aangetekend dat het verhoor van de verdachte tussen 16:55 uur en 17:05 uur is onderbroken in verband met de verzorging van de brandwonden aan de handen van de verdachte door een dokter en dat het verhoor om 17:40 uur is beëindigd. Het hof heeft het tweede deel van de verklaring van de verdachte als bewijsmiddel 5 tot het bewijs gebezigd.

(ii) Op verzoek van de verdediging is op de terechtzitting in eerste aanleg van 22 februari 2013 de verbalisant die de verdachte bij de politie heeft verhoord als getuige gehoord. De verbalisant heeft ten aanzien van het verhoor van de verdachte en de toestand waarin de verdachte ten tijde van dit verhoor verkeerde het volgende verklaard. Beide handen van de verdachte waren verbonden, terwijl de verdachte de indruk wekte dat hij veel pijn had, aangezien zijn handen en zijn gezicht trilden. Gelet op het feit dat de verbalisant de indruk had dat de verdachte veel pijn had en de omstandigheid dat het verband van de verdachte er slordig uit zag, is het verhoor van de verdachte onderbroken op het moment dat de arts arriveerde. Volgens de verbalisant kan het kloppen dat het verhoor van de verdachte 1 uur en 50 minuten heeft geduurd. De verbalisant kon niet aangeven of de verdachte van zijn verhoor af wilde zijn.

(iii) Op de terechtzitting in hoger beroep van 19 mei 2014 heeft de verdachte ten aanzien van zijn bij de politie afgelegde bekennende verklaring het volgende verklaard. De verdachte had zo ontzettend veel pijn tijdens het verhoor dat hij het liefst zo snel mogelijk naar huis wilde. De verdachte heeft bevestigend gereageerd op het door de verhorende verbalisant geuite vermoeden dat hij al vanaf 2008 hennep teelde, aangezien de verdachte dacht dat hij dan naar huis kon gaan. Dit gedeelte van zijn verklaring klopt volgens de verdachte niet en heeft hij niet in vrijheid afgelegd. Hij heeft pas sinds 2010 een hennepkwekerij en hij heeft niet eerder geoogst.5.

(iv) Op verzoek van de verdediging is op die terechtzitting D.P. Mackie, in het verleden werkzaam als intensivist / anaesthesioloog bij het brandwondencentrum in Beverwijk, als deskundige gehoord. Deze deskundige heeft ten aanzien van de brandwonden van de verdachte het volgende verklaard. Het ging niet om ernstige brandwonden, aangezien er alleen sprake was van verbrande handen. Wel zijn verbrande handen pijnlijk. De conclusie van de behandelend chirurg dat de verdachte tweedegraads brandwonden had, zou kunnen kloppen, aangezien bij lichamelijk onderzoek is gebleken dat de verdachte blaren had maar de handen van de verdachte intussen goed zijn genezen. De tweedegraads brandwonden hebben bij de verdachte geen vermindering van de helderheid van zijn bewustzijn opgeleverd. Het feit dat de brandwonden goed zijn genezen betekent dat er juist en op tijd is gehandeld. Wel zou de pijn sneller zijn verzacht als er eerder zou zijn gekoeld. De door de behandelend chirurg voorgeschreven medicatie heeft geen effect gehad op het bewustzijn van de verdachte, aldus de deskundige.

7. Zoals blijkt uit het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep van 19 mei 2014, heeft de raadsman van de verdachte betoogd dat de verdachte niet heeft geteeld in 2008 en in 2009, zodat hij in zoverre van het onder 1 ten laste gelegde dient te worden vrijgesproken. Daartoe heeft hij aangevoerd dat er ernstig moet worden getwijfeld aan de juistheid van de bij de politie afgelegde bekentenis van de verdachte. Vanwege de hevige pijnen is deze verklaring niet in vrijheid afgelegd. De raadsman heeft daartoe het volgende aangevoerd. Bij de aanvang van zijn verhoor door de politie heeft de verdachte aangegeven dat hij nooit heeft geoogst. Vervolgens komt hij tot een bekentenis ten aanzien van het telen in 2008 en in 2009. De verhorende verbalisant is niet verder ingegaan op deze bekentenis en heeft het verhoor snel afgeraffeld. Bovendien heeft de verhorende verbalisant waargenomen dat de verdachte hevige pijnen had, aldus de raadsman.

8. Het hof heeft dit verweer onder “bijzondere overwegingen omtrent het bewijs, ten aanzien van feit 1” als volgt samengevat en verworpen:

“De raadsman heeft een gedeeltelijke vrijspraak voor feit 1 bepleit voorzover het betreft het telen in de periode van 1 januari 2008 tot en met 16 augustus 2010. Volgens de raadsman heeft de verdachte zijn bekennende verklaring over de hennepteelt over die periode niet in vrijheid afgelegd en dient deze van het bewijs te worden uitgesloten. Hetgeen dan aan bewijs resteert kan alleen leiden tot een bewezenverklaring van het aanwezig hebben van hennepplanten op 16 augustus 2010, aldus de raadsman.

Ter onderbouwing van het niet in vrijheid afgelegd zijn van de bekennende verklaring heeft de raadsman betoogd dat verdachte tijdens het verhoor hevige pijn aan zijn verbrande handen had waardoor hij werd gedwongen een bekentenis af te leggen om van het verhoor af te zijn.

Het hof overweegt dienaangaande als volgt.

Op 16 augustus 2010 wordt verdachte omstreeks 11:58 uur aangehouden. Er is brand geweest in zijn hennepkwekerij en verdachte heeft brandwonden aan zijn handen. Verdachte wordt naar het ziekenhuis gebracht ter verzorging van deze wonden. De behandelend chirurg stelt omstreeks 12:50 uur vast dat verdachte tweedegraads brandwonden heeft aan beide handen. De chirurg schrijft een aantal pijnstillende middelen voor en behandelt de brandwonden.

Omstreeks 15:50 uur die dag wordt op het politiebureau met het verhoor van verdachte aangevangen. Tussen 16:55 uur en 17:05 uur wordt het verhoor onderbroken voor verzorging van deze brandwonden.

Tijdens voormeld verhoor heeft verdachte bekend dat hij in 2008 en 2009 in de hennepkwekerij heeft geteeld en geoogst.

De volgende dag, 17 augustus 2010, heeft een andere chirurg vastgesteld dat verdachte tweedegraads brandwonden aan de linkerhand heeft en eerstegraads brandwonden aan de andere hand.

Ter zitting in hoger beroep is een voormalige intensivist van het brandwondencentrum te Beverwijk als deskundige gehoord over deze brandwonden. De deskundige heeft aangegeven dat eerstegraads brandwonden een pijn geven die gelijk is aan zonnebrand. Tweedegraads brandwonden geven een hevigere met zenuwpijn vergelijkbare pijn. Beide vormen van pijn geven geen verminderd bewustzijn of verminderde helderheid, aldus de deskundige. Dat doen ook niet de door de eerste chirurg verstrekte pijnstillende middelen.

Ook voor het overige zijn er volgens deskundige geen aanwijzingen dat het bewustzijn tijdens voormeld verhoor van verdachte verminderd zou zijn geweest. Daarbij is ook van belang dat binnen een uur met de behandeling van de brandwonden is aangevangen.

Gelet op vorenstaande bevindingen wil het hof aannemen dat verdachte tijdens het verhoor pijn aan beide handen heeft gehad en dat verdachte het liefst naar huis wilde. Deze pijn heeft echter niet geleid tot een verminderd bewustzijn of helderheid zodat niet gezegd kan worden dat verdachte zijn (bekennende) verklaring niet in vrijheid heeft afgelegd. Hoewel de mate van pijn een subjectief begrip is, is het hof van oordeel dat gezien het vorengaande, in samenhang en (tijds)verband beschouwd, verdachte niet in een situatie is gebracht dat hij vanwege deze pijn gedwongen werd een bekennende verklaring af te leggen.

Het andersluidende verweer van de raadsman wordt verworpen en de bekentenis van verdachte wordt voor het bewijs gebruikt. Mede op grond daarvan komt het hof tot een bewezenverklaring van hennepteelt in de tenlastegelegde periode.”

9. Bij de beoordeling van het middel moet het volgende worden voorop gesteld. Ingevolge art. 29, eerste lid, Sv dient de verhorende politieambtenaar bij het verhoor van de verdachte zich van alles te onthouden wat de strekking heeft een verklaring te verkrijgen waarvan niet kan worden gezegd dat deze in vrijheid is afgelegd. Dit voorschrift wordt ook wel het pressieverbod genoemd. Wanneer het pressieverbod is overtreden, mag de daardoor tot stand gekomen verklaring van de verdachte niet voor het bewijs worden gebruikt.6.

10. Voorts brengt de aan art. 29 Sv ten grondslag liggende verklaringsvrijheid van de verdachte mee dat de verdachte te allen tijde in staat dient te zijn om zich behoorlijk rekenschap te geven van de inhoud van zijn verklaringen en de consequenties daarvan. Indien de verdachte door een verbalisant wordt verhoord, dient te worden gewaarborgd dat de verdachte in staat moet worden geacht in vrijheid zijn wil te bepalen ten aanzien van hetgeen hij al dan niet aan de verbalisant wenst te verklaren.7.

11. Zoals blijkt uit de toelichting, neemt het middel tot uitgangspunt dat het hof het in het middel bedoelde verweer heeft verworpen op de enkele grond dat de verdachte niet is gedwongen om een bekennende verklaring af te leggen. Dit uitgangspunt berust op een verkeerde lezing van de bewijsoverwegingen van het hof en mist daardoor feitelijke grondslag. De overweging dat de verdachte niet in een situatie is gebracht waarin hij vanwege de pijn gedwongen werd een bekennende verklaring af te leggen, vormt klaarblijkelijk een reactie op het - in dezelfde termen samengevatte - verweer van de raadsman. In de hiervoor onder 8 weergegeven overwegingen heeft het hof echter ook overwogen dat de pijn aan beide handen van de verdachte niet heeft geleid tot een verminderd bewustzijn of verminderde helderheid, zodat niet gezegd kan worden dat de verdachte zijn verklaring niet in vrijheid heeft afgelegd. In deze overwegingen ligt als het oordeel van het hof besloten dat de verdachte, ondanks het feit dat hij tijdens het verhoor pijn aan beide handen heeft gehad, in staat mocht worden geacht in vrijheid zijn wil te bepalen ten aanzien van hetgeen hij al dan niet aan de verhorende verbalisant wenste te verklaren en dat niet aannemelijk is geworden dat door de verhorende verbalisant ongeoorloofde druk is uitgeoefend op de verdachte.

12. In het licht van hetgeen hiervoor onder 9 en 10 is voorop gesteld, geeft het oordeel van het hof geen blijk van een onjuiste rechtsopvatting. De steller van het middel betoogt in dit verband dat ter beoordeling van de vraag of de verklaring van de verdachte in vrijheid is afgelegd niet doorslaggevend is of de verdachte ten gevolge van pijn over een verminderd bewustzijn of een verminderde helderheid beschikte. Daarbij doelt hij op de overweging van het hof dat de pijn niet heeft geleid tot een verminderd bewustzijn of een verminderde helderheid bij de verdachte. Het komt ook mij voor dat niet uitgesloten is dat een verdachte dusdanige pijn lijdt, bijvoorbeeld ten gevolge van een aan het misdrijf overgehouden verwonding, dat een verhoor in strijd kan komen met het bepaalde in art. 29, eerste lid, Sv.8.Ook in die gevallen zal de lichamelijke toestand van de verdachte echter zijn weerslag hebben op de psychische toestand van de verdachte, die maakt dat hij zich zodanig op het verdragen van de pijn concentreert dat zijn verklaringsvrijheid wordt aangetast. In die zin is sprake van een wisselwerking tussen de lichamelijke gesteldheid van de betrokkene en de daardoor ontstane psychische toestand. Niet blijkt dat het hof zulks heeft miskend.

13. In de overwegingen van het hof ligt als zijn oordeel besloten dat de pijn van de verdachte en de daardoor ontstane psychische toestand niet dusdanig was dat daardoor zijn verklaringsvrijheid was aangetast.9.

Dat oordeel is niet onbegrijpelijk. Daarbij neem ik het volgende in aanmerking. De enkele omstandigheid dat de verdachte pijn had aan zijn verbrande handen brengt nog niet mee dat de verdachte niet in staat zou zijn geweest in vrijheid een verklaring af te leggen. De omstandigheid dat de verdachte aanvankelijk heeft verklaard dat er niet eerder is geoogst en dat hij later in het verhoor heeft verklaard dat hij al twee keer heeft geoogst, maakt dat niet anders. Een dergelijke wijziging in de procespositie van de verdachte is geenszins ongebruikelijk bij politieverhoren van verdachten. Dat geldt te meer in gevallen waarin de politie gaandeweg duidelijk maakt over meer belastende informatie te beschikken dan de verdachte bij de aanvang van het verhoor bekend was. De ommekeer in het verhoor van de verdachte op 16 augustus 2010 is wat dit betreft tekenend10.:

“Vraag: Er is informatie uit de buurt die erop duidt dat er wel degelijk al langere tijd gekweekt wordt in jouw woning. Er is een melding uit augustus 2008, waarin gesteld wordt dat er bij jou gekweekt wordt en waar zelfs hoeveelheden planten genoemd worden. Er is een doos met gedroogde henneptoppen op jouw zolder gevonden en toch houd jij vol dat er nog nooit geoogst is, hoe kan dat dan?

Antwoord: Eerlijk gezegd heb ik vier maanden geleden al een keer geoogst. Dat was echt een heel slechte oogst. Eerlijk gezegd heb ik al twee keer geoogst.(…) De eerste keer dat ik geoogst heb, geoogst in 2008 en een keer in het jaar 2009. (…) In 2008 heb ik een keer een kwekerij opgezet, nadat ik geoogst heb, heb ik deze weer afgebroken. Ik had mijn investering er net uit en heb een paar centen verdiend. In 2009 heb ik hem weer opgebouwd.”

14. Het verloop van het verhoor duidt erop dat de verdachte, nadat hij is geconfronteerd met belastende informatie, alsnog heeft besloten te bekennen dat hij in 2008 een hennepkwekerij heeft opgezet en dat hij reeds in 2008 en in 2009 had geoogst. Het hof heeft kennelijk en niet onbegrijpelijk geoordeeld dat niet aannemelijk is geworden dat de verklaring van de verdachte in zoverre niet in vrijheid is afgelegd. Daarbij neem ik voorts het volgende in aanmerking.

15. Uit de stukken van het geding kan worden afgeleid dat de politie op verschillende momenten de verzorging van de brandwonden aan de handen van de verdachte heeft gefaciliteerd door de brandwonden bij de woning van de verdachte te laten behandelen door een ambulancebroeder, de verdachte vervolgens naar het ziekenhuis te begeleiden voor een verdere verzorging van zijn brandwonden en het politieverhoor te onderbreken in verband met de verzorging van de brandwonden door een dokter. Daarmee hebben de verbalisanten de lichamelijke gesteldheid van de verdachte onderkend en hem de gelegenheid geboden verzorging van een arts te verkrijgen.11.Ook de op verzoek van de verdediging op de terechtzitting in hoger beroep van 19 mei 2014 gehoorde deskundige heeft verklaard dat de tweedegraads brandwonden bij de verdachte geen vermindering van de helderheid van zijn bewustzijn hebben opgeleverd en dat de brandwonden juist en op tijd zijn behandeld. Het om 15:50 uur aangevangen verhoor van de verdachte is tussen 16.55 en 17.05 uur onderbroken voor de verzorging van de brandwonden van de verdachte. Om 17.40 uur is het verhoor afgesloten. De raadsman van de verdachte heeft opgemerkt dat het verhoor van de verdachte enkele zinnen na de bekentenis van de verdachte ten aanzien van de feiten in 2008 en in 2009 is afgesloten.12.Dat gegeven duidt erop dat de bekentenis is afgelegd nadat de brandwonden zijn verzorgd. Die omstandigheid past evenmin in een scenario waarin de verdachte als gevolg van steeds heviger wordende pijnen, die worden veroorzaakt door zijn onvoldoende verzorgde brandwonden, tot een bekentenis is gekomen. Bovendien is op geen enkele wijze onderbouwd waarom alleen het bestreden deel van de verklaring van de verdachte niet in vrijheid zou zijn afgelegd, terwijl dat niet zou gelden voor de rest van de verklaring.

16. Voor de volledigheid merk ik nog op dat de verdachte bij de aanvang van zijn verhoor is medegedeeld dat hij niet tot antwoorden verplicht was en dat de verdachte heeft verklaard dat hij begrijpt wat dat betekent. Daarbij komt dat de verdachte voorafgaande aan zijn verhoor kennelijk consultatiebijstand heeft gehad van zijn (toenmalige) raadsman.13.

17. De steller van het middel verwijst ten slotte naar het arrest van de Hoge Raad van 3 maart 1998, NJ 1998/483. Daarin oordeelde de Hoge Raad dat het hof een verweer, inhoudende dat de verdachte zijn verklaring ten gevolge van medicijngebruik niet in vrijheid had afgelegd, toereikend gemotiveerd had verworpen. Daarbij werd mede in aanmerking genomen dat de betrokken verdachte zijn verklaring in het bijzijn van zijn raadsman ten overstaan van de rechter-commissaris had gehandhaafd, hetgeen in de onderhavige zaak niet het geval is. Een beroep op dit arrest kan de verdachte echter niet baten. In de desbetreffende zaak was gesteld dat de bekennende verklaring samenhing met hallucinaties als gevolg van medicijngebruik. Tegen die achtergrond is de verwijzing naar de handhaving van de verklaring tijdens een later verhoor te begrijpen. Daarmee wordt immers tot uitdrukking gebracht dat niet aannemelijk is dat de verklaring tijdens het politieverhoor is afgelegd onder invloed van de psychische toestand als gevolg van het medicijngebruik. In de onderhavige zaak is, aan de hand van een verklaring van de ter terechtzitting gehoorde deskundige, vastgesteld dat de medicijnen die ten behoeve van de verdachte waren voorgeschreven geen effect op het bewustzijn hadden.

18. Uit het voorafgaande volgt dat het hof het in het middel bedoelde verweer op goede gronden en toereikend gemotiveerd heeft verworpen. Gelet op hetgeen de verdediging ter onderbouwing van het verweer heeft aangevoerd, was het hof niet gehouden tot een nadere motivering.14.

19. Het middel faalt.

20. Gronden waarop de Hoge Raad gebruik zou moeten maken van zijn bevoegdheid de bestreden uitspraak ambtshalve te vernietigen, heb ik niet aangetroffen.

21. Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep.

De procureur-generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden

AG