HR, 20-12-2011, nr. 10/03506 B

Bij beschikking van 26 januari 2009 heeft de rechtbank te Roermond het beklag van verzoeker strekkende tot opheffing van het beslag en teruggave van een auto aan hem ongegrond verklaard.

Namens verzoeker heeft mr. Z.M. Alaca, advocaat te Eindhoven, een middel van cassatie voorgesteld.

Het middel klaagt dat de rechtbank een onjuiste maatstaf heeft gehanteerd bij de beoordeling van het namens verzoeker ingediende klaagschrift. Althans is de motivering die de rechtbank aan haar beslissing ten grondslag heeft gelegd onbegrijpelijk.

De bestreden beschikking houdt — voor zover hier van belang — als beslissing en motivering van de rechtbank in:

De rechtbank heeft vastgesteld dat op de auto een beslag ex art. 94 Sv rust. Verzoeker is een derde die stelt rechthebbende te zijn van deze auto die in het kader van een strafrechtelijk onderzoek tegen een ander, [betrokkene 1], onder die ander in beslag is genomen.

De rechtbank heeft i.c. onderzocht of verzoeker ‘redelijkerwijs als rechthebbende op de inbeslaggenomen auto dient te worden aangemerkt’. Het oordeel van de rechtbank komt erop neer dat verzoeker niet als eigenaar, of als redelijkerwijs rechthebbende, op de auto is aan te merken.

In de beschikking HR 28 september 2010, LJN BL2823, NJ 2010/654 is vooropgesteld dat in het geval de beslagene zelf, ik merk op: anders dan hier aan de orde, een klaagschrift indient, de rechter dient te onderzoeken:

In overweging 2.11 van de zojuist aangehaalde beschikking wordt aangegeven dat ‘in een geval waarin het belang van strafvordering het voortduren van een op de voet van art. 94 Sv gelegd beslag niet meer vordert en waarin een derde — als zodanig kan ook gelden degene onder wie het beslag feitelijk is gelegd, maar tegen wie het strafrechtelijk onderzoek niet is gericht — op de voet van art. 552a Sv een klaagschrift heeft ingediend strekkende tot teruggave, de rechter dient te beoordelen of de klager die stelt rechthebbende te zijn, inderdaad redelijkerwijs als rechthebbende op het inbeslaggenomene kan worden aangemerkt’.2.

Het belang van strafvordering vordert volgens de officier van Justitie in dit geval nog wel de voortduring van het beslag.3. Uit de zojuist aangehaalde beschikking van de Hoge Raad blijkt niet zonder meer of de rechtbank gehouden is ervan blijk te geven zich zelfstandig een oordeel te hebben gevormd omtrent de vraag of het strafvorderlijk belang het voortduren van het beslag vordert, alvorens (verder) te kunnen treden in de beoordeling van een klaagschrift dat afkomstig is van een derde, niet beslagene.

In HR 28 januari 1997, LJN ZD0628, NJ 1997/339 is expliciet aangegeven dat de vraag naar het belang van strafvordering bij het voortduren van het beslag eerst beantwoord moet worden als een ander dan de beslagene, stellende dat het inbeslaggenomen voorwerp hem in eigendom toebehoort, zich bij de rechtbank beklaagt over de voortduring van het beslag en het uitblijven van een last tot teruggave aan hem. De cassatie berust in dat geval in het bijzonder op de overweging dat zonder nadere motivering, welke in de bestreden beschikking ontbreekt, niet begrijpelijk is het in de beschikking besloten liggende oordeel dat klager, een derde, redelijkerwijze niet als eigenaar van de auto kan worden beschouwd. In HR 14 september 2010, LJN BM4128, NJ 2010/502 is ook aan de orde dat een ander dan de beslagene, stellende dat het inbeslaggenomen voorwerp hem in eigendom toebehoort, zich bij de rechtbank beklaagt over de voortduring van het beslag en het uitblijven van een last tot teruggave aan hem. De Hoge Raad houdt dan vast aan de volgorde van vragen, zoals die voor de klagende beslagene in de standaardbeschikking zijn weergegeven. In een zodanig geval dient de rechtbank

Daarbij wordt opgemerkt dat het door art. 94 Sv beschermde belang van strafvordering zich onder meer tegen teruggave verzet indien niet hoogst onwaarschijnlijk is dat de strafrechter, later oordelend, de verbeurdverklaring of onttrekking aan het verkeer zal bevelen (vgl. HR 10 maart 2009, LJN BG9151, NJ 2009/149), al dan niet naar aanleiding van een afzonderlijke vordering daartoe als bedoeld in art. 36b, eerste lid onder 4o, Sr in verbinding met art. 552f Sv (vgl. HR 28 september 2010, LJN BL2823, rov. 2.9 en 2.11).

In de beschikking waarover wordt geklaagd in HR 14 december 2010, LJN BO7233, NJ 2011/10 is door de rechtbank wel het goede toetsingskader gehanteerd, maar is de beslissing dat het belang van strafvordering zich tegen teruggave verzet omdat het niet hoogst onwaarschijnlijk is dat de rechter, later oordelend, het geldbedrag verbeurd zal verklaren, ontoereikend gemotiveerd. Het gaat daar dus om de eerste vraag in het toepasselijke toetsingskader. Ik merk op dat als de rechtbank in dat geval van het toetsingskader zou zijn afgeweken en zonder op de eerste vraag in te gaan bij de tweede vraag tot de slotsom zou zijn gekomen dat klager niet redelijkerwijs als rechthebbende was aan te merken, de beantwoording van de eerste vraag daarmee (in die procedure) irrelevant was geworden. Bij raadkamerzaken ex art. 552a Sv waarin een ander dan de beslagene (ex art. 94 Sv), stellende dat het inbeslaggenomen voorwerp hem in eigendom toebehoort, zich bij de rechtbank beklaagt over de voortduring van het beslag en het uitblijven van een last tot teruggave aan hem, kan het omdraaien van de volgorde van de twee relevante vragen in het toepasselijke toetsingskader inhoudelijk gesproken niet tot een andere uitkomst leiden dan de inachtneming van de juiste volgorde.

Er veronderstellenderwijs van uitgaand dat in een fictieve zaak waarin een ander dan de beslagene, stellende dat het inbeslaggenomen voorwerp hem in eigendom toebehoort, zich bij de rechtbank beklaagt over de voortduring van het beslag en het uitblijven van een last tot teruggave aan hem, kan logischerwijs aangaande het toetsingskader het volgende gelden. Vraag a). is met ja of nee te beantwoorden: er is immers wel of geen strafvorderlijk belang bij het voortduren van het beslag. Vraag b). is ook met ja of nee te beantwoorden: klager is wel of geen ‘eigenaar, althans redelijkerwijs rechthebbende’. Ter beantwoording van vraag a) kan het nodig zijn de positie van klager als mogelijk rechthebbende te beoordelen. Bij het onderzoek kan het antwoord op b) al blijken. Als in dat geval het antwoord ‘b). nee’ is, zijn de andere antwoorden op slag irrelevant. Daarom is er in dat laatste geval, mits die beslissing overigens behoorlijk is gemotiveerd, geen bijzonder belang om eraan te hechten dat metterdaad nog blijkt dat de rechtbank het toepasselijke toetsingskader heeft gevolgd.

Ik stel voorop dat er geen reden is te tornen aan het geaccepteerde toetsingskader. Er is ook weinig op tegen om ervan uit te gaan dat indien een derde (niet beslagene) een klaagschrift indient, de rechtbank allereerst moet bepalen of het belang van de strafvordering zich tegen teruggave van het inbeslaggenomen voorwerp verzet?4. Blijk geven van de inachtneming van die volgorde acht ik in het geval van een klaagschrift van een derde (kortweg niet-beslagene) niet altijd vanzelfsprekend nodig. Waar gaat het in deze zaak om bij het belang van strafvordering? Onder dat belang moet worden verstaan het veiligstellen van de belangen waarvoor art. 94 Sv de inbeslagneming toelaat. Zo verzet het belang van strafvordering zich tegen teruggave wanneer de inbeslaggenomen voorwerpen kunnen dienen om de waarheid aan het licht te brengen, dan wel om wederrechtelijk verkregen voordeel aan te tonen. Het belang van strafvordering verzet zich ook tegen teruggave wanneer niet hoogst onwaarschijnlijk is dat de strafrechter, later oordelend, het inbeslaggenomene verbeurd zal verklaren of zal onttrekken aan het verkeer.

Een zelfstandig oordeel van de rechtbank over de voortduring van het beslag vanwege het belang van strafvorderlijk onderzoek kan in het kader van de beslissing op een klaagschrift afkomstig van een derde, niet-beslagene, voor een art. 94 Sv beslag slechts van belang zijn, indien de klager wel als eigenaar, of althans als redelijkerwijs rechthebbende, kan worden aangemerkt.5. Als een derde die klaagt over het beslag, niet als eigenaar of als redelijkerwijs rechthebbende kan worden aangemerkt, kan zijn klaagschrift reeds daarom inhoudelijk niet anders dan ongegrond zijn. Dat oordeel is niet afhankelijk van de bevinding of het belang van strafvordering de voortduring van het beslag al of niet vordert. De rechthebbendheid van een derde staat immers los van het belang van strafvordering bij het voortduren van het beslag. Daarom zie ik niet in waarom het bezwaarlijk is als de rechtbank in een dergelijk geval, anders dan wanneer klager wel beslagene is, er geen blijk van geeft of (ook) in haar ogen het belang van strafvordering voortduring van het beslag vordert.6. Het kan onder omstandigheden de proceseconomie ten goede komen als de rechtbank zich niet onnodig over die vraag hoeft uit te laten. De vaststelling van het belang van strafvordering bij het voortduren van het beslag is vanzelfsprekend wel van belang als de klagende derde als eigenaar of althans als redelijkerwijs rechthebbende, kan worden aangemerkt.

In de zaak die thans aan de orde is, blijkt tenminste impliciet dat de rechtbank wel een belang van strafvordering voor de voortduring van het beslag aanwezig heeft geacht. De officier van Justitie heeft aangegeven voornemens te zijn bij de behandeling van de strafzaak tegen [betrokkene 1] de verbeurdverklaring van de auto te vorderen. Voor verbeurdverklaring van de auto op de voet van art. 33a Sr is van belang aan wie deze auto toebehoort. Verbeurdverklaring is in beginsel alleen mogelijk als het gaat om voorwerpen die aan de veroordeelde toebehoren. Verbeurdverklaring van een voorwerp dat niet aan de veroordeelde toebehoort maar aan een ander, is alleen mogelijk in de gevallen genoemd in art. 33a, tweede lid, Sr. De rechtbank heeft i.c. onderzocht of verzoeker ‘redelijkerwijs als rechthebbende op de inbeslaggenomen auto dient te worden aangemerkt’. Uit de overwegingen van de rechtbank dat ‘(…) de auto ten tijde van de inbeslagname nog geen (juridisch) eigendom [was] van klager’ en dat ‘uit de in dit geding gebrachte delen van het strafdossier met betrekking tot [betrokkene 1] blijkt dat deze de beschikkingsmacht had over de auto’ blijkt derhalve ook dat het niet hoogst onwaarschijnlijk is dat [betrokkene 1] door de later oordelende strafrechter zal worden veroordeeld en dat deze rechter zal oordelen dat de auto aan [betrokkene 1] toebehoort, en dus dat het niet hoogst onwaarschijnlijk is dat de auto verbeurd zal worden verklaard.7. De rechtbank heeft aldus tevens tot uitdrukking gebracht dat het belang van strafvordering het voortduren van het beslag vordert. Dit oordeel van de rechtbank is, gezien de door de rechtbank in acht genomen feiten en omstandigheden van het geval, voorts niet onbegrijpelijk.

Het hiervoor door mij ingenomen standpunt kan als volgt worden verwoord.

Indien een derde — als zodanig kan ook gelden degene onder wie het beslag (art. 94 Sv) feitelijk is gelegd, maar tegen wie het strafrechtelijk onderzoek niet is gericht — op de voet van art. 552a Sv een klaagschrift heeft ingediend strekkende tot teruggave, redelijkerwijs niet als rechthebbende op het inbeslaggenomene kan worden aangemerkt, hoeft de rechter er geen blijk van te geven tevens te hebben onderzocht of het belang van strafvordering de voortduring van het beslag vordert.

Ook indien het onder 17 geformuleerde standpunt niet wordt gevolgd, faalt het middel.

Gronden waarop de Hoge Raad gebruik zou moeten maken van zijn bevoegdheid de bestreden uitspraak ambtshalve te vernietigen heb ik niet aangetroffen.

Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden

AG