HR, 30-11-2012, nr. 11/03531

Bij Koninklijk Besluit van 14 mei 2009 nummer 09.001295, gepubliceerd in de Staatscourant van 9 juni 2009, nr. 103, is goedgevonden en verstaan, dat ten behoeve van de uitvoering van het bestemmingsplan 'Leidsche Rijn Park', ten algemenen nutte en ten name van de gemeente Utrecht (hierna: de gemeente) ingevolge artikel 77 van Titel IV van de Onteigeningswet (hierna: Ow) zullen worden onteigend de bij dat besluit aangewezen perceelsgedeelten, zoals nader aangeduid op de grondtekening, die ingevolge artikel 80 Ow ter inzage hebben gelegen.

Tot de bij dat besluit aangewezen en te onteigenen percelen, behoort het perceel met grondplannummer [001], kadastraal bekend gemeente Vleuten3. sectie [A], nr. [002], ter grootte van 01.09.45 hectare met een te onteigenen grootte van 00.61.09 hectare.

Blijkens het Koninklijk Besluit zijn eisers tot cassatie, hierna: [eiser] c.s. (m/ev), aangewezen als eigenaar van de te onteigenen onroerende zaak.

Van het bestaan van gerechtigden in de zin van artikel 3 en 4 Ow is de gemeente Utrecht niet gebleken.

Blijkens een daarvan opgemaakte akte (2010/179) zijn de bescheiden zoals bedoeld in artikel 89 aanhef en onder a Ow ter griffie van deze rechtbank gedeponeerd.

Bij beschikking van 21 juli 2010 (290261/HA RK 10-280) zijn door de rechtbank Utrecht op verzoek van de gemeente deskundigen en een rechter-commissaris benoemd. De opneming door de deskundigen van de ligging en de gesteldheid van de perceelsgedeelten waarop de onderhavige onteigening betrekking heeft, als bedoeld in artikel 54a Ow, heeft plaatsgevonden op 29 september 2010. Van de plaatsopneming is een proces-verbaal opgemaakt.

Blijkens de onder 1.5 genoemde akte zijn de bescheiden als bedoeld in artikel 23 in verbinding met 54h Ow tijdig ter griffie van de rechtbank gedeponeerd.

Bij inleidende dagvaarding van 9 juli 2010 heeft de gemeente [eiser] c.s. gedagvaard voor de rechtbank Utrecht en gevorderd, kort gezegd, dat de rechtbank op grond van artikel 54f e.v. Ow de vervroegde onteigening ten algemene nutte zal uitspreken van het ter onteigening aangewezen perceelsgedeelte en het bedrag van de schadeloosstelling zal bepalen.

[Eiser] c.s. heeft zowel de onteigening als de hoogte van de aangeboden schadeloosstelling betwist en geconcludeerd tot niet-ontvankelijkverklaring van de gemeente in haar vorderingen, althans tot afwijzing van de vorderingen, althans - in geval de vervroegde onteigening wordt uitgesproken, tot bepaling van een voorschot op de schadeloosstelling ter hoogte van 100 % met veroordeling van de gemeente in de kosten van het geding.

Nadat partijen hun zaak op 5 november 2010 hadden bepleit, heeft de rechtbank - voor zover thans van belang - bij vonnis van 29 juni 2011, uitvoerbaar bij voorraad, de vervroegde onteigening ten algemenen nutte uitgesproken en het door de gemeente aan [eiser] c.s. te betalen voorschot bepaald op € 275.000,-. De rechtbank heeft voorts de beslissing inzake de vaststelling van de schadeloosstelling aangehouden.

Op 6 juli 20114. is ter griffie van de rechtbank Utrecht namens [eiser] c.s. verklaard beroep in cassatie in te stellen tegen het vonnis van de rechtbank van 29 juni 2011.

Deze verklaring is tijdig5. bij exploot van 20 juli 2011 ten verzoeke van [eiser] c.s. aan de gemeente betekend, waarbij de gemeente tevens is gedagvaard tegen de zitting van de Hoge Raad van 12 augustus 20116..

De cassatieprocedure is op de rolzitting van 10 februari 2012 van rechtswege geschorst wegens verlies van hoedanigheid van de advocaat van [eiser] c.s. (art. 226 lid 1 Rv.). Bij exploot van 8 maart 2012 tot hervatting als bedoeld in art. 228 lid 2 Rv. in verbinding met art. 227 lid 2 Rv. heeft de gemeente [eiser] c.s. opgeroepen om op 6 april 2012, vertegenwoordigd door een advocaat ter zitting van de Hoge Raad te verschijnen.

De gemeente heeft geconcludeerd tot verwerping van het cassatieberoep.

Partijen hebben hun standpunt schriftelijk toegelicht7., waarna [eiser] c.s. heeft gerepliceerd8. en de gemeente heeft gedupliceerd.

Het cassatieberoep bevatte zes middelen, waarvan de middelen IV-VI bij schriftelijke toelichting zijn ingetrokken9.. Ik behandel eerst middel III dat van de verste strekking is.

Dit middel is gericht tegen de rechtsoverwegingen 3.5.2 en 3.5.310., waarin de rechtbank het verweer van [eiser] c.s. dat de gemeente niet kan worden ontvangen in haar vorderingen op de grond dat de gemeente niet heeft voldaan aan het voorschrift van artikel 17 Ow, verwerpt.

Het middel klaagt in de kern dat door de gemeente in de periode voorafgaand aan de dagvaarding tot vervroegde onteigening van 9 juli 2010 niet serieus is onderhandeld met [eiser] c.s. ter minnelijke verwerving van het perceel van [eiser] c.s. en dat het oordeel van de rechtbank op gronden berust die dat oordeel niet kunnen dragen.

Het middel faalt. De rechtbank heeft - in cassatie niet bestreden - in rechtsoverweging 3.5.3 de maatstaf van het arrest van de Hoge Raad van 8 april 1998, LJN ZD2955 (NJ 1999, 24) gehanteerd. In dat arrest oordeelde de Hoge Raad als volgt:

Dat aan de onderhandelingsplicht van art. 17 Ow11. is voldaan, is door de rechtbank in de rechtsoverwegingen 3.5.1-3.5.3 feitelijk en niet onbegrijpelijk gebaseerd op de omstandigheid dat tussen partijen vaststaat dat de gemeente bij brief van 6 mei 2010, dus in de periode tussen het definitief worden van het onteigeningsbesluit en de inleidende dagvaarding, een finaal aanbod aan in ieder geval [eiseres 2] heeft gedaan en dat [eiser] c.s. niet (gemotiveerd) heeft gesteld dat dit aanbod niet serieus is te nemen, maar slechts heeft aangevoerd dat onduidelijk is hoe het aanbod in geld is opgebouwd, welk bedrag aan wie van de twee eigenaren toekomt en dat de gemeente ondanks verzoeken daartoe aan haar niet inzichtelijk heeft gemaakt voor welk werk onteigend zal worden en hoe de kaders van de verwerving en de biedingen gesteld zijn.

Bij haar oordeel dat de onderhandelingspoging van de gemeente beantwoordt aan de strekking van art. 17 Ow en niet heeft te gelden als een louter ingevolge de wet in te vullen formaliteit heeft de rechtbank voorts de vaststelling in het Koninklijk Besluit van 14 mei 2009 in aanmerking genomen dat (i) de gemeente vanaf 2004 telefonisch dan wel schriftelijk heeft getracht de grond van [eiser] c.s. te verwerven en dat (ii) de gemeente op 26 oktober 2007 een bod heeft uitgebracht dat op 19 december 2007 door [eiser] c.s. is verworpen. De conclusie van de rechtbank in rechtsoverweging 3.5.3 dat er geen grond is om aan te nemen dat voormeld bod van de gemeente van dien aard is dat moet worden aangenomen dat de gemeente in de periode tussen het definitief worden van het onteigeningsbesluit en het uitbrengen van de dagvaarding te werk is gegaan als ware het voorschrift van artikel 17 een vrijwel te verwaarlozen formaliteit, is in het licht van de gedingstukken12. voldoende gemotiveerd.

Middel I, dat 24 onderdelen bevat13., is gericht tegen de rechtsoverwegingen 3.10-3.11.3, waarin de rechtbank de stelling van [eiser] c.s. heeft beoordeeld dat de gemeente niet inzichtelijk heeft gemaakt voor welk werk zijn perceel wordt onteigend.

Het middel klaagt in de onderdelen 1.3, 1.14 en 1.16 dat de rechtbank in de rechtsoverwegingen 3.10.2 e.v. ten onrechte alleen heeft getoetst aan de plantoelichting, terwijl zij primair had dienen te toetsen aan de planregels en de plankaart. Het middel voert daartoe aan, onder verwijzing naar de toelichting op artikel 3.1.6 Besluit ruimtelijke ordening, dat de plantoelichting weliswaar een verplicht en essentieel onderdeel van het bestemmingsplan betreft doch hiervan juridisch geen deel uitmaakt. De toelichting is, aldus de onderdelen, "slechts" de ruimtelijke onderbouwing van het bestemmingsplan, zodat de planregels en de plankaart daar wel op moeten aansluiten. Het bestemmingsplan kan slechts een rol spelen bij de interpretatie van de planregels.

De onderdelen missen, wat er zij van de door het middel voorgestane opvatting dat voor het antwoord op de vraag voor welk werk het perceel wordt onteigend de toelichting op het bestemmingsplan geen rol kan spelen14., feitelijke grondslag. In rechtsoverweging 3.10.3 heeft de rechtbank op basis van de bestemmingsplankaart geconstateerd dat niet in geschil is dat het desbetreffende perceelsgedeelte deels onder de bestemming "GP" valt en deels onder de bestemming "GS". Voorts heeft de rechtbank in diezelfde rechtsoverweging en rechtsoverweging 3.11.2 overwogen dat het perceelsgedeelte met de bestemming "GS" blijkens de bestemmingsplankaart grotendeels15. binnen de zone ligt die bedoeld is om als "Parkmuur" te worden ingericht. Daarnaast volgt uit (de laatste zin van) rechtsoverweging 3.11.2 en rechtsoverweging 3.11.3 dat de rechtbank met zoveel woorden de planvoorschriften in haar beoordeling heeft betrokken.

De middelonderdelen 1.8-1.11 en 1.20-1.23 klagen - samengevat - dat het oordeel van de rechtbank dat (de plantoelichting van) het bestemmingsplan voldoende concreet duidelijk maakt welke inrichting de gemeente op de percelen van [eiser] c.s. voorstaat, onbegrijpelijk althans onvoldoende is gemotiveerd. Ik betrek bij de bespreking van deze onderdelen tevens de onderdelen 1.5-1.7, 1.12-1.13 en 1.24, waarin naar de kern genomen wordt geklaagd dat de rechtbank heeft miskend dat de bestemming reeds is gerealiseerd, althans dat ten onrechte geen acht is geslagen op het volgens de planregels ook toegelaten gebruik als (privé)tuin, en dat de noodzaak tot onteigening ter uitvoering van het bestemmingsplan derhalve ontbreekt.

De klachten falen.

Voor zover het middel opkomt tegen het bestemmingsplan als zodanig kan het niet tot cassatie leiden nu de onteigeningsrechter zich dient te onthouden van toetsing van het bestemmingsplan16..

Met betrekking tot het perceel met bestemming "GP" heeft de rechtbank in rechtsoverweging 3.11.1 geoordeeld dat het bestemmingsplan uitsluitend in openbaar recreatief gebruik voorziet, hetgeen voldoende concreet is om de gestelde noodzaak voor onteigening aan te nemen. De rechtbank baseert dit oordeel op de in rechtsoverweging 3.10.3 geciteerde gedeelten uit de toelichting op het bestemmingsplan. Met betrekking tot het perceelsgedeelte dat de bestemming "GS" heeft, oordeelt de rechtbank in rechtsoverweging 3.11.3 dat voldoende concreet blijkt dat de gemeente op het met deze bestemming aangeduide gebied een openbaar stadspark met bijbehorende voorzieningen heeft willen realiseren. In deze oordelen ligt het oordeel van de rechtbank besloten dat de planregels het gebruik als privétuin niet toelaten.

Voormelde oordelen zijn ook niet onbegrijpelijk of onvoldoende gemotiveerd in het licht van de (ook in rechtsoverweging 3.10.3 gedeeltelijk weergegeven) toelichting op het bestemmingsplan17.. Op p. 33-34 van deze toelichting wordt onder "A. Het Jac. P. Thijsselint" het volgende vermeld:

Uit deze passage uit de toelichting op het bestemmingsplan volgt - zoals de rechtbank ook in rechtsoverweging 3.12.1 heeft geoordeeld - dat het "Jac.P. Thijsselint" een openbare functie heeft waarmee het niet kan bestaan uit privétuinen.

Voor zover de klachten zich richten tegen het oordeel van de rechtbank omtrent de specifieke bestemming "Parkmuur" kunnen zij reeds bij gebrek aan belang niet tot cassatie leiden, aangezien de rechtbank in rechtsoverweging 3.11.3 heeft geoordeeld, dat bovendien mogelijk blijft dat de Parkmuur binnen de daarvoor bedachte zone elders - en wel buiten het te onteigenen perceelsgedeelte - wordt aangelegd en dat voor die gevallen geldt dat dit perceelsgedeelte valt onder de algemene bestemming "GS".

De onderdelen 1.17 en 1.18 klagen dat de rechtbank op grond van de in artikel 4 lid 3 van de planregels opgenomen wijzigingsbevoegdheid van B & W niet kon nagaan of inderdaad vaststaat dat de onderliggende bestemmingen overeenkomstig de plankaart zullen worden uitgevoerd en derhalve de noodzaak tot onteigening ter uitvoering van het bestemmingsplan aanwezig is.

De klacht faalt. Artikel 4 lid 3 van de voorschriften, dat onderdeel uitmaakt van het bestemmingsplan, geeft burgemeester en wethouders de bevoegdheid om de doeleinden genoemd in lid 1 en de bouwvoorschriften genoemd in lid 2 te wijzigen ten behoeve van het toelaten van de in artikel 4 lid 3 onder a-d genoemde functies en bebouwing onder de aldaar genoemde voorwaarden. Dit laat de noodzaak tot onteigening ter uitvoering van het bestemmingsplan onverlet.

Middel II is gericht tegen het oordeel van de rechtbank in de rechtsoverwegingen 3.12-3.12.4 dat het beroep van [eiser] c.s. op zelfrealisatie geen doel treft en klaagt - samengevat - dat deze oordelen onjuist zijn dan wel onvoldoende begrijpelijk zijn gemotiveerd.

Het middel faalt.

Met betrekking tot het tijdstip waarop het beroep op zelfrealisatie in beginsel moet worden gedaan, heeft de Hoge Raad in zijn arrest van 9 februari 2000, LJN AA4852 (NJ 2000, 418) als volgt overwogen:

Uit dit arrest volgt dat het beroep op zelfrealisatie18. in beginsel reeds gedaan moet worden in de procedure voorafgaande aan het onteigeningsgeding. Uit het oordeel van de rechtbank in rechtsoverweging 3.12.1. laatste zin, 3.12.3. laatste zin en 3.12.4, de zin die begint met "Het beroep op zelfrealisatie" volgt dat [eiser] c.s. naar het oordeel van de rechtbank geen (voldoende concreet) beroep op zelfrealisatie heeft gedaan. In dit oordeel ligt dan logischerwijs ook het oordeel besloten dat [eiser] c.s. in de procedure voorafgaand aan het onteigeningsgeding geen (voldoende concreet) beroep op zelfrealisatie heeft gedaan.

Volgens het middel heeft [eiser] c.s. al in de administratieve onteigeningsprocedure aangegeven bereid en in staat te zijn het bestemmingsplan (zelf) te realiseren. Het middel voert in dat kader in de onderdelen 2.3 en 2.4 aan dat [eiseres 2] in 2007 al inzicht heeft gevraagd in de gemeentelijke organisatie in verband met het benaderen van de juiste personen ten behoeve van de zelfrealisatie, dat zij zich, naar bij de gemeente bekend was, sinds 2008 zelfs volledig heeft vrijgemaakt voor het "zelfrealisatietraject"19. en dat de wens tot zelfrealisatie naar voren is gebracht in de bedenkingen aan de Kroon van 15 augustus 200820..

Het middel voldoet op dit punt echter niet aan de eisen van art. 407 lid 2 Rv., aangezien het niet vermeldt waar deze stellingen in de stukken van het geding zijn te vinden en aldus niet verduidelijkt waarom het oordeel van de rechtbank onbegrijpelijk is of onvoldoende gemotiveerd.

Nu geen van de middelen tot cassatie kan leiden, dient het cassatieberoep te worden verworpen.

De conclusie strekt tot verwerping van het beroep.

De Procureur-Generaal bij de

Hoge Raad der Nederlanden

A-G