HR, 21-09-2012, nr. 12/01005

‘U vraagt of ik in beginsel bereid ben om een nominaal bedrag vrij te laten voor te betalen alimentatie. Daarop laat ik u weten dat er noch in de beslagvrije voet noch in het rapport vrij te laten bedrag (Vtlb) ruimte is voor een dergelijke vrijlating. Bij de berekening van alimentatie wordt namelijk uitgegaan van het inkomen dat vrijgelaten wordt en daaruit kan in het beginsel geen alimentatie worden voldaan.’

Wat er van het vorengenoemde ook zij, in artikel 1:400 lid 1 BW, welk artikel met ingang van maart 2009 is gewijzigd, is onder meer bepaald dat, indien een persoon verplicht is levensonderhoud te verstrekken aan twee of meer personen en zijn draagkracht onvoldoende is om dit volledig aan allen te verschaffen, zijn kinderen en stiefkinderen die de leeftijd van een en twintig jaren nog niet hebben bereikt voorrang hebben boven alle andere onderhoudsgerechtigden. Het betreft een aanscherping in de wet waarin kinderalimentatie prioriteit heeft verkregen boven andere onderhoudsbijdragen. Op grond van deze wetswijziging zijn ook de Tremanormen aangescherpt teneinde te bereiken dat een onderhoudsplichtige een groter deel van zijn draagkracht ter beschikking stelt aan de kinderen voor wie hij onderhoudsplichtig is. Gezien deze aanscherping moet aan een bijdrage ten behoeve van de verzorging en opvoeding van een minderjarig kind een hoge prioriteit worden toegekend.

Het hof is dan ook van oordeel dat een dergelijke bijdrage in beginsel dient te prevaleren boven de afdracht die in het kader van de Wet schuldsanering natuurlijke personen (WSNP) aan de boedel dient te worden verricht. Het hof constateert dat het rapport van de Werkgroep Rekenmethode van Recofa voor dit oordeel ook voldoende ruimte biedt nu in dat rapport is bepaald dat het vrij te laten bedrag vooralsnog wordt gecorrigeerd in verband met te betalen alimentatie indien geen nihilstelling kan worden verkregen. Van bijzondere omstandigheden die ertoe zouden moeten leiden dat in deze geen voorrang aan de bijdrage ten behoeve van de kinderen zou moeten worden gegeven is het hof niet gebleken.(…)’

(…) Dat uit de wet, in art. 1:400 lid 1 BW, voortvloeit dat onderhoudsverplichtingen jegens kinderen voorrang hebben boven andere alimentatieverplichtingen doet aan het vorenstaande niet af, nu dat voorschrift betrekking heeft op de vaststelling van de hoogte van die verplichtingen en enkel ziet op de rangorde van onderhoudsverplichtingen.’

De in art. 295 lid 3 F. aan de rechter-commissaris toegekende bevoegdheid het vrij te laten bedrag te verhogen is, zoals blijkt uit de in de vordering van de Procureur-Generaal onder 3.11 vermelde totstandkomingsgeschiedenis van dat voorschrift, niet bedoeld om de schuldenaar in staat te stellen al zijn niet in de schuldsanering betrokken financiële verplichtingen te voldoen, ook niet voor zover het daarbij gaat om alimentatieverplichtingen.(…)’

(…) Het hof is dan ook van oordeel dat een dergelijke bijdrage in beginsel dient te prevaleren boven de afdracht die in het kader van de Wet schuldsanering natuurlijke personen (WSNP) aan de boedel dient te worden verricht. Het hof constateert dat het rapport van de Werkgroep Rekenmethode van Recofa voor dit oordeel ook voldoende ruimte biedt nu in dat rapport is bepaald dat het vrij te laten bedrag vooralsnog wordt gecorrigeerd in verband met te betalen alimentatie indien geen nihilstelling kan worden verkregen. Van bijzondere omstandigheden die ertoe zouden moeten leiden dat in deze geen voorrang aan de bijdrage ten behoeve van de kinderen zou moeten worden gegeven is het hof niet gebleken. Uit de brief van mevrouw [bewindvoerder], de bewindvoerder van de man (hierna: de bewindvoerder) d.d. 29 augustus 2011, valt op te maken dat indien er in onderhavig geval een alimentatieveroordeling zal volgen, de rechter-commissaris bereid zal zijn om daarmee rekening te houden tot een bedrag van € 136,-- per maand per kind en er met terugwerkende kracht een herberekening zal kunnen plaatsvinden van het vrij te laten bedrag waarbij rekening wordt gehouden met deze alimentatieverplichting van de man.

Het voorgaande is naar het oordeel van het hof in lijn met het in de uitspraak van 14 november 2008 door de Hoge Raad geformuleerde uitgangspunt dat aangenomen moet worden dat een alimentatieplichtige op wie de schuldsaneringsregeling van toepassing is, niet over de draagkracht beschikt om een onderhoudsbijdrage te betalen, behoudens bijzondere omstandigheden, waaronder de omstandigheid dat het vrij te laten bedrag door de rechter-commissaris is verhoogd met de door de alimentatieplichtige te betalen alimentatie.

Gelet op het voorgaande is van een dergelijke bijzondere omstandigheid in onderhavige zaak sprake.

Een en ander dient er naar het oordeel van het hof toe te leiden dat de man aan zijn alimentatieplicht dient te worden gehouden, ook nu op hem de schuldsaneringsregeling van toepassing is. Het hof zal de bestreden beschikking dan ook gedeeltelijk vernietigen en opnieuw rechtdoende de man veroordelen tot een maandelijkse betaling aan de vrouw van € 136,-- per kind per maand ten behoeve van de kosten van verzorging en opvoeding van de kinderen per datum inschrijving van de echtscheidingsbeschikking (21 oktober 2010).

Voor het overige zal het hof de bestreden beschikking bekrachtigen.

Nu de schuldsaneringsregeling ook op de vrouw van toepassing is verklaard merkt het hof ten aanzien daarvan ten overvloede op dat, ingevolge artikel 295 lid 4 sub C juncto artikel 21 aanhef en sub 3 van de Faillissementswet, de gelden die aan de vrouw worden verstrekt ter voldoening aan een wettelijke onderhoudsplicht buiten de boedel vallen. Dit betekent dat de door de man verschuldigde kinderbijdragen niet door de vrouw hoeven te worden afgedragen aan de bewindvoerder. Die onderhoudsbijdragen kunnen derhalve ook in het kader van de schuldsaneringsregeling door de vrouw geheel worden besteed aan de kosten van de verzorging en opvoeding van de kinderen.’

Middel II klaagt, kort gezegd, dat onjuist, althans onbegrijpelijk is 's hofs oordeel dat het niet heeft aangenomen dat de schuldsaneringsregeling voortduurde tot drie jaar na 18 oktober 2004 en dat het gedurende die periode na 1 maart 2007 draagkracht bij de man aanwezig heeft geacht, nu daarvoor bepalend is niet zijn verdiencapaciteit, maar het op de voet van art. 295 lid 2 F. vrij te laten bedrag.

Uitgangspunt bij de beoordeling van deze klacht is dat de rechter bij de beoordeling van een verzoek van een alimentatieplichtige een vastgestelde uitkering tot levensonderhoud op grond van een wijziging van de omstandigheden op een lager bedrag of nihil vast te stellen, in aanmerking zal kunnen nemen dat ten aanzien van de alimentatieplichtige de schuldsaneringsregeling van toepassing is en veelal de in dat verband vastgestelde feiten tot uitgangspunt zal kunnen nemen (HR 25 januari 2002, nr. R01/061, NJ 2002, 314). In aanmerking genomen voorts dat de saniet gedurende de tijd waarin de schuldsaneringsregeling op hem van toepassing is, slechts kan beschikken over het op de voet van art. 295 lid 2 F. door de rechter-commissaris vastgestelde vrij te laten bedrag en dit bedrag, gelet op het daarbij van toepassing verklaarde art. 475d Rv., onder het bijstandsniveau is gelegen, tenzij de rechter-commissaris op de voet van art. 295 lid 3 anders heeft bepaald, moet worden aangenomen dat een saniet, behoudens bijzondere omstandigheden, niet over draagkracht beschikt om onderhoudsbijdragen te betalen. Dit kan anders zijn, indien het vrij te laten bedrag door de rechter-commissaris op een hoger bedrag is bepaald. Indien in een procedure tot wijziging van alimentatie een verweer daartoe aanleiding geeft, dan wel de rechter informatie daaromtrent wenst, zal de saniet kenbaar moeten maken of de rechter-commissaris het vrij te laten bedrag op een hoger bedrag heeft bepaald en, zo niet, of hij deze daarom heeft verzocht. Is dit laatste niet het geval, dan kan de rechter de beslissing aanhouden teneinde de saniet in de gelegenheid te stellen alsnog dat verzoek te doen.’

(…) Het hof constateert dat het rapport van de Werkgroep Rekenmethode van Recofa voor dit oordeel ook voldoende ruimte biedt nu in dat rapport is bepaald dat het vrij te laten bedrag vooralsnog wordt gecorrigeerd in verband met te betalen alimentatie indien geen nihilstelling kan worden verkregen. Van bijzondere omstandigheden die ertoe zouden moeten leiden dat in deze geen voorrang aan de bijdrage ten behoeve van de kinderen zou moeten worden gegeven is het hof niet gebleken. Uit de brief van mevrouw [bewindvoerder], de bewindvoerder van de man (hierna: de bewindvoerder) d.d. 29 augustus 2011, valt op te maken dat indien er in onderhavig geval een alimentatieveroordeling zal volgen, de rechter-commissaris bereid zal zijn om daarmee rekening te houden tot een bedrag van € 136,-- per maand per kind en er met terugwerkende kracht een herberekening zal kunnen plaatsvinden van het vrij te laten bedrag waarbij rekening wordt gehouden met deze alimentatieverplichting van de man.

Het voorgaande is naar het oordeel van het hof in lijn met het in de uitspraak van 14 november 2008 door de Hoge Raad geformuleerde uitgangspunt dat aangenomen moet worden dat een alimentatieplichtige op wie de schuldsaneringsregeling van toepassing is, niet over de draagkracht beschikt om een onderhoudsbijdrage te betalen, behoudens bijzondere omstandigheden, waaronder de omstandigheid dat het vrij te laten bedrag door de rechter-commissaris is verhoogd met de door de alimentatieplichtige te betalen alimentatie.’

Art. 295 lid 2F. bepaalt, kort gezegd, dat van het inkomen en van periodieke uitkeringen die de schuldenaar verkrijgt, slechts een bedrag — hierna: het vrij te laten bedrag — buiten de boedel gelaten wordt dat gelijk is aan de beslagvrije voet van art. 475d Rv., hetgeen neerkomt op 90% van de bijstandsnorm. Lid 3 kent de rechter-commissaris de bevoegdheid toe om op verzoek van de schuldenaar, de bewindvoerder dan wel ambtshalve het vrij te laten bedrag te verhogen met een door hem vast te stellen nominaal bedrag.

Naar blijkt uit de in de vordering van de Procureur-Generaal onder 3.1–3.6 vermelde gegevens, is in overleg tussen de Werkgroep Alimentatienormen van de Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak en het landelijk overleg van rechters-commissarissen in insolventies (Recofa) met ingang van 1 juli 2010 een nieuwe richtlijn tot stand gekomen — hierna: de richtlijn — neergelegd in paragraaf 4.7.2 van het Rapport alimentatienormen 2010 (‘Tremarapport’) van de genoemde werkgroep, waarnaar wordt verwezen in het Vtlb-rapport van juli 2010 van de Werkgroep rekenmethode vtlb van Recofa. De richtlijn luidt:

De richtlijn is blijkens het voorwoord van het rapport tot stand gebracht omdat de voordien bestaande, uit 2002 daterende richtlijn — die, kort gezegd, erop neerkwam dat aanbevolen werd het alimentatiebedrag voor de duur van de schuldsanering desverzocht op nihil te stellen — in bepaalde gevallen als onredelijk werd ervaren, in het bijzonder indien de schuldsanering is uitgesproken ten aanzien van (aanmerkelijke) schulden die zijn ontstaan na de scheiding of de vaststelling van de onderhoudsverplichting en het om kinderen gaat van ouder dan omstreeks vijftien jaar omdat die in de regel niet meer zullen profiteren van een als gevolg van de sanering toegenomen draagkracht van de desbetreffende ouder.

Daarbij heeft de werkgroep ook de in art. 1:400 lid 1 BW neergelegde voorrangsregel in aanmerking genomen.

De in art. 295 lid 3 F. aan de rechter-commissaris toegekende bevoegdheid het vrij te laten bedrag te verhogen is, zoals blijkt uit de in de vordering van de Procureur-Generaal onder 3.11 vermelde totstandkomingsgeschiedenis van dat voorschrift, niet bedoeld om de schuldenaar in staat te stellen al zijn niet in de schuldsanering betrokken financiële verplichtingen te voldoen, ook niet voor zover het daarbij gaat om alimentatieverplichtingen.

De bevoegdheid is een discretionaire, bij het gebruik waarvan de rechter-commissaris met de omstandigheden van het geval rekening kan houden. Met dat uitgangspunt is niet verenigbaar dat rechters-commissarissen stelselmatig en zonder acht te slaan op de omstandigheden van het geval, voor schuldenaren op wie onderhoudsverplichtingen jegens minderjarige kinderen rusten, het vrij te laten bedrag verhogen met het bedrag waarop de alimentatie laatstelijk is vastgesteld, zij het met het vermelde maximum van € 136,-- per maand en per kind.

Hoezeer het op zichzelf uit een oogpunt van de bevordering van rechtszekerheid ook wenselijk is dat rechters in onderling overleg regelingen of aanbevelingen tot stand brengen op gebieden waar de wet hun grote beoordelingsvrijheid geeft, de hier bedoelde richtlijn staat op gespannen voet met het wetsvoorschrift waaraan deze invulling wil geven. Met de richtlijn wordt de kinderalimentatievordering bovendien een feitelijke voorrangspositie ten opzichte van de (overige) in de schuldsanering betrokken vorderingen verleend.

Het bewerkstelligen daarvan gaat, mede gelet op art. 3:278 BW, de rechtsvormende taak van de rechter te buiten. Dat klemt temeer, nu, naar in de vordering van de Procureur-Generaal onder 3.14 is uiteengezet, de minister in 2010 naar aanleiding van een in de Tweede Kamer aangenomen motie een onderzoek in het vooruitzicht heeft gesteld naar de vraag of aan onderhoudsverplichtingen jegens minderjarigen een wettelijk voorrecht moet worden toegekend. Dat uit de wet, in art. 1:400 lid 1 BW, voortvloeit dat onderhoudsverplichtingen jegens kinderen voorrang hebben boven andere alimentatieverplichtingen doet aan het vorenstaande niet af, nu dat voorschrift betrekking heeft op de vaststelling van de hoogte van die verplichtingen en enkel ziet op de rangorde van onderhoudsverplichtingen.

Het vorenstaande brengt mee dat de rechter die tot taak heeft een onderhoudsbijdrage ten behoeve van een kind van een schuldenaar op wie de schuldsaneringsregeling van toepassing is, vast te stellen of te wijzigen, zich dient te richten naar hetgeen is overwogen in het hiervoor in 3.3 vermelde arrest van 2008 (rov. 3.3.2). Hij zal dus niet mogen vooruitlopen op een verhoging van het vrij te laten bedrag, in het bijzonder niet indien die verwachting stoelt op de richtlijn, nu die onverenigbaar is met de wet. Onderdeel 1 slaagt dan ook, nu het hof aansluiting heeft gezocht bij de meerbedoelde richtlijn en er op voorhand van is uitgegaan dat het vrij te laten bedrag was of zou worden verhoogd met de geldende alimentatiebedragen, zij het tot een maximum van € 136,--.’

De in art. 295 lid 3 F. aan de rechter-commissaris toegekende bevoegdheid het vrij te laten bedrag te verhogen is, zoals blijkt uit de in de vordering van de Procureur-Generaal onder 3.11 vermelde totstandkomingsgeschiedenis van dat voorschrift, niet bedoeld om de schuldenaar in staat te stellen al zijn niet in de schuldsanering betrokken financiële verplichtingen te voldoen, ook niet voor zover het daarbij gaat om alimentatieverplichtingen.’

‘(…) Het hof constateert dat het rapport van de Werkgroep Rekenmethode van Recofa voor dit oordeel ook voldoende ruimte biedt nu in dat rapport is bepaald dat het vrij te laten bedrag vooralsnog wordt gecorrigeerd in verband met te betalen alimentatie indien geen nihilstelling kan worden verkregen.(…)’

(…) Hoezeer het op zichzelf uit een oogpunt van de bevordering van rechtszekerheid ook wenselijk is dat rechters in onderling overleg regelingen of aanbevelingen tot stand brengen op gebieden waar de wet hun grote beoordelingsvrijheid geeft, de hier bedoelde richtlijn staat op gespannen voet met het wetsvoorschrift waaraan deze invulling wil geven. Met de richtlijn wordt de kinderalimentatievordering bovendien een feitelijke voorrangspositie ten opzichte van de (overige) in de schuldsanering betrokken vorderingen verleend.’