HR, 07-09-2010, nr. 08/03629

Het Gerechtshof Arnhem heeft verdachte op 22 mei 2007 voor 1: Mensenhandel door twee of meer verenigde personen, meermalen gepleegd, 2: Mensenhandel door twee of meer verenigde personen, meermalen gepleegd, 3: Een ander uit winstbejag behulpzaam zijn bij het zich verschaffen van toegang tot of het verblijven in Nederland (of enige staat welke gehouden is mede ten behoeve van Nederland grenscontrole uit te oefenen) en hem daartoe uit winstbejag gelegenheid, middelen en inlichtingen verschaffen, terwijl hij weet of ernstige redenen heeft te vermoeden dat de toegang of dat verblijf wederrechtelijk is, terwijl het feit wordt begaan door een persoon die daarvan een beroep of gewoonte maakt en het feit in vereniging wordt begaan door meerdere personen, meermalen gepleegd, 4: Opzettelijk een bij de belastingwet voorziene aangifte onjuist en onvolledig doen, terwijl het feit er toe strekt dat te weinig belasting wordt geheven, meermalen gepleegd, 5A en 5B: telkens: Opzettelijk een der in artikel 10 van de Coördinatiewet sociale verzekeringen bedoelde verplichtingen niet juist en niet volledig nakomen (artikel 18 (oud) van de Coördinatiewet Sociale Verzekeringen), meermalen gepleegd, 6: Handelen in strijd met artikel 26, eerste lid, van de Wet wapens en munitie, terwijl het feit is begaan met betrekking tot een vuurwapen van categorie III, en: Handelen in strijd met artikel 26, eerste lid, van de Wet wapens en munitie, terwijl het feit is begaan met betrekking tot munitie van categorie III, meermalen gepleegd, 7: Handelen in strijd met artikel 26, eerste lid, van de Wet wapens en munitie, en: Handelen in strijd met artikel 26, eerste lid, van de Wet wapens en munitie, terwijl het feit is begaan met betrekking tot munitie van categorie III, meermalen gepleegd, veroordeeld tot een gevangenisstraf voor de duur van drie jaren. Voorts heeft het hof de onttrekking aan het verkeer bevolen van de in het arrest genoemde voorwerpen.

Mr. H. van der Linden, advocaat te Culemborg, heeft cassatie ingesteld. Mr. R.F. Speijdel, advocaat te Enschede, heeft een schriftuur ingezonden, houdende zes middelen van cassatie.

Het eerste middel klaagt dat het hof ten onrechte heeft aangenomen dat de redelijke termijn niet is geschonden.

Het arrest bevat dienaangaande de volgende overwegingen:

Op 23 juni 2000 is de behandeling van de zaak tegen verdachte begonnen. Verdachte is niet verschenen. De officier van justitie vorderde aanhouding omdat het gerechtelijk vooronderzoek nog niet was voltooid. De rechtbank heeft verstek verleend en de zaak voor bepaalde tijd tot 28 juni 2000 aangehouden. Op 28 juni 2000 is verdachte verschenen. Het verstek is vervallen verklaard en omdat het gerechtelijk vooronderzoek nog niet was voltooid heeft de rechtbank de behandeling geschorst tot 15 september 2000. Klaarblijkelijk is tussendoor nog een zitting gepland, te weten op 15 augustus 2000, maar de rechtbank heeft de oproeping toen nietig verklaard. Op 15 september 2000 is de verdachte noch zijn raadsman, mr. R.F. Speijdel, verschenen. Het hof heeft het onderzoek ter terechtzitting opnieuw aangevangen en gehoor gegeven aan het schriftelijk verzoek van de advocaat om de zaak naar de rechter-commissaris te verwijzen voor het horen van getuigen. De rechtbank heeft vervolgens het onderzoek voor onbepaalde tijd geschorst. Op 18 januari 2002 is de verdachte noch zijn advocaat ter terechtzitting verschenen. De rechtbank heeft het onderzoek geschorst tot 29 maart 2002, daarmee het verzoek van de verdediging om aanhouding ter voorbereiding op de behandeling van de zaak honorerend. Op 29 maart 2002 is de verdachte noch zijn raadsman verschenen en heeft de rechtbank het onderzoek voor bepaalde tijd aangehouden, nu de advocaat om uitstel van de terechtzitting had verzocht. Op 11 juni 2002 is het onderzoek ter terechtzitting hervat. De officier van justitie deelde mede van oordeel te zijn dat de tenlastelegging op de voet van artikel 314a Sv diende te worden gewijzigd. Die nadere omschrijving van de tenlastelegging was al voor de zitting van 18 januari 2002 aan verdachte betekend. De advocaat van verdachte merkte op dat het om een verstekprocedure ging en dat de gewijzigde tenlastelegging alsnog aan verdachte moest worden betekend. Hij voegde daaraan toe dat dit een keuze was van zijn cliënten, die, nu op vrije voeten zijnde, heel wat minder haast met de procedure hebben. De rechtbank hield vervolgens de zaak aan tot 2 augustus 2002 om de gewijzigde tenlastelegging aan verdachte te betekenen. Ter terechtzitting van 2 augustus 2002 heeft de advocaat aangevoerd dat er nog enige stukken ontbraken in zijn dossier en dat alsnog een getuige zou moeten worden gehoord. Daarop heeft de rechtbank de behandeling geschorst tot 25 oktober 2002. Vervolgens heeft de rechtbank op 8 november 2002 vonnis gewezen.

Op het moment dat de rechtbank vonnis wees, was nog geen van de prostituees door de rechter-commissaris gehoord. Zij hadden op dat moment alleen nog verklaringen afgelegd tegenover de politie. Vervolgens heeft de rechter-commissaris geen van de Braziliaanse prostituees meer gehoord.

Tussen 25 maart 2000, de dag van de inverzekeringstelling van verdachte, en 8 november 2002, de dag waarop de rechtbank vonnis wees, zijn er ruim 2 jaren en 7 maanden verstreken. In die periode is het onderzoek ter terechtzitting zevenmaal aangehouden, merendeels op het verzoek van de verdediging. De overschrijding van de termijn van 2 jaren is daarom uitstekend verklaarbaar en noopt niet tot de conclusie dat de redelijke termijn in eerste aanleg is geschonden. Het oordeel van het hof over deze fase geeft geen blijk van een onjuiste rechtsopvatting en komt mij niet onbegrijpelijk voor. Ik betrek hierbij de mededeling van de advocaat van verdachte ter terechtzitting van 11 juni 2002, dat cliënten minder haast hebben met de zaak als zij op vrije voeten zijn. De strekking van de eis dat de behandeling van een strafzaak binnen een redelijke termijn moet geschieden is te voorkomen dat een verdachte langer dan redelijk is onder de dreiging van een (verdere) strafvervolging zou moeten leven. De verdachte in de onderhavige zaak heeft blijkens de mededeling van de advocaat, nadat hij in vrijheid was gesteld, geen bijzonder belang meer gehad bij een vlotte afwikkeling van de zaak.

Wat betreft de appèlfase heeft het hof gewezen op de tijd die de Braziliaanse autoriteiten nodig hadden voor de uitvoering van de rogatoire commissies, welke tijd niet voor rekening van de Nederlandse autoriteiten dient te komen. In beginsel is deze opvatting correct.2. Maar het hof heeft ook overwogen dat het hof op 10 november 2003 de zaak naar de rechter-commissaris heeft verwezen voor het horen van getuigen, waartoe de Braziliaanse autoriteiten eerst in september 2004 werden benaderd. Vervolgens is pas in mei 2006 uitvoering gegeven aan de rogatoire commissie, waarna op 30 oktober 2006 het proces-verbaal van de verhoren van de getuigen is gesloten. De tijd tussen september 2004 en mei 2006 kan niet aan de Nederlandse autoriteiten worden aangerekend. Het tijdsverloop tussen 10 november 2003 en september 2004 komt wel voor rekening van de Nederlandse autoriteiten, zij het dat wel daarbij in ogenschouw moet worden genomen dat ook met het voorbereiden van de rogatoire commissie enige tijd gemoeid zal zijn geweest. Ook de appointering van de zaak voor de zitting van 9 januari 2007 heeft voorbereiding gevergd, zij het dat ik het niet uitgesloten acht dat ook hier doortastender had kunnen worden opgetreden. Anderzijds heeft ook de vertaling van de resultaten van de rogatoire commissie tijd gevergd. De vertraging die is opgetreden na 9 januari 2007 komt voor rekening van de verdediging.

Het voorgaande voert mij tot de conclusie dat er in hoger beroep wel sprake is geweest van een schending van de redelijke termijn, anders dan het hof oordeelde. Maar deze schending beslaat volgens mij zeker minder dan 12 maanden.

Het tweede middel is gegrond, maar de vraag is of dat tot vernietiging behoort te leiden. Het hof heeft immers over de straftoemeting het volgende overwogen:

Met de laatste overwegingen vult het hof het eerder geuite voornemen in om er rekening mee te houden dat het in dit arrest uiteindelijk gaat over oude feiten, zij het dat het hof van oordeel is dat er slechts sprake is van een onwenselijk lang tijdsverloop en niet van een schending van de redelijke termijn.

Eerst in hoger beroep is een — in het ogen van het hof — onwenselijke vertraging opgetreden. Die vertraging heeft het hof in rekening gebracht. Het hof heeft uitgesproken dat met de behandeling in hoger beroep onwenselijk veel tijd gemoeid is geweest en dat heeft het hof in zijn straftoemeting verdisconteerd op een wijze die beantwoordt aan de eisen die de Hoge Raad stelt aan de beslissing tot strafvermindering in geval van een schending van de redelijke termijn.3. Daarom behoeft volgens mij het tweede middel niet tot cassatie te leiden. Materieel gezien is er geen verschil met de situatie dat het hof wel een schending van de redelijke termijn in de appelfase zou hebben aanvaard.

Het tweede middel klaagt — als ik het goed begrijp — over de schending van de redelijke termijn in de cassatiefase. Kennelijk is de bedoeling van de steller van het middel er op te wijzen dat na het instellen van het cassatieberoep het meer dan acht maanden heeft geduurd alvorens het dossier ter administratie van de Hoge Raad is ontvangen.

Inderdaad is de door de Hoge Raad op acht maanden gestelde inzendtermijn overschreden. Ik wijs er voorts op dat sinds het aantekenen van het cassatieberoep er inmiddels al meer dan twee jaren zijn verstreken, hetgeen eveneens een schending van de redelijke termijn betekent.

De Hoge Raad zal de opgelegde straf kunnen verminderen in een mate die hem gepast voorkomt.

Het derde middel klaagt dat het hof ten onrechte het OM niet niet-ontvankelijk heeft verklaard. Volgens de steller van het middel is het recht van verdachte op een eerlijk proces geschonden. In de eerste plaats is de verdediging niet in staat gesteld om getuigen die belastend verklaarden aan de tand te voelen. In de tweede plaats vraagt het middel aandacht voor het optreden van het politieteam zoals beschreven in de pleitnota's. Het middel doelt op de wijze van dossiervorming, van inrichting van het dossier, het tijdstip van verstrekking van het dossier aan de verdediging, het laten opmaken van processen-verbaal over omstandigheden die ontlastend zijn voor verdachte. In de derde plaats is er al op 24 maart 2000 grootschalig door de politie opgetreden terwijl de nieuwe regelgeving inzake prostitutie pas op 1 april 2000 geëffectueerd zal worden. Verdachte mocht erop vertrouwen dat hij tot 1 april 2000 niet door de politie zou worden aangesproken.

Het hof heeft terzake het volgende in zijn arrest opgenomen:

Van een afspraak met de rechter-commissaris en het OM om de verdediging in staat te stellen getuigen die een belastende verklaring zouden afleggen aansluitend te horen blijkt niets uit de stukken waarvan de Hoge Raad kennis neemt. Het hof heeft het bestaan van zo een afspraak of toezegging echter in het midden gelaten zodat in cassatie ervan kan worden uitgegaan dat er een afspraak is gemaakt om de verdediging bij komende verhoren van prostituees door de rechter-commissaris te betrekken.

Nu de steller van het middel nalaat aan te geven ten aanzien van welke getuigen de beweerde toezegging niet zou zijn nagekomen, ontbeert dit onderdeel de precisie die het de Hoge Raad mogelijk maakt naar de klacht een onderzoek te doen. Overigens is mij niet gebleken dat bijvoorbeeld de getuigen [getuige 11], [getuige 12], [getuige 13], [getuige 14], [getuige 15] en [getuige 16] na 29 maart 2000 nog in Nederland zijn gehoord hetzij door de politie hetzij door de rechter-commissaris, zodat de beweerde afspraak, zoals die volgens het hof zou hebben kunnen luiden, op hun verhoren niet van toepassing was.

Het tweede onderdeel moet het lot van het eerste delen. Ook onder B worden slechts algemeenheden gedebiteerd, zodat niet duidelijk is wat bedoeld wordt met de wijze van dossiervorming en van inrichting van het dossier. Hetzelfde geldt voor de rest van de onderwerpen die onder B zijn genoemd.

Onder C doet de steller van het middel een beroep op een verklaring van verbalisant [verbalisant 1] bij de rechter-commissaris, inhoudende dat aan verdachten schriftelijk is medegedeeld dat pas na 1 april 2000 zou worden opgetreden tegen overtredingen van de nieuwe Vreemdelingenwetgeving en dat uit die mededeling verdachte heeft opgemaakt dat hij nog tot die datum de tijd had om aanpassingen in te voeren. Dit argument wordt voor het eerst in cassatie aangevoerd ter onderbouwing van de stelling dat de verdachte geen eerlijk proces heeft gekregen. In de pleitnota van 8 mei 2007 heeft de advocaat op bladzijde 33 wel verwezen naar deze verklaring van verbalisant [verbalisant 1], maar dan in het kader van de stelling dat deze en andere verklaringen de strekking hadden dat er weinig tot niets aan de hand was in de bedrijven van verdachte. Nu wordt deze verklaring in een totaal ander licht gezet en worden eruit conclusies getrokken die in feitelijke aanleg niet zijn verdedigd. Of deze verklaring steun kan bieden aan het verweer dat het OM niet-ontvankelijk moet worden verklaard vanwege schendingen van het recht op een eerlijk proces vergt waarderingen van feitelijke aard waarvoor in cassatie geen plaats is.

Het middel faalt.

Het vierde middel klaagt dat het hof ten onrechte voor de bewezenverklaring van feit 1 gebruik heeft gemaakt van de verklaringen van [getuige 11] en [getuige 12], omdat de verklaringen voor het bewijs zijn gebruikt terwijl deze vrouwen wel belastend voor verdachte hebben verklaard en in strijd met een afspraak met de rechter-commissaris niet door de verdediging konden worden gehoord. Beide vrouwen zijn ook niet in Brazilië per rogatoire commissie gehoord. Voor de verklaring van [getuige 11] geldt bovendien dat deze slechts een bevestiging inhoudt van de kennelijk voorgelezen verklaring van [getuige 2]. De verklaring van [getuige 12] is het enige bewijsmiddel voor het bewijs van het misdrijf waarvan zij slachtoffer was.

Beide vrouwen zijn inderdaad niet door de verdediging ondervraagd kunnen worden, hoewel de advocaat van verdachte daartoe wel een verzoek heeft gedaan. Maar dat er sprake zou zijn geweest van schending van een afspraak moet worden betwijfeld, omdat niet blijkt dat beide vrouwen ook nog gehoord zijn nadat de beweerdelijke afspraak tot stand is gekomen.

De drie vrouwen, [getuige 2], [getuige 1] en [getuige 11] zijn samen naar Nederland gekomen en waren in Brazilië al vriendinnen. Het hof heeft kennelijk gemeend dat de wijze waarop hun verklaringen zijn opgenomen aan de betrouwbaarheid van de verklaringen geen afbreuk doet. Dat oordeel is niet onbegrijpelijk. De drie zijn in Nederland bij elkaar gebleven en hebben hun ervaringen gedeeld. De verklaringen van [getuige 11] en [getuige 1] zijn enkel bedoeld als ondersteuning van de verklaring van [getuige 2] en zo zijn zij ook geverbaliseerd.

Het hof heeft in zijn hiervoor aangehaalde overwegingen er blijk van gegeven het probleem te hebben onderkend dat voor een aantal zelfstandige onderdelen van feit 1 geldt dat de per onderdeel genoemde vrouwen niet door de verdediging ondervraagd zijn kunnen worden. Maar volgens het hof vinden de verklaringen van de afzonderlijke vrouwen voldoende steun in andere verklaringen, omdat er telkens ten aanzien van deze vrouwen sprake is van hetzelfde patroon. Het bewijs van feit 1, eerste gedachtestreepje, berust bovendien niet alleen op de verklaringen van de daar genoemde vrouwen, maar ook op de verklaringen van [betrokkene 1] (bewijsmiddel 4 op bladzijde 5 van de aanvulling) en [betrokkene 2] (bewijsmiddel 5 op bladzijde 6 van de aanvulling).

De klacht dat de verklaring van [getuige 12] het enige bewijsmiddel is dat betrekking heeft op het misdrijf waarin zij figureert mist feitelijke grondslag omdat het hof op de bladzijden 1 en 2 van de aanvulling nog andere bewijsmiddelen heeft opgenomen die betrekking hebben op het bewezenverklaarde feit 1.

Het middel faalt.

Het vijfde middel klaagt dat de bewijsconstructie voor feit 1 ondeugdelijk is omdat voor het bewijs van de feiten na het tweede, derde, vierde en achtste gedachtestreepje slechts de verklaringen van de onderscheiden vrouwen zijn gebezigd.

Dit middel ontbeert feitelijke grondslag omdat het hof, zoals ik zojuist schreef, voor het bewijs van feit 1 nog meer bewijsmiddelen heeft ingezet dan die afzonderlijke verklaringen alleen.

Het zesde middel klaagt over de verwerping van het verweer dat feit 2 in de tenlastelegging onvoldoende feitelijk is omschreven. De motivering van de verwerping zou innerlijk tegenstrijdig zijn.

Als feit 2 is tenlastegelegd dat:

Het hof heeft het verweer als volgt verwoord en verworpen:

Het middel betoogt dat aldus het hof een innerlijk tegenstrijdige redenering heeft gevolgd. Enerzijds heeft het hof immers overwogen dat de tenlastelegging op voldoende duidelijke wijze beschrijft welke vrouwen bij dit strafbaar feit betrokken zouden zijn, terwijl het anderzijds bezwaarlijk is om de persoonsgegevens van de betrokken vrouwen in de tenlastelegging te noemen omdat het gaat om een groot aantal.

De omschrijving van feit 2 betreft het overbrengen van Braziliaanse prostituees van Nederland naar Duitsland, van Nederland naar Spanje en van Duitsland naar Nederland. De periodes waarin deze feiten zijn gesitueerd zijn voldoende afgebakend. Het hof heeft in zijn overwegingen tot uitdrukking gebracht dat het telkens ging om Braziliaanse vrouwen. Daarom is voldoende duidelijk op welke vrouwen het hof het oog heeft gehad en kan bij juiste lezing van de overwegingen niet van een innerlijke tegenstrijdigheid worden gesproken. Op de bladzijden 3 en 4 van het proces-verbaal van het onderzoek ter terechtzitting in hoger beroep van 8 mei 2007 heeft verdachte uitgebreid verklaard over de verplaatsingen van de prostituees naar de verschillende landen. Daaruit is het hof voldoende duidelijk kunnen worden dat verdachte de beschuldiging begreep.

Het middel faalt.

Het tweede middel is terecht voorgesteld, hetgeen zal dienen te leiden tot een vermindering van de opgelegde straf. De overige middelen falen en kunnen naar mijn oordeel met de aan artikel 81 RO ontleende motivering worden verworpen. Ambtshalve heb ik geen grond aangetroffen die tot vernietiging aanleiding behoort te geven.

Deze conclusie strekt ertoe dat de Hoge Raad de opgelegde straf zal verminderen en het beroep voor het overige zal verwerpen.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden