170 Andere effecten van de English rule

In het voorgaande is de theoretische (en praktische) invloed van de English rule op het procedeer- en schikkingsgedrag van partijen besproken. De invloed reikt evenwel verder.

Een in de literatuur beschreven direct effect van de English rule is dat het leidt tot zowel hogere kosten bij de rechterlijke macht als bij partijen zelf. Onder de English rule dienen rechters meer tijd te besteden aan de beslissing over de proceskosten dan in systemen waarbij elke partij de eigen kosten draagt of waar de proceskostenvergoeding gefixeerd is. Dat geeft ruimte voor (en aanleiding tot) debat tussen partijen over de vraag welke kostenposten voor welk bedrag vergoed moeten worden.1 De kosten die gemoeid zijn met (de voorbereiding voor) het debat over de kosten maken bovendien deel uit van de eventuele vergoeding. In Engeland heeft men werkelijk last van satellite litigation over kosten, die als een zelfstandige kostenverhogende factor in de civiele procedure worden beschouwd.‘

Een positief effect dat aan de English rule wordt toegeschreven is dat de kwaliteit van de uitkomsten beter zou zijn dan onder de American rule.2 Daarvoor worden in de literatuur verschillende redenen aangedragen. In de eerste plaats wordt gewezen op het feit dat kansloze zaken onder de English rule worden weggefilterd, en partijen meer in het algemeen worden gestimuleerd om de rechtspositie en de slagingskans van vorderingen c.q. verweren beter te onderzoeken.3 Dit zijn echter effecten die ook worden toegeschreven aan regelgeving op basis waarvan een partiële proceskostenveroordeling kan worden uitgesproken.4 Voorts zou de English rule een positieve invloed hebben op het ex ante gedrag van potentiële overtreders van materiële rechtsnormen. Van het vooruitzicht van een volledige proceskostenveroordeling in een eventuele procedure zouden prikkels uitgaan om de rechtsnorm niet te overtreden.5 Dit positieve effect wordt sterk gerelativeerd wanneer men zich realiseert dat de ‘overtreder’ in een procedure niet noodzakelijk de partij is die verliest (en de benadeelde de partij die wint).6 Bovendien geldt dat lang niet alle civiele procedures geschillen over normschending betreffen, terwijl in geschillen waarin een partij is aangesproken op een beweerdelijke normschending vaak de vraag centraal staat óf in casu de norm is geschonden.7

In systemen die de English rule huldigen leidt dit tot de fundamentele vraag, in hoeverre het gerechtvaardigd is dat de verliezende partij in een zaak waarin strikt genomen geen sprake is van goed of fout, materieel gelijk of ongelijk, toch wordt ‘bestraft’ met een volledige proceskostenveroordeling.8 Is het juist dat in een geschil dat te goeder trouw wordt voorgelegd aan de rechter de partij die uiteindelijk (om wat voor reden ook) aan het kortste eind trekt, de volledige kosten van de wederpartij moet betalen?9 In deze context kan men zich ook afvragen in hoeverre het redelijk is dat de kosten voor een onjuiste rechterlijke beslissing voor rekening van één van de partijen komen.10

Deze principiële overpeinzingen brengen mij bij de theoretische invloed van de English rule op de rechtsontwikkeling in het algemeen. Zoals aan de orde is gekomen kunnen regels die bedoeld zijn om zwakke zaken ontmoedigen, evenzeer zaken ontmoedigen die vanuit feitelijk en juridisch oogpunt interessant zijn, maar waarvan de uitkomst te onzeker is om een hoge proceskostenveroordeling te riskeren. Onder vigeur van (varianten van) de English rule zullen ‘innovatieve’ en vernieuwende argumenten, die kunnen breken met traditionele precedenten en uitgangspunten, de rechter niet snel meer bereiken.11 Hetzelfde gaat op voor geschillen waarin vragen rijzen over de toepassing of uitleg van het (EU-)recht, terwijl een rechterlijke beslissing in dergelijke zaken kan bijdragen aan de rechtsontwikkeling.12

In de literatuur is wel betoogd dat de hier beschreven fundamentele bezwaren tegen volledige proceskostenveroordeling de matiging van de proceskosten aan de hand van tarieven, costs caps of benchmarks rechtvaardigen. In nr. 173 en in het volgende hoofdstuk worden deze gedachten nader uitgewerkt.