HR, 03-09-2010, nr. 09/03637

Wat de omvang van de bijdrage betreft, heeft de man vastgesteld dat de vrouw haar behoeft op € 10.000 bruto per maand heeft gesteld zonder daaraan een behoefteberekening ten grondslag te leggen. De man heeft deze behoefte betwist.

De advocaat van de man heeft bij brief van 4 september 2008 met het oog op de mondelinge behandeling op 16 september 2008 een aantal financiële bescheiden in het geding gebracht, voorzien van een toelichting van de accountant van de man, BDO CampsObers.

Niettegenstaande een daartoe strekkend verzoek van de Rechtbank11. heeft de vrouw noch voorafgaand aan de zitting noch tijdens de zitting een behoefteberekening (met onderliggende bescheiden) overgelegd.

De zaak is ten overstaan van de Rechtbank op 16 september 2008 behandeld. De advocaat van de vrouw heeft bij die gelegenheid medegedeeld dat zijn cliënte geestelijk niet in staat is een behoefteberekening te maken.

De Rechtbank heeft het verzoek van de vrouw tot vaststelling van een bijdrage in haar levensonderhoud bij beschikking van 15 oktober 2008 als onvoldoende onderbouwd afgewezen.

De vrouw heeft hoger beroep ingesteld tegen (onder meer12.) de afwijzing van haar verzoek (grief 1). In het petitum van haar verzoekschrift in hoger beroep verzoekt de vrouw het Hof om een bijdrage in haar levensonderhoud vast te stellen van € 11.000,= bruto, althans € 10.000,= bruto per maand, althans een bedrag als het Hof in goede justitie vermeent te bepalen. De vrouw heeft daartoe eerst in par. 8 van haar verzoekschrift in hoger beroep betoogd dat ‘de behoefte van de vrouw (…) volgens de ‘hofformule’ dient te worden bepaald.’ en deze vervolgens (aan de hand van de inkomensgegevens van de man) berekend op een bedrag van € 12.000 netto per maand, zijnde € 20.000,= bruto per maand, waarna de vrouw een behoefteberekening heeft overgelegd (bijlage 8) waaruit een behoefte resulteert van € 11.000 bruto per maand. Uit deze berekening blijkt naar de vrouw stelt dat zij ‘feitelijk ruim € 11.000 bruto aan behoefte heeft’ (onderstreping toegevoegd, JvDB). De kostenposten uit de behoefteberekening zijn naar de stelling van de vrouw (par. 9 van het verzoekschrift in hoger beroep) gebaseerd op het uitgavenpatroon ten tijde van het huwelijk.

Tegenover de stellingen van de man over de opleiding en de eigen verdiencapaciteit van de vrouw, heeft de vrouw betoogd dat de spirituele psychotherapie eerder een uit de hand gelopen hobby is dan een inkomensbron (par. 10), dat er geen sprake was van een lopende praktijk, maar van een startende onderneming, terwijl voor de aangeboden dienst slechts een klein publiek belangstelling heeft (par. 13) zodat het onaannemelijk is dat de vrouw op korte of lange termijn uit de praktijk een inkomen kan genereren (par. 14) en dat de geldigheid van de registratie bij de beroepsvereniging als begeleider is verlopen doordat de vrouw gedurende twee jaar geen praktijk heeft uitgeoefend (par. 10). De vrouw concludeert dat haar verdiencapaciteit, mede gelet op haar leeftijd (48 jaar), op nihil dient te worden gesteld. Naar aanleiding van het verzoek van de man in eerste aanleg om limitering van de alimentatie tot een periode van 5 jaar heeft de vrouw nog betoogd dat 12 jaar alimentatieduur het uitgangspunt is en dat, gelet op haar leeftijd, achterstand op de arbeidsmarkt, traditionele rolverdeling, haar geestelijke toestand en het ontbreken van uitzicht op een florerende zijnspraktijk, niet van haar kan worden verwacht dat zij binnen 5 jaar een zodanig inkomen zal hebben dat zij daarmee haar behoefte kan bevredigen (par. 22 t/m 24).

De man heeft een verweerschrift in hoger beroep ingediend. Inzake de alimentatie heeft de man op de volgende punten verweer gevoerd.

De man heeft gemotiveerd (onder meer onder verwijzing naar HR 19 december 2003, LJN: AM 237913.) betwist dat de behoefte van de vrouw kan worden bepaald door deze (zonder meer) te stellen op 60% van het netto gezinsinkomen tijdens het huwelijk (aangeduid door partijen als de ‘hofformule’): de behoefte dient naar de man in zijn verweerschrift stelt te worden bepaald aan de hand van de inkomsten én uitgaven tijdens het huwelijk14..

Daarnaast heeft de man het door de vrouw opgestelde behoefteoverzicht postgewijs betwist15..

Voorts heeft de man betoogd dat de vrouw over eigen verdiencapaciteit beschikt en dat als de vrouw de geldigheid van haar registratie (nota bene ná het verbreken van de samenwoning en in zicht van de echtscheiding) heeft laten verlopen dit — nog daargelaten dat onduidelijk is of dit nadelige gevolgen heeft voor de verdiencapaciteit van de vrouw — voor rekening en risico van de vrouw dient te blijven en niet ten nadele van de man kan worden gebracht16.. In dit verband heeft de man tevens betwist dat er sprake zou zijn van een jarenlange traditionele rollenverdeling, waarbij hij nogmaals de korte duur van de huwelijkse samenwoning en het huwelijk heeft benadrukt en de kinderloosheid van het huwelijk. De man heeft daaraan de conclusie verbonden dat de vrouw de mogelijkheid heeft om in haar eigen levensonderhoud te voorzien en dat zij daartoe ook — zo al niet direct, dan toch op (korte) termijn — gehouden is17..

Wat betreft de tijdsduur, heeft de man betwist dat de vrouw voldoende aannemelijk heeft gemaakt dat zij na een periode van 5 jaar niet in staat zal zijn in haar eigen levensonderhoud te voorzien. De man heeft daarbij ook gewezen op de innerlijke tegenstrijdigheden in het betoog van die vrouw, die immers wel aanspraak maakt op het voortgezet gebruik van de woning met als doel het hebben van praktijkruimte, terwijl in de behoefteberekening ook werkelijke verwervingskosten zijn opgevoerd, kennelijk met het oog op het gaan verrichten van werkzaamheden18.. De man heeft verder nog de mogelijkheid geopperd van een afbouwregeling van de alimentatie, dit om de vrouw de nodige prikkels te geven in haar eigen levensonderhoud te voorzien19..

Met het oog op de mondelinge behandeling heeft de advocaat van de man bij brief van 12 maart 2009 nog stukken in het geding gebracht20..

Op 25 maart 2009 heeft de mondelinge behandeling bij het Hof plaatsgevonden. Beide advocaten hebben zich daarbij bediend van pleitnotities.

Op 9 juni 2009 heeft het Hof een beschikking gegeven. Het heeft daarin de door de man aan de vrouw te betalen alimentatie vastgesteld op een bedrag van € 5685,= en het verzoek van de man om deze bijdrage in het levensonderhoud te limiteren in tijd afgewezen. Tegen die beslissingen richt zich het cassatieberoep.

Het Hof overweegt in rov. 4.4 van zijn beschikking van 9 juni 2009 dat bij het bepalen van de behoefte van een onderhoudsgerechtigde als uitgangspunt geldt dat de huwelijksgerelateerde behoefte wordt bepaald aan de hand van het netto besteedbaar gezinsinkomen van de echtgenoten op het moment dat zij uiteen gingen, en dat het Hof de behoefte van de vrouw, nu de man een groot aantal posten uit het behoeftelijstje van de vrouw heeft betwist, op 60% van het gezinsinkomen zal vaststellen. De berekening die het Hof daarna in rov. 4.5 t/m 4.7 uitvoert, resulteert vervolgens in een huwelijksgerelateerde behoefte ter grootte van een bedrag van € 17.466,= netto per maand. Dit oordeel geeft, om redenen als hierna nader uiteengezet en toegelicht, blijk van een onjuiste rechtsopvatting, onder meer omtrent de maatstaf ter bepaling van de (huwelijksgerelateerde) behoefte, althans is het oordeel van het Hof niet voorzien van een toereikende motivering.

In rov. 4.4 overweegt het Hof dat bij het bepalen van de behoefte van een onderhoudsgerechtigde ais uitgangspunt (cursivering toegevoegd, JvDB) geldt dat de huwelijksgerelateerde behoefte wordt bepaald aan de hand van het netto besteedbaar gezinsinkomen van de echtgenoten op het moment dat zij uiteen gingen. Dat oordeel geeft blijk van een onjuiste rechtsopvatting. Er bestaat geen ongeschreven regel, inhoudend dat een behoeftige vrouw steeds aanspraak kan maken op een uitkering tot levensonderhoud ter grootte van (ongeveer) een derde van het inkomen van de man, aldus HR 25 november 1977, NJ 1978, 359. Deze al wat oudere uitspraak van Uw Raad heeft nog steeds gelding en is nog eens bevestigd (en voorts nader geconcretiseerd) door het arrest van 19 december 2003 (NJ 2004, 140). In laatstgenoemd arrest oordeelde Uw Raad dat de rechter bij het bepalen van ‘de mede aan de welstand gerelateerde behoefte rekening (moet) houden met alle relevante omstandigheden21..’ Welke die relevante omstandigheden zijn heeft Uw Raad als volgt nader geduid:

Uit de betreffende rechtsoverweging volgt dat de behoefte in twee stappen wordt vastgesteld:

Die welstand van partijen tijdens het huwelijk vormt dus slechts een eerste stap bij de behoeftebepaling en is niet, althans zonder meer, beslissend voor de bepaling van de behoefte. Aldus ook Asser-de Boer (2006), nr. 622 die er op wijst dat de rechter niet kan volstaan met een onderzoek naar de welstand in het verleden, maar ook rekening zal moeten houden met de (door het verbreken van de samenwoning gewijzigde) actuele situatie waarin partijen verkeren. Kennelijk met het oog daarop, aldus Asser-de Boer, heeft de Hoge Raad aan de passage over de relevantie van inkomsten en uitgaven tijdens het huwelijk toegevoegd dat de behoefte zo veel mogelijk aan de hand van concrete gegevens betreffende de reële of de met een zekere mate van waarschijnlijkheid te verwachten kosten van levensonderhoud door de rechter moet worden bepaald. Door uitsluitend de inkomsten van partijen tijdens het huwelijk als uitgangspunt te nemen voor de bepaling van de behoefte heeft het Hof deze door Uw Raad geformuleerde regel miskend en daarmee blijk heeft gegeven van een onjuiste rechtsopvatting.

Indien het Hof het door Uw Raad geformuleerde criterium wel tot uitgangspunt heeft genomen en dus niet heeft geoordeeld dat in alle gevallen uitsluitend de inkomsten van partijen tijdens het huwelijk als uitgangspunt moeten worden genomen voor de bepaling van de behoefte, maar zou hebben geoordeeld dat daarvoor in dit geval wel aanleiding bestaat om reden dat de man het behoefteoverzicht van de vrouw heeft betwist, is dat oordeel allereerst rechtens onjuist. De genuanceerde maatstaf dat de (huwelijksgerelateerde) behoefte van een alimentatiegerechtigde mede wordt bepaald aan de hand van de inkomsten en uitgaven tijdens het huwelijk én aan de hand van concrete gegevens inzake de reële (gemaakte of te maken) kosten, wordt niet terzijde gesteld door het enkele feit dat de door de vrouw opgevoerde kosten door de alimentatieplichtige worden betwist. Voor een dergelijke opvatting is geen steun te vinden in het recht.

Indien het Hof zijn oordeel niet heeft gebaseerd op een (gedeeltelijke) terzijdestelling van de genuanceerde maatstaf uit HR 19 december 2003, NJ 2004, 140, maar heeft geoordeeld dat de omstandigheden van dit geval maken dat de inkomsten tijdens het huwelijk als doorslaggevend moeten worden beschouwd voor de bepaling van de huwelijksgerelateerde behoefte van de vrouw en dus geen gewicht moet worden toegekend aan de concrete gegevens omtrent de door de vrouw te maken kosten, is dat oordeel onbegrijpelijk te noemen, aangezien 's Hofs redengeving zijn oordeel niet kan dragen. Indien het Hof de betwisting door de man van een of meer posten in het behoefteoverzicht van de vrouw onvoldoende achtte, had het Hof dit kunnen (en, gelet op de instructie uit HR 19 december 2003, NJ 2004, 140 aan de alimentatierechter om de behoefte zo veel mogelijk aan de hand van concrete gegevens betreffende de te maken kosten vast te stellen: moeten) vaststellen, om daarna de door de vrouw opgestelde kostenoverzichten tot uitgangspunt te nemen. Indien het Hof de betwisting (van een of meer bepaalde posten) daarentegen voldoende achtte, had dit hooguit kunnen leiden tot een bijstelling naar beneden van de door de vrouw berekende feitelijke behoefte en dus niet tot een volledige terzijdestelling daarvan ten gunste van de (veel hogere) behoeftebepaling aan de hand van de zogenaamde ‘hofformule’.

N.B. Het oordeel van het Hof en de daarvoor gegeven motivering is temeer onbegrijpelijk, nu in de benadering van het Hof de betwisting door de man van een (door de vrouw gestelde concrete) behoefte van € 11.000,= bruto per maand ertoe leidt dat de huwelijksgerelateerde behoefte dan op het veel hogere bedrag van € 17.466,= netto per maand wordt vastgesteld, terwijl (kennelijk) als de man de door de vrouw gestelde (concrete) behoefte niet zou hebben betwist die behoefte zou zijn vastgesteld op het (veel lagere) bedrag van € 11.000 bruto per maand. Niet betwisten door de alimentatieplichtige van het door de wederpartij opgestelde behoefteoverzicht wordt aldus dus beloond, en wel betwisten gestraft!

Indien het Hof zijn oordeel niet alleen op de betwisting door de man van het kostenoverzicht heeft gebaseerd, maar daaraan nog andere overwegingen ten grondslag heeft gelegd, geldt dat het Hof dan geen inzicht heeft verschaft in welke dat dan zijn, zodat het oordeel niet voldoende is gemotiveerd.

De vrouw heeft haar feitelijke behoefte becijferd op een bedrag van € 11.000,= bruto per maand. Zij heeft daarbij uitdrukkelijk aangegeven dat zij de kostenposten en de hoogte daarvan heeft gebaseerd op het uitgavenpatroon tijdens het huwelijk en dus heeft gerelateerd aan de welstand tijdens het huwelijk22.. De feitelijke grondslag van haar verzoek tot vaststelling van een bijdrage in haar levensonderhoud van € 11.000,= is aldus gebaseerd op en beperkt tot een huwelijksgerelateerde behoefte ter grootte van hetzelfde bedrag. Indien het Hof zijn oordeel daarop zou hebben gebaseerd dat de feitelijke huwelijksgerelateerde behoefte (veel) hoger is dan de behoefte zoals de vrouw die zelf heeft becijferd aan de hand van het kostenoverzicht, dan heeft het Hof de feitelijke grondslag van het verzoek aangevuld hetgeen op grond van art. 24 Rv verboden is.

De man heeft verzocht om de duur van zijn verplichting tot levensonderhoud te beperken tot maximaal vijf, dan wel zes jaren. In rov. 4.11 overweegt het Hof daaromtrent dat het Hof, onder verwijzing naar hetgeen het Hof in rov. 4.5 heeft overwogen (die rechtsoverweging ziet op de berekening van de hoogte van het netto gezinsinkomen tijdens het huwelijk, toevoeging JvDB), van oordeel is dat thans niet valt te overzien op welke termijn en in welke mate de vrouw in staat zal zijn om in haar eigen levensonderhoud te voorzien. Het Hof voegt daaraan toe dat, waar een eenmaal door de rechter vastgestelde termijn niet meer kan worden gewijzigd op grond van een wijziging van omstandigheden, voor de man een verzwaarde stelplicht geldt en dat hij daaraan niet heeft voldaan, zodat er thans geen aanleiding bestaat om zijn verplichting tot levensonderhoud op grond van art. 1:157 lid 3 BW jegens de vrouw in duur te beperken.

Waar het oordeel van het Hof — dit volgt al uit de aard van het oordeel zelf, maar blijkt ook nog eens expliciet uit de verwijzing naar rov. 4.5 inzake de hoogte van het gezinsinkomen tijdens het huwelijk — (mede) gebaseerd is op de omvang van de door het Hof in aanmerking genomen behoefte, zal bij gegrondbevinding van het eerste middelonderdeel in de verwijzingsprocedure de vraag naar de limitering opnieuw aan de orde komen. In die zin vitieert het hiervoor gestelde ook de afwijzing door het Hof van het limiteringsverzoek.

Zie HR 4 december 1998, NJ 1999, 675; m.nt. JBMV, rov. 3.6.

Ook los daarvan kan het oordeel van het Hof inzake de afwijzing van het limiteringsverzoek, naar de man meent, niet in stand kan blijven, omdat dit oordeel blijk geeft van een onjuiste rechtsopvatting, dan wel niet naar behoren is gemotiveerd. Deze klacht zal hierna nader worden uitgewerkt en toegelicht.

‘Limitering’ kan worden omschreven als het geval waarin een alimentatie die overigens aan de hand van de behoefte en draagkracht van de betrokkenen gerechtvaardigd zou zijn, na verloop van een zekere tijd wordt verminderd of beëindigd (of eerst verminderd en dan beëindigd), (mede) op grond van andere als relevant beoordeelde omstandigheden dan de werkelijke draagkracht en behoefte van de partijen23.. Limitering met toepassing van art 1:157 lid 3 e.v. BW kan (mede) op grond van niet-financiële omstandigheden plaatsvinden24., hetgeen bij de beoordeling van een limiteringsverzoek en de beantwoording van de vraag of een alimentatieplichtige aan zijn (verzwaarde) stelplicht heeft voldaan door de alimentatierechter dus tot uitgangspunt dient te worden genomen. Bij dergelijke niet-financiële factoren kan bijvoorbeeld worden gedacht aan: de leeftijd van partijen toen zij huwden en/of uiteengingen, de duur van het huwelijk, de tijdsduur waarover al alimentatie is betaald, de mate waarin de alimentatiegerechtigde de mogelijkheden om in het eigen levensonderhoud te voorzien zelf heeft beperkt25., maar ook de omstandigheid dat als gevolg van het huwelijk de eigen verdiencapaciteit (in het geheel) niet is aangetast.

N.B. Dat Uw Raad in HR februari 2001, NJ 2001, 216 (m.nt. prof. mr. S.F.M. Wortmann) oordeelde dat voor de opvatting dat voor een onderhoudsplicht slechts dan plaats is wanneer door de feitelijke inrichting van het huwelijk de verdiencapaciteit van de onderhoudsgerechtigde is verminderd, geen steun te vinden is in het recht, laat onverlet dat deze omstandigheid wél (mede), eventueel in samenhang met andere factoren, kan leiden tot het oordeel dat limitering in de tijd is aangewezen.

Indien het Hof dit heeft miskend, geeft zijn oordeel van een blijk van een onjuiste rechtsopvatting.

Indien het Hof het vorenstaande niet heeft miskend, is zijn oordeel dat de man niet aan zijn (verzwaarde) stelplicht heeft voldaan, in het licht van de inhoud van de gedingstukken, niettemin rechtens onjuist dan wel onvoldoende begrijpelijk gemotiveerd. De man verwijst naar het hiervoor achter 0.1 (leeftijd partijen), 0.7 (inzake de duur van het huwelijk en eigen verdiencapaciteit) en achter 14 (meer in het bijzonder de 3^e en 4^e alinea) gestelde met het verzoek zulks hier als herhaald en ingelast te beschouwen. Gelet op deze uitvoerige onderbouwing, is 's Hofs oordeel dat de man niet aan zijn stelplicht inzake het limiteringsverzoek heeft voldaan (en het daarop voortbouwende oordeel dat het verzoek om die reden dient te worden afgewezen) ofwel rechtens onjuist (omdat het Hof dan bij de toets of aan de stelplicht is voldaan een strenge maatstaf heeft aangelegd), ofwel onbegrijpelijk.