Hof Arnhem, 11-07-2008, nr. 21-001943-07

(telkens) besprekingen te houden en/of afspraken/plannen te maken met die [medeverdachte 1] en/of [medeverdachte 3] en/of [medeverdachte 2] over het om het leven brengen/vermoorden van die [slachtoffer], althans (telkens) haar woning ter beschikking te stellen aan die [medeverdachte 1] en/of [medeverdachte 3] en/of die [medeverdachte 2] in verband met het bespreken van zijn/hun plan(nen) om die [slachtoffer] om het leven te brengen en/of

op verzoek van die [medeverdachte 1] en/of die [medeverdachte 2] en/of [medeverdachte 3] in verband met het zoeken naar de (meest geschikte) dumpplek voor het stoffelijk overschot van die [slachtoffer] een kaart van de Biesbosch te pakken en/of (mee) te kijken naar de plaats waar het lichaam van die [slachtoffer] (het beste) kon worden gedumpt en/of

de ketting(en), waarmee het lichaam/stoffelijk overschot van die [slachtoffer] verzwaard was/zou worden in de schuur behorende bij haar en/of [medeverdachte 2] woning te bewaren en/of op te slaan, althans te dulden dat de ketting(en), waarmee het lichaam/stoffelijk overschot van [slachtoffer] verzwaard was/zou worden, werden opgeslagen in de schuur behorende bij haar en/of [medeverdachte 2] woning en/of

de (speciaal aangeschafte) telefoons voorafgaande aan de moord te programmeren zodat [medeverdachte 2] en/of [medeverdachte 1] en/of [medeverdachte 3] op de avond van 26 mei 2004 telefonisch contact konden onderhouden en/of

op woensdagavond 26 mei 2004 (telkens) telefonisch contact(en) te onderhouden met [medeverdachte 3] en/of die [medeverdachte 3] op de hoogte te houden van en/of te informeren over de komst van die [medeverdachte 2] bij die [medeverdachte 3] (op de afgesproken plek) en/of

voorafgaande aan het plegen van de moord op die [slachtoffer] afspraken te maken met die [medeverdachte 1] en/of [medeverdachte 2] en/of [medeverdachte 3] over een ieders alibi voor woensdagavond 26 mei 2004 en/of

te dulden dat die [medeverdachte 1] en/of die [medeverdachte 2] persoonlijke spullen van die [slachtoffer] heeft/hebben verbrand in de schuur behorende bij haar en/of [medeverdachte 2] woning en/of

de auto waarin het stoffelijk overschot/lichaam van die [slachtoffer] werd vervoerd grondig te reinigen;

(telkens) besprekingen te houden en/of afspraken/plannen te maken met die [medeverdachte 1] en/of [medeverdachte 3] en/of [medeverdachte 2] over het om het leven brengen/vermoorden van die [slachtoffer], althans (telkens) haar woning ter beschikking te stellen aan die [medeverdachte 1] en/of [medeverdachte 3] en/of die [medeverdachte 2] in verband met het bespreken van zijn/hun plan(nen) om die [slachtoffer] om het leven te brengen en/of

op verzoek van die [medeverdachte 1] en/of die [medeverdachte 2] en/of [medeverdachte 3] in verband met het zoeken naar de (meest geschikte) dumpplek voor het stoffelijk overschot van die [slachtoffer] een kaart van de Biesbosch te pakken en/of (mee) te kijken naar de plaats waar het lichaam van die [slachtoffer] (het beste) kon worden gedumpt en/of

de ketting(en), waarmee het lichaam/stoffelijk overschot van die [slachtoffer] verzwaard was/zou worden, in de schuur behorende bij haar en/of [medeverdachte 2] woning te bewaren en/of op te slaan, althans te dulden dat de ketting(en), waarmee het lichaam/stoffelijk overschot van [slachtoffer] verzwaard was/zou worden, werden opgeslagen in de schuur behorende bij haar en/of [medeverdachte 2] woning en/of

de (speciaal aangeschafte) telefoons voorafgaande aan de moord te programmeren zodat [medeverdachte 2] en/of [medeverdachte 1] en/of [medeverdachte 3] op de avond van 26 mei 2004 telefonisch contact konden onderhouden en/of

op woensdagavond 26 mei 2004 (telkens) telefonisch contact(en) te onderhouden met [medeverdachte 3] en/of die [medeverdachte 3] op de hoogte te houden van en/of te informeren over de komst van die [medeverdachte 2] bij die [medeverdachte 3] (op de afgesproken plek) en/of

voorafgaande aan het plegen van de moord op die [slachtoffer] afspraken te maken met die [medeverdachte 1] en/of [medeverdachte 2] en/of [medeverdachte 3] over een ieders alibi voor woensdagavond 26 mei 2004 en/of

te dulden dat die [medeverdachte 1] en/of die [medeverdachte 2] persoonlijke spullen van die [slachtoffer] heeft/hebben verbrand in de schuur behorende bij haar en/of [medeverdachte 2] woning en/of

de auto waarin het stoffelijk overschot/lichaam van die [slachtoffer] werd vervoerd grondig te reinigen.

Indien in de tenlastelegging taal- en/of schrijffouten voorkomen, zijn deze verbeterd. De verdachte is daardoor niet geschaad in de verdediging.

Overwegingen met betrekking tot het bewijs

Inleiding

Op 26 mei 2004 is [slachtoffer] vermoord. In een schuur in Zevenbergsche Hoek heeft [medeverdachte 1] haar eerst een stroomstootwapen in het gezicht gedrukt, waarna hij haar met een hamer meerdere malen hard op het hoofd heeft geslagen. [medeverdachte 1] heeft haar lichaam vervolgens in zeil gerold en het zeil met tape dichtgeplakt. [medeverdachte 1] en [medeverdachte 2] hebben het aldus ingepakte lichaam van [slachtoffer] in een auto vervoerd van Zevenbergsche Hoek naar een plaats in de Biesbosch. Het lichaam is vervolgens door [medeverdachte 3] en [medeverdachte 1] in een bootje van [medeverdachte 3] vervoerd. Gekomen bij een gemaal is het lichaam van [slachtoffer], verzwaard met scheepskettingen, door hen in het water gegooid.

[medeverdachte 1], [medeverdachte 2] en [medeverdachte 3] zijn onherroepelijk veroordeeld voor - kort gezegd - medeplegen van moord van [slachtoffer] en voor het wegmaken of wegvoeren van haar lichaam (art. 151 Wetboek van Strafrecht). Aan verdachte wordt medeplegen van, subsidiair medeplichtigheid aan of bij, deze beide feiten verweten.

In eerste aanleg is verdachte niet verschenen, bij de behandeling van deze zaak door het hof op aandringen van het hof wèl. Verdachte heeft ten overstaan van het hof geen verklaring willen afleggen terwijl in het bijzonder de verklaringen die werden afgelegd over de bespreking bij haar thuis (met de kaart van de Biesbosch op tafel), over het programmeren van de telefoons en haar telefonisch contact met haar broer [medeverdachte 3], daar wel om vroegen. Enige ruimte om aan haar betrokkenheid een andere invulling te geven dan uit het voorgaande spreekt, heeft zij door die opstelling niet geboden of welbewust (telkens herhaalde uitnodigingen van het hof om commentaar of verklaring negerend) zelfs maar willen bieden. Dat was haar goed recht (zwijgen, weigeren een verklaring af te leggen) maar het hof moet wel vaststellen dat zij over haar aanwezigheid bij en (blijkens belastende verklaringen van de getuigen) bemoeienissen met de plannenmakerij voorafgaande aan de moord en het vervolg daarop en haar betrokkenheid daarbij wel een verklaring had kúnnen afleggen. Het hof had – uit oogpunt van volledigheid van het onderzoek – graag antwoorden van verdachte willen hebben op vragen naar aanleiding van haar eerder tegenover de politie gegeven antwoorden en de verklaringen van de getuigen.

Het hof bespreekt de volgende onderwerpen:

• de betrouwbaarheid en bruikbaarheid van de verklaringen, in het bijzonder van die van [medeverdachte 1], [medeverdachte 2] en [medeverdachte 3];

• de vraag of sprake is geweest van wetenschap bij verdachte van het plan tot het vermoorden van [slachtoffer] en het wegmaken van haar lijk en of zij zich daarbij heeft aangesloten;

• de vraag of verdachte daarbij daadwerkelijk een rol heeft gespeeld en, zo ja, hoe deze moet worden geduid.

De betrouwbaarheid en bruikbaarheid van de verklaringen, in het bijzonder van die van [medeverdachte 1], [medeverdachte 2] en [medeverdachte 3]

Het hof wordt geconfronteerd met een aantal verklaringen van [medeverdachte 1], [medeverdachte 2], [medeverdachte 3] en verdachte die op een aantal wezenlijke punten, die de betrokkenheid van verdachte betreffen, met elkaar in strijd zijn. Het hof acht zich voldoende in staat om vast te stellen dat aan bepaalde verklaringen dan wel bepaalde gedeelten van verklaringen op de hier relevante punten geloof moet worden gehecht. Dat oordeel is aan het hof. Dat betekent dat het hof het algemene betoog van de verdediging verwerpt dat erop neerkomt dat de voor verdachte belastende verklaringen, zoals afgelegd door [medeverdachte 1], [medeverdachte 2] en [medeverdachte 3] dienen te worden uitgesloten voor het bewijs, omdat deze verklaringen inconsistent, tegenstrijdig, onbetrouwbaar en ongeloofwaardig zouden zijn en reeds daarom geen objectief en betrouwbaar bewijs aan deze onderling zo verschillende en onderling tegenstrijdige verklaringen kan worden ontleend waar enig ander ondersteunend bewijs in het dossier zou ontbreken.

[medeverdachte 2]

Met betrekking tot de verklaringen van [medeverdachte 2] speelt nog in het bijzonder dat zij volgens de verdediging niet bruikbaar zouden zijn voor het bewijs omdat aan de wijze van hun totstandkoming een gebrek zou kleven. Het betreft de op 21 december 2005 door [medeverdachte 2] tegenover de politie afgelegde verklaring en de door [medeverdachte 2] ter terechtzitting van het hof afgelegde verklaring. Het gebrek is er - kort gezegd - in gelegen dat de op 21 december 2005 afgelegde verklaring tot stand is gekomen zonder dat de raadsman van verdachte bij het verhoor aanwezig was of zelfs maar was uitgenodigd, wat – inderdaad – anders had gemoeten. Dit gebrek werkt volgens de verdediging in zoverre door dat ook de daarna door [medeverdachte 2] ter terechtzitting van het hof afgelegde verklaring niet voor het bewijs zou mogen worden gebruikt omdat hij zich toen van die belastende verklaring niet of maar moeilijk los zou hebben kunnen maken.

Het hof verwerpt dit betoog. Het manco dat kleeft aan de totstandkoming van de verklaring van 21 december 2005 brengt niet mee dat alle eerdere verklaringen van [medeverdachte 2] of diens nadien ten overstaan van het hof afgelegde verklaring moeten worden uitgesloten van het bewijs. Met betrekking tot die laatste verklaring van [medeverdachte 2] overweegt het hof dat deze tot stand is gekomen onder omstandigheden waardoor alleszins (alsnog) aan de eisen van een eerlijke berechting en de rechten van de verdediging tegemoet is gekomen. Het hof wijst erop dat het verhoor ter terechtzitting van [medeverdachte 2] ertoe strekte dat de verdediging zou worden gecompenseerd voor nadeel als gevolg van het verzuim de raadsman uit te nodigen en aanwezig te laten zijn bij het politieverhoor op 21 december 2005 (zie het tussenarrest van dit hof van 17 oktober 2007). Voorts wijst het hof erop dat het verhoor van [medeverdachte 2] ter terechtzitting van het hof, zonder dat de verdediging zich daartegen heeft verzet, heeft plaatsgevonden en dat door de verdediging alsnog vragen konden worden en zijn gesteld aan [medeverdachte 2]. Verder is niet aannemelijk geworden dat [medeverdachte 2] zich bij het afleggen van zijn verklaring bij het onderzoek ter terechtzitting van het hof op 23 januari 2008 hoofdzakelijk of in overwegende mate heeft laten leiden door het feit dat hij op 21 december 2005 een voor verdachte belastende verklaring had afgelegd tegenover de politie. Hierbij neemt het hof onder meer in aanmerking de wijze waarop [medeverdachte 2] zijn verklaring ter terechtzitting van het hof heeft afgelegd alsmede het verloop van het verhoor door het hof, in het bijzonder de omstandigheid dat de getuige vóór de onderbreking in dat verhoor een andere houding heeft aangenomen dan daarna. Het hof acht het niet aannemelijk dat [medeverdachte 2] toen zo vastzat aan het stramien of de strekking van zijn verklaring van 21 december 2005 dat hij daar wel bij moest blijven.

Het hof laat de verklaring van [medeverdachte 2] van 21 december 2005 (waarvan het wel kennis heeft genomen omdat die verklaring deel is gaan uitmaken van het dossier) overigens buiten de bewijsmiddelen, zodat niet nader behoeft te worden ingegaan op de bruikbaarheid van die verklaring voor het bewijs.

Wat betreft de geloofwaardigheid van de verklaringen die de ter terechtzitting als getuigen gehoorde personen afzonderlijk tegenover de politie, de rechter-commissaris en het hof hebben afgelegd vindt het hof in de (ogenschijnlijke) tegenstrijdigheden tussen de verklaringen van elk afzonderlijk aanleiding tot de volgende overwegingen.

[medeverdachte 1] heeft tegenover de politie en de rechter-commissaris voor verdachte op een aantal punten belastende verklaringen afgelegd. [medeverdachte 1] heeft in zijn tegenover het hof afgelegde verklaring op enkele punten anders verklaard.

Het hof acht de verklaringen die [medeverdachte 1] over de rol van verdachte tegenover de politie op onder meer 25 oktober 2004 en tegenover de rechter-commissaris heeft afgelegd geloofwaardig en betrouwbaar. De verdediging heeft met betrekking tot een bepaald gedeelte van het verhoor en de verklaring van [medeverdachte 1] van 25 oktober 2004 (door de politie) weliswaar betoogd dat er fouten zouden zijn gemaakt die afbreuk zouden doen aan de geloofwaardigheid van die verklaring. Het hof verwerpt dit betoog. Naar het oordeel van het hof, dat de door de verdediging in dat verband onder de aandacht gebrachte passages van de audiovisuele registratie van dat verhoor ter zitting heeft beluisterd en gezien, zijn [medeverdachte 1] geen woorden in de mond gelegd (want dit zou volgens de raadsman het geval zijn geweest) die deze hetzij niet zelf heeft gebruikt hetzij, bij het resumeren van wat hij te zeggen had, niet welbewust voor zijn rekening heeft genomen of willen nemen. Bovendien komt de strekking van die verklaring met betrekking tot de rol van verdachte overeen met de verklaring die [medeverdachte 1] daarna tegenover de rechter-commissaris heeft afgelegd. [medeverdachte 1] heeft voorts geen aannemelijke reden gegeven waarom de vermelde verklaringen niet juist zouden zijn en waarom hij heeft gewacht met het naar voren brengen van een andere, voor verdachte beduidend minder belastende, verklaring tot de behandeling van de strafzaak in hoger beroep bij dit hof. Het hof acht in dat verband van belang dat [medeverdachte] ter zitting een handgeschreven briefje bij zich bleek te hebben waarop stond geschreven: “Om [verdachte] kan ik het me niet herinneren,” en “Daar kan ik geen antwoord op geven, dat zou belastend voor mij kunnen zijn.” Het hof leidt hier uit af dat de getuige er bij zijn verhoor ter terechtzitting van het hof naar streefde verdachte uit de wind te houden.

[medeverdachte 3] heeft bij zijn verhoren door de politie en de rechter-commissaris verklaringen afgelegd die op een aantal punten eveneens belastend zijn voor verdachte. Ter terechtzitting van het hof heeft hij op dergelijke punten anders verklaard. Het hof hecht op de betreffende punten geloof aan de verklaringen tegenover politie en rechter-commissaris en niet aan de verklaring tegenover het hof. [medeverdachte 3] heeft eveneens geen aannemelijke reden gegeven voor die verandering in zijn verklaringsgedrag, voor de reden waarom zijn eerdere verklaringen niet juist zouden zijn en voor de reden waarom (ook) hij heeft gewacht met het naar voren brengen van die op relevante punten zo andere verklaring tot de behandeling van de strafzaak in hoger beroep bij dit hof. [medeverdachte 3] heeft op sommige punten bij zijn verhoor door het hof bovendien een (volstrekt) onaannemelijke beschrijving van de gang van zaken gegeven.

Zo heeft hij onder meer verklaard dat hij op de avond van de moord, zonder dat verdachte wist wat hij ging doen, tegen verdachte zou hebben gezegd dat hij er niets mee te maken wilde hebben. Hierna zou hij direct zijn weggegaan, zonder dat hij wist of verdachte begreep wat hij met die opmerking bedoelde en zonder verdachte de kans te geven nog iets tegen hem te zeggen.

[medeverdachte 2] heeft tegenover de politie (met uitzondering van de verklaring van 21 december 2005) en de rechter-commissaris op enkele wezenlijke punten ontlastend verklaard voor verdachte. Bij zijn verhoor ter terechtzitting van het hof heeft hij daarentegen op een aantal punten voor verdachte belastend verklaard. Het hof acht aannemelijk dat de verandering in de houding van [medeverdachte 2] te maken heeft met de ontwikkelingen in het contact en de relatie met verdachte. Ten tijde van de voor december 2005 afgelegde verklaringen was verdachte de partner van [medeverdachte 2]. [medeverdachte 2] heeft ter terechtzitting van het hof onder meer verklaard dat hij verdachte gedurende lange tijd heeft beschermd (naar het hof begrijpt: door niet overeenkomstig de waarheid over haar wetenschap en rol te verklaren), in verband met zijn wens dat zij bij de kinderen kon blijven. In aansluiting daarop heeft hij verklaard dat zijn relatie met verdachte thans helemaal over is en dat hij vindt dat (alsnog) gezegd mag en moet worden wat haar rol is geweest, waarbij (een punt dat de verdediging heeft opgeworpen als wel bestaande mogelijkheid) wraak of rancune géén rol zouden spelen. Het hof acht de door [medeverdachte 2] opgegeven redenen voor de verandering in zijn verklaringsgedrag aannemelijk en geen reden om aan de juistheid van zijn meest recente verklaringen geen geloof te hechten. Het hof neemt hierbij onder meer het volgende in aanmerking. [medeverdachte 2] heeft bij zijn uitleg van de verandering in zijn verklaringsgedrag een authentieke indruk gemaakt. [medeverdachte 2] heeft ter terechtzitting van het hof voorts aangegeven niets te verklaren wat hij niet meer wist en dat blijkt overduidelijk uit zijn verklaring ten overstaan van het hof. Hij heeft zich niet aan speculaties gewaagd, was voorzichtig of gereserveerd in wat hij over de rol van verdachte wèl en niet voor zijn rekening wenste te nemen. Zijn verklaring komt bovendien overeen met hetgeen door het hof op grond van de andere verklaringen geloofwaardig bewijsmateriaal wordt geacht.

Wetenschap bij verdachte van en zich aansluiten bij het plan tot het vermoorden van [slachtoffer] en het wegmaken van het stoffelijk overschot

Het hof leidt uit de volgende feiten en omstandigheden af dat verdachte vóór de dag van de moord op [slachtoffer] en het verbergen van haar lichaam op de hoogte was van het voornemen en het plan om [slachtoffer] van het leven te beroven en haar lichaam te laten verdwijnen:

hoe de (globale) gang van zaken de volgende dag zou zijn,

hoe daarbij de precieze rolverdeling zou zijn: wie verantwoordelijk zou zijn voor het doden van [slachtoffer], wie voor het vervoer van het lichaam naar de aanlegsteiger zou(den) zorgen, wie met het lichaam vervolgens per boot de Biesbosch op zou(den) varen en wie het lichaam van [slachtoffer] in het water zou(den) gooien,

waar - om ontdekking van de moord te voorkomen - het lichaam van [slachtoffer] in het water zou worden gegooid en

op welke wijze gecommuniceerd zou worden tussen betrokkenen bij de uitvoering van dat laatste onderdeel van het plan.

Met betrekking tot dit laatste merkt het hof op dat een moord, zoals gepland werd pas (en ook voor elke daarbij betrokkene) als een ‘geslaagde’ moord kan gelden als daarvan (van die moord) niet blijkt.

Verdachte is bij die bespreking (over het verdwijnen van het lichaam van [slachtoffer]) aanwezig geweest. Verdachte heeft een kaart van de Biesbosch aangereikt, waarop vervolgens de volgens het plan relevante plaatsen werden aangewezen, met name de plaats waar [medeverdachte 3] met zijn boot kon aanmeren om het lichaam van [slachtoffer] aan boord te nemen en de plaats waar het lichaam vervolgens in het water zou worden gegooid. Het is – mede in het licht van de voorkennis van verdachte – niet aannemelijk dat verdachte niet zou hebben begrepen waarover het gesprek toen ging, ook niet voor zover dat al in bedekte termen zou zijn besproken. Het hof acht evenmin aannemelijk dat verdachte meende dat het om de aanwijzing van geschikte “visplekken” ging, zoals is aangevoerd.