Hof Amsterdam, 23-12-2009, nr. 23-000759-08

Namens de verdachte is ten verwere aangevoerd dat de rechter-commissaris de officier van justitie ten onrechte heeft gemachtigd tot de voeging bij de processtukken van de schriftelijke verslagen, houdende de inhoud van door [verdachte] met die advocaat gevoerde telefoongesprekken. De inhoud van die gesprekken is bovendien in het gehouden opsporingsonderzoek bij wijze van de sturing van de richting daarvan gebruikt.

Weliswaar heeft de rechtbank in het vonnis waarvan beroep terecht geconcludeerd dat die telefoongesprekken als geheimhoudersgesprekken hebben te gelden, de gronden waarop de rechtbank zulks heeft geconcludeerd zijn onjuist. Immers, niet als maatstaf heeft te gelden of het voor de officier van justitie en de rechter-commissaris niet zonder meer en op voorhand evident duidelijk kon zijn dat de gesprekken moesten worden aangemerkt als geheimhoudersgesprekken. De maatstaf moet zijn, dat er redelijkerwijze geen twijfel over kan bestaan dat er niet sprake is van een geheimhoudersgesprek. Getoetst aan die maatstaf hadden de officier van justitie en de rechter-commissaris er van meet af aan van uit behoren te gaan dat het in casu om geheimhoudersgesprekken ging.

Voorts staat vast dat door de verdachte en de advocaat afgeluisterde en opgenomen telefoongesprekken niet overeenkomstig de geldende regels zijn vernietigd, aldus — samengevat — de verdediging.

Het hof overweegt als volgt.

De in het Wetboek van Strafvordering neergelegde regeling inzake het afluisteren en opnemen van telecommunicatie — voor zover hier van belang — laat zich samenvatten als volgt.

De officier van justitie ontleent aan artikel 126m, eerste lid, Sv de bevoegdheid in zekere gevallen en onder voorwaarden te bevelen dat — na schriftelijke machtiging door de rechter-commissaris — telecommunicatie wordt afgeluisterd en opgenomen.

Ingevolge artikel 126aa, eerste lid, Sv is de officier van justitie gehouden de op grond van een krachtens artikel 126m Sv gegeven bevel verkregen en in processen-verbaal vastgelegde gegevens bij de processtukken te voegen, voor zover die voor het onderzoek in de zaak van betekenis zijn.

De zittingsrechter beoordeelt vervolgens de rechtmatigheid van deze, in het voorbereidend onderzoek door de officier van justitie en de rechter-commissaris toegepaste, bevoegdheden. In deze systematiek (waarin door de rechter-commissaris tevoren aan de officier van justitie een machtiging is verstrekt) houdt die beoordeling in a. de beantwoording van de vraag of de rechter-commissaris in redelijkheid tot zijn oordeel omtrent die machtiging heeft kunnen komen, en b. of het gebruik door de officier van justitie van zijn bevoegdheid tot het geven van zijn bevelen tot het afluisteren en opnemen van die telecommunicatie in overeenstemming met die machtiging en ook overigens rechtmatig is (Hoge Raad, 11 oktober 2005, LJN: AT4356).

In het geval dat blijkt dat die processen-verbaal mededelingen behelzen die zijn gedaan door of aan een persoon die zich op grond van artikel 218 Sv zou kunnen verschonen — indien hem als getuige naar de inhoud van die mededelingen zou worden gevraagd — worden ingevolge artikel 126aa, tweede lid, Sv die processen-verbaal vernietigd. Processen-verbaal die andere mededelingen behelzen die door of aan zo'n persoon zijn gedaan worden ingevolge die bepaling door de officier van justitie niet dan na voorafgaande machtiging door de rechter-commissaris bij de processtukken gevoegd.

Vervolgens liggen aan de zittingsrechter de door de rechter-commissaris en de officier van justitie op de voet van artikel 126aa, tweede lid, Sv gegeven beslissingen tot respectievelijk voeging en machtiging ter — anders dan door de advocaat-generaal is betoogd — volledige toetsing voor.

Anders dan in het geval van doorzoeking bij een geheimhouder, is met het heimelijke karakter van de wijze van kennisneming van afgeluisterde telefoongesprekken gegeven, dat de wetenschap van de inhoud van hetgeen door of aan een geheimhouder is medegedeeld ter kennis van de overheid komt, nog voordat die geheimhouder zich kan uitlaten over de vraag of naar zijn mening het verschoningsrecht in de weg staat aan het prijsgeven van die mededelingen. Zulks heeft echter geen gevolg voor de inhoud van de achtereenvolgens door de officier van justitie, rechter-commissaris en zittingsrechter (aan de hand van de artikel 126aa Sv in verband met artikel 218 Sv) te verrichten toetsing.

Het hof overweegt op deze plaats voorts, dat er geen reden is om het verschoningsrecht beperkt op te vatten, in de zin dat de vraag naar de gehoudenheid van de advocaat tot geheimhouding uitsluitend moet worden bezien in de context van de relatie die hij in het kader van zijn beroepsuitoefening tot zijn gesprekspartner onderhoudt. Het is immers evenzeer denkbaar dat de advocaat tot geheimhouding verplicht is omdat de langs telefonische weg tot hem gekomen informatie hem in het kader van zijn beroepsuitoefening in zijn relatie tot een ander dan zijn telefonische gesprekspartner tot geheimhouding noopt.

Het hof ontleent aan de jurisprudentie van de Hoge Raad dat met het in artikel 126aa, tweede lid, Sv vervatte voorschrift is beoogd het belang te beschermen dat eenieder de mogelijkheid heeft om vrijelijk en zonder vrees voor openbaarmaking van hetgeen aan — onder anderen — de advocaat in diens hoedanigheid wordt toevertrouwd, een advocaat te raadplegen. Het voorschrift strekt ertoe dat gegevens die als gevolg van de toepassing van — onder meer — artikel 126m Sv zijn verkregen, onmiddellijk worden vernietigd indien zij vallen onder het verschoningsrecht als bedoeld in artikel 218 Sv, zodat is verzekerd dat die gegevens geen deel uitmaken van de processtukken en dat daarop in het verdere verloop van het strafproces, dus ook in het eindonderzoek ter terechtzitting, geen acht wordt geslagen.

Uit artikel 126aa, tweede lid, Sv vloeit derhalve voort, dat gegevens als in die bepaling bedoeld niet in het strafproces kunnen worden gebruikt (HR 16 juni 2009, LJN: BH2678). Door de juiste toepassing van het in het tweede lid van artikel 126aa Sv vervatte voorschrift wordt voorkomen dat door middel van een telefoontap vergaarde gegevens deel gaan uitmaken van de inhoud van het strafdossier, over welke gegevens de advocaat als getuige daarover bevraagd, zich op zijn verschoningsrecht zou kunnen beroepen.

Reeds op die grond is de mening van de advocaat — waarvan zoals al eerder is overwogen uit de aard van de telefoontap door de autoriteiten eerst achteraf kennis kan worden genomen — voor de beantwoording van die vraag van groot gewicht.

Artikel 218 Sv luidt — voor zover hier van belang — als volgt:

Van het geven van getuigenis of van het beantwoorden van bepaalde vragen kunnen zich (…) verschonen zij die uit hoofde van hun (…) beroep tot geheimhouding verplicht zijn, doch alleen omtrent hetgeen waarvan de wetenschap aan hen als zodanig is toevertrouwd.

Bepalend voor het antwoord op de vraag of die mededelingen onder het bereik van het in artikel 218 Sv gegarandeerde verschoningsrecht vallen is de invulling die aan de in die bepaling vervatte maatstaf wordt gegeven.

Het hof overweegt dat, gelet op de geldende jurisprudentie en op de opvattingen van gezaghebbende schrijvers aan het in artikel 218 Sv vermelde ‘toevertrouwen’ een ruime uitleg gegeven behoort te worden; gedacht dient te worden aan alle informatie die de beroepsuitoefenaar — in dit geval: de advocaat — bij de uitoefening van zijn werkzaamheden ontvangt. Het kan daarbij gaan om informatie die van de cliënt is verkregen, maar ook om informatie van derden, gewild of toevallig.

Met de woorden ‘als zodanig’ is beoogd te markeren dat het bereik van het verschoningsrecht niet verder strekt dan het zwijgen omtrent de informatie die in het kader van de beroepsuitoefening is verkregen.

In het onderhavige geval is door de advocaat verklaard — kort gezegd — dat door hem met de verdachte een langjarige advocaat-cliëntrelatie wordt onderhouden. Naar zijn mening dienen de aan de bij de stukken gevoegde gespreksgegevens te worden aangemerkt als te zijn vertrouwelijk gewisseld in het bestaan van die relatie. Het hof is van oordeel dat dit standpunt in beginsel dient te worden geëerbiedigd.

Het hof overweegt dat het voorgaande meebrengt, dat de te verrichten toetsing een marginale dient te zijn. Voorts overweegt het hof dat in het geval bij de rechter twijfel ontstaat of de gespreksgegevens door de advocaat, indien om zijn getuigenis daarnaar wordt gevraagd, onder het verschoningsrecht vallen, de rechter een ruimhartig standpunt dient in te nemen. De aard van het verschoningsrecht brengt derhalve mee dat de opgegeven vragen niet behoeven te worden beantwoord, zolang de rechter aan redelijke twijfel onderhevig acht of die beantwoording naar waarheid zou kunnen geschieden zonder dat geopenbaard wordt wat verborgen dient te blijven (Hoge Raad 7 juni 1985, LJN: AC9067). Het hof onderstreept in dit verband nog voorts, dat de voor de verdachte bezwarende duiding door het openbaar ministerie van de inhoud van een aantal van met machtiging van de rechter-commissaris bij de processtukken gevoegde verslagen van afgeluisterde telefoongesprekken die door hem met die advocaat zijn gevoerd — wat van die duiding overigens zij — aan de aard en inhoud van de te verrichten toetsing niet afdoet.

Het voorgaande voert tot de slotsom dat de bij de processtukken gevoegde gespreksverslagen vallen onder het bereik van artikel 218 Sv. Immers, gelet op het verklaarde standpunt van de raadsman dat tussen hem, als advocaat en de verdachte een langjarige advocaat-cliëntrelatie bestond, kan het hof — in aanmerking nemend hetgeen hiervoor omtrent aard en inhoud van de te verrichten toetsing is besproken — niet buiten redelijke twijfel vaststellen dat de gespreksgegevens niet onder het verschoningsrecht vallen. Dat er gespreksgegevens zijn waarvan wellicht — op zichzelf beschouwd en op het eerste gezicht — niet voor de hand ligt dat deze onder het verschoningsrecht vallen, kan aan voorgaande slotsom niet afdoen.

Vervolgens ligt ter beantwoording voor of in casu is gebleken van zeer uitzonderlijke omstandigheden die rechtvaardigen dat het verschoningsrecht moet wijken voor het belang dat de waarheid aan het licht komt.

Het hof beantwoordt die vraag ontkennend, en overweegt daartoe enerzijds, dat weliswaar het aan de verdachten gemaakt verwijt — betrokkenheid bij het opzettelijk schenden van ambtsgeheimen in de context van politiële en justitiële informatie — als maatschappelijk ernstig moet worden aangemerkt, anderzijds heeft het hof onder ogen gezien dat de advocaat door het openbaar ministerie niet als verdachte is aangemerkt en dat niet valt in te zien dat de waarheid in de onderhavige zaak slechts aan het licht kan worden gebracht door het inbreken op het verschoningsrecht van de advocaat.

Het hof heeft bij dit oordeel voorts de wettelijke strafbedreiging in artikel 272 van het Wetboek van Strafrecht betrokken, als ook het gegeven dat de stukken van het dossier voldoende aanwijzingen bevatten dat het lekken van politie-informatie op zichzelf niet als uitzonderlijk kan worden beschouwd.

Hetgeen hiervoor is overwogen betekent, dat het hof — met de rechtbank — van oordeel is dat de officier van justitie tot vernietiging van de (tap)verslagen gehouden was en de rechter-commissaris ten onrechte machtigingen tot de voeging van die verslagen bij de processtukken heeft verleend. Deze vaststelling brengt mee dat het hof op de inhoud van die verslagen geen acht zal hebben te slaan.

Ten aanzien van de gang van zaken rondom de vernietiging van geheimhoudersgesprekken overweegt het hof het volgende.

Het hof stelt op grond van de stukken in het dossier vast dat de officier van justitie op 12 januari 2006 en op 24 maart 2006 op artikel 4, tweede lid, van het Besluit bewaren en vernietigen niet-gevoegde stukken gegronde bevelen tot vernietiging heeft gegeven.

Ingevolge deze bepaling is de officier van justitie gehouden dat bevel terstond nadat van geheimhoudersinformatie is kennis genomen te geven. Terstond, omdat uit de parlementaire geschiedenis van artikel 126aa Sv (Kamerstukken II 1996–1997, 25 403 nr. 3, pag. 82–83) volgt, dat mededelingen van of aan een geheimhouder in beginsel niet bij de processtukken mogen worden gevoegd maar zo spoedig mogelijk vernietigd moeten worden. Volgens die geschiedenis is de ratio van het verschoningsrecht onder ogen gezien: dit recht wordt illusoir als wordt toegestaan dat deze mededelingen in plaats van te worden vernietigd gedurende een bepaalde periode worden bewaard.

Gelet op de inhoud van die bepaling en het belang dat daarmee wordt beoogd te beschermen staat vast dat, gelet op de data waarop geheimhoudersgesprekken zijn afgeluisterd en opgenomen, de wettelijk voorgeschreven spoed bij (het bevelen van) de vernietiging niet is betracht, in elk geval niet tot 22 maart 2006. Op die datum is door de verdediging aan de officier van justitie verzocht om de (geheimhouders)gesprekken voor de verdediging met het oog op de kennisneming van de inhoud daarvan beschikbaar te stellen.

Van de zijde van het openbaar ministerie is het evenbedoelde tijdsverloop erkend, doch is de ernst daarvan gerelativeerd doordat alle gesprekken waarvan werd aangenomen dat het om geheimhoudersgesprekken kon gaan steeds ter beoordeling zijn voorgelegd aan de officier van justitie. In de gevallen waarin de officier van justitie niet een machtiging van de rechter-commissaris tot voeging bij de processtukken heeft gevorderd, is de uitgewerkte tekst van die gesprekken steeds onmiddellijk verwijderd uit de voor de rijksrecherche toegankelijke bestanden. Toen later bleek dat geluidsopnamen digitaal bleken te zijn vastgelegd onder gezag van het Korps landelijke politiediensten, zijn door de officier van justitie op 24 maart 2006 schriftelijke bevelen tot vernietiging gegeven, aldus de advocaat-generaal.

Met de hiervoor omschreven gang van zaken is het bestaan van een verzuim gegeven.

Met de uitkomst van de door het hof verrichte toetsing van de door de officier van justitie en de rechter-commissaris in het voorbereidende onderzoek uitgeoefende bevoegdheden, en hetgeen door het hof ten aanzien van de vernietiging is vastgesteld, is evenwel niet gegeven dat daardoor is komen vast te staan dat een ernstige inbreuk is gemaakt op beginselen van een behoorlijke procesorde, waarbij doelbewust of met grove veronachtzaming van de belangen van de verdachte tekort is gedaan aan diens recht op een eerlijke behandeling van zijn zaak. Andere feiten of omstandigheden die op zichzelf beschouwd dan wel in verband met hetgeen hiervoor is vastgesteld, nopen tot niet-ontvankelijkverklaring van het openbaar ministerie zijn niet aannemelijk geworden. Gelijk hiervoor is overwogen en beslist, zal het hof geen acht slaan op de inhoud van de (tap)verslagen, die bij de processtukken zijn gevoegd waardoor deze voor de bewijslevering zijn uitgesloten.

Door de verdediging is de niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie in de strafvervolging voorts gegrond op de stelling dat de officier van justitie door het ongemotiveerd geven van de op de artikelen 50 en 30 Sv gegronde bevelen misbruik heeft gemaakt van de hem ingevolge die bepalingen toekomende bevoegdheden, met gevolg dat het vrij en onbelemmerd functioneren van de verdediging geweld is aangedaan.

Immers, met voorbijgaan aan de in artikel 50 Sv geformuleerde grondslag — een aan het bestaan van feiten en omstandigheden te ontlenen ernstig vermoeden dat het vrije verkeer tussen de raadsman en de verdachte wordt misbruikt voor pogingen om de opsporing der waarheid te belemmeren — heeft de officier van justitie getracht een hem onwelgevallige raadsman uit te schakelen, door niet alleen de door de verdachte gekozen raadsman maar ook een kantoorgenoot van die gekozen raadsman de toegang tot die verdachte te beletten en de processtukken aan hen onthouden.

De verdachte heeft aan de autoriteiten kenbaar gemaakt dat hij geen vertrouwen had in de op de voet van artikel 50a Sv aan hem toegevoegde raadsman. Met voorbijgaan aan die mededeling is de verdachte herhaald aan een verhoor door de rijksrecherche onderworpen, terwijl niet-verhoren in afwachting van het oordeel van de rechtbank over het bevel van de officier van justitie in de rede lag, aldus de verdediging.

De verdachte is op 16 januari 2006 aangehouden en in verzekering gesteld. Hij is diezelfde dag een aantal malen gehoord en heeft toen onder meer verzocht om, alvorens inhoudelijk iets te verklaren een advocaat te spreken. Hij heeft aangegeven dat hij niet de rechtsbijstand van een pro deo advocaat wenst, doch rechtsbijstand ‘van [advocaat 1], en als dat niet gaat [advocaat 2]’. Eveneens op 16 januari 2006 heeft de officier van justitie [advocaat 1] ingelicht over de aanhouding van de verdachte en heeft hij hem meegedeeld het niet raadzaam te achten dat [advocaat 1] als zijn raadsman op zou treden.

Op 17 januari 2006 heeft [advocaat 1] zich niettemin gesteld als raadsman van de verdachte. Diezelfde dag heeft de officier van justitie een schriftelijk ‘Bevel ex artikel 50, tweede lid, Wetboek van Strafvordering’ gegeven, van kracht tot 23 januari 2006 12:35 uur, waarbij hij beval dat de raadsman geen toegang tot de verdachte zal hebben, dat de raadsman de verdachte niet alleen zal mogen spreken en dat tussen de raadsman en de verdachte gewisselde brieven niet zullen worden uitgereikt.

Genoemd bevel is, overeenkomstig het bepaalde in artikel 50, derde lid, Sv, onverwijld onderworpen aan het oordeel van de rechtbank. Voorts is overeenkomstig het bepaalde in artikel 50a Sv onverwijld, te weten op 17 januari 2006, een andere raadsman, [advocaat 3], aan de verdachte toegevoegd.

De raadkamer van de rechtbank heeft bij beschikking van 20 januari 2006 het bevel opgeheven, waarna [advocaat 1] als raadsman op 21 januari 2006 toegang tot de verdachte heeft gehad en sedertdien voor [verdachte] en nadien ook voor [medeverdachte X] als raadsman is blijven optreden. In de periode van 17 januari tot en met 20 januari 2006 is de verdachte meermalen gehoord.

Het hof overweegt, dat het in artikel 50, tweede lid, Sv bedoelde bevel kan worden gegeven (voor zover hier van belang) als uit bepaalde omstandigheden een ernstig vermoeden voortvloeit dat het vrije verkeer tussen raadsman en verdachte wordt misbruikt voor pogingen om de opsporing der waarheid te belemmeren.

In het bevel is door de officier van justitie overwogen dat deze omstandigheden zijn gelegen in:

Waar de rechtbank het bevel bij beschikking van 20 januari 2006 heeft opgeheven omdat het — kort gezegd — het in artikel 50, tweede lid, Sv bedoelde ernstig vermoeden onvoldoende aanwezig achtte, moet achteraf worden vastgesteld dat de verdachte van 17 tot en met 20 januari 2006 ten onrechte de bijstand is onthouden van de door hem gewenste raadsman.

Het hoeft geen nader betoog dat het bevel van de officier van justitie als ingrijpend dient te worden gekwalificeerd. Immers, het recht op vrij verkeer tussen de verdachte en diens gekozen raadsman is een (ook) uit het in artikel 6 van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (EVRM) voortvloeiend onderdeel van het recht op een eerlijk proces. Het belang van dit in artikel 50, eerste lid, Sv neergelegde voorschrift is derhalve groot.

Het hof stelt bij de beoordeling van dit onderdeel van het verweer voorop dat het bevel van de officier van justitie overeenkomstig de ter zake geldende procedure op rechtmatigheid is getoetst, terwijl toepassing is gegeven aan het voorschrift van artikel 50a Sv.

De toetsingsruimte voor de zittingsrechter is door dit gesloten stelsel van toetsingsmomenten, waarbinnen het bevel van de officier van justitie ter imperatieve toetsing aan de rechtbank wordt voorgelegd beperkt, in zoverre dat het hof zal hebben na te gaan of door de officier van justitie misbruik van zijn bevoegdheid is gemaakt, en of de verdachte door het bevel nadeel heeft geleden dat voor compensatie in aanmerking dient te komen.

Zoals hiervoor is overwogen ontleent de officier van justitie aan artikel 50, tweede lid, Sv de bevoegdheid om op het in het eerste lid van deze bepaling vervatte voorschrift een inbreuk te maken. Het hof is van oordeel dat het, op grond van de hiervoor weergegeven in het bevel genoemde feiten en omstandigheden, op zichzelf denkbaar was dat de officier van justitie is overgegaan tot het gebruik maken van deze bevoegdheid.

Dat van die bevoegdheid misbruik is gemaakt is niet gebleken. Immers, niet aannemelijk is geworden dat die bevoegdheid is gehanteerd voor het bereiken van een ander doel dan waarvoor de bevoegdheid is gegeven noch kan worden vastgesteld dat de gehanteerde bevoegdheid een schending oplevert van aan de beginselen van subsidiariteit en/of proportionaliteit te ontlenen eisen. Evenmin is gebleken dat de officier van justitie anderszins daartoe in redelijkheid niet heeft kunnen komen.

Daarbij komt, dat het hof — ten overvloede — vaststelt, dat van nadeel voor de verdachte, bezien in de sleutel van de rechtstreekse gevolgen voor de verdachte van het door de officier van justitie gegeven bevel, niet is gebleken. Immers, zowel de op de voet van artikel 50a Sv toegevoegde raadsman als de gekozen raadsman hebben blijkens de op 17 januari en 21 januari 2006 opgemaakte processen-verbaal van verhoor van de verdachte ieder voor zich de verdachte geadviseerd zich te beroepen op zijn zwijgrecht. Voor zover de verdachte in de periode van 17 tot en met 20 januari 2006 toch verklaringen heeft afgelegd — in weerwil van het hem ook door de toegevoegde raadsman gegeven advies — valt zonder nadere toelichting, die ontbreekt, niet in te zien dat dit louter het gevolg is van het feit dat hij in die periode niet werd bijgestaan door de gekozen raadsman. Er is ook overigens niet aannemelijk geworden dat de verklaringen in de periode van 17 tot en met 20 januari 2006 niet in vrijheid zouden zijn afgelegd.

Het voorgaande voert tot de slotsom dat dit onderdeel van het verweer faalt.

Met betrekking tot de door de verdediging gewraakte onthouding van stukken op grond van artikel 30, tweede lid, Sv overweegt het hof, dat niet is gebleken dat aan de verdachte of aan diens (toegevoegd) raadsman stukken zijn onthouden. Voor zover aan de gekozen raadsman (of diens waarnemer) voorafgaand aan 21 januari 2006 stukken zijn onthouden, vloeit dit voort uit het hiervoor besproken bevel ex artikel 50, tweede lid, Sv. Dit punt behoeft dan ook geen nadere beoordeling en beslissing.

De verdediging heeft aangevoerd — zakelijk weergegeven — dat door de (langdurig volgehouden) wens van het openbaar ministerie om de raadsman van de verdachte als getuige in de strafzaak tegen deze verdachte en zijn medeverdachten te doen horen, er een onaanvaardbare druk op de verdediging is uitgeoefend waardoor deze in de uitoefening daarvan is belemmerd.

Het hof overweegt hieromtrent dat het in het kader van de bespreking van dit verweer in het midden kan laten of er al dan niet onaanvaardbare druk op de raadsman is uitgeoefend. Het hof stelt in dit verband slechts vast dat de rechtbank heeft bepaald dat de raadsman als getuige diende te verschijnen en dat deze zich vervolgens in antwoord op alle vragen op zijn verschoningsrecht heeft beroepen.

De appreciatie van de raadsman over deze gang van zaken is op zichzelf in het kader van de zaak tegen de verdachte niet van belang. Met betrekking tot de stelling dat door de beweerde druk de verdediging van de verdachte is belemmerd — waarbij overigens niet nader is toegelicht waarin die beweerde belemmering heeft bestaan — overweegt het hof als volgt.

Aan de verdachte komt ingevolge artikel 28 Sv het recht toe zich te doen bijstaan door een door hem gekozen raadsman. Na zijn aanhouding en in verzekeringstelling heeft de verdachte van dat keuzerecht metterdaad gebruik gemaakt. Aangenomen moet worden dat hij al snel daarna geconfronteerd is geworden met de aan die keuze verbonden gevolgen.

Immers, het eerder besproken ingevolge artikel 50 Sv bedoelde bevel is gegeven, een andere raadsman is vervolgens door de voorzitter van de rechtbank toegevoegd, waarna de verdachte heeft volhard bij de eerder door hem gemaakte keuze. Als uitgangspunt heeft te gelden dat de aan de verdachte toekomende keuzevrijheid dient te worden gerespecteerd, de in het verlengde van die keuze verbonden gevolgen daaronder begrepen. Uiteraard vindt de in die keuze besloten liggende risico-aanvaarding zijn begrenzing in het recht, in het bijzonder waar het gaat om de in het Wetboek van Strafvordering, het EVRM, en ook in het tuchtrecht gegarandeerde waarborgen.

In casu geldt, dat de officier van justitie reeds vóórdat de advocaat zich stelde als raadsman van de verdachte, aan hem duidelijk heeft gemaakt dat hij die advocaat wilde doen horen als getuige in — onder meer — de strafzaak van die verdachte. Dit is ook aan de verdachte bekend geworden. Aangenomen moet worden dat de verdachte, door te volharden bij de door hem gemaakte en te respecteren keuze door deze advocaat als gekozen raadsman te worden bijgestaan, ook dit aspect heeft aanvaard. In elk geval is niet gebleken dat de verdachte in de door de raadsman geschetste gang van zaken aanleiding heeft gezien zijn keuze te herzien, terwijl uit het (blijven) verlenen van rechtsbijstand door de raadsman moet worden afgeleid dat hij geen met het oog op het voeren van de verdediging onaanvaardbare belemmering heeft ondervonden.

Het op dit onderdeel gegronde verweer wordt derhalve verworpen.

Aangevoerd is dat het openbaar ministerie de verdediging en de rechter een behoorlijk zicht heeft willen ontnemen op het bestaan en de inhoud van de resultaten van een in het jaar 2000 door de regiopolitie Amsterdam-Amstelland intern gehouden onderzoek, te weten het eerder zogenoemde Amandel-onderzoek.

Toen tijdens de gedingfase in hoger beroep op dat onderzoek meer zicht ontstond, is gebleken dat de relevante stukken niet dan na herhaald aandringen van de zijde van het hof werden overgelegd. Het is pijnlijk te constateren dat de inhoud van een toentertijd voor de verdachte ontlastend telefoongesprek, nota bene gevoerd met een advocaat, tevens raadsman in de onderhavige zaak, eerst tijdens het geding in hoger beroep door het openbaar ministerie is overgelegd. Bestudering van die stukken leidt vervolgens tot de conclusie, dat het niet anders kan zijn dan dat het dossier onvolledig is, in het bijzonder waar het een zeker tijdvak betreft. Immers, het overgelegde journaal van onderzoek houdt op terwijl het zonneklaar is dat met het onderzoek wel is voortgegaan, aldus de verdediging.

Het hof stelt voorop, dat hetgeen is verricht en voorgevallen in dat interne onderzoek in het bestek van de onderhavige zaak weliswaar van enige betekenis is, doch naar de inhoud bezien slechts zijdelings. Het onderzoek is eind 2000 — begin 2001 door de regiopolitie Amsterdam-Amstelland in de eigen organisatie gehouden naar aanleiding van het uitlekken van vertrouwelijke politie-informatie naar het criminele milieu. Gebleken is dat dit onderzoek gericht is geweest op ook anderen dan [verdachte] en [medeverdachte X], die beiden als verdachten in de onderhavige zaken terecht staan. De inhoud van dat onderzoek is in de onderhavige strafzaken relevant in de sleutel van de vraag naar de (eerder in dit arrest behandelde) grondslag van de tegen de [verdachte] en [medeverdachte X] gerezen verdenking.

De feitelijke gang van zaken met betrekking tot — kort gezegd — de voeging van onderdelen van het onderzoeksdossier in het strafdossier laat zich niet anders omschrijven dan moeizaam. Immers, uit hetgeen ter terechtzittingen in hoger beroep is voorgevallen blijkt, dat die door het hof noodzakelijk geoordeelde voeging eerst een feit was na beslissingen van het hof, ambtshalve en ook op verzoeken van de verdediging gegeven. Dit, terwijl reeds tijdens de procedure in eerste aanleg door de verdediging om nadere informatie omtrent dit onderzoek was verzocht. Min of meer in het oog springende lacunes in de overgelegde delen van het zogenoemde Amandel-dossier zijn niet dan na tussenkomst van het hof aangevuld, terwijl het in de rede heeft gelegen dat het bestaan van die lacunes onder het gezag van de advocaat-generaal waren vermeden dan wel het bestaan daarvan ambtshalve door de advocaat-generaal naar voren zouden zijn gebracht.

Daarbij komt, dat het hof met het bestaan van een in het bestek van dat Amandel-onderzoek afgeluisterd en opgenomen telefoongesprek door een nota bene door de verdediging overgelegd proces-verbaal bekend is geworden.

Anderzijds is niet aannemelijk geworden dat de rijksrecherche in het in de onderhavige zaak gehouden opsporingsonderzoek de beschikking heeft gehad over de tijdens de gedingfase in hoger beroep aan het dossier toegevoegde tapverslagen, afkomstig uit dat Amandel-onderzoek. Voorts heeft het hof ter terechtzitting in hoger beroep hetgeen aangaande het Amandel-onderzoek aan het strafdossier is toegevoegd als genoegzaam geoordeeld.

Het hof overweegt, dat de inhoud van de aan het dossier toegevoegde stukken — te weten het journaal van onderzoek — het bestaan hebben van nader, mogelijk ook op de verdachte(n) gericht intern onderzoek, dat niet in die overgelegde stukken is verantwoord, niet zonder meer uitsluit.

Vanuit dat perspectief bezien is het weliswaar niet volkomen onbegrijpelijk dat dit gegeven, gevoegd bij de minder zorgvuldige gang van zaken rondom die voeging en de appreciatie van de verdediging van de werking van het geheugen van de omtrent het Amandel-onderzoek door het hof als getuige gehoorde officier van justitie [mr. P], de verdediging heeft gebracht tot de speculatie dat het openbaar ministerie mogelijk informatie heeft willen achterhouden, feiten of omstandigheden op grond waarvan moet worden uitgegaan van het voor de rechter achterhouden van voor de onderhavige strafzaak relevante informatie levert het een en ander niet op.

In aanmerking nemend het relatieve belang van de resultaten van dat interne onderzoek voor de in de voorliggende strafzaak te nemen beslissingen, en voorts gelet op hetgeen het hof hiervoor omtrent de feitelijke gang van zaken rondom de voeging van onderdelen van dat dossier heeft vastgesteld, is het hof van oordeel dat feiten en omstandigheden die in de weg staan aan de ontvankelijkheid van het openbaar ministerie in zijn vervolging niet aannemelijk zijn geworden, zodat dit onderdeel van het verweer wordt verworpen.

Bij pleidooi heeft de verdediging het voorwaardelijk verzoek (herhaald) gedaan, inhoudend dat het hof de advocaat-generaal zal bevelen het in het Amandel-onderzoek bijgehouden journaal van onderzoek aan de stukken in het strafdossier toe te voegen. Nu het hof heeft beslist dat dit (onderdeel van) het verweer niet slaagt, is aan de aan het verzoek verbonden voorwaarde voldaan. De beslissing van het hof luidt, dat het verzoek wordt afgewezen, omdat de noodzaak daartoe aan het hof niet is gebleken.

Daartoe overweegt het hof, dat de vraag naar het bestaan van andere, voor de verdachte(n) mogelijk ontlastende informatie die mogelijk kan worden ontleend aan dat Amandel-onderzoek in de onderhavige strafzaak geen beantwoording behoeft. Immers, de uitkomst van dat in het jaar 2000/2001 gehouden interne onderzoek heeft als zodanig niet tot een verdenking tegen de verdachten geleid. Daarbij komt, dat de vraag naar het bestaan van meer (journaal)gegevens dan die welke zich reeds bij de stukken bevinden en de mogelijk ontlastende inhoud daarvan, niet alleen speculatief is, maar bovendien in te ver verwijderd verband staat met de in de onderhavige strafzaak te nemen beslissingen.

Uit zekere perspublicaties blijkt, dat tijdens het onderhavige onderzoek meermalen informatie naar buiten is gebracht die niet naar buiten gebracht had behoren te worden. In het bijzonder heeft de raadsman gewezen op de rol die in die publicaties aan hem is toegeschreven, te weten degene die verantwoordelijk zou zijn voor het in het criminele milieu uitlekken van ophanden zijnde doorzoekingen. Daardoor is de reputatie van de raadsman en van zijn cliënten beschadigd. De beschadigde reputatie van de raadsman regardeert ook aan de belangen van die cliënten als verdachten in het onderhavige onderzoek. Zij hebben er immers recht op dat hun raadsman vrij en onbelemmerd de verdediging kan voeren en dat is niet althans niet goed mogelijk als die belemmering zich doet gevoelen.

Daarbij komt, dat het openbaar ministerie heeft verzuimd de schade te beperken door na te laten het in de media van de raadsman ontstane beeld te (doen) corrigeren. Integendeel, ook uit het door de advocaat-generaal gehouden requisitoir blijkt dat het openbaar ministerie in de kern en tegen beter weten van mening is dat de verdachten [verdachte] en [medeverdachte X] worden bijgestaan door een raadsman, die zich meermalen aan een misdrijf heeft schuldig gemaakt. Zo bezien is die reputatie ook tijdens het strafgeding in hoger beroep door toedoen van het openbaar ministerie beschadigd, hetgeen ook aan de belangen van de verdachten raakt.

Weliswaar is door de officier van justitie ter terechtzitting in eerste aanleg gesteld dat er ter zake van het naar de pers uitlekken van uit het Vancouver-onderzoek afkomstige informatie door hem aangifte is gedaan bij zijn collega van het Utrechtse parket, vervolgens kan niet anders dan worden vastgesteld dat de officier van justitie de verdediging en de rechtbank verkeerd heeft ingelicht. Niet alleen omdat die aangifte in weerwil van een bevel van de rechtbank nimmer aan het onderhavige dossier is toegevoegd, maar ook omdat is gebleken dat die aangifte een proces-verbaal van bevindingen inhoudt, in welk proces-verbaal volgens de mededeling van de met het onderzoek belaste officier van justitie is gerelateerd over een geheel ander onderwerp, aldus de verdediging.

Het hof stelt bij de beoordeling van dit onderdeel van het verweer het volgende voorop.

Aan de verdachte komt ingevolge artikel 28 Sv het recht toe zich te doen bijstaan door een door hem gekozen raadsman. Na zijn aanhouding en in verzekeringstelling heeft de verdachte van dat keuzerecht metterdaad gebruik gemaakt. Aangenomen moet worden dat hij al snel daarna geconfronteerd is geworden met de gevolgen van die keuze.

Immers, het eerder ingevolge artikel 50 Sv bedoelde bevel is gegeven, een andere raadsman is vervolgens door de voorzitter van de rechtbank toegevoegd, waarna [verdachte] heeft volhard bij de eerder door hem gemaakte keuze. In een later stadium moet aan de verdachte duidelijk zijn geworden dat de officier van justitie die gekozen raadsman als getuige in zijn strafzaak wilde doen horen; het hof verwijst op dit punt naar hetgeen hiervoor onder B 2.3. is overwogen.

Evident is voorts, dat het voor [verdachte] en [medeverdachte X] duidelijk moet zijn geweest dat de officier van justitie aan de inhoud van de door [verdachte] in het voorbereidend onderzoek met de raadsman gevoerde telefoongesprekken een voor hen bezwarende betekenis toekende.

Zijn de aard en inhoud van de tegen de verdachten ingebrachte verdenkingen en bezwaren al niet alledaags, dat geldt in elk geval voor de hiervoor bedoelde, aan de persoon van de gekozen raadsman door de officier van justitie verbonden en door hem in de strafzaak gereleveerde aspecten.

Dit een en ander brengt naar redelijke verwachting mee, dat niet alleen naar aanleiding van die verdenking en bezwaren, maar ook aan het optreden van de gekozen raadsman (publicitaire) gevolgen verbonden bleken te zijn die, zo niet voorzienbaar, in elk geval gedurende de loop van het onderzoek (ook) voor de verdachte manifest moeten zijn geworden. Het hof overweegt in dit verband, dat uit het dossier blijkt dat de advocaat, voordat hij door de verdachte tot raadsman werd gekozen, meermalen ook zelf — en ook in met de verdenking tegen de verdachte samenhangende strafzaken — de landelijke publiciteit heeft gezocht. Daaraan doet niet af dat die publiciteit ook is gegenereerd door uit het onderhavige onderzoek gelekte informatie.

Aangenomen moet worden dat de verdachte, door te volharden bij die eerder door hem gemaakte en te respecteren keuze voor zijn raadsman, de daaraan verbonden, al dan niet in enige mate voorzienbare doch in elk geval kenbare (publicitaire) aspecten heeft aanvaard. In elk geval is niet gebleken dat de verdachte in de vorenweergegeven gang van zaken een aanleiding heeft gezien zijn keuze te herzien, terwijl uit het (blijven) verlenen van rechtsbijstand door de raadsman moet worden afgeleid, dat die raadsman geen onaanvaardbare belemmering heeft ondervonden.

Als uitgangspunt heeft te gelden — gelijk eerder door het hof is overwogen — dat de aan de verdachte toekomende keuzevrijheid dient te worden gerespecteerd, de in het verlengde van die keuze verbonden gevolgen daaronder begrepen. Uiteraard vindt de in die keuze besloten liggende risico-aanvaarding zijn begrenzing in het recht, in het bijzonder waar het gaat om de in het Wetboek van Strafvordering, het EVRM en ook in het tuchtrecht gegarandeerde waarborgen.

Door de officier van justitie is erkend dat (onderzoeks)informatie langs officieuze weg en prematuur bij de pers terecht is gekomen. Hij heeft daarin aanleiding gezien een onderzoek in te doen stellen. Aan de verdediging moet worden toegegeven dat de gang van zaken rondom dat onderzoek vragen oproept, naar de richting, naar de voortvarendheid en naar de informatievoorziening daaromtrent, naar het oordeel van het hof behoeft het een en ander in casu evenwel geen nadere beoordeling en beslissing door het hof.

Het hof vermag niet in te zien dat hetgeen door de verdediging naar voren is gebracht met betrekking tot dat uitlekken van (onderzoeks)informatie noch (de informatieverstrekking daarover) het ter zake ingestelde onderzoek ertoe heeft geleid dat de hiervoor bedoelde waarborgen voor de verdachte onaanvaardbaar in het gedrang zijn gekomen, met gevolg dat het openbaar ministerie de ontvankelijkheid in de strafvervolging zou hebben verloren. Hetzelfde oordeel treft hetgeen door de raadsman is gesteld naar aanleiding van hetgeen door de advocaat-generaal in haar requisitoir als haar met feiten en omstandigheden onderbouwde mening over de rol van de raadsman in het bestek van het aan de verdachten verweten misdrijf van het schenden van geheimen is geformuleerd. Niet aannemelijk is geworden dat daardoor de verdachte is getroffen in een rechtens te respecteren belang.

De verdediging heeft gesteld dat zij doordat zij is weerhouden van de aanvankelijk door de rechtbank geboden mogelijkheid inzage te krijgen in de printgegevens van een journalist, namelijk [journalist H], in de verdediging is geschaad omdat zij daardoor niet heeft kunnen toetsen vanuit welke hoek er naar [journalist H] informatie is gelekt. Dit zou volgens de verdediging mede dienen te leiden tot de conclusie van niet-ontvankelijkheid.

Het hof overweegt hieromtrent dat het, naar aanleiding van het door de verdediging gedane (en vervolgens herhaalde) verzoek om toevoeging aan het dossier van bedoelde printgegevens, ter terechtzitting van 25 maart 2009 (en herhaald op 17 april 2009) reeds gemotiveerd heeft beslist dat het daarbij geen verdedigingsbelang aanwezig achtte. Het hof verwijst, wat de motivering betreft, naar de processen-verbaal van genoemde terechtzittingen. De verdediging is naar het oordeel van het hof derhalve niet in de verdediging geschaad door het niet kunnen inzien van de printgegevens, met als gevolg dat hetgeen door de verdediging is aangevoerd met betrekking tot het gegeven dat zij tot die gegevens geen toegang heeft gehad, niet kan leiden tot het oordeel dat daardoor inbreuk is gemaakt op de eerder in dit arrest onder B bedoelde beginselen. Het verweer wordt op deze grond verworpen.

De verdediging heeft gesteld dat op ongeoorloofde wijze is ondervraagd en dat die constatering mede dient te leiden tot niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie. De verdediging wijst daarbij in de eerste plaats op een opmerking van een functionaris van de rijksrecherche in het op 18 januari 2006 gehouden verhoor van de verdachte, in de tweede plaats op het onjuist voorhouden door de rijksrecherche in een verhoor van de [medeverdachte Y] van 19 januari 2006.

Het hof verwerpt het verweer.

Met betrekking tot het bedoelde verhoor van [verdachte] van 18 januari 2006 overweegt het hof dat niet zonder meer valt in te zien waarom de door de rijksrechercheur gemaakte opmerking omtrent de veiligheid van [verdachte] ongeoorloofd zou zijn en dat in ieder geval niet aannemelijk is geworden dat deze opmerking slechts gemaakt zou zijn met het doel de verdachte, niettegenstaande het door hem in dat verhoor gedane beroep op zijn zwijgrecht, te bewegen tot het afleggen van een verklaring.

Met betrekking tot het verhoor van de [medeverdachte Y] geldt dat — nog daargelaten of in dat verhoor inderdaad bewust onjuiste informatie is voorgehouden — zonder nadere toelichting, die ontbreekt, niet valt in te zien waarom dit in de zaak tegen de verdachte tot de door de verdediging bepleite niet-ontvankelijkheid zou dienen te leiden; gesteld noch gebleken is immers dat de verdachte daardoor in zijn belangen zou zijn geschaad.

Door de verdediging is — onder verwijzing naar hetgeen in de zaak de [medeverdachte X] betreffende in eerste instantie bij pleidooi is aangevoerd — kort gezegd aangevoerd dat in de nota's die aan de vorderingen tot door de rechter-commissaris te geven machtigingen tot het inzetten van — al dan niet bijzondere — opsporingsbevoegdheden ten grondslag hebben gelegen, gebruik is gemaakt van incorrecte financiële rapportages van de verbalisant [verbalisant A], zodat om die reden de op grond van die machtigingen verkregen resultaten niet tot het bewijs kunnen bijdragen.

Het hof verwerpt dit verweer, nu gelet op hetgeen hiervoor omtrent de verdenking jegens de [medeverdachte X] is overwogen, bedoelde financiële rapportages niet doorslaggevend zijn geweest voor het aannemen van het bestaan van die verdenking en derhalve evenmin voor het verlenen van machtigingen.

Door de verdediging is — onder verwijzing naar hetgeen in de zaak de [medeverdachte X] betreffende in eerste instantie bij pleidooi is aangevoerd — kort gezegd aangevoerd dat in de nota's die aan de vorderingen tot door de rechter-commissaris te geven machtigingen tot het inzetten van — al dan niet bijzondere — opsporingsbevoegdheden ten grondslag hebben gelegen ten onrechte is vermeld dat op de artikelen 363, 322 en 416 van het Wetboek van Strafrecht een gevangenisstraf van acht jaren of meer is gesteld, waardoor de officier van justitie en de rechter-commissaris op het verkeerde been worden gezet.

Het hof verwerpt dit verweer, reeds omdat voor zowel de officier van justitie als de rechter-commissaris — waar het gaat om een wettelijke omschrijving — niet de vermelding door een verbalisant doch slechts de tekst van de wet van belang is.

Ten overvloede merkt het hof op dat uit de verleende machtigingen en de op grond daarvan gegeven bevelen volgt dat noch de rechter-commissaris noch de officier van justitie de in de nota genoemde — en onjuiste — ‘acht-jaars grond’ hebben overgenomen.