HR, 11-01-2005, nr. 01569/04

Verzoeker is door het gerechtshof te 's-Hertogenbosch bij arrest van 10 oktober 2003 wegens diefstal1. en oplichting in vereniging, meermalen gepleegd veroordeeld tot twintig maanden gevangenisstraf waarvan vijf voorwaardelijk met een proeftijd van twee jaren. Voorts heeft het hof de vordering van zes de benadeelde partijen toegewezen en van één afgewezen. Tevens zijn zes schadevergoedingsmaatregelen opgelegd zoals in het arrest vermeld.

Namens verzoeker heeft mr. R.J. Baumgardt, advocaat te Spijkenisse, bij schriftuur zes middelen van cassatie voorgesteld.

Het eerste middel klaagt erover dat het verkorte arrest niet binnen de wettelijke termijn van vier maanden is aangevuld. Hierdoor zou de inzendtermijn van acht maanden zijn overschreden en zou de berechting van verzoeker niet binnen redelijke termijn plaatsvinden.

Namens verzoeker is op 14 oktober 2003 cassatie ingesteld. Blijkens een op de inventaris van de stukken geplaatst stempel zijn deze op 18 juni 2004 ontvangen ter griffie van de Hoge Raad. De inzendtermijn van acht maanden (vgl. HR 3 oktober 2000, NJ 2000, 721, m.nt. JdH, rov. 3.3) is met vier dagen overschreden. In zoverre ben ik het met de steller van het middel eens. Dat geldt echter niet voor zover hij meent dat deze overschrijding tot strafvermindering zou moeten leiden. Strafvermindering kan immers achterwege blijven indien de overschrijding van de inzendtermijn wordt gecompenseerd door een bijzonder voortvarende behandeling van het cassatieberoep (vgl. HR NJ 2000, 721, rov. 3.5). Daarvan is in deze zaak sprake, in aanmerking genomen dat de Hoge Raad binnen zestien maanden na aanwending van het instellen van cassatie uitspraak zal kunnen doen (vgl. HR 18 november 2003, LJN: AM0234). Ik meen dat de Hoge Raad zal kunnen volstaan met de constatering dat de inzendtermijn is overschreden.

Het tweede middel klaagt erover dat het hof ten onrechte c.q. ontoereikend gemotiveerd het verzoek tot aanhouding in verband met de ziekte van verzoeker heeft afgewezen.

Het middel citeert met juistheid wat het hof aan zijn afwijzing van het aanhoudingsverzoek ten grondslag heeft gelegd. Het middel vervolgt dan met de conclusie dat die afwijzing ten onrechte heeft plaats gevonden, althans onvoldoende is gemotiveerd. Enig argument wordt niet gegeven. Is de in de motivering neergelegde opvatting van het hof in strijd met de wet? Of in strijd met rechtspraak van Uw Raad? Of in strijd met enige bepaling in het EVRM? Of is zij in overeenstemming met rechtspraak van Uw Raad, die in strijd zou kunnen zijn met het EVRM? Of met een oude uitspraak van het EHRM? Of met een nieuwe? Of is de rechtspraak van Uw Raad aan herziening toe? Het is gissen geblazen. Evenzo is het gissen geblazen waarin de door het hof gegeven motivering ontoereikend zou zijn. Het is aan de steller van het middel om dat aan ons (U en mij) duidelijk te maken en niet aan ons om de bedoeling van de steller in zijn middel in te lezen.

Was ik aanvankelijk nog geneigd om de jurisprudentie van de Hoge Raad aan te halen waarmee de opvatting van het hof spoort, ik vind bij nader inzien het middel zo onder de maat dat ik dat niet doe. Het is aan de steller van het middel om aan te geven waarin de beslissing van het hof onjuist is en waarom; althans: waarin de gegeven motivering tekort schiet. Het middel lokt nu uit tot een nietes-welles discussie en daar pas ik voor. Uit een enkele passage op p. 85 in de vijfde druk van Van Dorsts Cassatie in strafzaken maak ik op dat ik op het punt van aan een middel te stellen eisen geen roepende in de woestijn ben, ook al heeft Uw Raad in een eerder vergelijkbaar geval mijn benadering niet gevolgd (HR 2 maart 2004, LJN: AN7638).

Het middel voldoet niet aan de daaraan te stellen eisen en dient dus onbesproken te blijven.

Het derde middel klaagt erover dat het hof ten onrechte c.q. ontoereikend gemotiveerd het verzoek tot aanhouding in verband met de omstandigheid dat de raadsman niet in staat is geweest de zaak goed voor te bereiden heeft afgewezen. Anders dan bij het vorige middel wordt hier wel een argumentatie gegeven.

De achter het proces-verbaal van terechtzitting gehechte pleitnotities houden - voor zover van belang - in:

Blijkens het proces-verbaal ter terechtzitting van 26 september 2003 heeft de raadsman - voor zover van belang - ter aanvulling van de pleitnotities nog het volgende aangevoerd:

Blijkens het proces-verbaal van terechtzitting heeft het hof hieromtrent overwogen:

Art. 6, derde lid aanhef en onder b, Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) bepaalt dat een ieder die vervolgd wordt voor een strafbaar feit recht heeft op voldoende tijd en faciliteiten voor de voorbereiding van zijn verdediging (vgl. HR 30 september 1997, DD 98.023). De beoordeling van een verzoek van de verdediging om aanhouding van de zaak vanwege het feit dat zij onvoldoende tijd heeft gehad om zich voor te bereiden, dient dan ook vanuit dit kader te worden bezien. Of de verdediging voldoende tijd heeft gehad voor de voorbereiding zal sterk afhangen van de omstandigheden van het geval.

Het belang van een effectieve verdediging is echter niet absoluut; het moet concurreren met het belang van een behoorlijke rechtspleging die gebaat is met een zekere voortvarendheid.

Het hof heeft deze concurrerende belangen in concreto tegen elkaar afgewogen, waarbij de weegschaal uiteindelijk is doorgeslagen naar het belang van een behoorlijke rechtspleging. Daarbij is gelet op het feit dat verzoeker zowel in eerste als in tweede aanleg zich erg laat tot een advocaat heeft gewend en verzoeker zijn raadsman in hoger beroep niet heeft medegedeeld wie zijn raadsman in eerste aanleg was. Dit moet kennelijk aldus worden opgevat dat naar het oordeel van het hof verzoeker het aan zijn eigen schuld te wijten heeft dat hij niet van toereikende rechtsbijstand is voorzien. Dat oordeel is rechtens niet onjuist en evenmin onbegrijpelijk (zie HR 2 maart 1999, NJ 1999, 330).

Het middel faalt.

Het vierde middel klaagt erover dat het hof het verzoek tot aanhouding teneinde uitspraken in de zaken van

medeverdachten aan het dossier toe te voegen ten onrechte c.q. ontoereikend gemotiveerd heeft afgewezen.

Blijkens het proces-verbaal van terechtzitting van 26 september 2003 heeft de advocaat-generaal - voor zover van belang - het volgende aangevoerd:

Blijkens het arrest heeft het hof het verzoek om aanhouding als volgt samengevat en afgewezen:

Kennelijk en niet onbegrijpelijk heeft het hof het verzoek om aanhouding geïnterpreteerd als een verzoek om de arresten van de medeverdachten [medeverdachte 2] en [medeverdachte 1] aan het dossier toe te voegen.

Art. 315, eerste lid, Sv2. luidt - voor zover van belang -:

Met het toepassen van het noodzaakcriterium uit art. 315 Sv heeft het hof de juiste maatstaf aangelegd (zie HR 25 januari 2000, NJ 2000, 243).

De volgende stap is of het oordeel van het hof begrijpelijk is.

Het hof wijst het verzoek af op grond van de aard van de gevraagde gegevens en het verhandelde ter terechtzitting. Ik kan mij een duidelijker motivering voorstellen. Met de aard van de gegevens zal het hof kunnen hebben bedoeld dat bedoelde arresten de in het openbaar uitgesproken beslissingen van hetzelfde hof bevatten die het hof (derhalve) ambtshalve bekend (kunnen) zijn en die van onvoldoende (bewijsrechtelijk) belang voor de strafzaak tegen verzoeker zijn. Het gaat hier om vrijspraken in strafzaken tegen medeverdachten. Die bevatten geen bewijsmateriaal. Onbegrijpelijk is het oordeel van het hof op dit punt dus niet.

Cryptischer is de overweging dat gezien het verhandelde ter terechtzitting voor het hof geen noodzaak bestaat om de arresten in kwestie aan het dossier toe te voegen. Wellicht doelt het hof op het feit dat de verdediging afstand heeft gedaan van de op verzoek van dezelfde verdediging opgeroepen getuige à décharge [medeverdachte 1] (wiens arrest aan het dossier toegevoegd zou dienen te worden). De raadsman heeft afstand gedaan van de getuige zonder zelf de gelegenheid te baat te nemen de getuige vragen te stellen met betrekking tot de rol van verzoeker in relatie tot het tenlastegelegde.

Gelet op de opvatting van de verdediging dat de arresten van belang zouden kunnen zijn voor de proceshouding van verzoeker (en blijkbaar dus niet primair van belang worden geacht voor een beslissing van de appèlrechter),3. alsmede op het voor de hand liggende gegeven dat een vrijspraak voor een medeverdachte nog niet met zich meebrengt dat ook voor verzoeker vrijspraak zou moeten volgen, ben ik van mening dat het oordeel van het hof - zo ik het goed uitleg: zomin ik

vaagheid van stellers van middelen waardeer, waardeer ik dat van rechterlijke colleges - niet onbegrijpelijk is.

Het middel faalt.

Het vijfde middel klaagt erover dat de bewezenverklaarde diefstal van het recreatievaartuig niet uit de bewijsmiddelen kan volgen.

Ten laste van verzoeker is bewezenverklaard dat:

In de toelichting op het middel wordt betoogd dat uit geen enkel bewijsmiddel blijkt dat er bij de diefstal van de boot op 13 september 1999 sprake is geweest van braak, verbreking, inklimming of valse sleutel; en voorts dat uit de bewijsmiddelen niet, althans niet zonder meer volgt dat het verzoeker was die zich aan diefstal heeft schuldig gemaakt.

De steller van het middel heeft een punt ten aanzien van de braak en inklimming. Van schade of ongeautoriseerde entree aan en in het vaartuig blijkt uit geen bewijsmiddel. Wat wel blijkt (uit bewijsmiddelen 2, 6, 7 en 11) is dat vóór of op 13 september 1999, de dag van de diefstal, nieuwe contactsloten voor de boot zijn besteld, welke op 16 september werden opgehaald. Op 13 september werd de boot uit de jachthaven Willemstad gestolen, overgevaren naar jachthaven de Oude Maas in Barendrecht en aldaar uit het water gehaald. Ervan uitgaande dat de eigenaar geen toestemming voor een en ander heeft gegeven (bewijsmiddel 1) staat slechts vast dat de boot ófwel na verbreking van het contactslot en doorverbinden van de draden, ófwel met een valse sleutel aan het varen is gebracht. Of men dat vanaf een buitenstuurstand heeft kunnen doen, dan wel dat men daarvoor ook de kajuitdeur(en) heeft moeten verbreken of de kajuit is binnengeklommen staat niet vast, terwijl het mij niet van algemene bekendheid toeschijnt hoe zo'n boot wordt bediend. Mij althans - als zeiler - niet.

Dat het hof kennelijk heeft geoordeeld dat bij de diefstal van de boot op enige wijze met de sloten is geknoeid - waarom zou men anders nieuwe contactsloten bestellen en ophalen? - is niet onbegrijpelijk.4. Het zou ook via braak of inklimming kunnen zijn gebeurd, maar daarvoor bestaat geen bewijsmiddel en daartoe dwingt de logica ook niet. Voor zover de bewezenverklaring de alternatieve èn cumulatieve mogelijkheden bevat dat de diefstal gepaard is gegaan met braak en/of inklimming is het middel gegrond.

Tot cassatie behoeft dit evenwel niet te leiden aangezien Uw Raad deze kwalificerende omstandigheden uit de bewezenverklaring kan schrappen (door de bewezenverklaring verbeterd te lezen) en Uw Raad tevens de kwalificatie kan verbeteren zonder dat de betekenis van het bewezenverklaarde, gekwalificeerd gebleven, feit daardoor ook maar enigszins verandert (vgl. HR 2 april 2002, LJN: AD9908, HR 7 oktober 2003, LJN: AI1654 en HR 7 september 2004, LJN: AP2570).

Dan de klacht dat niet of niet zonder meer uit de bewijsmiddelen volgt dat het verzoeker was die zich aan diefstal heeft schuldig gemaakt.

Voorop staat dat ten laste van verzoeker het medeplegen bewezen is verklaard. Indien het hof de bewijsmiddelen voor zichzelf had laten spreken, was er wellicht iets te zeggen geweest voor het standpunt dat het medeplegen van diefstal niet zonder meer uit de bewijsmiddelen valt af te leiden. Het hof heeft dat echter niet gedaan: het heeft een uitvoerige bewijsoverweging aan het papier toevertrouwd. In zoverre faalt de klacht dus al. Blijft over de vraag of het medeplegen van de gekwalificeerde diefstal uit de bewijsmiddelen kan worden afgeleid.

In een nadere bewijsoverweging in het arrest heeft het hof onder andere het volgende overwogen:

De steller van het middel, verwijzende naar bovenstaande bewijsoverweging, betoogt dat de omstandigheid dat in de periode van 23 augustus 1999 tot en met 21 september 1999 vrijwel dagelijks, in totaal 32 maal, gebeld is door een man zich noemende "[betrokkene 29]" naar een telefoon die op naam staat van de echtgenote van verzoeker en dat op 12 september 1999 viermaal telefonisch is geweest en op 13 september 1999 in het geheel geen contact is geweest (zie bewijsmiddel 11), niet de gevolgtrekking rechtvaardigt dat verzoeker tezamen en in vereniging de diefstal heeft gepleegd.

Uit de bewijsmiddelen blijkt dat:

Na een hersteloperatie van Uw raad faalt het middel in al zijn onderdelen.

Het zesde middel klaagt erover dat de bewezenverklaarde oplichting niet, althans niet zonder meer uit de bewijsmiddelen kan volgen.

Ten laste van verzoeker is bewezenverklaard dat:

Het hof heeft tot het bewijs gebezigd een politieverklaring van verzoeker van 6 februari 2001 (bewijsmiddel 2), inhoudende (onder andere):

In de toelichting op het middel wordt gesteld dat deze verklaring niet redengevend kan zijn voor het bewijs van de bewezenverklaarde oplichtingen van voor en na de door verzoeker genoemde periode. Het zou hier dan gaan om de feiten gepleegd op:

Wat betreft de feiten van 2 september 2000 en 8 september 2000 faalt de klacht omdat deze feiten binnen de door verzoeker genoemde periode vallen.

Wat betreft het feit van 26 februari 2000 blijkt uit bewijsmiddel 52 (verklaring [betrokkene 30]) dat de aangever na 26 februari 2000 met [verdachte]7. zaken heeft gedaan. Verzoeker heeft dus met de (afwikkeling van de) verkoop van de in de aangifte genoemde Ford Fiesta bemoeienis gehad.

Voor wat betreft het feit van 25 februari 2000 en 7 oktober 2000 houden de bewijsmiddelen niet in dat verzoeker op deze data (al respectievelijk nog steeds) bij [E] als autoverkoper in dienst was. Betekent dit dat verzoeker niet als medepleger van die oplichtingen kan worden beschouwd? Mij dunkt, dat als men medepleger kan zijn hoewel men niet fysiek bij de uitvoering van het delict betrokken is (Containerdiefstalarrest HR 17 november 1981, NJ 1983, 84, m.nt. ThWvV), dat wil zeggen: van de plaats van de delictsuitvoering gescheiden is, men ook van de tijd van de delictsuitvoering gescheiden kan zijn. Voor deze opvatting is enige, zeker niet overmatig veel, steun te vinden in HR 9 juni 1992, NJ 1992, 772. De casus was als volgt: In Oirschot was een postkantoor overvallen. De overvallers waren er vervolgens in geslaagd om, na een wilde rit waarbij diverse malen op de achtervolgende politie was geschoten, te ontkomen. Uit de bewijsmiddelen kon worden afgeleid dat de daadwerkelijke overval was gepleegd door twee gewapende personen met bivak-mutsen op. Echter, in de vluchtauto zaten meer verdachten dan de twee die feitelijk de overval hadden gepleegd. Uiteindelijk heeft het hof de verdachten die (slechts) in de vluchtauto hadden gezeten (maar niet de daadwerkelijke overval hadden gepleegd) veroordeeld voor zowel de overval als de poging tot moord (schieten op achtervolgende agenten).8.

Het hof had met betrekking tot het daderschap beslist dat, gelet op de uit de bewijsmiddelen blijkende gedragingen van de verdachte en de mededaders () voor, tijdens en kort na het plaatsvinden der bewezenverklaarde feiten, de daarbij (door een of meer hunner) gebezigde middelen en gevolgde werkwijze, een en ander in onderling (tijds)verband bezien, deze personen met betrekking tot die feiten een zodanig hechte, intensief en planmatig nauw samenwerkende dadergroep vormden dat niet van belang is wie van die personen welke rol bij of rond het plegen dier feiten heeft vervuld, doch elk van hen als medepleger van die feiten en mitsdien als dader dient te worden aangemerkt. De Hoge Raad liet dit oordeel in stand.

Indien een aantal personen begonnen is met het bedonderen van klanten en een nieuwe persoon kort nadien aan die oplichtingen is gaan deelnemen, terwijl de oplichtingen nog enige tijd voortduren nadat die persoon zijn deelname heeft gestaakt, zonder dat er een aanwijzing is dat die persoon zich van alles wat kort vóór zijn deelname geschied is heeft gedistantieerd, of zijn deelname heeft beëindigd omdat hij zich niet meer met die oplichtingen kan verenigen, deze persoon aansprakelijk kan worden gehouden voor de gehele tenlastegelegde criminele affaire. Het komt mij voor dat aan het medeplegen onder deze omstandigheden niet een te ruime betekenis wordt verleend.

Mocht Uw Raad hier anders over denken, dan ware de oplichting van [betrokkene 3] en [betrokkene 4] uit de bewezenverklaring te schrappen. Invloed op de aard en de ernst van al hetgeen ten laste van de verdachte is bewezenverklaard heeft schrapping van twee van de vijfentwintig oplichtingen naar mijn mening niet (vgl. HR 27 juni 2000, NJ 2000, 548, HR 6 mei 2003, LJN: AF5449 en HR 18 november 2003, LJN: AJ0533). De Hoge Raad kan de bewezenverklaring in zoverre verbeteren waarna de grondslag aan de klacht ontvalt.

In de toelichting op het middel wordt verder betoogd dat uit de bewijsmiddelen niet het medeplegen kan worden afgeleid.

Met betrekking tot het bewezenverklaarde medeplegen heeft het hof in het arrest de volgende bewijsoverweging opgenomen:

In de toelichting op het middel wordt gesteld dat uit de bewijsmiddelen niet (zonder meer) kan volgen dat:

De voor het bewijs gebezigde verklaringen van de autokopers en andere getuigen geven blijk van een door verzoeker, [betrokkene 30] (en [betrokkene 31], de "baas") consistent gehanteerde verkooptechniek waarin zowel mondeling als schriftelijk stelselmatig onjuiste informatie aan autokopers werd gegeven, afspraken niet werden nagekomen, cliënten aan het lijntje werden gehouden, uitvluchten werden gezocht om geen inzage te geven in documenten die voor de aanschaf de koop van een auto van belang zijn en verzoeker, [betrokkene 30] en [betrokkene 31] bij klachten elkaar de hand boven het hoofd hielden c.q. zich van de domme hielden.

Gelet hierop kan mijns inziens het bewezenverklaarde uit de bewijsmiddelen volgen waarbij in het bijzonder de als bewijsmiddel 3 gebruikte verklaring van verzoeker de bedrijfsfilosofie van [E] goed weergeeft:

Voor zover in de toelichting op het middel nog de opvatting wordt gehuldigd dat de bewezenverklaring ten aanzien van de oplichting van [betrokkene 19] onvoldoende met redenen zou zijn omkleed omdat de advocaat-generaal van mening is dat een en ander niet bewezen kan worden verklaard, faalt deze klacht. Voor een dergelijke opvatting is geen steun in het recht te vinden.

Het middel faalt in al zijn onderdelen.

Ik kom tot de afronding.

Het eerste middel wordt terecht voorgesteld maar leidt niet tot cassatie.

Het tweede middel is geen middel in de zin der wet.

Het derde en vierde middel falen en lenen zich voor toepassing van art. 81 RO.

Het vijfde middel is gedeeltelijk gegrond maar leidt na een hersteloperatie niet tot cassatie.

Het zesde middel faalt; subsidiair: is gedeeltelijk gegrond maar leidt na een hersteloperatie niet tot cassatie.

Gronden waarop de Hoge Raad gebruik zou moeten maken van zijn bevoegdheid de bestreden uitspraak ambtshalve te vernietigen heb ik niet aangetroffen.

Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep.