HR, 04-01-2005, nr. 01241/04

Verdachte is door het Gerechtshof te 's-Gravenhage wegens "medeplegen van opzettelijk handelen in strijd met een in artikel 2, eerste lid, aanhef en onder A van de Opiumwet gegeven verbod" veroordeeld tot zes jaren gevangenisstraf alsmede tot een geldboete van € 8.670,- subsidiair 173 dagen hechtenis, met verbeurdverklaring en onttrekking aan het verkeer als in het arrest omschreven.

Er bestaat samenhang tussen de zaken met de nummers 01240/03, 01241/03 en 01242/03. In al deze zaken zal ik vandaag concluderen.

Namens verdachte heeft mr. G. Spong, advocaat te Amsterdam, twee middelen van cassatie voorgesteld.

Het eerste middel behelst de klacht dat het bewezenverklaarde niet uit de gebezigde bewijsmiddelen kan volgen. Met name zou daaruit niet verdachtes opzet op de bewezenverklaarde gedraging kunnen worden afgeleid.

Ten laste van verdachte is bewezenverklaard dat:

Volgens de steller van het middel brengt het vereiste van nauwe en volledige samenwerking mee dat de gedragingen moeten zijn verricht in het kader van een gezamenlijk streven ter verwezenlijking van een gemeenschappelijk doel. Dat zou ten aanzien van verdachte niet kunnen worden afgeleid uit het feit dat hij contacten heeft onderhouden met medeplegers ten aanzien van wie het opzet wel uit de bewijsmiddelen kan blijken.

In de strafmotivering heeft het Hof aangegeven hoe het op grond van de bewijsmiddelen de rol van verdachte ziet. Het Hof overweegt dat verdachte samen met anderen een zeer grote hoeveelheid cocaïne binnen het grondgebied van Nederland heeft gebracht, dat hij hierbij een wezenlijke rol vervulde die vergelijkbaar wordt geacht met die van de medeverdachte [betrokkene 1] en dat verdachte contact onderhield met aanbieders van cocaïne en met zijn medebelanghebbenden in het cocaïnetransport in Nederland.

Dat verdachte gezamenlijk handelingen heeft verricht die waren gericht op verwezenlijking van een gemeenschappelijk doel, te weten invoer van cocaïne in Nederland, kan genoegzaam uit de bewijsmiddelen blijken.

Ik wijs met name op de verklaring van [betrokkene 1] (bewijsmiddel 1) in combinatie met afgeluisterde telefoongesprekken (o.a. bewijsmiddelen 4 tot en met 29) die (deels) weer worden ondersteund door waarneming van observanten (bewijsmiddelen 57-60) en door bij huiszoeking in de woning van verdachte aangetroffen goederen (bewijsmiddel 45 en 46). Daaruit heeft het Hof kunnen afleiden dat verdachte gedurende een periode vanaf begin 2001 nauw betrokken was bij het opzetten van een cocaïnelijn, hetgeen uiteindelijk heeft geresulteerd in een cocaïnetransport dat op 17 december 2001 in de haven van Antwerpen is onderschept. Dat verdachte bij het onderschepte transport nauw betrokken was, blijkt onder andere uit de bewijsmiddelen 26, 28 en 29. Uit de bewijsmiddelen kan niet slechts worden afgeleid dat verdachte contact heeft onderhouden met de medeplegers. In de bewijsmiddelen komt de aard van die contacten zodanig tot uitdrukking dat het Hof daaruit ook verdachtes opzet op de invoer van de cocaïne heeft kunnen afleiden. De bewezenverklaring is toereikend gemotiveerd.

Het eerste middel faalt.

Het tweede middel behelst de klacht dat het Hof het verzoek van de raadsman een aantal tapgesprekken ter zitting te doen uitluisteren en alsnog een uitdraai te bekomen van het plaatsbepalingsregister uit het "Efrat"-systeem van die gesprekken, onvoldoende gemotiveerd heeft afgewezen. Met name zou daarbij het door het Hof gedane beroep op beginselen van een goede procesorde onbegrijpelijk zijn.

Nadat de raadsman in de week voorafgaande aan de terechtzittingen beginnende op 23 september 2003 schriftelijke verzoeken heeft ingediend bij de Advocaat-Generaal heeft hij ter zitting van 24 september 2003 deze verzoeken herhaald en nader toegelicht. Het proces-verbaal van de terechtzitting van 24 september 2003 houdt ter zake dienende het volgende in:

Ter terechtzitting van 26 september 2003 heeft het Hof een beslissing gegeven op de verzoeken van de verdediging. Het proces-verbaal houdt ter zake dienende het volgende in:

Ik merk nog op dat de verdediging de verzoeken bij pleidooi heeft herhaald en dat het Hof deze bij arrest heeft afgewezen, onder aanhaling van de hierboven opgenomen motivering.

De verzoeken van de verdediging betreffen verzoeken als bedoeld in art. 328 Sv om gebruik te maken van een in art. 315 Sv omschreven bevoegdheid. Maatstaf voor de beoordeling van zodanige verzoeken is of de noodzaak van het verzochte is gebleken 1..

De steller van het middel stelt zich op het standpunt dat beginselen van een behoorlijke procesorde niet van toepassing zijn op de verdediging

Aangenomen wordt dat bij de beoordeling van verzoeken van de verdediging de beginselen van een goede procesorde een rol kunnen spelen als er sprake is van 'kennelijk chicaneus handelen dat volstrekt niet meer past of apert in strijd is met de strekking van de bevoegdheid en waarbij het belang van de verdachte niet meer een rechtens te beschermen belang kan worden genoemd'2.. In mijn conclusie voor de zaak met nummer 02724/03 waarin de Hoge Raad op 7 september 2004 uitspraak heeft gedaan en waarin mr. Spong onder het eerste middel een soortgelijke klacht presenteerde heb ik onder verwijzing naar HR 16 november 1999, NJ 2000, 214 m.nt. JR rov. 3.3. opgemerkt dat mijns inziens niet valt uit te sluiten dat beginselen van een goede procesorde de vrijheid van optreden van de raadsman onder omstandigheden verder beperken dan niet chicaneus handelen.3.

In HR 12 januari 1999 NJ 1999, 450 m.nt. tH deed zich een geval voor waarin het Hof een verzoek als bedoeld in art. 315 jo 328 Sv afwees op soortgelijke gronden als in het onderhavige geval. In die zaak ging het om het alsnog horen van getuigen. Het Hof kwam tot het oordeel dat de verdediging, die had toegezegd tijdig opgave te doen van te horen getuigen en die na aanhouding van de behandeling pas kort voor de volgende zitting getuigen had opgegeven, het verzoek tardief had gedaan en dat inwilliging ervan strijd met een behoorlijke procesorde - een tijdige procesgang daaronder begrepen - zou opleveren. Die motivering van de afwijzing vond geen genade in de ogen van de Hoge Raad. De Hoge Raad gaf aan dat de maatstaf is of de noodzaak van het verzochte is gebleken en stelde vast dat het Hof een andere en dus een onjuiste maatstaf had aangelegd.

Los van de vraag of beginselen van behoorlijke procesorde van toepassing zijn op handelen van de verdediging, kan de tijdigheid van een verzoek een rol spelen bij de beoordeling van de noodzaak van de inwilliging daarvan4.. Het komt mij voor dat zeker als de verdediging zelf toezeggingen doet, de verdediging daar tot op zekere hoogte ook aan gehouden mag worden. In dezelfde zin schrijft mijn ambtgenoot Fokkens in zijn conclusie voor HR NJ 1999, 450 dat bij het beantwoorden van de vraag of het horen van een getuige noodzakelijk is, mag worden meegewogen welke gevolgen een aanhouding met dit doel heeft voor de behandeling van de zaak, een en ander bezien in het licht van het optreden van de verdediging.

Het voorgaande betekent dat het handelen van de verdediging onderdeel kan zijn van de beoordeling van de noodzakelijkheid van toewijzing van een verzoek. Als de verdediging bijvoorbeeld expliciet de tijd heeft gehad verzoeken te doen, maar daarmee draalt tot op het laatste moment, kan dat een indicatie vormen voor het betrekkelijke van de noodzakelijkheid van het verzochte. Kennelijk heeft het verzochte bij de verdediging dan niet de hoogste prioriteit. Anders was het verzoek wel eerder gedaan. Ik meen echter dat het huidige stelsel van strafvordering en de eigen plaats die de verdediging daarin inneemt geen ruimte biedt om verzoeken waarvan de beoordeling dient te geschieden aan de hand van de maatstaf van de noodzakelijkheid van het verzochte, af te wijzen op de enkele grond dat de verdediging de verzoeken eerder had kunnen (en moeten) doen.

In de overwegingen van het Hof in de onderhavige zaak zijn geen aanknopingspunten te vinden die erop wijzen dat het Hof bij de beoordeling van het verzoek het niet erg voortvarende handelen van de verdediging heeft geplaatst in het kader van de vraag of inwilliging van het verzoek noodzakelijk was. Het Hof heeft zich uitsluitend laten leiden door de beginselen van een goede procesorde, waarbij het Hof met name noemt het belang van een voortvarende afdoening.

Het belang van een voortvarende afdoening komt tot uitdrukking in het bepaalde in art. 6 lid 1 EVRM voor zover daarin de verdachte recht wordt gegeven op afdoening binnen redelijke termijn. Ook buiten het verband van die bepaling heeft het belang van voortvarende afdoening erkenning gekregen, en wel met het oog op de preventieve werking die geacht wordt uit te gaan van berechting en bestraffing, de gerechtvaardigde belangen van het eventuele slachtoffer van het feit, en de ongunstige invloed van het tijdsverloop op de beoordeling van de feiten als gevolg van de verbleking van de herinnering van - bijvoorbeeld - eventuele getuigen.5.

Onder omstandigheden valt in mijn ogen niet uit te sluiten dat het belang van de voortvarende afdoening van een strafzaak de afwijzing van een verzoek als bedoeld in art. 315 jo. 328 Sv kan dragen. Het zal dan echter wel moeten gaan om een geval waarin de procedure al extreem lang duurt en inwilliging van het verzoek leidt tot verlenging met een aanzienlijk duur van de strafzaak. Enkele weken, zoals in het onderhavige geval aan de orde was, lijkt mij daartoe verre van voldoende. Wellicht zal het daarbij moeten gaan om gevallen waarin het gedrag van de toegevoegd raadsman het ernstige vermoeden oproept dat verdachtes raadsman de belangen van zijn cliënt ernstig verwaarloost. In extreme gevallen6. dwingt het bepaalde in art. 6 lid 3 sub c EVRM de rechter dan om in te grijpen. Voor een dergelijke situatie bieden de overwegingen van het Hof echter geen enkel houvast.

Het voorgaande brengt mee dat het Hof aan de afwijzing van het verzoek een onjuiste maatstaf ten grondslag heeft gelegd.

Het middel is terecht voorgesteld.

Het eerste middel kan naar mijn mening worden verworpen op de voet van art. 81 RO.

Gronden waarop de Hoge Raad gebruik zou moeten maken van zijn bevoegdheid de bestreden uitspraak ambtshalve te vernietigen heb ik niet aangetroffen.

Deze conclusie strekt tot vernietiging van het bestreden arrest en tot verwijzing naar een aangrenzend Hof teneinde op het bestaande hoger beroep opnieuw te worden berecht en afgedaan.