HR, 07-09-2004, nr. 02724/03

Verdachte is door het Gerechtshof te 's-Gravenhage wegens "medeplegen van moord, meermalen gepleegd" en "diefstal, voorafgegaan en vergezeld van geweld en bedreiging met geweld tegen personen, gepleegd met het oogmerk om die diefstal voor te bereiden en gemakkelijk te maken, terwijl het feit wordt gepleegd door twee of meer verenigde personen" veroordeeld tot levenslange gevangenisstraf. Voorts heeft het Hof de vordering van de benadeelde partij [slachtoffer 1] toegewezen, de vorderingen van de benadeelde partijen [slachtoffer 2] en [slachtoffer 3] gedeeltelijk toegewezen en die benadeelde partijen voor het overige niet-ontvankelijk verklaard in haar vorderingen alsmede de benadeelde partij [slachtoffer 4] niet-ontvankelijk verklaard in haar vordering. Tevens heeft het Hof schadevergoedingsmaatregelen opgelegd.

Namens verdachte heeft mr. G. Spong, advocaat te Amsterdam, drie middelen van cassatie voorgesteld.

Er bestaat samenhang tussen de zaken met de nummers 02723/04, 02724/03 en 02754/03. In al deze zaken zal ik vandaag concluderen.

Het eerste middel klaagt dat het Hof het verzoek om een "manspersoon" als getuige te horen heeft afgewezen op gronden die deze afwijzing niet kunnen dragen.

Het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep van 14 mei 2003 houdt met betrekking tot het in het middel bedoelde verzoek het volgende in:

Het Hof heeft geoordeeld dat de noodzakelijkheid om de in het verzoek bedoelde manspersoon als getuige te horen niet is gebleken. Daarmee heeft het Hof de juiste maatstaf aangelegd (art. 315 Sv). De stelling dat het Hof, gelet op de brief van de raadsvrouw van 8 mei 2003, zich bij de beoordeling van genoemd verzoek overeenkomstig het bepaalde in art. 288 lid 1, aanhef en sub c, Sv had moeten laten leiden door het antwoord op de vraag of redelijkerwijs valt aan te nemen dat de verdachte in zijn verdediging wordt geschaad door afwijzing van het verzoek had moeten beslissen, gaat niet op. De brief van de raadsvrouw van 8 mei 2003 houdt immers - voor zover van belang - niet meer dan het volgende in:

Daarmee heeft de verdachte niet overeenkomstig het bepaalde in art. 263 lid 1 Sv opgave gedaan van getuigen die hij wilde doen horen. In de brief wordt immers in het geheel niet van het (doen) horen van getuigen gerept. De brief is niet meer dan een aankondiging van de raadsvrouw dat zij een aantal - vooralsnog niet nader geconcretiseerde - verzoeken wilde doen.

Met het oog op de motivering van de afwijzing van het verzoek is het volgende van belang. De getuige [betrokkene 1] heeft tegenover de rechter-commissaris verklaard dat de verdachte tegen hem heeft gezegd dat hij had geschoten. Deze verklaring komt overeen met diens eerder afgelegde verklaring bij de politie (bewijsmiddel 7), en stemt bovendien overeen met hetgeen [betrokkene 2] (bewijsmiddel 10) en [medeverdachte 1] (bewijsmiddel 11) hebben verklaard. Tegen deze achtergrond valt zonder nadere redengeving, die ontbreekt, moeilijk in te zien waarom het noodzakelijk zou zijn de inhoud van de verklaring van de getuige [betrokkene 1] nog eens op consistentie te onderzoeken aan de hand van een verklaring van de in het verzoek bedoelde manspersoon. Daarbij komt dat de raadsvrouw in de gelegenheid is geweest de getuige [betrokkene 1] ten tijde van diens verhoor bij de rechter-commissaris op 6 mei 2003 te ondervragen en zo diens verklaring op consistentie te toetsen. Tegen deze achtergrond geeft de afwijzing van het verzoek geen blijk van onjuiste hantering van genoemde maatstaf en is deze niet onbegrijpelijk.

Het ontbreken van de noodzaak genoemde getuige te horen kan de afwijzing van het verzoek die getuige te horen zelfstandig dragen. De vraag of het Hof het verzoek had kunnen afwijzen louter op basis van de beginselen van een goede procesorde kan dus onbesproken blijven. Overigens valt in mijn ogen niet uit te sluiten dat beginselen van een goede procesorde de vrijheid van optreden van de raadsman onder omstandigheden verder beperken dan niet chicaneus te mogen handelen. Ik wijs op HR 16 november 1999, NJ 2000, 214 m.nt. JR rov. 3.3:

Het middel faalt.

Het tweede middel klaagt dat het Hof het verzoek om de behandeling van de zaak met één week aan te houden voor het houden van pleidooi heeft afgewezen op gronden die deze afwijzing niet kunnen dragen.

Op 30 januari 2003 heeft het Hof een zogenaamde regie-zitting gehouden, waar de toenmalige raadsman mr. O.E. de Jong in de gelegenheid is gesteld verzoeken om nader onderzoek danwel getuigen te (doen) horen toe te lichten en/of in te dienen. De raadsman heeft van deze gelegenheid gebruik gemaakt en een gedeelte van zijn verzoeken zijn toegewezen. Het Hof heeft de zaak vervolgens aangehouden en aangekondigd dat het er naar streeft de zaak op 14 en 15 mei 2003 inhoudelijk te behandelen. Bij brief van 10 maart 2003 heeft mr. M.M.A.J. Goris zich als raadsvrouw gesteld. Bij brief van 7 mei 2003 heeft de raadsvrouw aangekondigd dat zij zich niet in staat acht om op 14 mei en 15 mei naar behoren het woord te voeren in een eindpleidooi. Als reden heeft zij hiervoor aangegeven dat zij sinds enkele weken wegens ziekte de strafrechtpraktijk van mr Korvinus waarneemt en dat sinds 7 mei 2003 ook een andere kantoorgenoot binnen de strafrechtsectie door ziekte is geveld.

Blijkens het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep van 14 mei 2003 heeft het Hof het verzoek tot aanhouding als volgt afgewezen:

Artikel 6, derde lid aanhef en onder b, Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) bepaalt dat een ieder die vervolgd wordt voor een strafbaar feit recht heeft op voldoende tijd en faciliteiten voor de voorbereiding van zijn verdediging (vgl. HR 30 september 1997, DD 98.023). De beoordeling van een verzoek van de verdediging om aanhouding van de zaak vanwege het feit dat zij onvoldoende tijd heeft gehad om zich voor te bereiden, dient dan ook vanuit dit kader te worden bezien. Of de verdediging voldoende tijd heeft gehad voor de voorbereiding zal sterk afhangen van de omstandigheden van het geval.

Het onderhavige geval wordt hierdoor gekenmerkt dat het Hof het verzoek van verdachtes raadsvrouw tot aanhouding van de zaak voor pleidooi voor de duur van één week gelet op het feit dat zij doordat zij door ziekte van kantoorgenoten tijd heeft moeten besteden aan de zaken van die kantoorgenoten niet in staat is geweest een pleidooi adequaat voor te bereiden in zoverre heeft toegewezen dat het Hof de zaak heeft aangehouden voor pleidooi in de middag van de volgende dag. Daardoor kreeg de raadsvrouw de gelegenheid in elk geval de morgen van de volgende dag aan de voorbereiding van het pleidooi te besteden. Voorts was verdachtes raadsvrouw reeds twee maanden voor de zitting in de zaak betrokken geraakt en had zij zich daadwerkelijk met het onderzoek in de zaak bezig gehouden. Bovendien getuigt het optreden van de raadsvrouw ter terechtzitting gezien de ter terechtzitting gedane verzoeken tot nader onderzoek van grondige bestudering van de zaak en verklaart zij uiteindelijk ook zelf dat als verdachte dit wenst zij de volgende dag pleidooi kan voeren. Tegen deze achtergrond alsmede gelet op de ingewikkeldheid van de onderhavige zaak getuigt het kennelijke oordeel van het Hof dat verdachte niet wezenlijk werd beknot in de uitoefening van zijn hiervoor genoemde, in art. 6 lid 3, aanhef en onder b, EVRM genoemde rechten niet van een onjuiste rechtsopvatting.

Anders dan het middel wil zie ik niet in dat het Hof zich dusdoende heeft bemoeid met de inhoud van de verdediging.

Het voorgaande betekent dat voorbij kan worden gegaan aan de verwijzing van het Hof naar het bepaalde in art. 13 Advocatenwet alsmede aan de vraag of verdachte wel in vrijheid heeft kunnen beslissen over de door de voorzitter aan hem voorgelegde vraag of verdachte wilde dat de volgende dag pleidooi werd gehouden of - zoals zijn raadsvrouw had verzocht - pas later.

Het middel faalt.

Het derde middel klaagt dat het Hof heeft verzuimd aan te geven of de onder 1, 2 en 3 bewezenverklaarde feiten al of niet als voortgezette handeling zijn aan te merken.

Het middel faalt reeds op de grond dat het Hof met de aanhaling van art. 57 Sr heeft aangegeven dat het van oordeel is dat sprake is van meerdaadse samenloop. Dit oordeel getuigt niet van een onjuiste rechtsopvatting1., is niet onbegrijpelijk en leent zich wegens zijn verwevenheid met waarderingen van feitelijke aard niet voor verdere toetsing in cassatie.

Overigens meen ik dat de verdachte bij de klacht dat het Hof zou hebben verzuimd een keuze te maken tussen art. 56 en 57 Sr geen belang heeft, omdat toepassing van art. 56 Sr niet tot een ander strafmaximum kan leiden (vgl. HR 11 april 1995, NJ 1995, 565). De stelling dat toepassing van art. 56 Sr betekent dat ten hoogste een tijdelijke gevangenisstraf van twintig jaren kan worden opgelegd vindt immers geen steun in de wet, omdat ook levenslange gevangenisstraf ook in geval van toepassing van art. 56 Sr de zwaarste hoofdstraf is. Zou het voorgaande anders zijn dan zou zich de merkwaardige situatie voordoen dat in geval van moord levenslange gevangenisstraf zou kunnen worden opgelegd, in geval van het voortgezet delict van moord, waarbij dus meer slachtoffers zijn gevallen, niet. Dat resultaat veroordeelt zichzelf.

Het middel faalt en kan worden afgedaan met de in art. 81 RO bedoelde motivering.

Gronden waarop de Hoge Raad gebruik zou moeten maken van zijn bevoegdheid de bestreden uitspraak ambtshalve te vernietigen heb ik niet aangetroffen. Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep.