HR, 22-06-2004, nr. 00140/04B

Het cassatieberoep is gericht tegen een beschikking van de Rechtbank te Amsterdam waarbij een vordering dat inbeslaggenomen stukken van overtuiging overeenkomstig art. 552p Sv ter beschikking van de officier van justitie zullen worden gesteld, ter overdracht aan de autoriteiten in de Russische Federatie, is afgewezen.

Het cassatieberoep is ingesteld door de officier van justitie. Deze heeft bij tijdig ingediende schriftuur één middel van cassatie voorgesteld.

Dat bevat de klacht dat de afwijzing van het gevorderde verlof getuigt van een onjuiste opvatting omtrent de art. 552n, 552o en 552p Sv en de art. 1, 3 en 5 Europees Verdrag aangaande de wederzijdse rechtshulp in strafzaken, althans op onbegrijpelijke gronden berust.

Blijkens de bestreden beschikking heeft de Rechtbank zich rekenschap gegeven van

De Rechtbank heeft overwogen:

In de schriftuur vermeldt de officier van justitie de volgende processuele feiten.

6.a. Een van de Deputy Chief of the Investigative Committee of the Russian Ministry of the Interior uitgaand rechtshulpverzoek, gedateerd 27 mei 1999, is door de Russische Ambassade bij schrijven van 18 oktober 1999 aan de Nederlandse autoriteiten aangeboden.

Het Bureau Internationale Rechtshulp in Strafzaken van het Ministerie van Justitie heeft het rechtshulpverzoek bij brief van 7 december 1999 doorgezonden aan de officier van justitie te Amsterdam. Daarbij heeft genoemd Bureau er op gewezen dat het rechtshulpverzoek niet op een verdrag was gegrond, zodat ter uitvoering daarvan geen dwangmiddelen konden worden toegepast.

De officier van justitie heeft het rechtshulpverzoek bij brief van 16 december 1999 doorgestuurd naar de Economische Controledienst, ook harerzijds vermeldend dat bij gebreke van een verdragsrechtelijke grondslag geen dwangmiddelen mochten worden toegepast.

6.b. Bij brief van 20 juni 2000 heeft de Major-General of Justice, First Deputy Head, van het Investigative Committee of the Interior Ministry of the Russian Federation bericht dat het Europees Verdrag aangaande de wederzijdse rechtshulp in strafzaken op 9 maart 2000 voor de Russische Federatie in werking was getreden. Deze brief houdt, in de bijgevoegde Engelse tekst, verder in:

Deze brief is door tussenkomst van de divisie Centrale Recherche Informatie van het Korps Landelijke Politiediensten aan de officier van justitie gezonden, onder mededeling dat deze rechtstreekse toezending met instemming van het Ministerie van Justitie geschiedde.

6.c. De officier van justitie heeft deze brief van 20 juni 2000 aan de Economische Controledienst doorgestuurd, met verzoek een proces-verbaal in te zenden met het oog op een doorzoeking als bedoeld in art. 110 Sv.

Op 10 oktober 2000 (de schriftuur vermeldt per abuis 10 oktober 2002) heeft de officier van justitie een vordering bij de rechter-commissaris ingediend strekkende tot doorzoeking ter inbeslagneming op twee adressen. De rechter-commissaris heeft die vordering toegewezen en de doorzoekingen op 27 november 2000 verricht.

De cassatieklacht houdt naar de kern genomen in dat de Rechtbank de brief van 20 juni 2000 had moeten zien als een aanvulling op het rechtshulpverzoek, en gelet op de beide documenten had moeten oordelen dat het rechtshulpverzoek, op het moment waarop ter uitvoering daarvan doorzoekingen zijn verricht en inbeslagneming heeft plaatsgevonden, was gegrond op het Europees Verdrag aangaande de wederzijdse rechtshulp in strafzaken (hierna aangehaald als EVR). Het oordeel dat de doorzoekingen niet hadden mogen plaatsvinden omdat de vereiste basis in een verdrag heeft ontbroken wordt onbegrijpelijk genoemd.

In de toelichting op het middel wordt gewezen op HR NJ 1986, 672, waarin is overwogen:

De steller van het middel meent dat deze overwegingen er in het onderhavige geval niet toe nopen de brief van de Russische autoriteiten van 20 juni 2002 buiten beschouwing te laten, omdat er in dit geval bewust voor is gekozen aan het rechtshulpverzoek geen uitvoering te geven zolang het EVR voor de Russische Federatie nog niet in werking was getreden, en tot die uitvoering (door het verrichten van doorzoekingen en inbeslagneming) pas is overgegaan toen de Russische autoriteiten nadrukkelijk hadden verzocht de rechtshulp op basis van het, inmiddels voor de Russische Federatie verbindende, EVR te verlenen.

Indien een rechtshulpverzoek op een verdrag is gegrond heeft bij de beslissing of aan de officier van justitie op de voet van art. 552p, tweede lid, Sv verlof kan worden verleend om voorwerpen die ingevolge het daartoe strekkende rechtshulpverzoek zijn inbeslaggenomen ter beschikking van de autoriteiten in de verzoekende Staat te stellen, als uitgangspunt te gelden dat aan het verzoek ingevolge art. 552k, eerste lid, Sv zoveel mogelijk gevolg dient te worden gegeven. Dat brengt mee dat van inwilliging van het rechtshulpverzoek slechts kan worden afgezien indien zich belemmeringen van wezenlijke aard voordoen die voortvloeien uit het toepasselijke verdrag of uit de wet, in het bijzonder art. 552l Sv, dan wel indien door de inwilliging van het rechtshulpverzoek wordt gehandeld in strijd met fundamentele beginselen van Nederlands strafprocesrecht, vgl. HR NJ 2002, 580, HR 10 december 2002, LJN AE8923 en HR 13 mei 2003, LJN AF4255.

Met dit uitgangspunt lijkt mij niet goed te verenigen dat in het zich hier voordoende geval, waarin de verzoekende Staat pas na het uitsturen van een rechtshulpverzoek gebonden is geraakt aan een ook voor Nederland verbindend rechtshulpverdrag, onder alle omstandigheden voorbij gegaan zou moeten worden aan de kennisgeving, namens de verzoekende Staat, dat uitvoering van het rechtshulpverzoek op grond van dat verdrag wordt verlangd.

Ook in dat geval moet immers, na de ontvangst van die kennisgeving, worden vooropgesteld dat Nederland jegens de verzoekende Staat de verdragsrechtelijke verplichting heeft de verlangde rechtshulp zo veel mogelijk te verlenen.

De kennisgeving dat de verzoekende Staat inmiddels tot een, ook voor Nederland verbindend, rechtshulpverdrag is toegetreden en het vóór die toetreding ingediende rechtshulpverzoek geacht moet worden op grond van dit verdrag te zijn gedaan, moet naar mijn inzicht slechts dan buiten beschouwing blijven in geval reeds vóórdat het verdrag voor de verzoekende Staat in werking is getreden ter uitvoering van zijn rechtshulpverzoek bevoegdheden zijn aangewend die slechts krachtens een verdragsbepaling uitgeoefend mogen worden.

Alleen in dat geval ontstaat, naar mij voorkomt, een werkelijke schending van het in HR NJ 1986, 672 benadrukte verdragsrechtelijke, ook aan het EVR ten grondslag liggende, beginsel dat verdragsbepalingen niet met terugwerkende kracht kunnen worden toegepast.

Indien nog geen gebruik is gemaakt van bevoegdheden die uitsluitend in de bij verdrag aangewezen gevallen aangewend mogen worden is het een zinloos formalisme om van de verzoekende Staat te verlangen dat hij, onder intrekking van het aanvankelijk gedane rechtshulpverzoek, een ander verzoek indient dat van het oorspronkelijke slechts hierin verschilt dat melding wordt gemaakt van het verdrag waarop het inmiddels gegrond kan worden. De steller van het middel wijst daar terecht op. Hetzelfde resultaat kan worden bereikt door de mededeling van de verzoekende Staat dat het eerder ingediende verzoek wordt gehandhaafd, maar thans op grond van het verdrag waartoe de verzoekende Staat inmiddels is toegetreden. Door die gang van zaken worden de belangen die het vierde Boek, titel X, eerste afdeling, van het Wetboek van Strafvordering beoogt te beschermen niet geschaad, mits vóór de ontvangst van bedoelde mededeling nog geen gebruik is gemaakt van de bevoegdheden waarop de art. 552n en 552o Sv betrekking hebben.

Nu de Rechtbank heeft kunnen constateren dat met het verlenen van de verlangde rechtshulp, bestaande uit het inbeslagnemen van stukken van overtuiging en het daartoe verrichten van doorzoekingen, is gewacht totdat vastgesteld kon worden dat die rechtshulp op grond van het EVR kon worden verleend, getuigt de overweging van de Rechtbank dat de Russische Federatie weliswaar op 9 maart 2000 tot het EVR is toegetreden en nadien het rechtshulpverzoek heeft bevestigd, doch daarmee niet is voldaan aan de in art. 552o Sv gestelde eis dat rechtshulp in strafzaken slechts op basis van een verdrag wordt verleend, naar mijn oordeel van een onjuiste rechtsopvatting betreffende de art. 552n en 552o Sv, alsmede de art. 1, 3 en 5 EVR.

Dientengevolge heeft de Rechtbank ten onrechte overwogen dat de op 27 november 2000 gehouden doorzoekingen bij gebreke van een op een verdrag gebaseerd rechtshulpverzoek niet hadden mogen plaatsvinden, en evenzo ten onrechte geweigerd het in art. 552p, tweede lid, Sv bedoelde verlof te verlenen.

Het middel is derhalve terecht voorgesteld.

Opmerking verdient dat (blijkens de bij de stukken gevoegde pleitaantekeningen) in feitelijke aanleg eveneens is betoogd dat het verlangde verlof niet kan worden verleend omdat de doorzoekingen onrechtmatig zijn geweest in verband met verjaring van het recht tot strafvervolging naar Nederlands recht. Het betoog hield in dat Nederland bij art. 5 ERV het voorbehoud heeft gemaakt dat "letters rogatory for search or seizure within the Netherlands will not be executed save for extraditable offences within the meaning of the European Convention on Extradition"; uit art. 9, eerste lid, onder e, UW volgt dat niet wordt uitgeleverd ter zake van een feit dat naar Nederlands recht wegens verjaring niet meer kan worden vervolgd; uit de omschrijving van de feiten in het rechtshulpverzoek blijkt dat die feiten naar Nederlands recht verduistering en/of oplichting zouden opleveren, waartegen een gevangenisstraf van ten hoogste drie jaren is bedreigd; derhalve het recht tot strafvervolging krachtens art. 70 Sr na verloop van zes jaren vervalt, en die termijn is verstreken omdat de in het rechtshulpverzoek genoemde feiten plaatsvonden in 1992 en 1993.

Naar mijn inzicht zou dat betoog geen doel treffen, reeds omdat uit de door de verzoekende Staat gefourneerde uiteenzetting van de feiten blijkt dat er gebruik is gemaakt van stukken waarop valse handtekeningen zijn geplaatst. Naar Nederlands recht zou de verdenking derhalve mede het in art. 225, eerste en/of tweede lid, Sr omschreven misdrijf van valsheid in geschrift omvatten. Dat wordt niet anders doordat het in de verzoekende Staat ingestelde onderzoek naar luid van het Engelstalige exemplaar van het rechtshulpverzoek betrekking heeft op "Fraud", in de overgelegde wetstekst omschreven als: "Misappropriation of somebody's property or acquisition of the right to somebody's property by means of deceipt or abuse of trust". Van een vervolgingsverjaring die aan uitlevering in de weg zou staan is derhalve geen sprake.

Overigens meen ik dat op grond van de aan de Hoge Raad toegezonden stukken aanstonds, zonder nader onderzoek van feitelijke aard, kan worden vastgesteld dat er geen redenen zijn waarom het door de officier van justitie gevorderde verlof moet worden geweigerd. Nu de uitvoering van het rechtshulpverzoek reeds geruime tijd neemt, en Nederland verdragsrechtelijk niet alleen verplicht is een op een verdrag berustend rechtshulpverzoek uit te voeren, maar ook om dit voortvarend te doen, lijkt het mij aangewezen dat de Hoge Raad, na vernietiging van de bestreden beschikking, zelf op de vordering beslist.

Deze conclusie strekt ertoe dat de bestreden beschikking zal worden vernietigd, en dat de Hoge Raad op de daartoe strekkende vordering het in art. 552p, tweede lid, Sv bedoelde verlof zal verlenen de door de rechter-commissaris inbeslaggenomen stukken van overtuiging ter beschikking van de officier van justitie te stellen.