HR, 08-06-2004, nr. 02328/03

Het gerechtshof te 's-Hertogenbosch heeft bij arrest van 29 april 2003, behoudens wat betreft de bewijsvoering, de strafoplegging en de strafmotivering, bevestigd het vonnis van de politierechter in de rechtbank te Roermond van 12 juli 2001, waarbij verzoeker is veroordeeld wegens: 1. primair "medeplegen van het zich in het openbaar mondeling en bij geschrift en afbeelding, opzettelijk beledigend uitlaten over een groep mensen wegens hun ras, hun godsdienst en/of levensovertuiging", 2. primair "medeplegen van het in het openbaar mondeling en bij geschrift en afbeelding aanzetten tot haat en discriminatie van mensen wegens hun ras", 3. "medeplegen van opzettelijk niet voldoen aan een bevel krachtens wettelijk voorschrift gedaan door een ambtenaar belast met of bevoegd verklaard tot het opsporen of onderzoeken van strafbare feiten" en 4. "medeplegen van het houden van en deelnemen aan een betoging waarvoor de vereiste kennisgeving niet is gegeven". Het hof heeft aan verzoeker ter zake van het onder 1. primair, 2. primair en 3. bewezenverklaarde een gevangenisstraf opgelegd van vier weken, waarvan twee weken voorwaardelijk met een proeftijd van twee jaren. Ter zake van het onder 4. bewezenverklaarde heeft het hof een geldboete opgelegd van € 300,-, subsidiair zes dagen hechtenis, waarvan € 150,-, subsidiair drie dagen hechtenis voorwaardelijk, met een proeftijd van twee jaren.

Deze zaak hangt samen met de zaken onder de nummers 02326/03 en 02335/03, waarin geen middelen zijn voorgesteld en waarin door mij vandaag eveneens een conclusie wordt genomen.

Namens verzoeker heeft mr. R.J. Baumgardt, advocaat te Spijkenisse, bij schriftuur vier middelen van cassatie voorgesteld.

Het eerste middel bevat de klacht dat het onder 1 bewezenverklaarde niet uit de gebezigde bewijsmiddelen kan volgen.

Ten laste van verzoeker is onder 1 primair bewezenverklaard dat:

In de toelichting wordt primair betoogd dat gelet op de bewezenverklaring bezwaarlijk anders kan blijken dan dat het hof bewezen heeft verklaard dat verzoeker zelf spandoeken, tekstborden en vlaggen mee heeft gevoerd en getoond en dat hij zelf de bewezenverklaarde leuzen zou hebben geroepen, zulks terwijl dit niet uit de gebezigde bewijsmiddelen blijkt.

Deze klacht faalt omdat wordt miskend dat met de in de bewezenverklaring opgenomen woorden "tezamen en in vereniging" is aangegeven dat sprake is van medeplegen als bedoeld in art. 47, eerste lid onder 1°, Sr, hetgeen het hof ook in de overname van de kwalificatie van dit feit door de rechtbank tot uitdrukking heeft gebracht. In de tenlastelegging en bewezenverklaring van een door verscheidene medeplegers tezamen en in vereniging gepleegd feit, kan worden volstaan met een omschrijving van wat de medeplegers gezamenlijk hebben gedaan. Het aandeel van elk van de afzonderlijke medeplegers in de totstandkoming van het delict behoeft niet te worden gespecificeerd in de bewezenverklaring (vgl. Van Woensel in T&C Sr, 4e, aant. 6i op art. 47). Het medegepleegde feit wordt gezien als het resultaat van de bewuste, nauwe en volledige samenwerking tussen de medeplegers.

Subsidiair bevat de toelichting de klacht dat voorzover het hof bewezen heeft verklaard dat niet verzoeker, maar anderen de achter de liggende streepjes in de bewezenverklaring vermelde handelingen hebben verricht, uit de bewijsmiddelen niet blijkt van een dermate volledige en nauwe samenwerking tussen verzoeker en die anderen, dat van medeplegen kan worden gesproken.

Uit de door het hof gebezigde bewijsmiddelen kan worden afgeleid dat op 26 augustus 2000 te Echt een neonazistische betoging is gehouden, waarbij de in de bewezenverklaring vermelde gedragingen zijn verricht. Uit het door het hof als bewijsmiddel 3 gebezigde proces-verbaal van de verbalisanten Rijckx en Richter volgt dat verzoeker deel heeft uitgemaakt van deze betoging en voorts dat hij, toen de betoging was beëindigd door de politie, zich door een televisieploeg heeft laten interviewen en daarbij heeft gezegd:

Dat tussen verzoeker en zijn medebetogers sprake is geweest van de voor het bewijs van medeplegen vereiste bewuste, nauwe en volledige samenwerking, kan niet alleen worden afgeleid uit de deelname van verzoeker aan die betoging, maar tevens uit de wijze waarop hij zich na afloop daarvan heeft uitgelaten, waarmee hij zijn verbondenheid met de betogers en de (boodschap van de) betoging nog eens heeft onderstreept.

Uit het voorgaande volgt dat sprake is van meer dan de enkele omstandigheid dat verzoeker "mogelijk (een stuk?) met de betoging zou hebben gelopen", zodat het middel feitelijke grondslag mist voorzover het van dat mindere uitgaat.

Overigens rijst uit de bewijsmiddelen een beeld op van een van het begin af aan zodanig luidruchtige en als neonazistisch herkenbare betoging, dat ook degene die enkel een stuk meeloopt in die betoging als medepleger zou kunnen worden aangemerkt. Van onbewustheid van de strekking van de betoging kon gelet op de uiterlijke verschijningsvorm daarvan moeilijk sprake zijn, terwijl de aard van het bewezenverklaarde feit meebrengt dat het "een stuk meelopen" in een betoging als deelnemer aan die betoging voldoende is om als medepleger daarvan te kunnen worden aangemerkt.

Het middel faalt in alle onderdelen.

Het tweede middel bevat de klacht dat het onder 2 bewezenverklaarde niet uit de gebezigde bewijsmiddelen kan volgen.

Ten laste van verzoeker is onder 2 primair bewezenverklaard dat:

De toelichting op het middel bevat een aan het eerste middel gelijke primaire klacht die faalt op de hiervoor onder 7 uiteengezette grond.

Ook de subsidiaire klacht van het tweede middel vertoont veel overeenkomst met die van het eerste middel. Betoogd wordt dat niet blijkt van bewuste, volledige en nauwe samenwerking tussen verzoeker en degenen die de in de bewezenverklaring achter de eerste twee liggende streepjes vermelde handelingen feitelijk hebben verricht.

Ook hier struikelt de klacht over hetgeen kan worden afgeleid uit het als bewijsmiddel 3 gebezigde proces-verbaal, zoals hierboven onder 9 vermeld.

De klacht dat uit de bewijsmiddelen niet blijkt dat verzoeker op de openbare weg De Graaf aanwezig is geweest mist feitelijke grondslag. Uit de bewijsmiddelen volgt dat de bewezenverklaarde betoging heeft plaatsgevonden op de openbare weg De Graaf te Echt en voorts volgt daaruit dat verzoeker van die betoging deel heeft uitgemaakt.

De klacht dat uit de bewijsmiddelen niet zonder meer blijkt dat de door de verzoeker in het televisie-interview gedane uitlatingen zijn gedaan op de openbare weg De Graaf treft doel. Dit kan inderdaad niet zonder meer uit de bewijsmiddelen volgen. Daaraan moet de conclusie worden verbonden dat het hof de in de tenlastelegging na "op de openbare weg De Graaf" voorkomende woorden "in elk geval op een openbare weg" als gevolg van een kennelijke misslag niet heeft opgenomen in de door het hof bevestigde bewezenverklaring van de rechtbank. Wel kan immers uit de bewijsmiddelen volgen dat de uitlatingen op enige openbare weg in de gemeente Echt zijn gedaan. De Hoge Raad kan deze vergissing desgewenst zelf herstellen (vgl. HR 16 maart 2004, LJN AO5634).

Overigens doet niet ter zake dat verzoeker de voor de televisiecamera gedane uitlating op de openbare weg heeft gedaan: ook als hij in een privé-woning zich had geuit als tenlastegelegd en deze uitlatingen later waren uitgezonden zou aan de eis van de openbaarheid zijn voldaan. Dat bewezenverklaard is dat verzoeker het feit te Echt heeft begaan is voldoende; schrappen van de nadere plaatsbepaling betekent hier dan ook geen grondslagverlating (cf. HR 10 juni 2003, NJ 2003, 633). Ook langs deze weg kan Uw Raad de zere plek waarop de vinger is gelegd, uitsnijden.

Tenslotte bevat de toelichting op het tweede middel de klacht dat de bewezenverklaarde handelingen niet zijn te kwalificeren als het aanzetten tot gewelddadig optreden tegen asielzoekers als bedoeld in art. 137d Sr. Voor de beoordeling van deze klacht is de volgende (in verband met het in het tweede liggende streepje in de bewezenverklaring vermelde pamflet) in het arrest opgenomen bewijsoverweging van belang:

Hiermee heeft het hof de context geschetst waarbinnen de in de bewezenverklaring vermelde uitlatingen zijn gedaan. De vraag die aldus rijst is of de inhoud van de uitlatingen en de context waarbinnen die uitlatingen zijn gedaan de kwalificatie daarvan als het aanzetten tot gewelddadig optreden tegen asielzoekers rechtvaardigen.

Ik meen dat daarvan sprake is. In het bijzonder door het marcheren, de militaristische uitdossing van de betogers en hun heulen met het nationaal-socialisme, dat zich mede kenmerkt door zijn extreem gewelddadig karakter, en door het scanderen van de woorden "Ausländer raus" - waarmee een verband wordt gelegd met de in Hitler-Duitsland populaire en niet zonder weerzinwekkende gevolgen gebleven uitroep "Juden raus" -, hebben verzoeker en zijn medeplegers een geladen sfeer van agressie jegens asielzoekers gewekt.1. Dit handelen heeft het hof zonder blijk te geven van een onjuiste rechtsopvatting en niet onbegrijpelijk bewezenverklaard en gekwalificeerd als aanzetten tot gewelddadig optreden in de zin van art. 137d Sr. Ik wil nog even wijzen op de geringe animo van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens om racistische uitlatingen onder de vrijheid van meningsuitlating te brengen (23 september 1994, NJ 1995, 387, Jersild v. Denemarken, rov. 30).

Mitsdien faalt ook deze klacht van het middel.

Het derde middel komt op tegen de bewezenverklaring onder 3 met de klacht dat niet uit de bewijsmiddelen blijkt dat P.H.A. van der Vorst van verzoeker of anderen heeft gevorderd te stoppen met demonstreren en dat uit de bewijsmiddelen evenmin blijkt dat verzoeker (opzettelijk) geen gevolg zou hebben gegeven aan die vordering.

Ten laste van verzoeker is onder 3 bewezenverklaard dat:

Het middel treft doel. De door het hof gebezigde bewijsmiddelen houden niets in omtrent de door P.H.A. van der Vorst gedane vordering en het negeren daarvan door verzoeker en zijn mededaders.

Een blik in het dossier leert overigens dat het door het hof als bewijsmiddel 2 gebezigde proces-verbaal van de verbalisanten P.H.A. van der Vorst, inspecteur van politie en P.P.M. Richter, eveneens inspecteur van politie, wel degelijk een passage bevat waaruit het bewijs van dit feit valt af te leiden.2. Deze door de rechtbank wel tot het bewijs gebezigde passage is door het hof kennelijk bij vergissing weggelaten. Herstel van dit verzuim door de Hoge Raad voert naar mijn mening echter te ver, zodat de gegrondheid van dit middel tot partiële vernietiging en verwijzing naar de feitenrechter dient te leiden. Ik herinner mij in het verleden voor een soortgelijk geval (het vonnis was juist, het arrest niet) een redding voorgesteld te hebben, welk voorstel in de ogen van Uw Raad evenwel geen genade vond. Ik kan de zaak helaas niet terugvinden.

Het vierde middel bevat de klacht dat het hof ten onrechte een aantal foto's als bewijsmiddelen heeft gebezigd.

Deze klacht heeft betrekking op het volgende door het hof onder 4 en 5 gebezigde bewijsmiddelen:

Vervolgens zijn kopieën van zes foto's ingevoegd waarop zijn te zien:

In de toelichting op het middel wordt betoogd dat het hof in strijd met de wet de foto's op zichzelf als wettige bewijsmiddelen heeft beschouwd. De inhoud van de foto's moet uit wettige bewijsmiddelen of uit het vonnis blijken, aldus de steller van het middel onder verwijzing naar destijds Advocaat-Generaal Fokkens in zijn conclusie voor HR 8 mei 2001, NJ 2001, 479.

Anders dan de steller van middel meent zijn de foto's hier niet als op zichzelf staand en zonder enige toelichting tot het bewijs gebezigd, maar maken zij deel uit van het in de wettelijke vorm opgemaakte proces-verbaal van een bevoegde opsporingsambtenaar; een wettig bewijsmiddel ingevolge art. 344, eerste lid, onder 2°, Sv. Het middel mist in zoverre dus feitelijke grondslag. Datzelfde geldt voorzover wordt geklaagd dat de inhoud van de foto's niet of onvoldoende uit het arrest blijkt. Het hierboven geciteerde bewijsmiddel 4 houdt immers in dat het foto's betreft van de onder de betogers inbeslaggenomen tekstborden, spandoeken en vlaggen met daarop neo-nazistische teksten en runentekens. Dat de inhoud van de neo-nazistische teksten van de kopie van de foto's moet worden gelezen lijkt me in dit geval, waarin die teksten zeer duidelijk zijn en met betrekking tot de foto's geen waarderingen van feitelijke aard behoeven te worden gedaan,3. geen bezwaar.

Het door Fokkens in zijn hiervoorbedoelde conclusie genoemde vereiste dat de inhoud van de foto's uit het vonnis of arrest moet blijken onderschrijf ik geheel. De mate waarin bij gebruik van foto's voor het bewijs toegelicht zal moeten worden wat de inhoud van die foto's is, is echter afhankelijk van de aard van de foto's. In een geval als het onderhavige kan met een uiterst beknopte toelichting worden volstaan. De foto's spreken voor zichzelf, zijn 'self evident'.

De klacht dat niet duidelijk is tot het bewijs van welk feit de foto's zijn gebruikt faalt eveneens, nu zij gelet op hun inhoud kennelijk in het bijzonder dienen ter ondersteuning van het onder 1. primair bewezen verklaarde, doch tevens van belang zijn voor het bewijs van de context waarbinnen het onder 2. primair bewezenverklaarde zich heeft afgespeeld, zoals blijkt uit de hiervoor onder 20 geciteerde bewijsoverweging van het hof.

Het middel faalt in alle onderdelen.

Het eerste en het vierde middel falen en lenen zich voor toepassing van art. 81 RO. Het tweede middel faalt bij gebrek aan feitelijke grondslag indien Uw Raad mijn voorstel tot verbeterde lezing van de bewezenverklaring volgt. Het derde middel slaagt. Gronden waarop de Hoge Raad gebruik zou moeten maken van zijn bevoegdheid de bestreden uitspraak ambtshalve te vernietigen heb ik niet aangetroffen.

Deze conclusie strekt tot vernietiging van de bestreden uitspraak, doch uitsluitend wat betreft de beslissingen ten aanzien van het onder 3 tenlastegelegde en de strafoplegging en tot verwijzing van de zaak naar het gerechtshof te Arnhem, teneinde in zoverre op het bestaande hoger beroep opnieuw te worden berecht en afgedaan, met verwerping van het beroep voor het overige.