HR, 01-06-2004, nr. 02189/03

"Preliminair verweer met betrekking tot de inleidende dagvaarding ex art. 261 lid 3 Sv en de vordering nadere omschrijving tenlastelegging ex art. 314a Sv.

Ik verzoek u allereerst alles dat met betrekking tot het preliminaire verweer in eerste aanleg door de verdediging is aangevoerd als hier herhaald en ingelast te beschouwen.

Op 1 mei 2000 is cliënt in bewaring gesteld op grond van het bestaan van ernstige bezwaren tegen cliënt ter zake van hetgeen hem bij inleidende dagvaarding onder 1 is tenlastegelegd. Dit feitencomplex staat eveneens omschreven in de vordering inbewaringstelling. Nadien heeft noch in het bevel gevangenhouding, noch in de verlengingen een uitbreiding van de gronden voor de voorlopige hechtenis met andere feiten plaatsgevonden. Op 5 juli 2000 heeft de officier van justitie weliswaar op voet van artikel 67b Sv uitbreiding van de gronden voor de voorlopige hechtenis gevorderd, doch deze vordering is door de rechtbank impliciet afgewezen. Het moet er dus voor worden gehouden dat cliënt uitsluitend met betrekking tot de zaak [slachtoffer 1] in voorlopige hechtenis heeft gezeten.

Op 13 juli 2000 heeft de officier van justitie cliënt gedagvaard. De verdediging stelt zich op het standpunt dat deze dagvaarding een zogenaamde 'summiere' dagvaarding ex artikel 261 lid 3 Sv is. Niet alleen staat dit expliciet op de dagvaarding vermeld, maar ook de door de officier van justitie gedane mededeling hieromtrent ter terechtzitting d.d. 30 maart 2001 steunt dit standpunt. Ook de rechtbank in eerste aanleg is hier van uitgegaan. Tot slot heeft de officier van justitie een vordering nadere omschrijving tenlastelegging ex artikel 314a Sv gedaan, hetgeen slechts mogelijk is na een dagvaarding conform artikel 261 lid 3 Sv.

De officier van justitie heeft er dus voor gekozen om een dagvaarding ex artikel 261 lid 3 Sv uit te brengen, daar waar hij ook had kunnen kiezen voor een 'definitieve' dagvaarding. Het kiezen voor de weg van dagvaarden ex 261 lid 3 biedt de officier van justitie als voordeel dat hij in een later stadium langs de weg van artikel 314a Sv binnen een ruime marge de voorlopige dagvaarding kan aanpassen. De keerzijde van een 261 lid 3 dagvaarding is echter wel dat deze slechts feiten kan bevatten welke tevens zijn vermeld in het bevel tot (verlenging van) de gevangenhouding. Dit kan expliciet uit 261 lid 3 Sv worden afgeleid. In deze zaak heeft de officier van justitie echter een compleet nieuw feit aan de summiere dagvaarding toegevoegd, welk feit bovendien niet eens onderwerp van het gerechtelijk vooronderzoek contra cliënt was. Het gerechtelijk vooronderzoek dat contra cliënt heeft gelopen heeft zich slechts uitgestrekt tot het feit [slachtoffer 1]. De officier van justitie heeft geen gebruik gemaakt van de mogelijkheid die hem in artikel 182 Sv is gegeven.

De stelling van de verdediging is dat het tweede feit niet op deze tenlastelegging had mogen staan en dat de rechtbank in samenstelling van 1 augustus 2000 reeds ambtshalve de inleidende dagvaarding partieel nietig had dienen te verklaren.

De vordering nadere omschrijving tenlastelegging ex 314a Sv

Nu de verdediging zich op het standpunt stelt dat de inleidende dagvaarding ten aanzien van feit 2 nietig is heeft dit tevens consequenties voor de vordering nadere omschrijving tenlastelegging, welke door de officier van justitie ter terechtzitting d.d. 26 oktober 2000 is gedaan. Deze vordering betrof het uiteindelijk onder 3 tenlastegelegde feit. Dit feit staat echter in geen enkel verband met de zaak [slachtoffer 1] (feit 1) en de vordering had naar het oordeel van de verdediging dan ook niet toegelaten dienen te worden. (Zie voor een zelfde oordeel: Hoge Raad 24 maart 1998, NJ 1998/535)

Mocht uw college overigens in tegenstelling tot het hiervoor betoogde van oordeel zijn dat de inleidende dagvaarding geen dagvaarding ex artikel 261 lid 3 Sv is geweest, dan had er überhaupt geen vordering ex artikel 314a Sv toegelaten mogen worden, nu dit slechts is toegestaan na een zogenaamde 261 lid 3 dagvaarding. (Zie hiervoor o.a.: Hoge Raad 10 juni 1975, NJ 1975/306)

Substantiële nietigheid ten aanzien van de vordering nadere omschrijving tenlastelegging ex art. 314 a Sv

Er speelt voorts nog een ander aspect bij de ter terechtzitting d.d. 26 oktober 2000 gedane vordering ex artikel 314a Sv. Conform artikel 314 lid 2 Sv dient een toegelaten vordering tot wijziging van de tenlastelegging aan de niet ter terechtzitting verschenen verdachte betekend te worden. Van deze betekening blijkt niet uit het dossier. Ook om deze reden is naar de mening van de verdediging de tenlastelegging voor wat betreft feit 3 nietig.

Geschonden verdedigingsbelang

Bij de behandeling van deze zaak op de zitting van 30 maart 2001 is op bovenstaande punten door de verdediging reeds verweer gevoerd. De rechtbank heeft zich daarover uitgelaten en onder meer overwogen dat:

Voorts heeft de rechtbank geoordeeld dat:

De verdediging is van mening dat deze laatste zinsnede toch ook zeker voor het onderzoek ter terechtzitting van 26 oktober 2000 had moeten gelden. Hoe kan het immers zo zijn dat het onderzoek ter terechtzitting d.d. 1 augustus 2000 zich niet tot feit 2 heeft kunnen uitstrekken en dat plotseling op 26 oktober 2000 bij de behandeling bij verstek het onderzoek zich wel tot feit 2, en de daarmee samenhangende vordering nadere omschrijving tenlastelegging, uitstrekt?

Toch heeft de rechtbank ter terechtzitting d.d. 26 oktober 2000 kennelijk (dit is namelijk niet expliciet gedaan) de gevorderde wijziging tenlastelegging toegelaten. De verdediging heeft zich daaromtrent niet kunnen uitlaten en is door deze handelswijze ernstig in haar belangen geschaad. Verweer op dit onderdeel zou ter terechtzitting d.d. 11 januari 2001 mosterd na de maaltijd zijn geweest, nu de wijziging immers al was toegelaten.

De rechtbank heeft op 30 maart 2001 voorts overwogen dat de verdediging haar recht heeft verspeeld door op 11 januari 2001 inhoudelijk verweer te voeren ten aanzien van de feiten 2 en 3. De verdediging betwist dit oordeel. Vooropgesteld moet worden dat het verweer op 11 januari 2001 zeer summier is geweest en slechts is gevoerd in het kader van de voorlopige hechtenis. Er heeft geen inhoudelijk overleg tussen de toenmalige raadsman en cliënt plaats kunnen vinden. De vordering nadere omschrijving tenlastelegging was cliënt immers nog niet eens betekend. Ter terechtzitting d.d. 30 maart 2001 is tot stomme verbazing van de verdediging het gevoerde preliminair verweer verworpen. Toch is toen verweer gevoerd ten aanzien van de feiten 2 en 3, doch dit heeft inhoudelijk niet goed voorbereid kunnen worden. Dit moge onder meer blijken uit het feit dat de pleitaantekeningen m.b.t. de feiten 2 en 3 ook slechts enkele klad aantekeningen betroffen, welke niet meer dan een neerslag vormde van enkele a prima vista opkomende gedachtenspinsels. Dit heeft geen gedegen inhoudelijk verweer kunnen zijn. Indien de verdediging deze procesloop op voorhand had kunnen voorzien, dan had zij toch op z'n minst de getuige [slachtoffer 2] ter zitting willen horen.

De door de verdediging aangevoerde partiële nietigheid van de inleidende dagvaarding betreft een formele nietigheid. Slechts indien redelijkerwijs gesteld zou kunnen worden dat geen enkel verdedigingsbelang is geschaad, zou een dergelijke nietigheid voor gedekt gehouden kunnen worden. Daarvan is in dit geval echter geen sprake. Naast het hiervoor genoemde belang van een adequate voorbereiding speelt nog het volgende. De strafvorderlijke regels aangaande de voorlopige hechtenis en de eventueel daarop volgende verdere vervolging zijn er om verdachten te beschermen tegen willekeurig overheidshandelen. Verdachten dienen op enig moment te weten waar ze aan toe zijn.

In dit geval is voorlopige hechtenis toegepast ter zake van feit 1. Een vordering tot uitbreiding van de gronden werd door de rechtbank afgewezen. Op 1 augustus 2000 wordt cliënt echter toch geconfronteerd met een tweede feit op zijn dagvaarding. Op 26 oktober 2000 wordt daar (tijdens behandeling bij verstek) ook nog eens een derde feit aan toegevoegd. Deze laatste wijziging wordt cliënt niet betekend en hij wordt hier eerst ter terechtzitting d.d. 11 januari 2001 mee geconfronteerd. Deze handelswijze heeft, in elk geval in de ogen van cliënt, een tamelijk willekeurig karakter.

Het verdedigingsbelang is door deze gang van zaken naar mijn mening in zo'n ernstige mate geschaad, dat hierop niet anders kan worden gereageerd dan met de (partiële) nietigverklaring van de inleidende, en later gewijzigde dagvaarding, voor wat betreft de feiten 2 en 3."

"De advocaat-generaal voert aan - zakelijk weergegeven -:

De officier van justitie heeft bij de vordering tot tweede verlenging van de gevangenhouding conform de wettelijke voorschriften de rechtbank verzocht het telastegelegde uit te breiden. De rechtbank heeft op dit verzoek geen beslissing genomen. Ter zitting van 26 oktober 2000 heeft de officier van justitie een vordering nadere omschrijving gedaan overeenkomstig artikel 314a Sv. De zaak is toen aangehouden voor de betekening van de nader omschreven en tevens uitgebreide telastelegging. Van deze betekening bevinden zich geen stukken in het dossier. Het is juist dat de uitbreiding van het telastegelegde met de feiten 2 en 3 in strijd is met artikel 261 lid 3 Sv. Op de zitting van 11 januari 2001 is echter verweer gevoerd ten aanzien van deze feiten. Dit was een inhoudelijk verweer dat betrekking had op de verklaringen van een aantal getuigen. Het verweer werd niet slechts gevoerd in het kader van de voorlopige hechtenis. Ook is op die zitting uitgebreid gesproken over de feiten zelf.

Hoewel de feiten 2 en 3 ten onrechte zijn bijgevoegd, zijn deze feiten betrokken in het verdere verloop van het proces. Ten aanzien van deze feiten is een uitgebreid onderzoek gedaan en de raadsman heeft de feiten uitgebreid behandeld in zijn pleidooi. Derhalve staat mijns inziens dat de verdediging voldoende op de hoogte was van deze feiten. Van belang is dan nog slechts of door deze gang van zaken de verdediging in haar belangen is geschaad. Gezien het voorgaande is dit mijns inziens niet het geval is. Ik wijs er tevens op dat deze feiten ook afzonderlijk te laste hadden kunnen worden gelegd. Concluderend ben ik van mening dat hoewel de gang van zaken niet correct is, dit niet tot nietigheid hoeft te leiden nu de verdediging niet in haar belangen is geschaad. Mijns inziens kan het verweer van de raadsman verworpen worden en de telastelegging geheel als grondslag dienen voor het verdere verloop van deze zaak.

De raadsman voert aan - zakelijk weergegeven -:

In deze zaak is tot drie keer toe iets fout gegaan; feit 2 had niet op de inleidende dagvaarding mogen staan, feit 3 is ten onrechte toegevoegd bij de vordering nadere omschrijving en de uitgebreide telastelegging is niet aan mijn cliënt betekend. Door deze gang van zaken is de verdediging in haar belangen geschaad. Het is niet correct dat de verdediging voldoende op de hoogte was van de feiten 2 en 3. De verdediging is pas op de zitting van 11 januari 2001 voor het eerst geconfronteerd met feit 3, vanwege het uitblijven van de betekening. Derhalve heeft geen overleg kunnen plaatsvinden tussen de toenmalige raadsman en mijn cliënt omtrent dit feit. De raadsman is ter zitting op de feiten 2 en 3 ingegaan, daartoe genoodzaakt door voornoemde gang van zaken.

Hierop schorst het hof het onderzoek teneinde zich te kunnen beraden omtrent het door de raadsman gevoerde verweer. Na hervatting van het onderzoek in de stand waarin het zich ten tijde van de schorsing bevond, deelt de voorzitter mee - zakelijk weergegeven -:

Ten aanzien van het door de raadsman gevoerde verweer, inhoudende dat de door de rechtbank d.d. 26 oktober 2000 toegelaten nadere omschrijving niet aan de verdachte is betekend, zodat de dagvaarding voor wat betreft feit 3 nietig zou zijn, overweegt het hof het volgende.

Blijkens het daarvan opgemaakt proces-verbaal terechtzitting heeft de officier van justitie op 26 oktober 2000 mondeling gevorderd dat een op schrift gestelde nadere omschrijving van de telastelegging zal worden toegelaten. Hoewel dat uit het proces-verbaal niet direct blijkt, leidt het hof uit de omstandigheid dat het onderzoek op de terechtzitting vervolgens wordt aangehouden teneinde de gewijzigde telastelegging aan de niet op de zitting verschenen verdachte te betekenen, af dat die nadere omschrijving door de rechtbank is toegelaten.

Het hof stelt vast dat zich in het dossier geen stukken bevinden waaruit blijkt dat de gewijzigde telastelegging conform de laatste volzin van het eerste lid van artikel 314 van het Wetboek van Strafvordering aan de verdachte is betekend. Derhalve moet worden aangenomen dat die betekening niet heeft plaatsgevonden. Het niet- betekenen van de vordering hoeft naar het oordeel van het hof echter niet tot nietigheid te leiden. Uit de stukken blijkt dat een kopie van voormelde vordering reeds op 19 oktober 2000 en derhalve voor de zitting van 26 oktober 2000, op welke zitting de vordering door de officier van justitie werd gedaan en door de rechtbank is toegelaten, aan (het kantoor van) de raadsman van verdachte is verzonden. Tevens is gebleken dat reeds bij de verhoren welke plaatsvonden in het kader van het gerechtelijk vooronderzoek, door de verdediging inhoudelijk is ingegaan op alle feiten welke zijn opgenomen in de vordering nadere omschrijving. Tot slot is gebleken dat de raadsman van verdachte ter zitting van 11 januari 2001, zijnde de eerstvolgende zitting na die waarop de nadere omschrijving door de rechtbank is toegelaten, inhoudelijk is ingegaan op alle feiten op de toen niet conform voormeld artikel 314 betekende telastelegging. Uit het voorgaande leidt het hof af dat de verdediging op 11 januari 2001 op de hoogte was van de inhoud van de gewijzigde telastelegging. Naar het oordeel van het hof kan de verdediging door het achterwege blijven van betekening van die gewijzigde telastelegging aan de verdachte, in redelijkheid geacht worden niet in de door die betekening gewaarborgde verdedigingsbelangen te zijn geschaad. Op grond van het voorgaande verwerpt het hof het gevoerde verweer.

Ten aanzien van het door de raadsman gevoerde verweer dat middels de vordering nadere omschrijving het telastegelegde is uitgebreid met feiten welke niet aan de orde hadden mogen komen, overweegt het hof het volgende.

Het hof stelt vast dat verdachte op 1 mei 2000 in voorlopige hechtenis is gesteld in verband met de gijzeling, dan wel de wederrechtelijke vrijheidsberoving van [slachtoffer 1]. Op het verzoek tot uitbreiding van het telastegelegde met de wederrechtelijke vrijheidsberoving van [slachtoffer 2], gedaan bij de vordering tot verlenging van de gevangenhouding d.d. 5 juli 2000, is door de rechtbank geen beslissing genomen. Naar het oordeel van het hof moet derhalve worden aangenomen dat het telastegelegde destijds niet is uitgebreid met de wederrechtelijke vrijheidsberoving van [slachtoffer 2]. Bij inleidende dagvaarding van 13 juli 2000 is onder 1 de gijzeling, dan wel de wederrechtelijke vrijheidsberoving van [slachtoffer 1] telastegelegd. De omschrijving van dit feit is conform de omschrijving van het feit waarvoor destijds de voorlopige hechtenis is bevolen. Naar het oordeel van het hof is de telastelegging ten aanzien van dit feit een voorlopige telastelegging overeenkomstig artikel 261 lid 3 Sv. De vordering nadere omschrijving, door de officier van justitie gedaan ter zitting van 26 oktober 2000, wordt ten aanzien van dit feit beheerst door artikel 314a Sv.

Bij inleidende dagvaarding is onder 2 de wederrechtelijke vrijheidsberoving van [slachtoffer 2] telastegelegd, welk feit - gezien het voorgaande - niet ten grondslag heeft gelegen aan de voorlopige hechtenis van verdachte. Naar het oordeel van het hof bestaat geen bezwaar tegen deze wijze van telasteleggen, waarbij een nieuw feit op dezelfde dagvaarding wordt aangebracht, in plaats van het bij afzonderlijke dagvaarding aan te brengen. Ten aanzien van feit 2 vat het hof de telastelegging derhalve op als een telastelegging overeenkomstig artikel 261 lid 1 Sv, hetgeen tevens inhoudt dat de vordering nadere omschrijving van 26 oktober 2000, ten aanzien van dit feit door het hof wordt opgevat als een vordering tot wijziging van het telastegelegde overeenkomstig artikel 313 Sv. Naar het oordeel van het hof kon deze wijziging van feit 2 door de rechtbank ter zitting van 26 oktober 2000 terecht worden toegelaten, nu deze wijziging geen strijd oplevert met het bepaalde in artikel 68 van het Wetboek van Strafrecht.

Ter zitting van 26 oktober 2000 is bij genoemde vordering nadere omschrijving het telastegelegde uitgebreid met nog een derde feit, te weten mensenhandel. Deze uitbreiding wordt naar het oordeel van het hof beheerst door artikel 314a Sv. Een uitbreiding van een voorlopige telastelegging met andere feiten is slechts dan niet toelaatbaar, indien elk verband tussen die feiten en de in de voorlopige telastelegging opgenomen feiten ontbreekt. Naar het oordeel van het hof bestaat tussen het in de voorlopige telastelegging opgenomen feit 1 en het in de vordering nadere omschrijving opgenomen feit 3 geen enkel verband, zodat de vordering nadere omschrijving ten aanzien van feit 3 door de rechtbank ten onrechte is toegewezen.

Het hof wijst de vordering, met vernietiging van voormelde beslissing in zoverre, ten aanzien van voormeld feit 3, af.

Het onderzoek ter terechtzitting van het hof zal zich derhalve beperken tot de feiten 1 en 2."

"Ik herhaal het door mij op 22 januari 2002 gevoerde verweer dat de dagvaarding niet kan worden opgedeeld in een "artikel 261, derde lid van het Wetboek van Strafrecht-dagvaarding" en een gewone dagvaarding. Om die reden moet de dagvaarding met betrekking tot feit 2 nietig worden verklaard."

"De raadsman heeft ter 's hofs terechtzitting d.d. 4 november 2002 opnieuw betoogd dat de dagvaarding met betrekking tot feit 2 nietig dient te worden verklaard, om dezelfde redenen als die hij ter 's hofs terechtzitting d.d. 22 januari 2002 heeft aangevoerd. Het hof verwerpt dit verweer op de gronden als vermeld in het proces-verbaal van de zitting van 22 januari 2002. Ter zitting van 4 november 2002 heeft de raadsman er bovendien mee ingestemd dat al hetgeen op die datum is geschied, zal worden geacht ter 's hofs terechtzitting d.d. 4 november 2002 te zijn geschied.

Aan dit arrest is gehecht een fotokopie van de inleidende dagvaarding, waarin de door de eerste rechter toegelaten wijzigingen/nadere omschrijving van de feiten 1 en 2 zijn aangebracht, waaruit de inhoud van de telastelegging geacht moet worden hier te zijn overgenomen. Het in de vordering nadere omschrijving telastelegging opgenomen feit 3 heeft het hof ter terechtzitting van 22 januari 2002 afgewezen."