HR, 11-06-2002, nr. 00528/01

Het gerechtshof te 's-Hertogenbosch heeft verzoeker op 28 december 2000 wegens 1. "mishandeling" veroordeeld tot twee weken gevangenisstraf voorwaardelijk met een proeftijd van twee jaar. Voorts heeft het hof de benadeelde partij [het slachtoffer] niet-ontvankelijk verklaard in haar vordering.

Namens verzoeker heeft mr. A.M. Verbunt, advocaat te 's-Hertogenbosch, tijdig beroep in cassatie ingesteld. Mr. W.H.N.C. van Beek, advocaat te Breda, heeft één middel van cassatie voorgesteld.

In het middel wordt erover geklaagd dat het hof ten onrechte het ter terechtzitting aangevoerde beroep op noodweer heeft verworpen, althans dat die beslissing onbegrijpelijk is.

Het hof heeft een ter terechtzitting gevoerd verweer dienaangaande als volgt samengevat en verworpen:

Het middel valt blijkens de toelichting uiteen in drie klachten:

's Hofs verwerping van het beroep op noodweer, voor zover het de aannemelijkheid van het bestaan van een ogenblikkelijke wederrechtelijke aanranding betreft, is uiterst summier gemotiveerd. De vraag of dit oordeel blijk geeft van een juiste rechtsopvatting danwel of het begrijpelijk is, zal derhalve beantwoord moeten worden aan de hand van de feitelijke vaststellingen die het hof voor het overige heeft gedaan en de ter terechtzitting aangevoerde feiten die door het hof niet bestreden zijn.

Het hof heeft gelet op de gebezigde bewijsmiddelen het volgende vastgesteld:

Uitgaande van deze feitelijke vaststellingen, die in cassatie niet verder kunnen worden getoetst, getuigt 's hofs oordeel dat een ogenblikkelijke wederrechtelijke aanranding niet aannemelijk is, niet van een onjuiste rechtsopvatting en is het evenmin onbegrijpelijk. Kennelijk is het hof van oordeel geweest dat in het onderhavige geval slechts sprake was van een vrees voor een aanranding en niet van een onmiddellijke dreiging. Alleen wanneer sprake is van onmiddellijk dreigend gevaar kan dat onder omstandigheden als een ogenblikkelijke wederrechtelijke aanranding worden beschouwd1.. Onder "aanranding" in art. 41 Sr vallen niet alleen gedragingen welke kunnen worden beschouwd als een feitelijke aantasting van eigen of eens anders lijf, eerbaarheid of goed, maar ook gedragingen welke een onmiddellijk dreigend gevaar voor zodanige aantasting opleveren.2. In alle overige situaties kan de enkele vrees dat men zal worden aangerand door iemand die een dreigende houding aanneemt, niet rechtvaardigen dat alvast zelf tot de aanval wordt overgegaan3..

Toegegeven zij dat de grens tussen de enkele vrees en het onmiddellijk dreigend gevaar dun is. De feitelijke omstandigheden van het geval zullen veelal bepalen van welke van de twee situaties sprake is. De vaststelling en waardering van de feiten en omstandigheden die relevant zijn voor de beslissing op een beroep op noodweer kan in cassatie slechts beperkt worden getoetst. In ieder geval moet er in de ogen van een objectieve waarnemer sprake zijn van een onmiddellijke dreiging4.. De beleving van de verdediger - over het algemeen de verdachte - is niet van doorslaggevend belang. Verdachte kan ten onrechte een acuut dreigend gevaar hebben aangenomen terwijl het in de ogen van de objectieve derde nog niét zover was. Dat laat natuurlijk onverlet dat degene die zich op noodweer beroept zich moet hebben willen verdedigen en zich dus bewust moet zijn geweest van het onmiddellijk gevaar waarin hij verkeerde.

Gelet op bovenstaande vaststellingen en met name de verklaring van verzoeker waaruit volgt dat hij heeft gehandeld volgens het adagium 'de eerste klap is een daalder waard' is 's hofs (kennelijke) oordeel dat slechts sprake was van een vrees voor een aanranding en dus nog niet van een ogenblikkelijke wederrechtelijke aanranding, niet onbegrijpelijk.

In het middel wordt nog de vergelijking gemaakt met de casus die de aanleiding vormde voor NJ 1997, 448, nu de rechtbank daar het verbaal lastig vallen en vervolgens aanstoten en achterna lopen als een aanranding van lijf zou bestempelen. Deze vergelijking gaat mank, aangezien het middel miskent dat de rechtbank in die zaak heeft vastgesteld dat ná het verbaal lastig vallen en aanstoten, het slachtoffer op verdachte afkwam en "trachtte hem te slaan en te schoppen" en dat dérhalve sprake was van een wederrechtelijke aanranding van lijf.

In het middel wordt voorts gesteld dat de handelswijze van slachtoffer [het slachtoffer], gelegen in het op verzoeker afstappen en met de borst tegen hem aan stoten, reeds moet worden gezien als een aanranding, nu zijn lichamelijke integriteit daarmee werd geschonden.

De pleitnota die aan het proces-verbaal is gehecht houdt in dit verband op p. 4 het volgende in:

Het middel ziet eraan voorbij dat het hof, blijkens de gebezigde bewijsmiddelen, heeft vastgesteld dat verzoeker naar [het slachtoffer] is toegelopen nadat die een pinnetje friet naar verdachte had gegooid. Onder die omstandigheden heeft het hof kennelijk gemeend dat, zo verzoeker en het slachtoffer al met de borst tegen elkaar aan hebben gestaan, verzoeker in ieder geval een lichamelijke confrontatie niet uit de weg is gegaan of heeft afgewacht. Voorts heeft het hof klaarblijkelijk uit verdachtes eigen verklaring ter terechtzitting in hoger beroep afgelegd dat [het slachtoffer] en verdachte enkel tegen elkaar aanstonden toen verdachte de vuistslag uitdeelde. Het oordeel dat er van een aanranding nog geen sprake was geeft geen blijk van een onjuiste rechtsopvatting en is gelet op de feitelijke vaststellingen niet onbegrijpelijk. Het hof heeft niet vastgesteld dat [het slachtoffer] al uithaalde om verdachte als eerste zelf te slaan, zoals de politierechter wel had gedaan.

Voor zover in het middel nog wordt betoogd dat de omstandigheid dat sprake was van een "(zij het bescheiden) overmacht van 2 personen" 's hofs oordeel anders had moeten doen luiden, kan het evenmin slagen. Anders dan de steller van het middel ons voorhoudt kan uit de bewijsmiddelen niet volgen dat beide broers [het slachtoffer] opstonden. Overigens is ter terechtzitting door of namens verzoeker geen beroep gedaan op noodweerexces, waar de steller van het middel klaarblijkelijk, gelet op zijn vergelijking met (naar ik, A.M., begrijp5.) HR NJ 1997, 262, op doelt.

Deze klacht is derhalve in zoverre tardief voorgesteld6..

De eerste klacht faalt dus.

Bij de vaststelling dat een ogenblikkelijke wederechtelijke aanranding niet aannemelijk is geworden, zodat ook geen sprake kan zijn geweest van een noodzakelijke verdediging, had het hof het kunnen laten. Dat het hof daarnaast nog heeft overwogen dat verdachte in een escalerende conflictsituatie op het moment dat er een handgemeen dreigde, er niet voor heeft gekozen om zich te onttrekken aan een gevecht, terwijl hij daar gezien de situatie wel de gelegenheid toe heeft gehad - en dat dus kennelijk geen sprake van was een noodzakelijke verdediging - is derhalve, gelet op de eerdergenoemde overweging, als een overweging ten overvloede te beschouwen. Het hof heeft hiermee - anders dan de steller van het middel betoogt - niet willen aangeven dat de aangerande in een noodweersituatie steeds moet trachten aan de aanrander te ontkomen, maar dat verdachte in een situatie waarin een handgemeen dreigde de confrontatie niet uit de weg is gegaan. De extra overweging van het hof ziet dus op de toestand vóór die in een noodweersituatie kon verkeren.

Voor zover het middel zich tegen de laatste overweging van het hof richt, kan het derhalve niet tot cassatie leiden, nu verzoeker bij een middel dat zich keert tegen een overweging ten overvloede geen belang heeft7.. Daarom kan daargelaten worden of het oordeel van het hof dat verdachte zich in de bus aan een dreigend gevecht had kunnen onttrekken wel voldoende feitelijke draagkracht heeft.

Ook de derde klacht is derhalve tevergeefs voorgesteld.

Ten aanzien van de tweede klacht merk ik op dat de steller van het middel aanmerkelijk meer in het arrest leest dan ik. Zo kan ik in het arrest geen aanwijzingen vinden voor de stelling dat het hof zijn oordeel dat een ogenblikkelijke wederrechtelijke aanranding niet aannemelijk is, gebaseerd zou hebben op het feit dat verzoeker niet zelf heeft waargenomen dat [het slachtoffer] (het slachtoffer) hem wilde slaan.

De klacht, die daarvan uitgaat, kan derhalve niet slagen.

Voor zover het middel tenslotte nog een beroep beoogt te doen op putatief noodweer, nu verzoeker heeft aangenomen dat hij in een noodweersituatie verkeerde en dat zulks gelet op de in het middel opgesomde omstandigheden verschoonbaar was, is het tardief voorgesteld. In feitelijke aanleg is door of namens verzoeker immers geen beroep op putatief noodweer gedaan.

Het middel faalt dus.

Het middel kan naar mijn smaak worden verworpen op de voet van art.101a RO.

Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep. Ambtshalve heb ik geen gronden voor vernietiging aangetroffen.