HR, 15-01-2002, nr. 03772/00P

Aan te nemen valt dat aan verzoeker door het gerechtshof te 's-Hertogenbosch bij arrest van 20 september 2000 de verplichting is opgelegd tot betaling aan de Staat van een bedrag van f 192.000, vermeerderd met de wettelijke rente over een bedrag van f 45.660,10, te rekenen vanaf 1 januari 1998 tot de dag van onherroepelijk worden van het arrest, subsidiair 22 maanden hechtenis. Ik schrijf dit zo aangezien het dictum vermeldt dat aan [verweerder], "verweerder voornoemd" deze betalingsverplichting is opgelegd. Ambtelijk is mij bekend dat het gerechtshof op dezelfde dag eveneens uitspraak heeft gedaan in de ontnemingszaak tegen [verweerder] (griffienummer 03781/00/P). Hier is kennelijk van een misslag sprake.

Namens verzoeker heeft mr K. van der Meijde, advocaat te Maastricht, bij schriftuur twee middelen van cassatie

voorgesteld.

Het eerste middel betoogt dat het hof ten onrechte de toewijzing door de rechtbank van de vordering van de officier van justitie tot wijziging van de grondslag van de ontnemingsvordering in stand heeft gehouden.

Het hof heeft het door de raadsman van verzoeker terzake gevoerde verweer als volgt samengevat:

Het hof heeft ten aanzien van de feitelijke gang van zaken het volgende overwogen:

Het hof heeft het onder 4 weergegeven verweer verworpen op de in de toelichting op het middel vermelde gronden1..

In de zaak die heeft geleid tot HR 25 september 2001, JOL 2001, 492, had de officier van justitie wijziging van de ontnemingsvordering gevorderd, ertoe strekkende dat niet alleen het onder art. 36e, eerste lid, Sr bedoelde voordeel maar ook het voordeel behaald met de in het tweede lid van die bepaling bedoelde feiten kon worden ontnomen. Ook in die zaak hadden rechtbank en hof wijziging van de ontnemingsvordering toegestaan en werd ook in cassatie aangevoerd dat artikel 511d, eerste lid, Sv de bepalingen van de eerste afdeling van Titel VI van het tweede boek van het Wetboek van Strafvordering, daaronder begrepen het tweede lid van artikel 313 Sv, van overeenkomstige toepassing verklaart en dat daaruit voortvloeit dat een wijziging van een vordering tot ontneming van wederrechtelijk verkregen voordeel uitsluitend betrekking kan hebben op hetzelfde feit in de zin van artikel 68 Sr.2.

In respons daarop overwoog de Hoge Raad:

Hieruit volgt dat het hof terecht het namens verzoeker gevoerde verweer heeft verworpen. Ook in dit geval immers overschrijdt de wijziging van de vordering niet de grenzen van artikel 36e Sr. Het middel faalt.

Opgemerkt zij nog dat de rechtbank het onderzoek ter terechtzitting op 7 juli 1998 heeft geschorst nadat de officier van justitie de wijziging van de ontnemingsvordering had gevorderd om de behandeling van de vordering vooraf te laten gaan door een schriftelijke voorbereiding als bedoeld in artikel 511d, eerste lid, Sv. Na voltooiing daarvan is het onderzoek ter terechtzitting voortgezet op 24 november 1998. Verzoeker is derhalve ruimschoots in de gelegenheid gesteld zich tegen de gewijzigde vordering te verweren.

Het tweede middel betoogt dat het hof het verweer dat sprake is van schending van de redelijke termijn ten onrechte heeft verworpen, dan wel dat dit oordeel van het hof onbegrijpelijk is.

Het hof heeft overwogen dat het door de raadsman op dit punt gevoerde verweer is toegelicht met het argument:

In antwoord op dit verweer heeft het hof overwogen:

Voor de goede orde zet ik, alvorens op het middel in te gaan, hieronder de gang zaken op een rijtje.

Het eerste onderdeel van het middel betoogt dat het hof tot het oordeel had moeten komen dat het recht op behandeling binnen een redelijke termijn is geschonden, nu tweeëneenhalf jaar zijn verstreken tussen de aanvang van die termijn en de uitspraak in eerste aanleg. Het hof is in de bestreden uitspraak niet ingegaan op de vraag wanneer de redelijke termijn in dit geval is gaan lopen, hoewel namens verzoeker voor het hof was aangevoerd dat dit het moment van huiszoeking en arrestatie was. 's Hofs oordeel is op dit punt dan ook onvoldoende gemotiveerd. Hieruit bloeit echter geen bloed, aangezien over dit punt niet wordt geklaagd, zoals zal blijken.

Ten aanzien van de aanvang van de termijn bepleit het middel dat "getuige de inleidende dagvaarding van 14 juni 1996 () requirant toen al [is] aangezegd dat het openbaar ministerie een vordering tot ontneming van wederrechtelijk verkregen voordeel zou doen." Onder de stukken van het geding heb ik geen inleidende dagvaarding van die datum aangetroffen. Mijns inziens kan echter veilig worden aangenomen dat de in het middel bedoelde dagvaarding van 14 juni 1996 dezelfde is als die waarop het hof doelt met zijn in punt 5 weergegeven overweging dat de officier van justitie in de destijds aan de verdachte betekende dagvaarding in eerste aanleg zijn voornemen tot het instellen van een ontnemingsvordering heeft medegedeeld, temeer nu de in het middel genoemde datering daarvan aansluit op de eerste terechtzitting in de hoofdzaak, die plaatsvond op 2 juli 1996.

Op grond van het bovenstaande kan, zoals ook het middel wil, in cassatie ervan worden uitgegaan dat de inleidende dagvaarding van 14 juni 1996 de eerste vanwege de Staat verrichte handeling is geweest waaraan verzoeker in redelijkheid de verwachting kon ontlenen dat tegen hem een ontnemingsvordering aanhangig zou worden gemaakt. Hieruit volgt dat de redelijke termijn op die dag is gaan lopen.

Uitgaande van dit aanvangstijdstip heeft het dus ongeveer 30 maanden geduurd totdat op de ontnemingsvordering in eerste aanleg is beslist. Het hof heeft niettemin geoordeeld dat de redelijke termijn daardoor niet is overschreden. Aan dat oordeel heeft het ten grondslag gelegd de feiten en omstandigheden vermeld in het eerste deel van de onder punt 13 weergegeven passages uit zijn uitspraak. Het middelonderdeel voert aan dat die feiten en omstandigheden 's hofs oordeel niet kunnen dragen.

Uit de arresten HR 3 oktober 2000, NJ 2000/721, m.nt. JdH, rov. 3.14, en HR 9 januari 2001 NJ 2001, 307, m.nt. JdH, rov. 3.2, volgt dat ook in ontnemingsprocedures als uitgangspunt heeft te gelden dat de behandeling van de zaak ter terechtzitting dient te zijn afgerond met een eindvonnis binnen twee jaar nadat de redelijke termijn is aangevangen. Daarbij geldt dat de duur van de redelijke termijn in ontnemingszaken mede afhankelijk is van a. de termijn die met de behandeling van de strafzaak is gemoeid en b. de omstandigheid dat de ontnemingsvordering ingevolge art. 511b, eerste lid, Sv tot twee jaar na de uitspraak in eerste aanleg in de strafzaak aanhangig worden gemaakt (rov. 3.9 van laatstvermeld arrest). De vertraging in de afhandeling van deze zaak in eerste aanleg is met name terug te voeren op de stilstand van bijna twaalf maanden tussen de veroordeling van verzoeker in de strafzaak in eerste aanleg en de uitspraak in hoger beroep tegen die veroordeling. In dit verband heeft het hof overwogen dat het op de ontneming gerichte strafrechtelijke financieel onderzoek in die maanden heeft stilgelegen omdat pas na de uitspraak in hoger beroep in de strafzaak "de bewezenverklaarde periode voldoende was afgebakend". Dit vindt bevestiging in de twee uitspraken in de strafzaak: de rechtbank verklaarde bewezen dat de tenlastegelegde feiten waren begaan in de periode 1 januari 1992 tot en met 2 april 1996, terwijl 's hofs bewezenverklaring de periode 15 februari 1995 tot en met 2 april 1996 omvat. Het komt mij voor dat zich hier niet een situatie voordoet als hierboven onder a. bedoeld. Het ligt voor de hand aan te nemen dat daarmee gedoeld is op een veroordeling in eerste aanleg, zonder welke de ontnemingsvordering immers niet toegewezen kan worden. Ook de omstandigheid dat het onderzoek ter zitting van de ontnemingsvordering is geschorst voor een voorbereidende schriftelijke behandeling rechtvaardigt mijns inziens op zichzelf noch in samenhang met de overige door het hof vermelde omstandigheden de aanzienlijke overschrijding van de tweejaarstermijn. Het eerste onderdeel van het middel is dus gegrond.

Het tweede onderdeel van het middel klaagt erover dat ook in hoger beroep de redelijke termijn is overschreden. Het hof heeft binnen twee jaar uitspraak gedaan, zodat deze stelling alleen opgaat indien de inzendtermijn van acht maanden is overschreden (HR 3 oktober 2000, NJ 2000/721, rov. 3.16 en HR 9 januari 2001, NJ 2001, 307, rov. 3.2 en 3.4). Uit de stukken van het geding blijkt echter dat ook deze termijn in acht is genomen. Het middelonderdeel faalt dus.

Gegrondbevinding van het eerste onderdeel van het tweede middel leidt tot vermindering van het te ontnemen bedrag met 10% tot f 172.800 (HR 9 januari 2001, NJ 2001, 307, rov. 3.6). Voor vermindering van de door het hof uitgesproken vervangende hechtenis is gelet op de 'Omrekeningstabel vervangende hechtenis bij geldboete en ontnemingsmaatregel'3. geen aanleiding.

Gronden waarop Uw Raad de aangevallen beslissing ambtshalve zou moeten vernietigen heb ik niet aangetroffen.

Deze conclusie strekt tot vernietiging van de bestreden uitspraak, maar uitsluitend wat betreft de hoogte van het bedrag dat verzoeker ter ontneming van wederrechtelijk verkregen voordeel aan de Staat dient te betalen, tot vermindering van dat bedrag in de hiervoor onder 20 bedoelde zin, en tot verwerping van het beroep voor het overige.