HR, 02-10-2001, nr. 03334/00

De Procureur-Generaal bij het Gerechtshof heeft beroep in cassatie aangetekend en een schriftuur ingezonden, houdende één middel van cassatie.

Het middel klaagt dat het Gerechtshof is uitgegaan van een verkeerde rechtsopvatting althans zijn beslissing ontoereikend heeft gemotiveerd.

Het hof heeft zijn beslissing als volgt geadstrueerd:

In hoger beroep is gebleken dat de dagvaarding van de verdachte om op 9 november 1999 ter terechtzitting in eerste aanleg te verschijnen, is uitgereikt door een politie-ambtenaar, zonder dat daar een specifieke opdracht tot vervolging van de officier van justitie of een daartoe gemandateerde parketfunctionaris aan ten grondslag heeft gelegen. Daarom dient die dagvaarding, gelet op het op 1 juni 1999 in werking getreden artikel 126 van de Wet op de Rechterlijke Organisatie en op het arrest van de Hoge Raad der Nederlanden van 14 maart 2000, nr 112.260, nietig te worden verklaard. Dit brengt mee dat het vonnis waarvan beroep moet worden vernietigd.

Het middel klaagt dat het hof heeft miskend dat de politie in deze geen enkele beleidsvrijheid heeft en slechts een categorale vervolgingsbeslissing van het OM uitvoert. De politie doet niet meer dan de dagvaarding uitreiken conform de regels die door de hoofdofficier van justitie ter uitvoering van de Aanwijzing inzake rijden onder invloed van het College van Procureurs-generaal zijn gesteld.1.

De steller van het middel lijkt ervan uit te gaan dat het Gerechtshof de dagvaarding nietig heeft verklaard omdat het OM de vervolgingsbeslissing aan de politie zou hebben overgedragen, maar dat kan ik in de overweging niet lezen. De overweging lees ik aldus dat de uitreiking is geschied door een politieambtenaar en dat aan het Gerechtshof niet is gebleken dat aan die uitreiking een vervolgingsbeslissing van de Officier van justitie of een door deze gemandateerde functionaris ten grondslag heeft gelegen. Maar dat wil nog niet zeggen dat de beslissing van het hof daarmee onberispelijk is.

Ter terechtzitting in hoger beroep heeft de Advocaat-generaal het standpunt ingenomen dat de inleidende dagvaarding conform de regels van art. 258 Sv is uitgereikt en daartoe het volgende betoogd:

De advocaat-generaal merkt hierbij op dat de politiebureaus in Rotterdam-Rijmond middels het ORKA-systeem in directe verbinding staan staan met het parket van de Officier van Justitie, zodat na gegevensínvoer op het politiebureau, de vervolgingsbeslissing -geautomatiseerd- wordt genomen door het parket. De verbalisant(en) heeft/hebben geen keuze om anders dan de software toelaat de procedure te doorlopen. De betrokken verbalisant neemt dus geen vervolgingsbeslissing. Dat de dagvaarding uit de printer op het politiebureau rolt, doet daaraan, volgens de advocaat-generaal, niets af.

De Advocaat-generaal heeft voorts nog verklaard dat de politie enkel justitiebeleid (waarmee bedoeld zal zijn beleid van het OM) uitvoert.

Als ik het Gerechtshof goed begrijp vindt deze praktijk in zijn ogen geen genade omdat door of namens de officier van justitie per vervolging een specifieke opdracht tot vervolging zou moeten worden gegeven en dat daaraan niet afdoet dat de dagvaarding automatisch via een verbinding tussen het parket en het politiebureau wordt opgemaakt.

De beslissing tot vervolging komt ingevolge art. 167 Sv toe aan de officier van justitie. De officier kan aan ambtenaren bij het parket werkzaam, mandaat geven tot het nemen van de vervolgingsbeslissing, maar kan niet aan de politie opdragen deze beslissing te nemen. Dat ligt besloten in art. 126 RO en was al voor 1 juni 1999, de datum waarop art. 126 RO in werking trad, door de Hoge Raad uitgemaakt.2. Volgens art. 126 RO, dat in deze zaak ook van toepassing is nu de dagvaarding is uitgereikt op 1 augustus 1999, kan de uitoefening van een of meer bevoegdheden van de officier van justitie - zoals het nemen van de beslissing om tot vervolging van een bepaalde verdachte over te gaan - worden opgedragen aan een ander doch slechts wanneer deze een bij het parket werkzame ambtenaar is en voorzover het hoofd van het parket daarmee heeft ingestemd.3.

De Hoge Raad heeft ook nog verduidelijkt dat de officier het mandaat aan de parketambtenaar uitdrukkelijk en in schriftelijke vorm moet geven4. en dat een richtlijn dat mandaat niet kan vervangen.5.

De Aanwijzing inzake rijden onder invloed van het College van procureurs-generaal, aan de hoofden der parketten gericht, bevat de regels die het vervolgingsbeleid van het OM onder meer ten aanzien van het rijden onder invloed bepalen. De Aanwijzing berust op art. 130 lid 4 RO dat aan het College de bevoegdheid toekent algemene en bijzondere aanwijzingen te geven betreffende de uitoefening van de taken en bevoegdheden van het openbaar ministerie. De hoofden der parketten zijn volgens art. 139 RO in hun ambtsuitoefening ondergeschikt aan het College van procureurs-generaal, terwijl de andere bij een parket werkzame ambtenaren in hun ambtsuitoefening weer ondergeschikt zijn aan het hoofd van het parket.

Wanneer met inachtneming van de wettelijke voorschriften een adem- of bloedmonster is genomen, zodat het resultaat van het onderzoek voor het bewijs kan worden gebruikt, zal - aldus de Aanwijzing - een vervolging op basis van artikel 8, tweede lid, aanhef en onder a of b, WVW 94 dienen te worden ingesteld.

De Aanwijzing is een door een bestuursorgaan (binnen zijn bestuursbevoegdheid vastgestelde) behoorlijk bekend gemaakte regeling omtrent de uitoefening van zijn beleid die er zich toe leent jegens de betrokkenen als een rechtsregel te worden toegepast. Betrokkenen kunnen erin lezen in welke gevallen hun een politietransactie toekomt, onder welke omstandigheden zij recht hebben op een tegenonderzoek door een arts naar eigen keuze et cetera.

De rechter behoeft zulke richtlijnen niet zelf toe te passen, maar het OM kan er wel op worden aangesproken en de Hoge Raad kan toetsen of een rechter zo een richtlijn wel juist heeft uitgelegd. In de onderhavige zaak gaat het er niet om of de Aanwijzing verkeerd is uitgelegd, want het Gerechtshof heeft zich helemaal niet daarover uitgelaten. Wel komt het mij voor dat het hof geacht moet worden van de Aanwijzing kennis te dragen. Zoals ik eerder schreef kan een aanwijzing of richtlijn volgens de Hoge Raad een door de Officier van justitie uitdrukkelijk en in schriftelijke vorm gegeven mandaat niet vervangen, maar hetgeen de Advocaat-generaal blijkens het proces-verbaal van de terechtzitting heeft aangevoerd vestigt het vermoeden dat de dagvaarding op het parket wordt aangemaakt6. en vervolgens bij de politie wordt uitgeprint. Indien dat systeem op gezag van het hoofd van het parket is opgezet ter uitvoering van de Aanwijzing en berust op een duidelijke en schriftelijke instructie van de (Hoofd)Officier van justitie zou ik menen dat de dagvaarding door het OM is opgesteld en vervolgens door de politie is uitgereikt. De dagvaarding is dan afkomstig van het parket en is opgemaakt volgens een door de (Hoofd)officier aangegeven stramien. In zo een geval zal, dunkt mij, aan de eisen die art. 126 RO stelt, voldaan kunnen zijn met name als de maatregelen die zijn getroffen en de schriftelijke instructies die zijn gegeven een zodanige inhoud hebben dat volstrekt duidelijk is om welke misdrijven het precies gaat. Dan zijn die instructies voldoende onderscheidend en toegespitst. Aan hetgeen de Advocaat-generaal ter terechtzitting heeft verklaard valt een ernstig vermoeden te ontlenen dat het ORKA-systeem zodanige instructies bevat en dat dat systeem draait op gezag van de (Hoofd)officier van justitie. Tegen dat licht bezien is de beslissing van het Gerechtshof niet zonder meer begrijpelijk. Het hof had mijns inziens een nader onderzoek moeten instellen, of althans hebben doen blijken zo een nader onderzoek te hebben ingesteld en wat de uitkomsten daarvan waren. Nu blijft onzeker of het hof van mening was dat het ORKA-systeem anders is ingericht dan de Advocaat-generaal schilderde, of dat het hof de inrichting van het door de Advocaat-generaal geschetste mechanisme en de daaraan ten grondslag liggende beslissingen onvoldoende oordeelde.

De beslissing is daarom naar mijn oordeel inderdaad ontoereikend gemotiveerd.

Deze conclusie strekt er toe dat de Hoge Raad het arrest vernietigt en de strafzaak terugwijst naar het gerechtshof te 's-Gravenhage opdat het hof opnieuw de geldigheid van de inleidende dagvaarding zal onderzoeken en eventueel de strafzaak op het bestaande beroep verder zal berechten.

De Procureur-Generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden