2.2.1 Inleiding

Een consument is kredietwaardig als hij, als gevolg van de beoogde kredietverlening, naar verwachting niet in een problematische terugbetaalsituatie zal belanden. Het begrip problematische terugbetaalsituatie is daarmee te zien als een maatstaf van de kredietwaardigheid. Van een problematische terugbetaalsituatie is, kort gezegd, sprake als de betaalcapaciteit van de consument te beperkt wordt geacht om tijdig te kunnen voldoen aan de terugbetaalplichten. De betaalcapaciteit staat in dit verband gelijk aan hetgeen de consument in de betreffende periode aan liquide middelen verkrijgt of redelijkerwijs kan verkrijgen. Deze middelen kunnen niet alleen voortvloeien uit de periodieke inkomsten, maar ook uit hetgeen de consument kan inruilen om die inkomsten tijdig aan te vullen. Gedacht kan worden aan het aanwenden van spaartegoeden, het verkopen van goederen en het opofferen van vrije tijd of woonruimte.1

Er is geen vaste invulling van het begrip problematische terugbetaalsituatie. In de literatuur is daarom diverse keren gezocht naar gemeenschappelijk factoren die terugkomen in bestaande definities.2 Zo heeft Schicks bijvoorbeeld opgemerkt dat definities veelal iets zeggen over de vereiste ernst van de terugbetaalproblemen.3 Er zijn bijvoorbeeld definities die spreken van een problematische terugbetaalsituatie als iemand zich gedwongen voelt te bezuinigen op bepaalde uitgaven, terwijl in andere gevallen daarvan wordt gesproken als de consument structureel niet voldoet aan de terugbetaalplichten.4 In een soortgelijk onderzoek heeft de Europese Commissie een onderscheid gemaakt tussen vier dimensies die besloten kunnen liggen in dit begrip.5 Zo gaat de economische dimensie over de omvang van de schuldenlast, terwijl de tijdsdimensie zich richt op de tijdsduur van de terugbetaalproblemen. Tot slot hebben de sociale en psychologische dimensies betrekking op de ernst van de niet-financiële problemen die kunnen ontstaan als iemand te veel of juist te weinig krediet krijgt.6

Hierna wordt duidelijk welke stappen er doorlopen moeten worden om het begrip problematische terugbetaalsituatie te kunnen voorzien van een concrete invulling. Anders dan in de bestaande literatuur, wordt daarbij een onderscheid gemaakt tussen twee keuzes die de ‘opsteller’ van dit begrip moet maken en drie concrete vragen die hij vervolgens moet beantwoorden. De twee keuzes hebben betrekking op het perspectief van waaruit naar de terugbetaalsituatie wordt gekeken (par. 2.2.2) en de vraag wanneer de problemen groot genoeg zijn om als problematisch te worden aangemerkt (par. 2.2.3). De drie vragen hebben betrekking op de onderdelen van de betaalcapaciteit die de consument mag opofferen om te voldoen aan de terugbetaalplichten (par. 2.2.4). Pas als deze vragen zijn beantwoord, kan in een concreet geval worden vastgesteld of sprake is van een problematische terugbetaalsituatie.