HR, 05-11-2010, nr. 09/01632

Eisers menen dat de Rechtbank op ontoereikende wijze heeft gerespondeerd op het herhaalde beroep op de ontbrekende noodzaak en urgentie van de onteigening. Dit vooral omdat de onteigening een inbreuk vormt op de eigendomsrechten van [eiser] c.s. en de huurrechten van de zoon.

De Rechtbank oordeelde in r.o. 3.3 dat de verweren die door [eiser] c.s. bij pleidooi zijn aangevoerd, tardief zijn aangevoerd, waardoor deze buiten beschouwing worden gelaten. Eisers stelling dat de Rechtbank deze verweren ten onrechte tardief heeft verklaard, faalt naar mijn mening gelet op artikel 128, lid 3, Rv. De Rechtbank stelde voorts in r.o. 3.3 vast dat [eiser] c.s. de noodzaak van de onteigening niet bij de Kroon hebben aangevochten en dat de in de procedure voor de Rechtbank aangevoerde verweren die verder gaan dan de door de Rechtbank ambtshalve aan te leggen toets en welke reeds bij de Kroon hadden kunnen worden aangevoerd, buiten beschouwing dienen te worden gelaten. De Rechtbank is gelet op het arrest van het EHRM van 23 oktober 1985, AB 1986/1 (Benthem/Nederland) gehouden om de onteigeningstitel inhoudelijk te toetsen. De Hoge Raad oordeelde in zijn arrest van 9 februari 2000, NJ 2000/418 (Strijpse Kampen B.V. c.s./ Eindhoven c.s.) dat de rechter de rechtmatigheid van het goedkeuringsbesluit dient te toetsen naar de situatie ten tijde van dat besluit, zulks op grondslag van de reeds bij het bestuur tegen de onteigening naar voren gebrachte bezwaren. Een uitzondering hierop is aldus de Hoge Raad aan de orde wanneer hetgeen de gedaagde aanvoert, meebrengt dat de onteigening in het licht van na (de goedkeuring van) het onteigeningsbesluit gewijzigde of aan het licht gekomen omstandigheden aan de zijde van de onteigenende partij in strijd is met het recht omdat de onteigening niet (meer) geschiedt ten behoeve van het doel waarvoor volgens het onteigeningsbesluit onteigend wordt, of omdat ten gevolge van gewijzigde inzichten met betrekking tot de uitvoering van een aan de onteigening ten grondslag liggend besluit of plan niet (meer) kan worden gezegd dat de onteigening geschiedt ter uitvoering daarvan. Nu eisers bij de Kroon de noodzaak tot onteigening niet hebben bestreden en ook de door de Hoge Raad in het arrest Strijpse Kampen B.V. c.s./ Eindhoven c.s. genoemde uitzondering niet hebben aangevoerd, heeft de Rechtbank terecht geoordeeld dat de vraag of de onteigening noodzakelijk was bij de Rechtbank niet nader aan de orde kon komen. Eisers klacht dat wel sprake is geweest van ingediende zienswijzen met betrekking tot de noodzaak tot onteigening faalt aangezien het oordeel van de Rechtbank dat hiervan geen sprake is van feitelijke aard is en niet onvoldoende gemotiveerd of onbegrijpelijk is.

Voorts stellen eisers in hun eerste middel dat de onteigening een inbreuk vormt op de eigendomsrechten van [eiser] c.s. en de huurrechten van de zoon. De gemeente is gehouden te zoeken naar subsidiaire ontsluitingsroutes en de schade die uit de onteigening voortvloeit te vergoeden op een wijze die in overeenstemming is met artikel 1 van het Eerste Protocol bij het EVRM. In het vonnis heeft de Rechtbank deskundigen benoemd om de schadeloosstelling voor eisers te begroten. De hoogte van de schadeloosstelling kan in de onderhavige procedure derhalve niet aan de orde komen. Dit geldt tevens voor het betoog van eisers dat zich onder het perceel zilverzand bevindt aangezien dit de omvang van de schadeloosstelling betreft. Voorts stellen eisers dat de gemeente over een ontgrondingsvergunning diende te beschikken. Van onteigening in het belang van de winning van oppervlaktedelfstoffen in de zin van artikel 72c Ow is geen sprake aangezien onteigening plaatsvindt voor aanleg en verbetering van wegen e.d. in de zin van artikel 72a Ow. Een ontgrondingsvergunning is derhalve in het onderhavige geval niet vereist. Bovendien betreft deze eis de onteigening zelf waardoor deze in de administratieve onteigeningsprocedure naar voren had moeten worden gebracht en niet pas in de procedure inzake de vervroegde onteigening aan de orde kan komen.

Eisers betogen voorts dat doordat zich onder het te onteigenen perceel zilverzand bevindt sprake is van na het onteigeningsbesluit aan het licht gekomen omstandigheden waardoor de Rechtbank de noodzaak van de vervroegde onteigening wel dient te beoordelen. Voor zover eisers betogen dat de uitzondering uit het arrest Strijpse Kampen B.V. c.s./ Eindhoven c.s. inhoudende dat de onteigening niet meer geschiedt ten behoeve van het doel waarvoor volgens het onteigeningsbesluit wordt onteigend van toepassing is, faalt dit betoog aangezien de Rechtbank in r.o. 3.6 heeft geoordeeld dat zij het niet aannemelijk acht dat de percelen voor een ander doel dan de aanleg van de weg zullen worden benut.

Het standpunt van eisers dat nog geen Tracébesluit (onherroepelijk) is vastgesteld, hadden zij gelet op de in onderdeel 4.2 genoemde jurisprudentie bij de Kroon naar voren moeten brengen. Nu eisers zoals door de Rechtbank is vastgesteld dit standpunt niet bij de Kroon naar voren hebben gebracht, heeft de Rechtbank in r.o. 3.4 terecht geoordeeld dat zij uitgaat van de juistheid van de in de administratieve fase aangenomen planologische grondslag.

Het eerste middel faalt.

Eisers menen dat tot de in artikel 18, lid 1, Ow genoemde personen ook de zoon dient te worden gerekend aangezien hij de percelen huurt van zijn ouders, beschikt over een voorkeursrecht van koop, op de gehuurde percelen een camping exploiteert en in dit verband beschikt over (onroerende) opstallen. Artikel 1 van het Eerste Protocol bij het EVRM strekt ertoe aan de zoon een volledige schadeloosstelling toe te kennen waardoor hij tot de in artikel 18, lid 1, Ow genoemde personen moet worden gerekend, aldus eisers.

De Kroon heeft in het Koninklijk Besluit van 14 mei 2009, nr. 09.001293, Stcrt. 2009, 96 geoordeeld dat de onderhandelingen over de minnelijke verwerving van het in de onteigening betrokken perceel in eerste instantie dienen te worden gevoerd met de eigenaar/verhuurder van dit perceel. Echter gelet op het belang van de huurder kan het in de rede liggen dat ook de huurder in deze onderhandelingen wordt betrokken. De Kroon oordeelde in dit geval dat de eigenaren en huurders vanuit een gemeenschappelijk familiebelang zijn opgetrokken, zodat het ervoor moest worden gehouden dat de huurders hun belangen hebben laten behartigen door de eigenaren in het minnelijke overleg. In het onderhavige geval is ook sprake van een gemeenschappelijk familiebelang waardoor de zoon zijn belangen in het minnelijke overleg heeft kunnen laten behartigen door [eiser] c.s. Bovendien zijn de belangen van de zoon in de onderhandelingen betrokken3.. Eisers klacht over de hoogte van de schadeloosstelling kan in de onderhavige procedure, zoals ik reeds in onderdeel 4.3 heb overwogen, niet aan de orde komen.

Het tweede middel faalt.

Eisers zijn van mening dat het oordeel van de Rechtbank in r.o. 3.2.1 dat de producties 7 en 8 niet zullen worden toegelaten rechtens onjuist althans onbegrijpelijk is. Ten behoeve van het pleidooi bij de Rechtbank op 18 februari 2009 zijn bij brief van 4 februari 2009 producties ingezonden. De brief bij deze producties vermeldt dat een aantal producties op pro memorie staat aangezien deze stukken nog van deskundigen moeten worden ontvangen en dat deze uiterlijk in week 7 aan de Rechtbank en de wederpartij zullen worden toegezonden. Zowel de gemeente als de Rechtbank heeft hier niet op gereageerd, waardoor het oordeel van de Rechtbank dat de producties niet tijdig zijn ingediend nadere motivering behoeft aldus eisers.

Wanneer producties worden ingediend op het moment dat de dag voor het pleidooi reeds is bepaald, dient een afschrift hiervan aan de wederpartij en de rechtbank te worden verstrekt. In het onderhavige geval zijn de producties 7 en 8 op 16 februari 2009 overgelegd (2 dagen voor de dag van het pleidooi). De gemeente heeft van de inhoud van deze producties geen kennis genomen. In artikel 2.9 van het Landelijk procesreglement is bepaald dat producties die bij gelegenheid van een pleidooi in het geding worden gebracht uiterlijk twee weken voor de dag van de zitting aan de rechtbank en de wederpartij moeten worden toegezonden. Artikel 19 Rv regelt het beginsel van hoor en wederhoor. De rechter dient partijen over en weer in de gelegenheid te stellen hun standpunten naar voren te brengen en toe te lichten en zich uit te laten over elkaars standpunten. Wanneer een stuk laat is ingediend, kan de rechter de wederpartij de gelegenheid bieden om zich alsnog over het stuk uit te laten of bij zijn beslissing bepalen geen acht te slaan op het stuk. De Hoge Raad heeft in zijn arrest van 29 november 2002, NJ 2004/172 geoordeeld dat de regel van hoor en wederhoor ook betrekking heeft op het kennis kunnen nemen van en adequaat kunnen reageren op bescheiden die (kort) vóór of bij gelegenheid van een terechtzitting waarop zij aan de orde komen, worden overgelegd. De rechter dient er ook ambtshalve op te letten dat aan de eis van hoor en wederhoor is voldaan en wanneer sprake is van kort vóór de terechtzitting ingediende stukken in zijn beslissing kenbaar te maken of aan deze eis is voldaan. Gelet op artikel 19 Rv heeft de Rechtbank terecht getoetst of aan het beginsel van hoor en wederhoor is voldaan. De Rechtbank is hiermee niet buiten de grenzen van de rechtsstrijd getreden. Het oordeel van de Rechtbank dat de producties niet tijdig zijn ingediend en niet worden toegelaten gelet op artikel 2.9 van het Landelijk procesreglement is voldoende gemotiveerd en niet onbegrijpelijk. Het feit dat eisers in de brief van 4 februari 2009 hebben vermeld dat de producties op pro memorie staan doet hier niet aan af aangezien de inhoud van de producties op dit tijdstip nog niet bij de rechtbank en de gemeente bekend was waardoor het niet mogelijk was hierop inhoudelijk te reageren. De Rechtbank heeft derhalve pas tijdens het pleidooi op 18 februari 2009 kunnen oordelen over de vraag of met het toelaten van de producties het beginsel van hoor en wederhoor wordt geschonden.

Het derde middel faalt.