5.3.2 Bezwaren tegen het oude en voordelen van het nieuwe systeem: afweging en keuze

217. Onder het oude recht was het niet goed mogelijk een gelegd derdenbeslag op zodanige wijze 'buitengerechtelijk' af te wikkelen, dat daaraan voor de betrokkenen geen onnodige juridische risico's verbonden waren. Dit verhinderde overigens niet dat het ook toen vrij regelmatig voorkwam, dat een derdenbeslag buiten rechte - dus zonder de in beginsel steeds verplichte verklaringsprocedure - werd afgewikkeld.1 De beslaglegger trachtte daarvoor dan, meestal in overleg met de derde-beslagene, de bij voorkeur schriftelijke toestemming van de beslagdebiteur te verkrijgen, waarna de derde het verschuldigde - waarover alle partijen het dan uiteraard eens moesten zijn - aan de beslaglegger afdroeg. Door de vooraf verkregen toestemming van de beslagdebiteur - en onder omstandigheden ook van schuldeisers die inmiddels cumulatief beslag hadden gelegd - was de derde door die betaling met name óók jegens de beslagdebiteur - zijn schuldeiser - gekweten. Soms werd ook door de beslaglegger, wanneer de beslagdebiteur niet wilde meewerken, een verklaring van vrijwaring aan de derde afgegeven voor het geval de beslagdebiteur hem, na betaling aan de beslaglegger, alsnog zou aanspreken. Dit gebeurde met name in gevallen waarin de kosten van de verklaringsprocedure niet opwogen tegen hetgeen door de derde verschuldigd was.

Het in de vorige alinea opgemerkte nam echter niet weg dat onder het oude recht een derdenbeslag in de meeste gevallen op de voet van art. 479 jo. art. 741 e.v. (oud) moest worden afgewikkeld. De beslaglegger was verplicht de derde-beslagene te dagvaarden voor de rechtbank van diens woon- of vestigingsplaats tot het doen van Verklaring, waarmee de zogenoemde verklaringsprocedure werd ingeleid. Die procedure was - én is nog steeds2 - een gewone civiele procedure, waarin de door de beslaglegger gedagvaarde derde, wilde hij in rechte de ingevolge art. 742 (oud) vereiste Verklaring kunnen afleggen, voor procureurstelling moest zorgdragen (vgl. art. 79 lid 2), waarna de (toen nog) gebruikelijke conclusies van antwoord, repliek en vaak ook dupliek (vgl. de art. 128 en 132) werden gewisseld. Verscheen de derde niet bij procureur in rechte, dan werd hij overeenkomstig art. 746 (oud) bij verstek veroordeeld tot betaling van het bedrag 'waarvoor het beslag gedaan is ( ...); even als ware hij daarvan zuivere schuldenaar' (het huidige art. 477a lid 1 kent een vergelijkbare sanctie). De rechtbank wees daarna een vonnis waarbij de in beginsel3 bij conclusie van antwoord afgelegde gerechtelijke Verklaring overeenkomstig art. 744 (oud) al dan niet 'deugdelijk' werd verklaard, dan wel door de rechtbank overeenkomstig art. 750 (oud) werd 'verbeterd', zulks met toe- of afwijzing van de verschuldigde geldsommen of afgifte van de roerende zaken.

Wanneer de derde-beslagene ten processe een Verklaring had afgelegd die door de beslaglegger meteen bij conclusie van repliek kon worden goedgekeurd - derhalve een verklaringsprocedure zonder problemen - werd de beslaglegger veroordeeld in de kosten van de derde-beslagene4 en kon deze ingevolge art. 744 (oud) 'niet verpligt worden tot eenige af- of overgifte, dan tegen voldoening of korting' van de door de rechter vastgestelde ('geliquideerde') proceskosten.5 De beslaglegger werd uiteraard óók in de proceskosten veroordeeld, wanneer werd geoordeeld dat de derde niets aan de beslagdebiteur verschuldigd was, dan wel wanneer hij anderszins ten onrechte onder hem beslag had gelegd, en op die grond de vordering werd afgewezen (art. 237 lid 1). Wanneer echter de derde naliet een Verklaring af te leggen als bedoeld in art. 746 (oud), dan wel deze werd 'verbeterd' met toepassing van art. 750 (oud) op de grond dat een onjuiste of ondeugdelijke Verklaring was afgelegd, werd uiteraard de derde in de proceskosten van de beslaglegger veroordeeld.

218. Reeds uit deze korte beschrijving van de processuele gang van zaken onder het oude derdenbeslagrecht volgt dat daaraan de nodige bezwaren kleefden. En dat gold met name voor dié gevallen waarin duidelijk was, dan wel op eenvoudige wijze duidelijk kon worden, óf de derde-beslagene al dan niet iets aan de beslagdebiteur verschuldigd was en/of van hem onder zich had. Het is echter opmerkelijk te moeten vaststellen dat in de oudere literatuur over het derdenbeslag6, eigenlijk niet zo heel veel bezwaren tegen het systeem van de verplichte verklaringsprocedure zijn ingebracht. De voornaamste bezwaren7 kunnen als volgt worden samengevat:

Dat was inderdaad een belangrijk en wérkelijk zwaarwegend bezwaar tegen het oude systeem.12 In het huidige stelsel zal de beslaglegger ongeveer vier weken ná de beslaglegging weten waar hij in beginsel aan toe is (art. 476a lid 1), óók wanneer nog alleen sprake is van een conservatoir13 derdenbeslag. Een en ander is zonder twijfel een grote verbetering.

Uit de hiervoor weergegeven bezwaren tegen het systeem van het oude derdenbeslagrecht vloeit genoegzaam voort, dat er zonder meer goede redenen waren om met ingang van 1 januari 1992 over te stappen op het toen nieuwe systeem van de buitengerechtelijke Verklaring. De voordelen daarvan zijn evident, hetgeen overigens niet weg neemt dat er zeker ook bezwaren en onduidelijkheden kleven aan het nieuwe systeem. Dat betreft bijv. de vraag wat de precieze 'rechtswaarde' is van de op schrift gestelde Verklaring, zulks in vergelijking tot het voormalige vonnis tot afgifte.14 Tot besluit van deze paragraaf - en als overgang naar § 53.3 - is het verhelderend de wetgever zelf over een en ander aan het woord te laten. Geciteerd wordt de passage uit de MvT lnv. (Algemeen) waarin de keuze voor het nieuwe systeem is gemotiveerd15:

Hierna in § 533 zal dan ook het bepaalde in art. 476a lid 1 centraal staan, meer in het bijzonder de vraag op welk tijdstip de Verklaring in elk geval móét, alsmede de vraag of de Verklaring ook op een eerder tijdstip door de derde mág worden afgelegd. Ook tal van andere vragen zullen in deze paragraaf aan de orde komen, zoals het tijdstip waarop de derde in verzuim is met betaling of afgifte van het beslagene aan de beslaglegger; opschorting van de verklaringsplicht (art. 476a lid 1 tweede volzin); de vraag of de verklaringsplicht onder omstandigheden moet wijken voor een op de derde rustende geheimhoudingsplicht; alsook de inhoud van de Verklaring; en tenslotte de formaliteiten van art. 476b.