HvJ EG, 01-03-2005, nr. C-281/02

Zoals ik al heb vermeld, bepaalt de preambule van het verdrag in haar enige overweging dat dit verdrag beoogt ‘de bevoegdheid van […][de] gerechten [van de contractsluitende staten] in internationaal verband vast te stellen’.

In zijn rapport trekt Jenard hieruit de volgende conclusies53.:

Verweerders in het hoofdgeding alsmede de regering van het Verenigd Koninkrijk beroepen zich op dit rapport ter onderbouwing van hun stelling dat de enige vragen van internationale bevoegdheid die onder de voorschriften van het Executieverdrag vallen, die tussen de verdragsluitende staten in hun onderlinge betrekkingen zijn. Daaruit volgt volgens hen dat het verdrag, met name artikel 2 daarvan, niet van toepassing is op een geschil dat geen aanknopingspunten met meer dan een verdragsluitende staat heeft, dat wil zeggen op een rechtsverhouding die hetzij beperkt is tot een verdragsluitende staat en dus van zuiver interne aard is, hetzij extracommunautair of niet zuiver intracommunautair is en dus niet beperkt is tot verschillende verdragsluitende staten maar betrekking heeft op een verdragsluitende staat en een derde staat.

Volgens de eerste verweerder in het hoofdgeding alsmede de regering van het Verenigd Koninkrijk vindt deze opvatting steun in de rechtspraak van het Hof. In het arrest van 6 oktober 1976, Tessili54., alsmede in het arrest van 15 mei 1990, Hagen55., zou het Hof namelijk in algemene bewoordingen hebben vastgesteld dat de in het verdrag vervatte bevoegdheidsregels van toepassing zijn op intracommunautaire betrekkingen.

Het gaat mijns inziens te ver in deze rechtspraak de expressie van een algemeen beginsel te zien aan de hand waarvan de territoriale of personele werkingssfeer van alle in het verdrag voorkomende bevoegdheidsregels in alle mogelijke gevallen kan worden vastgesteld.

In geen van beide zaken was namelijk een dergelijke vraag aan de orde, zodat het Hof zich op dit punt niet behoefde uit te laten. Bovendien hadden deze zaken alleen betrekking op de artikelen 5, lid 1, en 6, lid 2, van het verdrag en niet op artikel 2, zoals in het hoofdgeding het geval is. Zoals wij straks zullen zien56., zijn er geen twijfels mogelijk over de territoriale werkingssfeer van de artikelen 5, lid 1, en 6, lid 2, omdat zij duidelijk betrekking hebben op situaties waarbij noodzakelijkerwijs verscheidene contractsluitende staten zijn betrokken.

Hieruit volgt mijns inziens dat het Hof zich nooit heeft uitgesproken ten gunste van de opvatting die in het rapport-Jenard is ontwikkeld en die wordt gedeeld door de verweerders in het hoofdgeding alsmede, in navolging van bepaalde Engelse auteurs57., door de regering van het Verenigd Koninkrijk.

Het is bovendien nuttig erop te wijzen dat deze opvatting in de doctrine geenszins unaniem wordt aanvaard. Er is zelfs een sterke stroming ten gunste van een volkomen tegenovergestelde opvatting vast te stellen. Het betreft hier de opvatting van Droz, die, evenals Jenard, aan de uitwerking van het Executieverdrag heeft deelgenomen.58.

Volgens deze opvatting, die door talrijke auteurs wordt gedeeld59., moet de formulering in de preambule (betreffende de vaststelling van de bevoegdheid van de gerechten van de contractsluitende staten in internationaal verband) niet aldus worden verstaan dat de toepassing van artikel 2 van het verdrag afhangt van een bijzondere voorwaarde, te weten het internationale karakter van de betrokken rechtsverhouding.

Volgens Droz heeft het namelijk slechts zin om de toepassing van het verdrag te beperken tot internationale rechtsverhoudingen, wanneer het gevaar bestaat dat bepaalde bevoegdheidsregels ervan zouden ingrijpen in de nationale rechtsorde. Artikel 2 beperkt zich echter tot een verwijzing naar de nationale bevoegdheidsregels die van kracht zijn in de verdragsluitende staat waar de verweerder woonachtig is, dat wil zeggen naar de regels voor de territoriale bevoegdheidsverdeling binnen die staat. Er bestaat derhalve geen enkel gevaar dat de regel van artikel 2 de interne rechtsorde rechtstreeks beïnvloedt.

Deze auteur leidt daaruit af dat het voor de toepassing van artikel 2 van het verdrag van geen belang is of de verzoeker al dan niet zijn woonplaats heeft in de verdragsluitende staat waar de verweerder woonachtig is en of al dan niet onderscheid wordt gemaakt tussen internationale en interne betrekkingen.60.

In dezelfde lijn voegt hij hieraan toe dat de specifieke in artikel 5 genoemde bevoegdheidsregels, in tegenstelling tot de algemene bevoegdheidsregel van artikel 2, voor bepaalde geschillen een bepaald gerecht aanwijzen, bijvoorbeeld voor verbintenissen uit onrechtmatige daad het gerecht van de plaats waar het schadebrengende feit zich heeft voorgedaan. Hij preciseert dat ditzelfde geldt voor de bevoegdheidsregels in verzekeringszaken (titel II, afdeling 3, van het verdrag) alsmede voor door consumenten gesloten overeenkomsten (titel II, afdeling 4, van het verdrag).

Droz beklemtoont dat juist in deze verschillende gevallen de context noodzakelijkerwijs internationaal is omdat het uitsluitend gevallen betreft waarin een op het grondgebied van een verdragsluitende staat woonachtige verweerder wordt opgeroepen voor een gerecht van een andere verdragsluitende staat. Anders gezegd, de uitdrukking ‘in internationaal verband’ in de preambule heeft, wat deze bepalingen betreft, een zuiver declaratoire en geen constitutieve betekenis, in die zin dat het zich ertoe beperkt een al vaststaand feit te constateren, zodat het overbodig is het bewijs daarvan te verlangen om van zijn bestaan verzekerd te zijn.

Tot slot overweegt hij dat deze uitdrukking enkel van belang zou kunnen zijn, dat wil zeggen een constitutieve betekenis zou kunnen hebben, wanneer de procespartijen hun woonplaats in dezelfde verdragsluitende staat hadden en een gerecht van die staat hadden aangewezen om van hun geschil kennis te nemen, en verder de aan het desbetreffende geschil ten grondslag liggende feiten niet van internationale aard waren.

Ofschoon artikel 17 van het verdrag de uitsluitende bevoegdheid van een of meer gerechten die zijn aangewezen in een bevoegdheidsovereenkomst slechts op bepaalde voorwaarden aanvaardt, vereist het namelijk niet met zoveel woorden dat de betrokken rechtsverhouding een extraneïteitselement omvat. Enkel afgaand op de tekst ervan, zou het dus niet uitgesloten zijn dat artikel 17 van toepassing is op zuiver interne rechtsverhoudingen. Alleen in dat geval zou een beroep op de verwijzing naar het internationale karakter van de bevoegdheidsregels in de preambule van het Executieverdrag mogelijk zijn teneinde de toepassing van artikel 17 uit te sluiten.61.

Samengevat houdt bovengenoemde opvatting dus in dat de toepassing van artikel 2 van het verdrag niet afhangt van het bestaan van de een of andere internationale rechtsverhouding, dat wil zeggen dat deze bepaling geldt ongeacht of bij de desbetreffende rechtsverhouding een verdragsluitende staat en een derde staat dan wel twee verdragsluitende staten betrokken zijn.

Bepaalde auteurs hebben een tussenoplossing voorgesteld volgens welke — wanneer ervan wordt uitgegaan dat het internationale karakter van de betrokken rechtsverhouding een voorwaarde vormt voor de toepassing van artikel 2 van het verdrag — er geen enkele reden bestaat om deze voorwaarde niet reeds vervuld te achten wanneer een verdragsluitende staat en een derde staat bij de verhouding betrokken zijn.62. Deze zienswijze is verdedigd door de Duitse regering.63.

Dit overzicht van de diverse bestaande opvattingen toont aan dat de overwegingen in het rapport-Jenard inzake de territoriale of personele werkingssfeer van het verdrag maar weinig bijval hebben gevonden.

Mijns inziens houdt de uit dit rapport blijkende opvatting geen stand bij een diepgaand onderzoek van het verdrag. Noch de tekst van artikel 2 noch de algemene systematiek van het verdrag verzet zich er immers tegen dat dit artikel van toepassing is op een rechtsverhouding waarbij uitsluitend één verdragsluitende staat en een derde staat zijn betrokken. Bovendien verzetten de door het verdrag nagestreefde doelstellingen zich integendeel ertegen dat de toepassing van artikel 2 afhankelijk wordt gesteld van het bestaan van een rechtsverhouding waarbij verschillende verdragsluitende staten betrokken zijn, waardoor de toepassing van dit artikel zou zijn uitgesloten wanneer het zou gaan om een geschil dat aanknopingspunten heeft met een verdragsluitende staat en een derde staat.

Ik herinner eraan dat artikel 2 van het verdrag luidt als volgt:

De bewoordingen van dit artikel bevatten geen aanwijzing dat voor de toepassing van de in dit artikel vervatte algemene bevoegdheidsregel een rechtsverhouding nodig is waarbij meerdere verdragsluitende staten zijn betrokken. De enige voorwaarde voor zijn toepassing betreft de woonplaats van de verweerder. Afgaand op de bewoordingen van artikel 2 is voor de toepassing ervan derhalve voldoende, dat de verweerder woonplaats heeft op het grondgebied van een verdragsluitende staat.

Daarmee is uitdrukkelijk aangegeven dat de nationaliteit van de verweerder geen rol speelt. Het is niet van belang of deze laatste de nationaliteit heeft van de verdragsluitende staat waarin hij zijn woonplaats heeft, die van een andere verdragsluitende staat of die van een derde staat.

Ofschoon artikel 2 dit niet met zoveel woorden bepaalt, geldt noodzakelijkerwijs hetzelfde voor de verzoeker: zijn woonplaats of zijn nationaliteit speelt geen rol.

Het Hof heeft dit in het reeds aangehaalde arrest Group Josi toegelicht naar aanleiding van een geschil tussen een in Vancouver gevestigde verzekeringsmaatschappij naar Canadees recht (de verzoeker) en een in Brussel gevestigde herverzekeringsmaatschappij naar Belgisch recht (de verweerder). Deze laatste had, op verzoek van een in Frankrijk gevestigde vennootschap naar Frans recht overeenkomstig de instructies van de betrokken Canadese vennootschap, deelgenomen aan een herverzekeringstransactie. Nadat de Belgische vennootschap zich met name op grond van artikel 2 Executieverdrag had beroepen op de onbevoegdheid van het Franse gerecht waarbij de zaak was aangespannen, stelde de Cour d'appel de Versailles (Frankrijk) het Hof de vraag of de bevoegdheidsregels van dit verdrag van toepassing zijn wanneer de verweerder zijn woonplaats of zetel op het grondgebied van een verdragsluitende staat heeft, terwijl de verzoeker in een derde staat is gevestigd. Dit gerecht legde deze vraag aan het Hof voor omdat het niet zeker was of de voorschriften van het verdrag kunnen worden ingeroepen tegen een in een derde staat gevestigde verzoeker, aangezien dit naar zijn mening zou leiden tot uitbreiding van het gemeenschapsrecht tot derde landen.64.

Ter beantwoording van deze prejudiciële vraag heeft het Hof overwogen dat ‘als beginsel dient […] te gelden, dat de plaats waar de verzoeker woonplaats heeft, voor de toepassing van de bevoegdheidsregels van het Executieverdrag niet relevant is, aangezien de toepassing van die bevoegdheidsregels in principe enkel afhangt van het criterium van de woonplaats van de verweerder in een verdragsluitende staat’.65. Het preciseerde dat ‘dit […] alleen anders [is] in de uitzonderlijke gevallen waarin het Executieverdrag voor deze toepassing van de bevoegdheidsregels uitdrukkelijk de voorwaarde stelt, dat de verzoeker woonplaats heeft in een verdragsluitende staat’. 66. Op grond hiervan concludeerde het Hof dat ‘het Executieverdrag er in beginsel niet aan in de weg [staat] dat de daarin neergelegde bevoegdheidsregels worden toegepast op een geschil tussen een verweerder met woonplaats in een verdragsluitende staat en een verzoeker met woonplaats in een derde land’.67.

Ik ben van mening dat deze rechtspraak kan worden toegepast op het geval waarin de verzoeker woonplaats heeft in dezelfde verdragsluitende staat als de verweerder.

Het komt mij namelijk voor dat, indien de auteurs van het verdrag werkelijk de bedoeling hadden de toepassing van artikel 2 van het verdrag in een dergelijk geval uit te sluiten, zij de moeite zouden hebben genomen dit uitdrukkelijk in de tekst van het verdrag zelf te bepalen. Daarvan is evenwel geen sprake. Deze constatering kan niet worden ontkracht door de overwegingen in het rapport-Jenard, omdat zij slechts de auteur ervan binden, niet de verdragsluitende staten. Ik ga er derhalve van uit dat artikel 2 van het verdrag zelfs van toepassing is wanneer de verzoeker woonplaats heeft in dezelfde verdragsluitende staat als de verweerder.

Deze conclusie geldt evenzeer wanneer, zoals in het onderhavige geval, de grond van de zaak geen aanknopingspunten heeft met enige andere verdragsluitende staat, maar alleen met een derde land.

Uit de bewoordingen van artikel 2 volgt immers dat de daarin vervatte bevoegdheidsregel van toepassing is ‘[o]nverminderd de bepalingen van dit verdrag’. Weliswaar zijn, zoals wij nog zullen zien bij het onderzoek van de algemene systematiek van het verdrag, bepaalde andere bevoegdheidsvoorschriften dan die van artikel 2 slechts van toepassing in het bijzondere geval waarin de grond van de zaak of de situatie van de partijen aanknopingspunten heeft met verschillende verdragsluitende staten, doch dit wil niet zeggen dat ditzelfde geldt voor artikel 2. Het tegendeel aannemen zou neerkomen op een miskenning van de specificiteit van die andere bevoegdheidsvoorschriften.

Bovendien zou een dergelijke uitbreiding van de voorwaarde van het bestaan van een rechtsverhouding waarbij verschillende verdragsluitende staten betrokken zijn, erop neerkomen dat aan de tekst van artikel 2 van het verdrag een daarin niet gestelde bijkomende voorwaarde wordt toegevoegd. Deze toevoeging zou naar alle waarschijnlijkheid indruisen tegen de bedoeling van de auteurs van het verdrag. Zoals de Duitse regering immers op goede gronden beklemtoont, zouden deze laatsten, indien zij de toepassing van artikel 2 hadden willen beperken tot een situatie waarbij verschillende verdragsluitende staten betrokken zijn, zulks uitdrukkelijk te kennen hebben gegeven, zoals zij voor de andere relevante bevoegdheidsvoorschriften hebben gedaan.

Ik concludeer derhalve dat de bewoordingen van artikel 2 van het verdrag zich er niet tegen verzetten dat dit artikel wordt toegepast op een rechtsverhouding waarbij uitsluitend een verdragsluitende staat en een derde staat zijn betrokken. De algemene systematiek van het verdrag biedt steun aan deze uitlegging.

Mijns inziens verzet de algemene systematiek van het verdrag zich evenmin tegen de toepassing van artikel 2 van dit verdrag op een rechtsverhouding die uitsluitend aanknopingspunten heeft met een verdragsluitende staat en een derde land.

Zoals wij nog nader zullen zien, is de door het Executieverdrag gevormde juridische ruimte namelijk van variabele omvang. Zij kan — naar gelang van de omstandigheden en de desbetreffende bepalingen van het verdrag — beperkt zijn tot rechtsverhoudingen waarbij verschillende verdragsluitende staten betrokken zijn, of zich wereldwijd uitstrekken in het geval van geschillen die aanknopingspunten hebben met een verdragsluitende staat en een of meer derde staten.

Ofschoon het juist is dat sommige voorschriften van het verdrag in beginsel slechts van toepassing zijn op rechtsverhoudingen waarbij verschillende verdragsluitende staten betrokken zijn, verzet de algemene systematiek van het verdrag zich er bijgevolg niet tegen dat dit voor artikel 2 anders ligt. Dit artikel kan dus naar gelang van de omstandigheden worden toegepast op rechtsverhoudingen waarbij verschillende verdragsluitende staten betrokken zijn, of op geschillen die aanknopingspunten hebben met een verdragsluitende staat en een of meer derde staten.

Ik zal dit thans nader verklaren door de verschillende bepalingen van het verdrag achtereenvolgens de revue te laten passeren.

Om te beginnen bepaalt artikel 4, eerste alinea, van het verdrag: ‘Indien de verweerder geen woonplaats heeft op het grondgebied van een verdragsluitende staat, wordt de bevoegdheid in elke verdragsluitende staat geregeld door de wetgeving van die staat, onverminderd de toepassing van het bepaalde in artikel 16.’ Anders gezegd, wanneer de verweerder woonplaats heeft in een derde staat wordt in beginsel de bevoegdheid van het aangezochte gerecht bepaald door de bevoegdheidsvoorschriften die van kracht zijn in de verdragsluitende staat op het grondgebied waarvan dit gerecht is gesitueerd, en niet door de in het verdrag gedefinieerde directe bevoegdheidsregels.

De toepassing van die regels (buiten die van artikel 16) is dus slechts uitgesloten wanneer de verweerder woonplaats heeft in een derde staat. Hieruit volgt dat er geen enkele aanleiding bestaat om aan te nemen dat de toepassing van de bevoegdheidsregel van artikel 2 van het verdrag zou zijn uitgesloten in gevallen waarin de verzoeker en de verweerder, of één van de verweerders (zoals in het hoofdgeding), in dezelfde verdragsluitende staat woonplaats hebben en de betrokken rechtsverhouding voor het overige aanknopingspunten heeft met een derde staat en niet met een andere verdragsluitende staat (wegens de aan het geding ten grondslag liggende feiten en/of, in voorkomend geval, de woonplaats van de andere verweerders).

Ik concludeer hieruit dat de opvatting dat de in artikel 2 van het verdrag geformuleerde bevoegdheidsregel kan worden toegepast op een situatie zoals die van het hoofdgeding, steun lijkt te vinden in artikel 4, eerste alinea, van het verdrag.

Zoals ik al heb aangegeven, is het juist dat bepaalde andere bevoegdheidsregels dan die van artikel 2 slechts van toepassing zijn wanneer de grond van de zaak of de situatie van de partijen aanknopingspunten heeft met verschillende verdragsluitende staten. Dit is het geval met de specifieke bevoegdheidsregels van de artikelen 5 en 6 van het verdrag, alsmede met de bijzondere bevoegdheidsregels, genoemd in titel II, afdelingen 3 en 4, van het verdrag, inzake verzekeringen en door consumenten gesloten overeenkomsten.

Het is evenwel van belang voor ogen te houden dat volgens vaste rechtspraak 68. deze specifieke of bijzondere bevoegdheidsregels afwijken van het fundamentele beginsel van artikel 2, in die zin dat zij de verzoeker in limitatief opgesomde gevallen de mogelijkheid bieden ervoor te kiezen zijn vordering in te stellen bij en derhalve de verweerder op te roepen voor de gerechten van een andere verdragsluitende staat dan die waar laatstgenoemde woonachtig is.

Deze afwijkende bevoegdheidsregels komen tegemoet aan de eisen van een goede rechtsbedeling en een nuttige procesinrichting, wanneer er een direct of bijzonder nauw aanknopingspunt bestaat tussen het geschil en de gerechten van een andere verdragsluitende staat dan die van de woonplaats van de betrokken verweerder69., of aan het verlangen bepaalde verzoekers te beschermen wier bijzondere situatie het rechtvaardigt dat bij wijze van uitzondering de bevoegdheid wordt erkend van de gerechten van de verdragsluitende staat van hun woonplaats wanneer deze in een andere verdragsluitende staat is gesitueerd dan die van de verweerder.70.

Uitsluitend in dit specifieke kader stelt het Executieverdrag aan de toepassing van de bevoegdheidsregels de voorwaarde dat er sprake is van een rechtsverhouding die, gelet op de grond van de zaak of de respectieve woonplaats van de procespartijen, aanknopingspunten heeft met verschillende verdragsluitende staten.

Terwijl de toepassing van bevoegdheidsregels die concurreren met een bevoegdheid gebaseerd op de woonplaats van de verweerder, uiteraard het bestaan veronderstelt van een aanknopingspunt met een andere verdragsluitende staat dan die van de woonplaats van de verweerder, ligt dit derhalve anders voor de bevoegdheidsregel van artikel 2, juist omdat deze bij uitsluiting op een dergelijke woonplaats is gebaseerd.

Wat geldt voor de toepassing van de specifieke of bijzondere bevoegdheidsregels van het verdrag, geldt dus niet voor de toepassing van de algemene regel van artikel 2.

Het is trouwens van belang voor ogen te houden dat de toepassing van de bijzondere bevoegdheidsregels (genoemd in titel II, afdelingen 3 en 4, van het verdrag) niet noodzakelijkerwijs vereist dat de verweerder werkelijk of feitelijk woonplaats heeft in een verdragsluitende staat (in de zin van het nationale recht van die staat, bij gebreke van een definitie van het begrip woonplaats in het verdrag). De mogelijkheid bestaat derhalve dat deze bevoegdheidsregels van toepassing zijn ofschoon de desbetreffende rechtsverhouding veeleer betrekking heeft op een verdragsluitende staat en een derde staat dan op twee verdragsluitende staten.

De artikelen 8 (verzekeringszaken) en 13 van het verdrag (consumentenovereenkomsten) bepalen immers respectievelijk dat, wanneer de verzekeraar of de wederpartij van de consument geen woonplaats heeft op het grondgebied van een verdragsluitende staat doch wel een filiaal, een agentschap of enige andere vestiging in een contractsluitende staat heeft, hij voor de geschillen betreffende de exploitatie daarvan geacht wordt woonplaats te hebben op het grondgebied van die staat.

Uit deze bepalingen volgt dat een in een derde staat gevestigde verzekeraar of wederpartij van een consument voor de toepassing van de op dit gebied bestaande beschermende bevoegdheidsregels geacht wordt woonplaats te hebben in een verdragsluitende staat. Op grond van deze juridische fictie kan de toepassing van artikel 4 van het verdrag — dat wil zeggen van de bevoegdheidsregels die van kracht zijn in de verdragsluitende staat op wiens grondgebied het aangezochte gerecht zich bevindt wanneer de verweerder in een derde land woonachtig is — worden vermeden.71.

Het zou derhalve te ver gaan aan te nemen dat de toepassing van de bijzondere bevoegdheidsregels van titel II, afdelingen 3 en 4, van het verdrag noodzakelijkerwijs een rechtsverhouding vereist waarbij daadwerkelijk of duidelijk twee verdragsluitende staten zijn betrokken.

Wat de exclusieve bevoegdheidsregels van artikel 16 van het verdrag betreft, daarin is uitdrukkelijk gepreciseerd dat zij van toepassing zijn ‘ongeacht de woonplaats’. Deze bevoegdheidsregels, die afwijken van de algemene regel van artikel 2 van het verdrag, zijn immers gebaseerd op het bestaan van een bijzonder nauw verband tussen de grond van de zaak en het grondgebied van een verdragsluitende staat.72. Dit is bijvoorbeeld het geval bij een geschil betreffende zakelijke rechten op of de huur en verhuur van onroerende goederen. In een dergelijk geval is er een nauw verband tussen de grond van de zaak en de verdragsluitende staat op wiens grondgebied het betrokken onroerend goed zich bevindt, zodat de gerechten van die verdragsluitende staat bij uitsluiting bevoegd zijn om van een dergelijk geschil kennis te nemen.

Het Hof heeft gepreciseerd dat deze exclusieve bevoegdheidsregels van toepassing zijn ‘onafhankelijk van de woonplaats van zowel de verweerder als de verzoeker’.73. Met deze precisering beoogde het Hof aan te tonen dat het voor de toepassing van de in het verdrag neergelegde bevoegdheidsregels in beginsel niet nodig is dat de verzoeker woonachtig is in een verdragsluitende staat, zodat die bevoegdheidsregels ook van toepassing zijn wanneer de verzoeker in een derde land woont.

In het verlengde van deze rechtspraak kan worden gesteld dat de bevoegdheidsregels van artikel 16 van het verdrag eveneens van toepassing kunnen zijn wanneer de verweerder woonachtig is in een derde land of zelfs wanneer alle partijen in een dergelijk land zijn gevestigd.74.

Ongeacht de gevolgen van een eventuele ‘reflexwerking’ van artikel 16 van het verdrag in een geval waarin één van de in dit artikel genoemde aanknopingspunten gesitueerd is op het grondgebied van een derde staat 75., kan dus worden gesteld dat de in dit artikel genoemde bevoegdheidsregels kunnen worden toegepast op rechtsverhoudingen die uitsluitend verband houden met een verdragsluitende staat (op grond van één van de in dit artikel genoemde aanknopingspunten) en een derde staat (op grond van de woonplaats van de verzoeker en/of de verweerder). In dit opzicht kan de territoriale of personele werkingssfeer van artikel 16 met die van artikel 2 worden vergeleken.

Ditzelfde geldt voor de regelsvan het verdrag inzake uitdrukkelijke aanwijzing van de bevoegde rechter. Er is immers uitdrukkelijk bepaald dat zij kunnen worden toegepast wanneer één of meer van de partijen bij een overeenkomst tot aanwijzing van de bevoegde rechter (artikel 17, eerste alinea), of zelfs alle partijen (artikel 17, tweede alinea), woonachtig zijn in een derde staat. Deze regels kunnen derhalve alleen spelen in de betrekkingen tussen een of meer derde staten (op het grondgebied waarvan de partijen hun woonplaats hebben) en een verdragsluitende staat (op het grondgebied waarvan het gekozen forum is gesitueerd).

Aldus kunnen de regels van het verdrag inzake exclusieve bevoegdheid en uitdrukkelijke aanwijzing van de bevoegde rechter worden toegepast op rechtsverhoudingen waarbij uitsluitend één verdragsluitende staat en een of meer derde staten betrokken zijn. Dit toont duidelijk aan dat niet alle in het verdrag genoemde bevoegdheidsregels enkel van toepassing zijn op rechtsverhoudingen waarbij meerdere verdragsluitende staten zijn betrokken.

De andere regels van het Executieverdrag, namelijk die betreffende aanhangigheid en samenhang alsmede erkenning en tenuitvoerlegging, zijn daarentegen van toepassing in de betrekkingen tussen verschillende verdragsluitende staten. Dit volgt duidelijk uit de formulering van artikel 21 inzake aanhangigheid, van artikel 22 inzake samenhang en van de artikelen 25, 26 en 31 inzake de erkenning en de tenuitvoerlegging.

Het is immers vaste rechtspraak dat de artikelen 21 en 22 van het verdrag ertoe strekken om, in het belang van een goede rechtsbedeling in de Gemeenschap, parallelle procedures voor de gerechten van verschillende verdragsluitende staten en met elkaar strijdige beslissingen die daarvan het gevolg kunnen zijn, te voorkomen teneinde in de mate van het mogelijke situaties uit te sluiten waarin een in een verdragsluitende staat gewezen beslissing in een andere verdragsluitende staat niet wordt erkend.76.

Het vereenvoudigde stelsel voor de erkenning en tenuitvoerlegging van rechterlijke beslissingen is bij het Executieverdrag ingevoerd in een specifieke context van wederzijds vertrouwen tussen de lidstaten van de Gemeenschap in elkaars rechtssystemen en rechterlijke instanties.77. Een dergelijke context bestaat evenwel niet noodzakelijkerwijs in de betrekkingen tussen de lidstaten en derde staten. Dit is de reden waarom dit vereenvoudigd stelsel uitsluitend van toepassing is op de erkenning en tenuitvoerlegging van beslissingen van de gerechten van een lidstaat in een andere lidstaat.

Aldus heeft het Hof in het arrest van 20 januari 1994, Owens Bank78., geoordeeld dat de voorschriften van het verdrag inzake de erkenning en de tenuitvoerlegging niet van toepassing zijn op procedures die ertoe strekken in een derde staat gewezen vonnissen uitvoerbaar te verklaren. Het Hof heeft daaruit afgeleid dat de voorschriften inzake aanhangigheid en samenhang niet dienen ter oplossing van problemen die in het kader van in verschillende verdragsluitende staten aanhangige parallelle procedures rijzen met betrekking tot de erkenning en tenuitvoerlegging van in een derde staat gewezen vonnissen.79.

Op grond hiervan moet worden geconcludeerd dat de regels van het Executieverdrag inzake aanhangigheid en samenhang, alsmede die inzake erkenning en tenuitvoerlegging, in beginsel slechts van toepassing zijn in het kader van de betrekkingen tussen verschillende verdragsluitende staten.

Niets verzet zich er evenwel tegen dat een andere conclusie wordt getrokken met betrekking tot de bevoegdheidsregel van artikel 2 van het verdrag.

Bovendien wil ik erop wijzen dat de betrokken voorschriften niet altijd beperkt zijn tot de betrekkingen tussen verschillende verdragsluitende staten, aangezien zij eveneens een rol kunnen spelen in het kader van geschillen die aanknopingspunten hebben met een verdragsluitende staat en een derde staat.

Wat de regels inzake aanhangigheid en samenhang betreft, is het namelijk voor de toepassing van artikel 21 of artikel 22 niet nodig dat een van beide procespartijen woonachtig is op het grondgebied van een verdragsluitende staat. Het Hof heeft dit duidelijk gemaakt in het reeds aangehaalde arrest Overseas Union Insurance e.a., met betrekking tot artikel 21, door te oordelen dat ‘artikel 21 […] moet worden toegepast zowel wanneer de bevoegdheid van het gerecht door het Executieverdrag zelf wordt bepaald als wanneer zij overeenkomstig artikel 4 Executieverdrag voortvloeit uit de wetgeving van een verdragsluitende staat’, dat wil zeggen wanneer de verweerder in een derde staat woonachtig is.80. Ditzelfde geldt voor artikel 22, aangezien het op dit punt geen voorwaarden stelt.

Evenzo zijn — zoals de Duitse regering en de Commissie hebben beklemtoond — de regels van het verdrag inzake de erkenning en tenuitvoerlegging van beslissingen toepasselijk ongeacht de gronden waarop de gerechten die deze beslissingen hebben gegeven, hun bevoegdheid hebben gebaseerd. Deze bevoegdheid kan worden ontleend aan het verdrag of aan de wetgeving van de verdragsluitende staat op wiens grondgebied de betrokken gerechten zijn gesitueerd.

Hieruit volgt dat het voor de toepassing van deze verdragsregels irrelevant is of het betrokken geding aanknopingspunten heeft met één enkele verdragsluitende staat81., met meerdere verdragsluitende staten dan wel met een verdragsluitende staat en een derde staat.

Anders gezegd, ofschoon uit de bewoordingen van de verdragsregels inzake aanhangigheid en samenhang en inzake erkenning en tenuitvoerlegging duidelijk blijkt dat zij van toepassing zijn in het kader van de betrekkingen tussen verschillende verdragsluitende staten wanneer zij betrekking hebben op bij de gerechten van verschillende verdragsluitende staten aanhangige procedures of op beslissingen die de gerechten van een verdragsluitende staat hebben gegeven met het oog op hun erkenning en tenuitvoerlegging in een andere verdragsluitende staat, blijft het een feit dat de in dergelijke procedures of beslissingen behandelde geschillen zuiver intern kunnen zijn, of internationaal in die zin dat er een verdragsluitende staat en een derde staat, en niet noodzakelijkerwijs twee verdragsluitende staten, bij betrokken zijn.

Juist omdat de betrokken geschillen aanknopingspunten kunnen hebben met derde staten, achtten de auteurs van het verdrag het trouwens nodig bepaalde specifieke voorschriften inzake erkenning in te lassen.

Zo bepaalt artikel 27, lid 5, van het verdrag dat een in een verdragsluitende staat gegeven beslissing niet wordt erkend in een andere verdragsluitende staat (de aangezochte staat) wanneer deze beslissing onverenigbaar is met een beslissing die vroeger in een derde staat tussen dezelfde partijen is gegeven in een geschil dat hetzelfde onderwerp betreft en op dezelfde oorzaak berust, mits deze laatste beslissing voldoet aan de noodzakelijke voorwaarden voor erkenning in de aangezochte staat (hetzij krachtens het internationaal privaatrecht van de aangezochte staat hetzij op grond van door deze staat gesloten internationale overeenkomsten).

Bovendien volgt uit artikel 28, eerste alinea, juncto artikel 59, eerste alinea, van het verdrag dat een verdragsluitende staat het recht heeft niet tot erkenning over te gaan van een beslissing die de gerechten van een andere verdragsluitende staat met toepassing van een in die staat van kracht zijnde exorbitante bevoegdheidsregel (overeenkomstig artikel 4 van het verdrag) hebben gegeven tegen een verweerder die zijn woonplaats of zijn gebruikelijke verblijfplaats op het grondgebied van een derde staat heeft, wanneer de aangezochte staat met die derde staat een overeenkomst heeft gesloten waarbij hij zich jegens deze laatste heeft verbonden in die omstandigheden een dergelijke beslissing niet te erkennen.

Dit blokkeringsmechanisme is in het verdrag opgenomen wegens de vrees van bepaalde derde staten om de voorschriften van het Executieverdrag, die dienen om het vrije verkeer van rechterlijke beslissingen binnen de Gemeenschap te verzekeren, ten aanzien van in de betrokken derde staten gevestigde verweerders te zullen moeten uitvoeren.82.

Dit alles toont aan dat de bij het Executieverdrag ingestelde juridische ruimte niet eindigt bij de gemeenschappelijke buitengrenzen van de verdragsluitende staten. Aldus kan met professor Gaudemet-Tallon worden gezegd ‘dat het onjuist en simplistisch zou zijn te geloven dat de Europese stelsels en die van de derde landen naast elkaar bestaan zonder ooit met elkaar in aanraking te komen, onwetend van elkaar […]; integendeel, de gelegenheden tot onderling contact en wederzijdse interferenties zijn talrijk en leiden vaak tot ingewikkelde problemen’.83.

Op grond van het bovenstaande concludeer ik dat de algemene systematiek van het verdrag zich niet verzet tegen de toepassing van artikel 2 op geschillen die uitsluitend aanknopingspunten hebben met een verdragsluitende staat en een derde staat. Deze conclusie betreffende de territoriale en personele werkingssfeer van artikel 2 vindt tevens steun in de doelstellingen van het verdrag.

Het Executieverdrag beoogt volgens de preambule ervan ‘binnen de Gemeenschap de rechtsbescherming van degenen die er gevestigd zijn te vergroten’. Daartoe legt dit verdrag, nog steeds volgens de preambule, enerzijds gemeenschappelijke regels inzake de rechterlijke bevoegdheid vast voor de verdragsluitende staten en anderzijds regels om de erkenning van rechterlijke beslissingen te vergemakkelijken en een vlotte rechtsgang bij de tenuitvoerlegging daarvan te verzekeren.

Het Hof heeft de zin van deze doelstelling van het verdrag verduidelijkt, inzonderheid ten aanzien van de daarin opgenomen gemeenschappelijke bevoegdheidsregels. Het heeft geoordeeld dat de versterking van de rechtsbescherming van de in de Gemeenschap gevestigde personen impliceert dat deze regels zowel ‘de eiser in staat […] stellen om gemakkelijk te bepalen, welk gerecht hij kan aanzoeken, alsmede de verweerder […] om redelijkerwijs te voorzien, voor welk gerecht hij kan worden opgeroepen’.84. Het Hof heeft deze voorschriften aldus gekenschetst dat zij ‘zekerheid geven over de bevoegdheidsverdeling tussen de verschillende nationale gerechten waarbij een bepaald geschil kan worden aangebracht’.85.

Alleen bevoegdheidsregels die aan dergelijke vereisten voldoen, kunnen immers de inachtneming verzekeren van het rechtszekerheidsbeginsel, dat eveneens volgens vaste rechtspraak één van de doelstellingen van het Executieverdrag is.86.

Naar mijn mening verzetten deze twee doelstellingen van het verdrag — versterking van de rechtsbescherming van in de Gemeenschap gevestigde personen en inachtneming van het rechtszekerheidsbeginsel — zich ertegen dat de toepassing van artikel 2 van het verdrag afhankelijk wordt gesteld van het bestaan van een geschil dat aanknopingspunten heeft met verschillende verdragsluitende staten.

Een dergelijke voorwaarde zou er namelijk onvermijdelijk toe leiden dat de toepassing van de bevoegdheidsregel van artikel 2 veel ingewikkelder wordt, ofschoon deze regel de zogenoemde ‘hoeksteen’ van het door het verdrag ingevoerde systeem vormt.

Het vaststellen van het intracommunautaire karakter van het geschil kan heel lastig blijken. Daarbij kunnen allerlei vragen opduiken. Welke maatstaven moeten worden aangelegd? Onder welke omstandigheden mag worden aangenomen dat een geschil daadwerkelijk of in voldoende mate aanknopingspunten heeft met verschillende verdragsluitende staten? Dient een rangorde te worden opgesteld tussen de verschillende in aanmerking te nemen maatstaven? Zijn sommige maatstaven relevanter of aantrekkelijker dan andere? Op welk moment moet de situatie worden beoordeeld: op de dag waarop zij zich voordoet, op de dag van de dagvaarding of op de dag waarop de rechter vonnis moet wijzen? Wanneer de grond van de zaak geen aanknopingspunten heeft met verschillende verdragsluitende staten, volstaat het dan voor de uitsluiting van artikel 2 van het verdrag dat de verzoeker (die woonachtig is in een andere verdragsluitende staat dan die waarin de verweerder woonachtig is en waar de grond van de zaak geheel of gedeeltelijk mee verbonden is) zijn woonplaats gedurende de relevante periode wijzigt, door zich in diezelfde verdragstaat te vestigen? Is het in het tegenovergestelde geval voor de uiteindelijke toepassing van dit artikel nodig dat de verzoeker die zijn woonplaats heeft in dezelfde verdragsluitende staat, zich in de relevante periode in een andere verdragsluitende staat vestigt?

Al deze lastige vragen zouden zo goed als zeker zowel bij de procespartijen als bij de aangezochte rechter rijzen, wanneer artikel 2 van het verdrag alleen kon worden toegepast op een rechtsverhouding waarbij meerdere verdragsluitende staten zijn betrokken.

In een dergelijk geval zie ik niet in hoe men nog van mening kan zijn dat de algemene bevoegdheidsregel van artikel 2 zowel de verzoeker in staat stelt om gemakkelijk te bepalen welk gerecht hij kan aanzoeken, als de verweerder om redelijkerwijs te voorzien voor welk gerecht hij kan worden opgeroepen. Anders dan door het Hof vereist, zou van enige zekerheid over de bevoegdheidsverdeling tussen de verschillende nationale gerechten waarbij een bepaald geschil kan worden aanhangig gemaakt, geen sprake zijn. Aldus zou de doelstelling van het verdrag, bestaande in de versterking van de rechtsbescherming van in de Gemeenschap gevestigde personen en de inachtneming van het rechtszekerheidsbeginsel, worden miskend.

Deze conclusie dringt zich temeer op daar de vraag naar het intracommunautaire karakter van het betrokken geschil gemakkelijk een ‘twistappel’ kan zijn, dat wil zeggen een bron van onenigheid tussen de partijen kan vormen en bijgevolg kan leiden tot procedures die alleen betrekking hebben op deze preliminaire vraag en met het geschil als zodanig niets van doen hebben. Het vooruitzicht van een dergelijke toename van procedures is vanuit het oogpunt van de rechtszekerheid uiteraard hoogst ongewenst. Bovendien is het niet uitgesloten dat deze kwestie door sommige verweerders zou worden uitgebuit voor zuivere vertragingsacties, die de rechtsbescherming van verzoekers niet ten goede komen.

Daarnaast dient in het algemeen te worden bedacht dat het internationaal privaatrecht een complexe materie is. Het Executieverdrag beantwoordt juist aan de wens de in de verschillende verdragsluitende staten geldende voorschriften inzake rechterlijke bevoegdheid, erkenning en tenuitvoerlegging te vereenvoudigen. Deze vereenvoudiging draagt er in het belang van de justitiabelen toe bij de rechtszekerheid te bevorderen. Zij heeft eveneens tot doel de taak van de nationale rechter bij de procesvoering te vergemakkelijken. Het verdient derhalve de voorkeur om in het systeem van het verdrag geen elementen in te voeren die het functioneren daarvan aanzienlijk ingewikkelder kunnen maken.

Nog los van de ingewikkeldheid van de vraag naar het intracommunautaire karakter van een geschil, ben ik bovendien van mening dat het aantal gevallen waarin artikel 2 van het verdrag van toepassing is onvermijdelijk zou verminderen indien een dergelijk karakter als voorwaarde werd gesteld voor deze toepassing.

Zoals het Hof evenwel heeft gepreciseerd, is de ratio van deze algemene regel, de verweerder in beginsel in staat te stellen zich gemakkelijker te verdedigen.87. Hij draagt aldus bij aan de versterking van diens rechtsbescherming. Het is juist op grond van de garanties die de verweerder in de oorspronkelijke procedure zijn verleend ten aanzien van de inachtneming van de rechten van de verdediging, dat het verdrag zeer soepel is wat de erkenning en de tenuitvoerlegging van rechterlijke beslissingen betreft.88. De algemene bevoegdheidsregel van artikel 2 vormt derhalve een fundamenteel voorschrift en een belangrijke hoeksteen van het verdrag.

Volgens vaste rechtspraak van het Hof volgt hieruit dat de van deze algemene regel afwijkende bevoegdheidsvoorschriften niet aldus mogen worden uitgelegd dat zij buiten de door het Executieverdraguitdrukkelijk voorziene gevallen gelden.89. Men zou evenwel mutatis mutandis tot hetzelfde resultaat komen wanneer de toepassing van artikel 2 van het verdrag zou zijn uitgesloten in gevallen waarin de betrokken rechtsverhouding geen aanknopingspunten met meerdere verdragsluitende staten zou hebben.

In een dergelijk geval zou immers een verweerder, ofschoon hij woonplaats heeft in een verdragsluitende staat, te maken krijgen met in een andere verdragsluitende staat van kracht zijnde exorbitante bevoegdheidsvoorschriften, zodat hij het risico zou lopen voor de gerechten van die staat te worden gedagvaard, alleen al op grond van het feit dat hij, bijvoorbeeld, tijdelijk op het grondgebied van die staat verblijft (aldus in het Engelse recht), of op het grondgebied van die staat bepaalde zaken bezit (aldus in het Duitse recht), of op grond van het feit dat de verzoeker de nationaliteit van die staat heeft (aldus in het Franse recht). Een in een verdragsluitende staat wonende verweerder zou derhalve onder dezelfde regeling vallen als in artikel 4 van het verdrag uitsluitend voor een in een derde land wonende verweerder is bestemd.

Aldus zou van de algemene regel van artikel 2 worden afgeweken in een geval dat niet alleen niet uitdrukkelijk in het verdrag is voorzien, maar dat bovendien, gelet op een van de door het verdrag nagestreefde doelstellingen, ook impliciet maar noodzakelijkerwijs door het verdrag is uitgesloten.

Zou artikel 2 enkel van toepassing worden geacht op intracommunautaire geschillen, dan zou dit neerkomen op een ongerechtvaardigde beperking van de reikwijdte van dit artikel, hetgeen in strijd is met het doel van het verdrag, de rechtsbescherming van personen die in de Gemeenschap zijn gevestigd, en met name die van de verweerder, te versterken.

Samenvattend ben ik van mening dat de tekst van artikel 2 en de algemene systematiek van het verdrag zich niet verzetten tegen de toepassing van dit artikel op een geschil dat uitsluitend aanknopingspunten heeft met een verdragsluitende staat en een derde staat, en dat bovendien de doelstellingen van het verdrag vergen dat dit artikel aldus wordt toegepast.

Aangezien sommige partijen meerdere bezwaren tegen deze opvatting hebben aangevoerd, zal ik deze thans onderzoeken.

De bezwaren van de verweerders in het hoofdgeding en de regering van het Verenigd Koninkrijk tegen de onderhavige opvatting zijn in wezen ontleend aan het gemeenschapsrecht. Zij hebben ook internationaalrechtelijke argumenten aangevoerd. Ik zal deze laatste kort onderzoeken alvorens over te gaan tot het onderzoek van de gemeenschapsrechtelijke argumenten.

Ten tijde van de uitwerking van het Executieverdrag waren het Verenigd Koninkrijk en Ierland nog geen lidstaten van de Gemeenschap. Zij hebben dus niet deelgenomen aan de onderhandelingen die overeenkomstig artikel 293 EG tussen de lidstaten hebben plaatsgehad en die hebben geleid tot de vaststelling van het verdrag van 27 september 1968. Deze twee staten zijn pas op 1 januari 1973 tot de Gemeenschap toegetreden, derhalve precies een maand voor de inwerkingtreding van het verdrag op 1 februari 1973.

De leer van het forum non conveniens is in wezen alleen in deze twee lidstaten tot ontwikkeling gekomen.113 Deze leer is immers in de ‘civil law’-lidstaten, dat wil zeggen de lidstaten die aan de onderhandelingen over het Executieverdrag hebben deelgenomen, grotendeels onbekend, hetgeen verklaart dat dit verdrag geen enkele bepaling bevat die naar deze leer verwijst.

Eerst bij de uitwerking van het op 9 oktober 1978 vastgestelde toetredingsverdrag van het Verenigd Koninkrijk, Ierland en het Koninkrijk Denemarken tot het Executieverdrag is de kwestie van de verenigbaarheid van de leer van het forum non conveniens ter sprake gekomen.113.

Uit het met betrekking tot dit toetredingsverdrag opgestelde rapport-Schlosser blijkt de omvang van de debatten waartoe deze kwestie aanleiding heeft gegeven.114.

In punt 78 van dit rapport wordt er namelijk op gewezen dat ‘volgens de delegatie van de continentale lidstaten van de Gemeenschap gerechten in de oorspronkelijke lidstaten [dergelijke mogelijkheden][inzonderheid tot schorsing van de procedure met toepassing van de leer van het forum non conveniens][niet hebben], als zij volgens het Executieverdrag bevoegd zijn en worden ingeschakeld’.

Voorts wordt in dit rapport verklaard dat ‘werd aangevoerd dat volgens het Executieverdrag de verdragstaten niet alleen gerechtigd zijn om onder de voorwaarden van titel II rechtsmacht uit te oefenen, maar dat zij daartoe ook verplicht zijn’. In dit verband werd gesteld dat ‘[e]en eiser […] zekerheid [dient] te hebben over de vraag welk gerecht bevoegd is’, want ‘[h]ij moet geen tijd en kosten behoeven te verspillen met het risico dat het aangezochte gerecht zich minder geschikt acht dan een ander’.

Bovendien wordt in hetzelfde punt 78 van het rapport verklaard: ‘Zijn er rechters in meerdere staten bevoegd, dan heeft de eiser bewust een keuzerecht gekregen, dat door de toepassing van de ‘doctrine of the forum conveniens’ niet mag worden verzwakt’. In dit opzicht wordt beklemtoond dat ‘[d]e eiser […] uit de bevoegde gerechten een ander ‘ongeschikt’ schijnend gerecht [kan] hebben uitgezocht om een beslissing te krijgen in de staat waar hij ook wil executeren’.

In ditzelfde punt van het rapport wordt hieraan toegevoegd dat ‘het risico van negatieve competentieconflicten niet uit het oog [mag] worden verloren. De continentale rechter kan zich namelijk ondanks de beslissing van de Britse rechter, ook onbevoegd achten.’

Tot slot wordt gesteld dat ‘[d]e zakelijke argumenten [die tot dusver pleiten voor] de ‘doctrine of the forum conveniens’[en de daarmee samenhangende leer van het forum non conveniens], […] trouwens aanzienlijk aan gewicht [zullen verliezen], zodra het Executieverdrag ook in het Verenigd Koninkrijk en Ierland in werking treedt’. In dit opzicht preciseert het rapport, nog steeds in punt 78, dat de invoeringswetgeving van het verdrag in die twee staten enerzijds zal leiden tot een striktere opvatting van het begrip domicilie dan tot dusverre werd aangenomen, en anderzijds tot het afschaffen van hun nationale exorbitante bevoegdheidsregel die is gebaseerd op de loutere betekening of meedeling van een gedinginleidend stuk aan de verweerder die tijdelijk op het grondgebied van de betrokken staten verblijft, een en ander overeenkomstig artikel 3, tweede alinea, van het verdrag.

Het is op grond van deze argumenten dat volgens punt 78 van het rapport ‘Ierland en het Verenigd Koninkrijk af[zagen] van formele wijzigingen op dit punt’.

Uit al het voorgaande leid ik af dat de lidstaten die, na onderhandelingen, het Executieverdrag of het toetredingsverdrag van 1978 hebben gesloten, ofwel geenszins de bedoeling hadden de leer van het forum non conveniens een rol te laten spelen in het systeem van het Executieverdrag, ofwel daar in meerderheid sterk tegen gekant waren.

Er anders over denken zou neerkomen op een miskenning van de bedoeling van de partijen bij het verdrag, zoals dit bij het toetredingsverdrag van 1978 is gewijzigd. Deze bedoeling is overigens bij de vaststelling van de latere toetredingsverdragen en van verordening nr. 44/2001 niet gewijzigd. De tekst van artikel 2, eerste alinea, van het verdrag, de algemene systematiek van het verdrag alsmede de nuttige werking ervan, rekening houdend met de doelstellingen van het verdrag, pleiten eveneens tegen aanvaarding van de leer van het forum non conveniens.

Ik herinner eraan dat artikel 2, eerste alinea, van het verdrag bepaalt: ‘Onverminderd de bepalingen van dit Verdrag worden zij die woonplaats hebben op het grondgebied van een verdragsluitende staat, ongeacht hun nationaliteit, opgeroepen voor de gerechten van die staat.’

Volgens vaste rechtspraak moeten de communautaire bepalingen op uniforme wijze worden uitgelegd en toegepast in het licht van de tekst in alle talen van de Gemeenschap.115. Mijns inziens geldt ditzelfde noodzakelijkerwijs voor de uitlegging en de toepassing van het Executieverdrag, gelet op het veelvuldig tot uitdrukking gebrachte streven van het Hof de inachtneming van het rechtszekerheidsbeginsel alsmede de gelijkheid en de eenvormigheid van de rechten en verplichtingen die uit dit verdrag voortvloeien te verzekeren, zowel jegens de verdragsluitende staten als ten behoeve van de betrokken personen.116.

Het staat vast dat het onderzoek van de verschillende taalversies van artikel 2, eerste alinea, van het verdrag aantoont dat de daarin vervatte bevoegdheidsregel een dwingend, en niet facultatief, karakter heeft en dat van een dergelijke regel slechts kan worden afgeweken in de uitdrukkelijk in het verdrag genoemde gevallen. Het staat eveneens vast dat een situatie als die van het hoofdgeding valt onder geen van de in het verdrag limitatief opgesomde gevallen, die ik nog gedetailleerder zal onderzoeken in samenhang met de algemene systematiek van het verdrag.

Op grond hiervan kom ik tot de conclusie dat de tekst van artikel 2, eerste alinea, van het verdrag zich ertegen verzet dat in een situatie als die van het hoofdgeding een gerecht van een verdragsluitende staat waarbij op grond van dit artikel een geschil aanhangig is gemaakt, met een beroep op zijn discretionaire bevoegdheid ervan afziet het geschil ten gronde te beslechten omdat een gerecht van een derde staat daartoe geschikter zou zijn. Deze conclusie vindt eveneens steun in de algemene systematiek van het verdrag.

Wanneer de bevoegdheid van een gerecht van een verdragsluitende staat zoals het Verenigd Koninkrijk overeenkomstig artikel 4 van het verdrag is gebaseerd op exorbitante bevoegdheidsregels die in die staat van kracht zijn (aangenomen dat de verweerder in een derde staat woonachtig is), moet worden erkend dat het verdrag zich er a priori niet tegen verzet dat het betrokken gerecht er onder toepassing van de leer van het forum non conveniens (dat in de betrokken verdragsluitende staat van kracht is), van afziet zijn bevoegdheid uit te oefenen op grond dat een gerecht van een derde land geschikter of beter in staat zou zijn om het geschil ten gronde te beslechten.

Deze mogelijkheid bestaat evenwel alleen wanneer (anders dan in de zaak Owusu) de verweerder woonplaats heeft in een derde staat, omdat artikel 4 van het Executieverdrag alleen op een dergelijk geval betrekking heeft.

Wanneer de verweerder daarentegen woonplaats heeft in een verdragsluitende staat en de bevoegdheid van een gerecht van een verdragsluitende staat aldus berust op artikel 2, eerste alinea, van het verdrag, verzet de algemene systematiek van dit verdrag zich ertegen dat, in een situatie zoals die van het hoofdgeding, het betrokken gerecht discretionair beslist zijn bevoegdheid niet uit te oefenen op grond dat een gerecht van een derde staat geschikter zou zijn om het geschil ten gronde te beslechten.

Ofschoon enkele bepalingen van het verdrag de bindende kracht van de bevoegdheidsregel van artikel 2 afzwakken, is dit alleen het geval in zeer bijzondere omstandigheden, waarvan in het hoofdgeding geen sprake is, zodat de algemene systematiek van het verdrag zich ertegen verzet dat de gerechten van een verdragsluitende staat ervan afzien deze dwingende bevoegdheid uit te oefenen in de omstandigheden van het onderhavige geval, die niet overeenstemmen met die welke in het verdrag uitdrukkelijk en uitputtend zijn genoemd.

Bovendien dient te worden beklemtoond dat sommige bepalingen van het verdrag zijn ingegeven door overwegingen die aanzienlijk verschillen van die waarop de leer van het forum non conveniens berust. Dit sterkt mij in de overtuiging dat de algemene systematiek van het verdrag zich verzet tegen de toepassing van deze leer voorzover het gaat om de uitoefening van een op artikel 2 berustende bevoegdheid.

Ik zal dit thans nader uiteenzetten.

Ik wijs er om te beginnen op dat — ofschoon op grond van de specifieke of bijzondere bevoegdheidsregels van het verdrag (genoemd in de artikelen 5 en 6 alsmede in titel II, afdelingen 3 en 4) mag worden afgeweken van de dwingende bevoegdheidsregel van artikel 2, inzonderheid bij het bestaan van een rechtstreeks of bijzonder nauw aanknopingspunt tussen het geschil en de gerechten van een andere staat dan die waarin de betrokken verweerder zijn woonplaats heeft — deze forumkeuze alleen mogelijk is in de betrekkingen tussen verschillende verdragsluitende staten, en niet in de betrekkingen tussen een verdragsluitende staat en een derde staat, zoals in het hoofdgeding het geval is.

Vooral wil ik erop wijzen dat enkel de verzoeker, voor de indiening van zijn vordering, deze keuzemogelijkheid heeft. Bijgevolg heeft een gerecht van een verdragsluitende staat waarbij een vordering is ingediend krachtens de bevoegdheidsregel van artikel 2, niet het recht om op grond van de specifieke of bijzondere bevoegdheidsregels die in het verdrag zijn neergelegd, te weigeren de zaak te beslechten, zelfs wanneer het betrokken geschil een belangrijk aanknopingspunt heeft met de gerechten van een andere (al dan niet verdragsluitende) staat dan die van de woonplaats van de verweerder.

Op grond van artikel 17, eerste alinea, van het verdrag alsmede de artikelen 19, 21 en 22, is een gerecht van een verdragsluitende staat weliswaar verplicht zich onbevoegd te verklaren of kan het weigeren uitspraak te doen, ook al is het op basis van de algemene en dwingende bevoegdheidsregel van artikel 2 aangezocht, maar het is duidelijk dat geen van deze gevallen van toepassing is op het hoofdgeding, zodat de bevoegdheidsregel van artikel 2 niet aan bindende kracht inboet. Ik zal dit nader toelichten aan de hand van de individuele bepalingen die ik heb genoemd.

Om te beginnen bepaalt artikel 17, eerste alinea, van het verdrag, betreffende de uitdrukkelijke aanwijzing van de bevoegde rechter, dat wanneer ten minste één van de partijen woonplaats heeft op het grondgebied van een verdragsluitende staat, het gerecht of de gerechten van deze staat die door de partijen (onder de in dit artikel bepaalde voorwaarden) zijn aangewezen, bij uitsluiting bevoegd zijn. Dit betekent dat ieder ander gerecht dat door een partij wordt aangezocht, inzonderheid op grond van artikel 2 van het verdrag, in beginsel onbevoegd is, tenzij de verweerder overeenkomstig artikel 18 van het verdrag bereid is voor het aangezochte gerecht te verschijnen zonder zich op grond van de forumkeuzeclausule op de onbevoegdheid daarvan te beroepen. Behoudens in het in artikel 18 bedoelde geval moet het gerecht dat door een partij met miskenning van een bevoegdheidsbeding wordt aangezocht, zich derhalve onbevoegd verklaren.

Ditzelfde geldt wanneer een gerecht van een verdragsluitende staat, met name dat van de verdragsluitende staat waar de verweerder zijn woonplaats heeft, in strijd met de exclusieve bevoegdheidsregels van artikel 16 van het verdrag is aangezocht, gelet op het bestaan van bijzonder nauwe aanknopingspunten tussen de grond van de zaak en het grondgebied van een verdragsluitende staat. Bovendien is het dwingende karakter van deze bevoegdheidsregels zeer groot, aangezien artikel 19 van het verdrag bepaalt dat de rechter bij wie een geschil aanhangig is gemaakt met als inzet een vordering waarvoor een gerecht van een andere verdragsluitende staat krachtens artikel 16 uitsluitend bevoegd is, zich ambtshalve onbevoegd moet verklaren.

Alleen deze exclusieve bevoegdheidsvoorschriften kunnen in de weg staan aan de toepassing van de algemene en bindende bevoegdheidsregel van artikel 2 van het verdrag. Ik herinner er evenwel aan dat deze exclusieve bevoegdheidsvoorschriften niet van toepassing zijn op een situatie zoals die van het hoofdgeding.

Hetzelfde geldt voor de voorschriften van de artikelen 21 en 22 van het verdrag, betreffende de toepassing van de bevoegdheidsregels.

Artikel 21 van het verdrag, ter zake van aanhangigheid, bepaalt dat wanneer vorderingen die hetzelfde onderwerp betreffen en op dezelfde oorzaak berusten, aanhangig zijn tussen dezelfde partijen voor gerechten van verschillende verdragsluitende staten, het gerecht waar de zaak het laatst is aangebracht zijn uitspraak ambtshalve moet aanhouden totdat de bevoegdheid van het gerecht waarbij de zaak het eerst is aangebracht vaststaat, en zich vervolgens ten gunste van dit laatste onbevoegd moet verklaren.

Zoals ik al heb aangegeven, valt de situatie van het hoofdgeding niet hieronder, omdat bij geen enkel gerecht van een andere verdragsluitende staat dan die van de woonplaats van de eerste verweerder een parallelle procedure aanhangig is gemaakt.

Zoals het Hof recentelijk in punt 47 van het reeds aangehaalde arrest Gasser heeft geoordeeld, is deze procedureregel bovendien ‘duidelijk en uitsluitend gebaseerd […] op de chronologische volgorde waarin de betrokken gerechten zijn aangezocht’. Hij laat derhalve geen ruimte voor enige beoordelingsbevoegdheid aangaande de vraag of een van de aangezochte gerechten beter in staat zou zijn dan het andere om het hoofdgeding ten gronde te beslechten. In tegenstelling tot wat wel eens is gesteld, volgt hieruit dat de in het verdrag voorziene regeling inzake aanhangigheid beantwoordt aan een geheel andere logica dan de leer van het forum non conveniens, aangezien, zoals reeds gezegd, deze laatste ervan uitgaat dat de aangezochte rechter een discretionaire bevoegdheid bezit om te beoordelen of een buitenlands gerecht duidelijk geschikter is om het hoofdgeding ten gronde te beslechten.

Artikel 22 van het verdrag bepaalt dat wanneer voor gerechten van verschillende verdragsluitende staten samenhangende vorderingen zijn aangebracht en in eerste aanleg aanhangig zijn, het gerecht waarbij de zaak het laatst is aangebracht hetzij zijn uitspraak kan aanhouden hetzij op verzoek van één der partijen tot verwijzing kan overgaan mits zijn wetgeving de voeging van samenhangende zaken toestaat en het gerecht waarbij de zaak het eerst is aangebracht bevoegd is van de beide vorderingen kennis te nemen.

Anders dan artikel 21 ter zake van aanhangigheid, is artikel 22 niet uitsluitend gebaseerd op de chronologische volgorde waarin de betrokken gerechten zijn aangezocht. Het laat de rechter bij wie de zaak het laatst is aangebracht enige beoordelingsbevoegdheid, aangezien hij de keuze heeft tussen aanhouding en verwijzing van de zaak. Er mag van worden uitgegaan dat deze keuze met name afhangt van de vraag of de rechter bij wie de zaak het eerst is aangebracht beter in staat is het geschil te beslechten dat bij de later aangezochte rechter aanhangig is. In dit opzicht (maar niet op andere punten) zou deze regeling kunnen worden vergeleken met die van de leer van het forum non conveniens.

Ik wil evenwel beklemtonen dat de aan de rechter geboden mogelijkheid om overeenkomstig artikel 22 van het verdrag de zaak aan te houden dan wel te verwijzen, uitsluitend geldt voor het bijzondere geval dat parallelle procedures bij de gerechten van verschillende verdragsluitende staten zijn aangebracht, en tot doel heeft tegenstrijdige beslissingen die daarvan het gevolg zouden kunnen zijn te voorkomen, en dus in de mate van het mogelijke het risico uit te sluiten dat een in een verdragsluitende staat gegeven beslissing in een andere verdragsluitende staat niet wordt erkend.

Ook al zou de vordering tot schadevergoeding van de Engelse vakantiegangster die het slachtoffer is geworden van een soortgelijk ongeval als Owusu, nog aanhangig zijn en als samenhangend met de vordering in het hoofdgeding kunnen worden beschouwd, is deze parallelle procedure in Jamaica aangespannen, dat wil zeggen voor de gerechten van een derde staat, zodat artikel 22 in beginsel daarop niet van toepassing is.

Afgezien van deze overwegingen, die specifiek zijn voor het onderhavige geval, volgt deze regeling voor de coördinatie van de rechtsbedeling in de diverse verdragsluitende staten een geheel andere logica dan de leer van het forum non conveniens, omdat de toepassing van die leer in beginsel niet afhangt van het bestaan van een parallelle procedure in een andere verdragsluitende staat. Zoals in het arrest Spiliada is gepreciseerd117., dient de rechter bij wie de zaak is aangebracht immers het ‘natuurlijke forum’ van het geschil, dat wil zeggen ‘het forum waarmee het geschil het nauwst is verbonden’, vast te stellen op grond van praktische of financiële criteria, zoals de aanwezigheid van getuigen, of van criteria zoals het op de betrokken transactie toepasselijke recht. De geschiktheid van de aangezochte rechter hangt derhalve niet noodzakelijkerwijs en uitsluitend af van het bestaan van een parallelle procedure voor een gerecht van een andere verdragsluitende staat.

Hieruit volgt dat wanneer de bevoegdheid van een gerecht van een verdragsluitende staat is gebaseerd op artikel 2 van het verdrag (en niet is uitgesloten door de exclusieve bevoegdheidsregels van de artikelen 16 en 17), dit gerecht niet van de uitoefening van zijn bevoegdheid mag afzien, behoudens in de in het hoofdgeding niet aan de orde zijnde bijzondere gevallen van de artikelen 21 en 22 van dit verdrag.

Dit onderzoek van de algemene systematiek van het verdrag bevestigt derhalve de stelling dat het verdrag zich er in een situatie zoals die van het hoofdgeding tegen verzet, dat een gerecht van een verdragsluitende staat waarvan de bevoegdheid is gebaseerd op artikel 2 van het verdrag, discretionair beslist zijn bevoegdheid niet uit te oefenen, op grond dat een gerecht van een derde land geschikter zou zijn om het hoofdgeding ten gronde te beslechten.

Mijns inziens kan aan deze stelling geen afbreuk worden gedaan door de omstandigheid dat, zoals in casu het geval is, het geschil dat op grond van artikel 2 van het verdrag bij het gerecht van een verdragsluitende staat aanhangig is gemaakt, niet alleen betrekking heeft op een verweerder met woonplaats in de verdragsluitende staat waar dit gerecht is gevestigd, maar eveneens op meerdere verweerders die woonplaats hebben in een derde staat.

Wanneer meerdere verweerders woonplaats hebben in een derde staat, kan de aangezochte rechter zich weliswaar bij toepassing van artikel 4 van het verdrag afvragen of hij wel het geschikte forum is, gezien de criteria van de leer van het forum non conveniens, maar dit neemt niet weg dat dit artikel 4 dit gerecht er geenszins toe verplicht af te zien van de uitoefening van de bevoegdheid die het ontleent aan artikel 2 ten aanzien van de verweerder die woonachtig is op het grondgebied van de verdragsluitende staat waarin het gerecht is gevestigd. Het aangezochte gerecht dient, rekening houdende met de situatie van partijen en hun diverse belangen, alleen te beoordelen of het het gehele geschil moet beslechten of alleen het deel van het geschil dat de verweerder die in de betrokken verdragsluitende staat woonachtig is, aangaat.

Ook al zou de leer van het forum non conveniens een procedureregel vormen die als zodanig alleen onder het nationale recht valt, dan nog mag de toepassing van een dergelijke regel geen afbreuk doen aan het nuttig effect van het verdrag. Daarop heeft het Hof recentelijk de aandacht gevestigd in het reeds aangehaalde arrest Turner, betreffende het mechanisme van de ‘anti-suit injunctions’.118.

Ik ben van mening dat de toepassing van een dergelijke procedureregel afbreuk doet aan de doelstellingen van het verdrag en dus aan zijn nuttig effect, en dat deze twee factoren zich tegen de toepassing van de leer van het forum non conveniens verzetten.

Meerdere argumenten verlenen steun aan deze opvatting.

In de eerste plaats doet de leer van het forum non conveniens, door aan de aangezochte rechter de mogelijkheid te geven om —op volstrekt discretionaire wijze— af te zien van de uitoefening van de bevoegdheid die hij ontleent aan een voorschrift van het verdrag zoals artikel 2, ernstig afbreuk aan de voorspelbaarheid van de in het verdrag bepaalde bevoegdheidsregels, met name die van artikel 2. Zoals ik al heb opgemerkt, kan enkel deze voorspelbaarheid van de bevoegdheidsregels de inachtneming van het rechtszekerheidsbeginsel en de versterking van de rechtsbescherming van in de Gemeenschap gevestigde personen verzekeren, overeenkomstig de door het verdrag nagestreefde doelstellingen. Door afbreuk te doen aan de voorspelbaarheid van de in het verdrag opgenomen bevoegdheidsregels, inzonderheid die van artikel 2 (die een algemene bevoegdheidsregel is), doet men dus tevens afbreuk aan het nuttig effect van het verdrag.

In dit verband moet worden bedacht dat het verdrag grotendeels is geïnspireerd door het civil law-stelsel, dat bijzondere betekenis hecht aan de voorspelbaarheid en de onaantastbaarheid van de bevoegdheidsregels. Dit aspect is in het common law-stelsel minder nadrukkelijk aanwezig, omdat de geldende regels op nogal soepele wijze en geval per geval worden toegepast. In dit opzicht past de leer van het forum non conveniens probleemloos in het kader van het common law-stelsel, omdat zij het aan het aangezochte gerecht overlaat om discretionair te beoordelen of het zijn bevoegdheid al dan niet zal uitoefenen. Deze leer lijkt dus moeilijk verenigbaar met de geest van het verdrag.

Los van deze algemene overwegingen dienen de procedurele consequenties van de toepassing van de leer van het forum non conveniens nauwkeuriger te worden onderzocht. Mijns inziens zijn deze consequenties moeilijk verenigbaar met de doelstellingen van het verdrag die, het zij herhaald, zowel betrekking hebben op de inachtneming van het rechtszekerheidsbeginsel als op de versterking van de rechtsbescherming van in de Gemeenschap gevestigde personen.

Zoals reeds gezegd, leidt de toepassing van deze leer bij de huidige stand van het Engelse recht er namelijk toe dat de procedure wordt aangehouden, dat wil zeggen dat de behandeling van de zaak wordt geschorst, in voorkomend geval sine die. Deze situatie is op zich uit het oogpunt van de rechtszekerheid weinig bevredigend.

Daar komt bij dat mijns inziens de leer van het forum non conveniens, in plaats van de rechtsbescherming van in de Gemeenschap gevestigde personen te versterken, daaraan eerder afbreuk doet. Dit gaat met name op voor de verzoeker.

Een verzoeker die wenst te ontsnappen aan de gevolgen van de betrokken procedurele exceptie, zal namelijk moeten aantonen dat hij bij het desbetreffende buitenlandse forum geen toegang heeft tot een goede rechtsbedeling. Ook deze situatie is weinig bevredigend, temeer omdat gevreesd moet worden dat deze procedurele exceptie door bepaalde verweerders zal worden ingeroepen met de uitsluitende bedoeling de voortgang van de tegen hen aangespannen procedures te vertragen.

Bovendien, wanneer de aangezochte rechter heeft besloten de forum non conveniens-exceptie toch te aanvaarden, zal de verzoeker die de procedure wenst voort te zetten, opnieuw de daarvoor noodzakelijke bewijzen moeten leveren. Zo moet hij aantonen dat het buitenlandse forum uiteindelijk niet bevoegd is om van het geschil kennis te nemen of dat hijzelf aldaar geen toegang heeft of had tot een doeltreffende rechtsbedeling. Deze bewijslast kan voor de verzoeker bijzonder zwaar zijn. In dit opzicht kan derhalve de toepassing van de leer van het forum conveniens zeer nadelig zijn voor de verdediging van zijn belangen, zodat zij de rechtsbescherming van de verzoeker, anders dan het verdrag wil, eerder verzwakt dan versterkt.

Ingeval de verzoeker er niet in zou slagen om de nodige bewijzen te leveren om zich te kunnen verzetten tegen een schorsing van de procedure (die sine die kan worden uitgesproken) of om de hervatting van de al geschorste procedure te kunnen bewerkstelligen, rest hem, indien hij zijn vorderingen wil doorzetten, enkel nog de mogelijkheid om alle noodzakelijke stappen te zetten om voor het buitenlandse gerecht een nieuwe procedure aan te spannen. Het ligt voor de hand dat deze stappen kosten meebrengen en de procedure die de verzoeker moet doorlopen om ten slotte gehoor te vinden, aanzienlijk kunnen verlengen. In dit opzicht kan de op de leer van het forum non conveniens gebaseerde regeling ook onverenigbaar worden geacht met de vereisten van artikel 6 van het Europees Verdrag voor de bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden.

Uit dit alles blijkt dat deze leer afbreuk doet aan het nuttig effect van het verdrag doordat zij indruist tegen de doelstellingen van rechtszekerheid en versterking van de rechtsbescherming van in de Gemeenschap gevestigde personen die door het verdrag worden nagestreefd via de vaststelling van dwingende bevoegdheidsregels zoals die van artikel 2.

Mijns inziens geldt deze conclusie eveneens voor de in het verdrag vastgestelde regels ter vergemakkelijking van de erkenning en de tenuitvoerlegging van rechterlijke beslissingen tussen de verdragsluitende staten. Immers, door te weigeren de bevoegdheid die hij aan de verdragsregels ontleent, met name aan artikel 2, uit te oefenen, op grond dat een gerecht van een derde staat geschikter zou zijn om het bij hem aanhangige geschil te beslechten, ontneemt de rechter van een verdragsluitende staat aan de verzoeker de mogelijkheid om te profiteren van het in het verdrag neergelegde vereenvoudigde stelsel van erkenning en tenuitvoerlegging. Deze situatie is eveneens in strijd met de doelstellingen van het verdrag aangaande de inachtneming van het rechtszekerheidsvereiste en de versterking van de rechtsbescherming van in de Gemeenschap gevestigde personen. Ook in dit opzicht doet de op de leer van het forum non conveniens gebaseerde regeling derhalve afbreuk aan het nuttig effect van het verdrag.

Voorts dient erop te worden gewezen dat deze leer de uniforme toepassing van de in het verdrag vervatte regels kan ondermijnen en derhalve in strijd kan komen met de vaste rechtspraak van het Hof.

Zoals gezegd, heeft het Hof immers veelvuldig uitdrukking gegeven aan zijn streven de gelijkheid en de eenvormigheid van de uit het verdrag voortvloeiende rechten en plichten te verzekeren, zowel ten aanzien van de verdragsluitende staten als ten behoeve van de betrokken personen.

In dit verband herinner ik eraan dat de leer van het forum non conveniens zich alleen in het Verenigd Koninkrijk en Ierland duidelijk heeft ontwikkeld, maar niet in de andere verdragsluitende staten.

Indien werd toegestaan dat deze leer alleen in deze twee verdragsluitende staten, waar zij bekend is, werd toegepast, zou dit tot gevolg hebben dat tussen de in de Gemeenschap gevestigde justitiabelen werd gediscrimineerd naargelang de verdragsluitende staat op wiens grondgebied de verweerder woonachtig is, al dan niet van de onderhavige leer op de hoogte is. Een dergelijke discriminatie zou ongetwijfeld in strijd zijn met het in de rechtspraak geformuleerde beginsel van de gelijkheid en eenvormigheid van de uit het verdrag voortvloeiende rechten.

Uit dit alles volgt dat zowel de bewoordingen van artikel 2, eerste alinea, als de algemene systematiek, de doelstellingen en het nuttig effect van het verdrag zich ertegen verzetten dat een gerecht van een verdragsluitende staat — waarvan de bevoegdheid berust op artikel 2 van het verdrag — discretionair beslist om zijn bevoegdheid niet uit te oefenen, op grond dat een gerecht van een derde land geschikter zou zijn om het geding ten gronde te beslechten, wanneer dit laatste niet in een bevoegdheidsbeding is aangewezen en voordien geen vordering bij dit gerecht aanhangig is gemaakt die zou kunnen leiden tot een situatie van aanhangigheid of samenhang, en de aanknopingspunten van dit geding met deze derde staat een ander karakter hebben dan die bedoeld in artikel 16 van het Executieverdrag.

Ik voeg hieraan toe dat verordening nr. 44/2001 deze zienswijze duidelijk bevestigt. De elfde overweging van de considerans ervan bepaalt immers: ‘De bevoegdheidsregels moeten in hoge mate voorspelbaar zijn, waarbij als beginsel geldt dat de bevoegdheid in het algemeen gegrond wordt op de woonplaats van de verweerder; de bevoegdheid moet altijd op die grond kunnen worden gevestigd, behalve in een gering aantal duidelijk omschreven gevallen waarin het voorwerp van het geschil of de autonomie van de partijen een ander aanknopingspunt wettigt’ (cursivering van mij).

Deze overwegingen sluiten impliciet maar onvermijdelijk de mogelijkheid uit dat een op grond van artikel 2 van het verdrag aangezochte rechter afziet van de uitoefening van zijn bevoegdheid op grond dat vanuit het oogpunt van de leer van het forum non conveniens een gerecht van een ander land beter in staat zou zijn om het geschil te beslechten.119. Mijns inziens geldt deze conclusie niet alleen wanneer er samenloop van rechtsmacht is met een gerecht uit een andere lidstaat dan die waar de verweerder woonachtig is, maar ook wanneer dat gerecht in een derde staat is gevestigd.

Bijgevolg dient het tweede deel van de eerste vraag aldus te worden beantwoord, dat het Executieverdrag zich ertegen verzet dat een gerecht van een verdragsluitende staat — waarvan de bevoegdheid berust op artikel 2 van dat verdrag — discretionair beslist om deze bevoegdheid niet uit te oefenen op grond dat een gerecht van een derde staat geschikter zou zijn om het geding ten gronde te beslechten, wanneer dit laatste niet is aangewezen in een bevoegdheidsbeding, voordien geen vordering bij dit gerecht aanhangig is gemaakt die zou kunnen leiden tot een situatie van aanhangigheid of samenhang, en de aanknopingspunten van dit geding met deze derde staat een ander karakter hebben dan die bedoeld in artikel 16 van het Executieverdrag.