HR, 19-10-2007, nr. C06/086HR

In rov. 4.1.1 t/m 4.1.17 heeft het Hof Amsterdam in zijn in cassatie bestreden arrest de navolgende feiten vastgesteld.

[Eiser] is op 16 mei 1988 gewond geraakt als gevolg van een aanrijding tussen hem als bestuurder van een personenauto en een door [verweerder 1] bestuurde tractor met aanhangwagen.

[Verweerder 1] is bij Interpolis verzekerd tegen wettelijke aansprakelijkheid. Interpolis heeft aansprakelijkheid erkend.

Medio 1988 heeft huisarts [betrokkene 5], op verzoek van Interpolis, een rapportage uitgebracht naar aanleiding van de door hem gedane onderzoeken bij [eiser]. Bij het onderzoek van 8 juli 1988 worden gekneusde ribben, borstbeen en sleutelbeenaanhechtingen zomede een hoofdwond geconstateerd; tevens wordt melding gemaakt van hoofdpijn toenemend in de dag en pijn in de borst bij tillen en inspanning. Uit het rapport van het onderzoek op 26 augustus 1988 blijkt dat de hoofdpijn is verdwenen. Er zijn nog wel subjectieve klachten, zoals het niet kunnen tillen en nog veel pijn in de ribben.

De chirurg [betrokkene 6] schreef naar aanleiding van een verzoek om inlichtingen van Interpolis op 20 september 1988:

Interpolis heeft [eiser] ter zake van de door hem geleden schade, die voornamelijk bestaat uit het verlies van arbeidsinkomen, in de jaren 1988 tot en met 1991 in totaal ƒ 357.500 betaald.

Enkele jaren na het ongeval maakte [eiser] melding van medische klachten die volgens hem het gevolg waren van het ongeval. Naar aanleiding van die klachten heeft [betrokkene 1], orthopedisch chirurg (hierna: [betrokkene 1]), op verzoek van Interpolis, op 3 maart 1992 een onderzoek uitgevoerd. [betrokkene 1] heeft onder meer geconcludeerd in zijn rapport van 26 maart 1992 (blz. 5):

[Betrokkene 1] heeft op de vraag naar het percentage invaliditeit als ongevalsgevolg volgens de A.M.A.-richtlijnen en het eventuele percentage functieverlies voor de getroffen lichaamsdelen geantwoord (blz. 6):

Op 18 augustus 1992 is een neurologisch onderzoek uitgevoerd door [betrokkene 2] (hierna: [betrokkene 2]), waarvan op 1 september 1992 rapport uitgebracht.

Tussen partijen bestond destijds consensus over de benoeming van de specialisten [betrokkene 1] en [betrokkene 2] alsmede over de aan hen voorgelegde vragen.

De neuroloog [betrokkene 3] (hierna: [betrokkene 3]) heeft vervolgens op verzoek van [eiser] een ‘second opinion’ gegeven over zijn medische toestand. [Betrokkene 3] kwam op 25 maart 1993 — samengevat — tot de volgende diagnose:

Op instigatie van [betrokkene 3] heeft vervolgens een neuropsychologisch onderzoek plaatsgevonden en is een MRI-scan gemaakt, waarvan [betrokkene 7] op 21 mei 1993 rapport heeft uitgebracht. De gestelde vragen zijn als volgt beantwoord:

[Betrokkene 4], registerarbeidsdeskundige (hierna: [betrokkene 4]) heeft op verzoek van [eiser] aan de hand van de medische rapportages en het ‘Medisch Beperkingenprofiel’, zoals door [betrokkene 3] op 2 april 1993 opgesteld en naar aanleiding van de MRI-scan gewijzigd op 25 mei 1993, een onderzoek gedaan naar de mate van arbeids(on)geschiktheid van [eiser]. In zijn rapport van 26 mei 1993 concludeerde [betrokkene 4] onder andere:

De Rechtbank Haarlem heeft op verzoek van [eiser] op 16 augustus 1994 een voorlopig (medisch) deskundigenbericht bevolen. Zij heeft — conform de wens van partijen — benoemd tot deskundige Prof. dr. J.C. Koetsier die op 28 november 1994 rapport heeft uitgebracht, waarin onder meer wordt vermeld:

Prof. Koetsier heeft op de vraag van de Rechtbank naar het percentage blijvende invaliditeit in de zin van functiebeperkingen als gevolg van het ongeval en zonder daarbij rekening te houden met het uitoefenen van het beroep van betrokkene geantwoord:

Volgens Prof. Koetsier

Prof. Koetsier verwijst aan het slot van zijn rapport naar de daarbij gevoegde, door hem opgestelde lijst van beperkingen ten behoeve van een eventueel in te schakelen arbeidsdeskundige. Naar aanleiding van vragen aan de zijde van [eiser] heeft Prof. Koetsier op 4 januari 1995 een nader beperkingenprofiel opgesteld.

De Rechtbank heeft — op verzoek van [eiser] — op 21 juli 1995 een voorlopig onderzoek bevolen door een arbeidsdeskundige ter beoordeling van de mate van arbeidsongeschiktheid en daartoe W.L. van Brunschot benoemd (hierna: Van Brunschot). Van Brunschot heeft op 27 november 1996 rapport uitgebracht.

Rekening houdend met de aan [eiser] toegekende beperkingen en de voor hem belastende omstandigheden bij de uitvoering van zijn werkzaamheden, acht Van Brunschot [eiser] voor 27,6% arbeidsongeschikt voor beroepsuitoefening zoals deze vóór de ongevalsdatum werd verricht. Van Brunschot vindt de conclusie gerechtvaardigd dat [eiser] ongeschikt is voor zijn oorspronkelijke beroep van vertegenwoordiger/verkoopleider. Van Brunschot acht [eiser] wel geschikt voor de volgende functies: vertegenwoordiger van een beperkt aantal producten; inkoper algemeen; werkvoorbereider; portier of receptionist in grote dienstverlenende instellingen en ziekenhuizen. De kansen van [eiser] op de arbeidsmarkt vindt hij, rekening houdend met het aanbod op de arbeidsmarkt en [eiser]s leeftijd, goed.

Van Brunschot heeft overeenkomstig de opdracht van de Rechtbank bij brief van 9 juni 1997 gereageerd op de brieven van de raadslieden van partijen. De door de raadslieden in deze brieven gemaakte opmerkingen gaven hem geen aanleiding om de rapportage van 27 november 1996 aan te passen.

Bij exploit van 1 en 6 juli 1999 heeft [eiser] Interpolis respectievelijk [verweerder 1] gedagvaard voor de Rechtbank Haarlem. Hij heeft hoofdelijke veroordeling van Interpolis c.s. tot betaling van ƒ 1.500.000 met rente gevorderd.1.

Volgens [eiser] heeft hij als gevolg van het ongeval blijvend letsel opgelopen waardoor hij schade lijdt en zal lijden, onder meer bestaande uit verlies van arbeidsinkomen. Daarbij beroept hij zich op een rapport van Actua Consult waarin deze schade wordt begroot op f 1.267.500. Daarnaast wordt aanspraak gemaakt op onder meer smartengeld.2.

Interpolis c.s. hebben de vordering bestreden. Zij menen de schade reeds (ruimschoots) te hebben vergoed. Primair bestrijden Interpolis c.s. het causaal verband tussen de door [eiser] opgevoerde klachten en het ongeval; subsidiair bestrijden zij dat het (rest-)letsel zodanige beperkingen oplevert dat [eiser] daardoor in relevante mate in zijn vermogen om door arbeid inkomsten te genereren zou zijn geschaad.

Interpolis c.s. hebben uitgedragen dat schuldeisers van [eiser] een tweetal lieden zouden hebben ingehuurd, die [eiser] op zijn betalingsverplichting moesten wijzen. Zulks zou, ‘naar Interpolis heeft gehoord,’ dezelfde dag vóór de aanrijding zijn geschied. Met een mes zou opzettelijk de verwonding op het voorhoofd van [eiser] zijn aangebracht, met als bedoeling een blijvend merkteken ter herinnering te bewerkstelligen.3. Interpolis c.s. zeggen zulks te hebben vernomen ‘van een zegsman die ook van [eiser] geld tegoed had,’ alsmede van de ex vrouw van [eiser].4.

Tevens stellen Interpolis c.s. dat [eiser] zijn klachten zou hebben gesimuleerd. Interpolis c.s. beroepen zich daartoe onder andere op negen (niet ondertekende) verklaringen van derden waaruit zou blijken dat [eiser] een fanatiek tennisser is, en dat hij zich veelvuldig zou ophouden in een kickboks-sportschool. Bovendien zou [eiser] na het ongeval zware lichamelijke arbeid niet schuwen.

De ongeloofwaardigheid van [eiser](s stellingen) illustreren Interpolis c.s. verder met een verwijzing naar een failissementsverslag van de curator. Meer subsidiair stellen Interpolis c.s. dat zij, met hetgeen zij reeds hebben betaald, jegens [eiser] ruimschoots aan hun verplichtingen hebben voldaan.

Bij cvd brengt bedoelde mr. Van Dooren namens Interpolis c.s. nog een tweede schrijfsel van [eiser]s ex-vrouw in geding,5. waarin onder meer is te lezen:

Interpolis heeft in reconventie betaling gevorderd door [eiser] van ƒ 350.000 met rente. Zij stellen zich op het standpunt dat achteraf is gebleken dat [eiser] als gevolg van het ongeval in het geheel geen letsel heeft opgelopen, althans dat dit letsel zeer beperkt is geweest en dat eventuele klachten Interpolis c.s. ‘in genen dele regarderen’.

[Eiser] heeft de onder 2.2 genoemde verklaringen bestreden.

In haar vonnis van 12 maart 20026. heeft de Rechtbank de vorderingen over en weer afgewezen.

De Rechtbank overweegt daartoe dat voor de beantwoording van de vraag of causaal verband bestaat tussen het ongeval en de door [eiser] gestelde klachten, Prof. Koetsier als deskundige is benoemd. Koetsier schat het percentage blijvende invaliditeit in de zin van functiebeperking op 8% van de gehele mens als zuiver ongevalsgevolg (rov. 6.2). Zowel Interpolis c.s. als [eiser] hebben de conclusies van Prof. Koetsier bestreden (rov. 6.3). De Rechtbank verwerpt de bezwaren van zowel Interpolis c.s. als [eiser]. Het rapport van Prof. Koetsier en zijn daarin vervatte oordeel dient als doorslaggevend te worden aangemerkt behoudens in het geval daartegen ernstige bezwaren te maken zijn. Volgens de Rechtbank hebben beide partijen bij de benoeming en het onderzoek van Prof. Koetsier hun inbreng gehad; zij waren van datum, tijd en plaats van dit onderzoek op de hoogte gesteld, maar Interpolis is niet bij dit onderzoek aanwezig geweest. Bij een neuroloog als Koetsier, die ten tijde van het onderzoek hoogleraar aan de Vrije Universiteit was en die als ervaren mag worden beschouwd, moet ervan worden uitgegaan dat hij simulatie van klachten onderkent. De Rechtbank wijst erop dat Prof. Koetsier op het punt van simulatie of overdrijving kritisch is geweest, zoals blijkt uit het feit dat hij de door [eiser] met het ongeval in verband gebrachte klachten aan de linkerhand en -voet niet als ongevalsgevolg heeft aangemerkt. De bezwaren van [eiser] verwerpt de Rechtbank omdat deze onvoldoende zijn onderbouwd (rov. 6.4). De Rechtbank maakt de bevindingen van Prof. Koetsier daarom tot de hare. Derhalve is komen vast te staan dat causaal verband bestaat tussen het ongeval en een deel van de door [eiser] gestelde klachten (rov. 6.5).

Vervolgens komt de Rechtbank toe aan de vraag in hoeverre de door Prof. Koetsier aangemerkte functiebeperkingen leiden tot schade van [eiser] en de eventuele omvang daarvan (rov. 6.6). Mede op basis van de beperkingenlijst, opgesteld door Prof. Koetsier, rekening houdend met de aan [eiser] toegekende beperkingen en de voor hem belastende omstandigheden bij de uitvoering van zijn werkzaamheden, heeft Van Brunschot de mate van arbeidsongeschiktheid voor de beroepsuitoefening zoals deze vóór de ongevalsdatum werd verricht, ingeschat op 27,6% (rov. 6.7 en 6.8).

Na het faillissement in 1998 heeft [eiser] in 1990 een nieuwe start gemaakt met zijn bedrijf in 1990, waarbij [eiser] zich helemaal kon wijden aan de verkoop. Hieruit blijkt, zo vervolgt Van Brunschot, dat [eiser] zich in 1990 geschikt achtte om de verkoopactiviteiten uit te voeren. Van Brunschot concludeert dat de beëindiging van het bedrijf niet kan worden aangemerkt als het gevolg van het ongeval. Volgens Van Brunschot moet [eiser] geschikt worden geacht voor bijvoorbeeld de functie van vertegenwoordiger, inkoper, werkvoorbereider en portier. Hij acht de kansen van [eiser] op de arbeidsmarkt, rekening houdend met het aanbod en zijn leeftijd, ‘goed.’ Van Brunschot heeft zijn conclusies gehandhaafd in een nadere rapportage, opgemaakt op verzoek van de Rechtbank naar aanleiding van brieven van beide raadslieden (rov. 6.8).

Ondanks bezwaren van beide partijen tegen de bevindingen van Van Brunschot, neemt de Rechtbank zijn bevindingen over nu ‘ook hier niet is gebleken van ernstige bezwaren die tot een ander oordeel nopen’ (rov. 6.9).

Voor de beantwoording van de vraag of [eiser] vanaf 1992 (nog) schade lijdt die is te relateren aan de invaliditeit zoals vastgesteld door Prof. Koetsier, kan niet worden uitgegaan van de situatie dat [eiser] een eigen bedrijf heeft, dan wel zou kunnen hebben. [eiser] is immers — samengevat — als ondernemer in 1988 en 1990 mislukt. Volgens de Rechtbank zijn door [eiser] onvoldoende feiten gesteld waaruit zou kunnen blijken dat het ten ondergaan van zijn bedrijf in 1988 en in 1990 als ongevalsgerelateerd moet worden aangemerkt, zodat de berekeningen die in dat kader zijn gemaakt niet als uitgangspunt voor het vaststellen van eventuele schade kunnen dienen (rov. 6.10).

Volgens de Rechtbank kunnen de beperkingen van [eiser] als gevolg van het gemis van twee vingers aan de rechterhand en de klachten aan de linkerhand en -voet niet worden aangemerkt als gevolg van het ongeval; zij spelen derhalve geen rol bij het bepalen van het verlies van arbeidsvermogen. Van Brunschot concludeert dat voor [eiser] voldoende mogelijkheden bestaan om door middel van arbeid inkomen te genereren. De door [eiser] overgelegde lijst met sollicitaties is naar het oordeel van de Rechtbank te algemeen en daarmee onvoldoende onderbouwing om afbreuk te doen aan het oordeel van Van Brunschot (rov. 6.11).

Dit alles voert de Rechtbank tot de conclusie dat de geconstateerde restverschijnselen van het ongeval [eiser] niet in zijn arbeidsvermogen beperken vanaf 1992 (rov. 6.12). De gevorderde schade bestaande uit smartengeld en materiële kosten is op geen enkele wijze met feiten onderbouwd, zodat volgens de Rechtbank niet is voldaan aan de op [eiser] rustende stelplicht (rov. 6.13).

In reconventie verwerpt de Rechtbank het betoog van Interpolis dat zij [eiser] ‘onverschuldigde betalingen ten titel van schade heeft gedaan’. Immers heeft [eiser] wel degelijk als gevolg van het ongeval klachten en beperkingen overgehouden als gevolg waarvan hij deels arbeidsongeschikt is geworden (rov. 6.14).

[Eiser] heeft hoger beroep ingesteld. Interpolis c.s. hebben het appèl bestreden.

In zijn arrest van 24 november 2005 heeft het Hof Amsterdam het bestreden vonnis bekrachtigd.

Grief I7. verweet de Rechtbank voorbij te zijn gegaan aan enkele door [eiser] gestelde klachten; de Rechtbank zou ten onrechte hebben geoordeeld dat sprake is van causaal verband tussen het ongeval en een deel van zijn klachten. Dienaangaande wordt overwogen:

In grief II verwijt [eiser] de Rechtbank het rapport van Van Brunschot als enige en uitsluitende grondslag voor haar oordeel te hebben genomen. Volgens [eiser] is Van Brunschot slechts gedeeltelijk ingegaan op de op- en aanmerkingen van de raadslieden van partijen, heeft Van Brunschot niet gereageerd op zijn verzoek om aan Prof. Koetsier nog te vragen naar het verlies van twee vingers als mogelijk gevolg van concentratiezwakte en is het rapport gebaseerd op (nader genoemde) verkeerde aannames (rov. 4.9). Daaromtrent wordt overwogen:

In rov. 4.12 verwerpt het Hof grief III waarin bezwaar wordt gemaakt tegen het oordeel van de Rechtbank dat de beëindiging van [eiser]s bedrijf niet als ongevalsgevolg kan worden aangemerkt:

In rov. 4.14 behandelt het Hof grief IV, gericht tegen de overweging van de Rechtbank dat [eiser] voldoende mogelijkheden had om door arbeid inkomen te genereren. Verder is [eiser] het niet eens met het oordeel van de Rechtbank dat de restverschijnselen van het ongeval hem niet in zijn arbeidsvermogen beperken. Het Hof oordeelt hieromtrent:

Ook in hoger beroep heeft [eiser], volgens het Hof, de door hem gevorderde vergoeding van materiële schade en smartengeld op geen enkele wijze onderbouwd zodat hij niet heeft voldaan aan zijn stelplicht. Daarom faalt ook grief VI (rov. 4.16).

[Eiser] heeft tijdig beroep in cassatie ingesteld. Interpolis c.s. hebben het beroep bestreden en op hun beurt voorwaardelijk incidenteel cassatieberoep ingesteld. [Eiser] heeft het voorwaardelijk ingestelde incidentele beroep bestreden. Beide partijen hebben hun standpunten schriftelijk toegelicht.

Dit is een onalledaagse zaak. Interpolis c.s. zijn tot het uiterste gegaan de geloofwaardigheid van [eiser] aan te tasten. Intrigerend is de bron van hun stellingen en ook hoe zij aan de schrijfsels van de ex-vrouw van [eiser] zijn gekomen. Hoewel het volgens hen zou gaan om spontaan door deze vrouwspersoon verzonden schrijfsels,8. trok het mijn aandacht dat ze weet wie de advocaten zijn en kennelijk ook wie de zaak bij Interpolis behandelt.

Rechtbank en Hof hebben zorgvuldig vermeden in te gaan op de (geloofwaardigheid van de) door Interpolis c.s. geventileerde belastende verklaringen.

Het oordeel van de Rechtbank — dat in zoverre voortbouwt op de stellingen van Interpolis c.s. inzake een pretense dading — kan niet anders worden begrepen dan aldus dat zij de schade tot (en met) 1992 menen te hebben vergoed; Interpolis c.s. hebben met name niet aangevoerd dat volgens hen bestaande dading ook op alle latere schade zou zien.9.

Op grond van de deskundigenrapporten is duidelijk dat er ook sedert 1992 nog sprake is van medische problemen en beperkingen. Gezien de ernst en omvang daarvan, zoals verwoord in de onder 1 geciteerde rapporten, is weinig plausibel dat deze in het geheel geen additionele schade hebben berokkend. Dat laat onverlet dat mogelijk is dat het reeds betaalde bedrag groter of gelijk is aan de totale schade. Nu deze kwestie in feitelijke aanleg noch ook in cassatie aan de orde is gekomen, ga ik daarop niet in.

Het middel in het principale cassatieberoep valt uiteen in 9 onderdelen.

De onderdelen 1 t/m 3 richten zich tegen rov. 4.6 dat hierboven is geciteerd. Volgens onderdeel 1, zoals nader uitgewerkt in de s.t. van mr Grabandt onder 7, miskent het Hof dat de subjectieve beleving van de klachten en beperkingen van [eiser] mede kan leiden tot de conclusie dat sprake is van causaal verband tussen het ongeval en die klachten en beperkingen (cursivering toegevoegd).

De rechtsklacht faalt omdat zij berust op een verkeerde lezing. Het Hof heeft immers overwogen dat het voor de beoordeling van de (omvang van de) geleden schade gaat ‘om de op basis van objectieve afwijkingen en onder voorwaarden op basis van subjectieve klachten daadwerkelijk vastgestelde functionele beperkingen.’10. Het Hof heeft dus niet miskend dat de subjectieve beleving van klachten en beperkingen mede kan leiden tot een verplichting de daardoor ontstane schade te vergoeden.

Bij deze stand van zaken kan blijven rusten of schade als gevolg van louter subjectieve klachten, die niet op enigerlei wijze kunnen worden gerelateerd aan vaststelbare afwijkingen of beperkingen, onder omstandigheden voor vergoeding in aanmerking zouden kunnen komen. Een vraag die zich m.i. niet goed voor een algemene beantwoording leent omdat veel kan afhangen van de aard en omvang van de gestelde schade en de aannemelijkheid daarvan.

Ten overvloede stip ik nog aan dat geheel onduidelijk is op welke subjectieve klachten het onderdeel (en ook het Hof) doelt. De hier bestreden rov. respondeert op grief I. Daarin wordt de Rechtbank verweten niet te hebben aangegeven wélke klachten niet zijn onderbouwd. Die grief snijdt in zoverre hout, dat dit inderdaad niet helemaal duidelijk is. Maar daarmee komt terstond het belang aan de grief te ontvallen. Er zijn, naar ik mét [eiser] zou willen aannemen, geen klachten die louter subjectief zijn. Het werkelijke twistpunt is veeleer of bepaalde klachten (zoals het gemis van twee vingers) al dan niet aan het ongeval kunnen worden toegeschreven. Maar dat is een geheel andere kwestie.

Voor zover het onderdeel mede een motiveringsklacht behelst (waarop het woordje onbegrijpelijk wijst) is onduidelijk waarom 's Hofs oordeel onvoldoende zou zijn gemotiveerd. In zoverre voldoet het daarom niet aan de eisen van art. 407 lid 2 Rv.

Volgens onderdeel 2 is onjuist, althans onbegrijpelijk, 's Hofs oordeel in rov. 4.6 dat de Rechtbank terecht de visie van Prof. Koetsier tussen partijen van doorslaggevende betekenis heeft geacht. Ook indien een onderzoek naar behoren is uitgevoerd, kunnen bezwaren die tegen de uitkomst ervan zijn aangevoerd van zodanig gewicht zijn dat de feitenrechter zich zal hebben af te vragen of hij de bevindingen van de deskundige dient te volgen. Een dergelijk onderzoek blijkt niet uit rov. 4.6, aldus het onderdeel.

Het onderdeel faalt reeds nu het niet aanduidt welke bezwaren [eiser] tegen het onderzoek heeft aangevoerd. Tot het concreet noemen van dergelijke bezwaren bestond te eer aanleiding nu het Hof oordeelt dat [eiser] op dit punt onvoldoende heeft aangedragen.

Het ziet er ook aan voorbij dat de Rechtbank, in appèl niet bestreden, heeft geoordeeld dat het rapport van Prof. Koetsier doorslaggevend is, behoudens het geval dat daartegen ernstige bezwaren zijn te maken (rov. 6.4). Het enkele opperen van bezwaren zou [eiser] dan ook niet hebben kunnen baten.

Ten overvloede: het onderdeel berust op een onjuiste rechtsopvatting. Als vaste rechtspraak geldt immers dat de waardering van deskundigenrapporten aan de beoordeling van de feitenrechter is voorbehouden en dat de feitenrechter de vrijheid moet worden gelaten of hij het in het deskundigenbericht vervatte oordeel al dan niet aanvaardt. Wél zal de rechter in moeten gaan op specifieke bezwaren van partijen als deze een voldoende gemotiveerde betwisting inhouden van de zienswijze van de deskundige.11. Aan zijn beslissing daaromtrent mogen geen hoge eisen worden gesteld.12.

Als gezegd heeft het Hof — in cassatie niet, laat staan met zelfs maar een begin van motivering, bestreden — geoordeeld dat [eiser] het oordeel van Prof. Koetsier niet (voldoende) heeft bestreden.

Onderdeel 3 richt zich tegen de passage in rov. 4.6 waarin het Hof melding maakt van het feit dat het voorlopig deskundigenbericht van Prof. Koetsier is uitgebracht op initiatief van [eiser]. Indien deze passage aldus moet worden verstaan dat als gevolg hiervan de stelplicht van [eiser] zwaarder is dan indien het deskundigenrapport niet door [eiser] zou zijn geïnitieerd, dan is deze beslissing onjuist, althans onvoldoende met redenen omkleed, aldus het onderdeel.

Het onderdeel berust op een verkeerde lezing en mist daarom feitelijke grondslag. In de gewraakte passage wordt slechts tussen gedachtestreepjes vermeld dat het onderzoek door [eiser] is geïnitieerd. Het gaat hier evident slechts om een — volkomen juiste — feitelijke mededeling die 's Hofs oordeel in geen enkel opzicht draagt.

Uit rov. 4.6 blijkt dat het Hof andere argumenten de doorslag heeft laten geven, zoals het feit dat beide partijen inbreng hebben gehad bij de benoeming van Prof. Koetsier en inzake de aan hem te stellen vragen en dat er geen of onvoldoende feiten en omstandigheden door [eiser] naar voren zijn gebracht op basis waarvan moet worden geoordeeld dat Prof. Koetsier het onderzoek niet naar behoren heeft uitgevoerd.

Ten overvloede: dat het — zoals ook in casu — gaat om een door de rechter benoemde deskundige is wél van belang.

Dan is de rechter in het algemeen niet tot nadere motivering gehouden dan dat het oordeel van de deskundige hem overtuigend voorkomt, zeker als dit — zoals eveneens in casu — is gebaseerd op bijzondere kennis, ervaring en/of intuïtie.13. Dat geldt m.i. eens te meer wanneer beide partijen het, zoals in casu,14. eens waren over zijn benoeming en de aan hem te stellen vragen.

Onderdeel 4 werpt vergelijkbare rechts- en motiveringsklachten op als onderdeel 3, zij het dat het zich richt tegen rov. 4.10.1. Daar overweegt het Hof dat het deskundigenbericht van Van Brunschot door [eiser] is geïnitieerd en dat het dan voor de hand ligt dat de rechter dit deskundigenbericht, dat is uitgebracht door een door de Rechtbank benoemde onafhankelijke deskundige, behoudens zwaarwegende bezwaren tot uitgangspunt neemt.

Het onderdeel betoogt dat bij de beantwoording van de vraag of een deskundigenrapport door de rechter al dan niet moet worden gevolgd, alle relevante aangevoerde feiten en omstandigheden dienen te worden betrokken en dat de rechter op basis van die stellingen in volle omvang dient te toetsen of er aanleiding is om van de in het rapport geformuleerde conclusies af te wijken. Volgens het onderdeel is onjuist dat deskundigenbericht tot uitgangspunt te nemen, tenzij daartegen zwaarwegende bezwaren zijn aangevoerd. Er is geen rechtvaardiging voor het standpunt dat de ruimte van debat voor procespartijen en de beslissingsruimte van de feitenrechter wordt ingeperkt indien het deskundigenbericht tot stand is gekomen na een initiatief van een procespartij, aldus dat dit rapport in beginsel tot uitgangspunt dient tenzij daartegen zwaarwegende bezwaren zijn aangevoerd. Aldus wordt ten onrechte de door de rechter uit te voeren volledige toetsing van het rapport in het licht van de stellingen van partijen onaanvaardbaar ingeperkt, aldus nog steeds de klacht.

De klachten lopen reeds hierop stuk dat in appèl niet is opgekomen tegen het oordeel van de Rechtbank dat moet worden uitgegaan van de bevindingen van Van Brunschot nu van ernstige bezwaren niet is gebleken (rov. 6.9).

Inhoudelijke beoordeling zou [eiser] geen soelaas bieden omdat:

Volgens onderdeel 5 gaat het Hof ten onrechte niet, dan wel onvoldoende in op hetgeen ‘zijdens [eiser]’ is aangevoerd in het kader van grief II (mvg blz. 7–9). Het onderdeel wijst op de volgende stellingen van [eiser]:

Op de onder a t/m c weergegeven omstandigheden behoefde het Hof m.i. niet in te gaan omdat:

Met betrekking tot hetgeen onder 4.16 sub a werd opgemerkt, zij nog gewezen op de brief van 4 januari 199515. blz. 2 waarin Prof. Koetsier het volgende opmerkt:

Bij deze stand van zaken was Van Brunschot, die als arbeidskundige rapporteerde op basis van de door Prof. Koetsier vastgestelde functionele beperkingen, niet gehouden uitvoeriger in te gaan op de onder a t/m c genoemde klachten van [eiser]. Datzelfde geldt voor het Hof.

Daar komt nog bij dat Van Brunschot in zijn brief van 9 juni 199716. naar aanleiding van vragen van mr. Sol17. op blz. 1 onderaan en blz. 2 eerste alinea ingaat op de beperkingen van [eiser] bij het autorijden. Het Hof heeft naar deze brief verwezen in rov. 4.10.1 en behoefde daarom, en in het licht van de constatering van Prof. Koetsier dat [eiser] geen duidelijke beperkingen in het verkeer ondervindt, zijn oordeel hieromtrent niet nader te motiveren.

De onder 4.15 sub d bedoelde klacht (dat het Hof onvoldoende heeft gerespondeerd op de stelling dat [eiser] (niet meer dan) ca. 40 uur per week zou kunnen werken) is geen beter lot beschoren. Deze stelling, geponeerd in mvg op blz. 7, laatste alinea, is in het geheel niet onderbouwd. Het Hof behoefde, andermaal gelet op de onder 4.8.1 vermelde rechtspraak, op deze terloopse opmerking niet in te gaan; al helemaal niet in het licht van het uitvoerig gemotiveerde rapport van Van Brunschot. Ook niet omdat zonder behoorlijke toelichting niet duidelijk is waarom van meer dan 40 uur per week zou moeten worden uitgegaan, hetgeen in de huidige tijd ook voor personen zonder beperkingen allerminst voor zich spreekt. Ten slotte blijkt deze beperking ook niet uit de rapportage van Prof. Koetsier, waarop Van Brunschot heeft voortgebouwd.

Volledigheidshalve stip ik nog aan dat de Arbeidstijdenwet uitgaat van gemiddeld hooguit 40 uur per week, zij het dan dat daarvan bij cao kan worden afgeweken.18.

Ook de klacht dat het Hof onvoldoende aandacht besteedt aan de conclusie van [betrokkene 4] mislukt. Zij lijkt erop te wijzen dat de steller over het hoofd heeft gezien dat het Hof in rov. 4.10.2 overweegt dat Van Brunschot ook met het door [betrokkene 4] opgemaakte rapport rekening heeft gehouden. Ware dat al anders, dan voldoet de klacht niet aan de eisen van art. 407 lid 2 Rv. nu niet wordt aangegeven waarom 's Hofs oordeel in rov. 4.10.2 ontoereikend is gemotiveerd.

Onderdeel 6 bestrijdt 's Hofs oordeel in rov. 4.12 dat de beëindiging van het bedrijf van [eiser] niet als ongevalsgevolg kan worden aangemerkt. Het Hof is volgens het onderdeel onvoldoende ingegaan op de stellingen dat:

De rechtklacht voldoet niet aan de eisen van art. 407 lid 2 Rv. omdat niet wordt aangegeven welke rechtsregel het Hof zou hebben geschonden.

Met betrekking tot de motiveringsklacht zij vermeld dat de in de mvg vertolkte stellingen van [eiser] tegenstrijdig en daarmee ongeloofwaardig zijn. Op blz. 8 derde alinea verhaalt hij dat hij veel op de weg zat; het ging om een klein bedrijf met vier personeelsleden. Op blz. 10 eerste alinea is te lezen dat hij ‘vrijwel uitsluitend alles zelf’ deed. Op onaannemelijke stellingen behoeft een rechter niet in te gaan.

Op grond van de eigen stellingen van [eiser] (mvg blz. 10 tweede alinea) is het tweede faillissement (vooral) te wijten aan het ontberen van ‘hetzelfde machinepark’.

In het verslag van de curator, waar ook het Hof — in het voetspoor van de mvg — naar verwijst is te lezen:

Het rapport van [betrokkene 4]20. vermeldt op blz. 2:

In het rapport van Van Brunschot — waar het onderdeel in algemene zin naar verwijst — staat onder meer op blz. 22:

Volgens het Hof heeft [eiser] niet aannemelijk gemaakt dat zijn financiële tegenslagen te maken hebben gehad met het ongeval; de door Prof. Koetsier opgestelde beperkingen geven daartoe evenmin aanleiding, aldus het Hof.

Wellicht was een ander oordeel dan waartoe het Hof is gekomen mogelijk geweest. Tegen de achtergrond van de 4.24 – 4.27 vermelde gegevens uit de stukken waarop het onderdeel beroep doet, (zonder nauwkeurig aan te geven op welke passages wordt gedoeld) is 's Hofs oordeel niet onbegrijpelijk. De onder 4.21 weergegeven stellingen noopten het Hof niet tot een ander oordeel, noch ook tot een uitvoeriger motivering. Immers zijn die stellingen niet of nauwelijks onderbouwd. Een deugdelijke onderbouwing is (dan) ook niet te vinden in de stukken waarop het onderdeel zich beroept.

Ook dit onderdeel is daarom tot mislukken gedoemd.

De onderdelen 7 en 8 bestrijden 's Hofs oordelen neergelegd in rov. 4.14 en 4.15.

Volgens onderdeel 7 heeft het Hof onvoldoende gerespondeerd op de volgende stellingen van [eiser]:

Het lijkt goed in herinnering te roepen dat in cassatie zal moeten worden uitgegaan van:

In zijn mvg betoogt [eiser] dat hij ‘in 1992 voornemens en bezig [was] om zijn bedrijf weer op te starten’ (blz. 11 sub 9). Kennelijk en niet onbegrijpelijk heeft het Hof daaruit de conclusie getrokken dat [eiser] zelf van mening was dat hij, zijn beperkingen ten spijt, weer aan de slag kon. Daarom was van een ‘ernstig bezwaar’ tegen het rapport van Van Brunschot geen sprake waar het de 4.32 sub a bedoelde kwestie betreft.

Het onderdeel stelt terecht dat het Hof niet is ingegaan op de onder 4.23 sub b vermelde klacht. Tot cassatie kan deze evenwel niet leiden, omdat [eiser] hierbij geen belang heeft. Immers springt in het oog dat geen sprake is van tegenstrijdigheid, nu Van Brunschot op blz. 17 en 24 verschillende functies op het oog heeft. Weliswaar is [eiser] niet langer geschikt om zijn oude functie te vervullen waarin hij leiding en sturing gaf aan (ik voeg toe: volgens het rapport) gemiddeld 12 vertegenwoordigers. Maar dat maakt hem in de opvatting van Van Brunschot niet ongeschikt om zelf als vertegenwoordiger sociale contacten tot stand te brengen en te onderhouden. Ook deze klacht faalt daarom.

Ik wil niet verhelen enig begrip op te kunnen brengen voor de onder 4.32 sub c vermelde klacht. Een ander oordeel dan waartoe het Hof is gekomen, was denkbaar geweest. Nochtans komt het mij voor dat 's Hofs oordeel de toets in cassatie kan doorstaan omdat:

De onder 4.32 sub d vermelde klacht verliest uit het oog dat het Hof wel degelijk heeft aangegeven waarom het de stellingen van [eiser] niet heeft aanvaard; zie onder 4.36 sub c. Daar komt nog bij dat het Hof in rov. 4.14 wél de leeftijd van [eiser] in aanmerking heeft genomen en dat in Van Brunschots rapport (blz. 4) wordt meegewogen dat [eiser] een AAW-uitkering had (en wel voor een hoger percentage van 65–80%) dan vermeld in de mvg blz. 13 (55–65%).

Onderdeel 8 is kennelijk gestoeld op de gedachte dat onderdeel 7 slaagt. Nu dat niet het geval is en het onderdeel geen zelfstandige klachten of nieuwe gezichtspunten behelst, faalt het.

Onderdeel 9 richt zich tegen rov. 4.16 waarin het Hof overwoog:

Het onderdeel betoogt dat het Hof onvoldoende ingaat op de stelling op blz. 14–15 mvg dat het evident is dat sprake is van blijvende beperkingen in medische zin zodat een adequaat smartengeld op zijn plaats is. Voorts wordt betoogd dat de ‘medische rapportage van prof. dr. Koetsier op zich al een voldoende onderbouwing [is] van de pijn en het leed dat [eiser] tengevolge van het ongeval heeft geleden’, in welk verband nog wordt vermeld dat volgens Prof. Koetsier sprake is van 8% functionele invaliditeit. Bovendien was sprake van meerdere ziekenhuisopnames, langdurige medische behandeling en een behoorlijke handicap, zonder dat algemeen herstel heeft plaatsgevonden. In dit licht is 's Hofs oordeel onbegrijpelijk, te meer nu Interpolis c.s. niet hebben bestreden dat er aanleiding is smartengeld toe te kennen. Althans stond het het Hof niet vrij de vordering tot betaling van smartengeld af te wijzen op de grond dat deze ‘op geen enkele wijze onderbouwd’ was, nu het Hof aldus is getreden buiten de grenzen van de rechtsstrijd en/of zijn taak als appelrechter heeft miskend door (ten onrechte) ambtshalve feitelijke gronden bij te brengen.

Het onderdeel onthult dat aanspraak werd gemaakt op smartengeld van f 25.000 (€ 11.344,51).

Volgens de mvg was door Interpolis ten titel van smartengeld reeds f 10.000 betaald (mvg blz. 14 i.f.). Interpolis c.s. hebben dat niet weersproken zodat ik er hierna vanuit ga dat zij van mening zijn dat dit bedrag toereikend is voor het letsel waarvan volgens Prof. Koetsier en Van Brunschot moet worden uitgegaan.

Evenmin hebben Interpolis c.s. bestreden dat er verschillende ziekenhuisopnames en een langdurige medische behandeling zijn geweest, zoals in de mvg onder 11 op blz. 15 is aangevoerd.

Bij de beoordeling van het onderdeel moet worden vooropgesteld dat de rechter bij het bepalen van de omvang van schade niet gebonden is aan de gewone regels van stelplicht en bewijslast.22.

Lindenbergh meent ten aanzien van de stelplicht met betrekking tot een vordering tot betaling van smartengeld dat:

In arrest P-Amsterdam24. dient (veronderstellenderwijs) als uitgangspunt dat de gemeente Amsterdam onrechtmatig had gehandeld jegens P door hem in voorlopige hechtenis zijn medicijnen tegen epilepsie te onthouden. Aldaar had P. een epileptische aanval gekregen. Het Hof wees de gevorderde schadevergoeding af, onder meer omdat niet gesteld of gebleken was dat P materiële of immateriële schade door een epileptische aanval in zijn cel had geleden. Dit oordeel was volgens Uw Raad niet naar de eis der wet met redenen omkleed:

Mede tegen de achtergrond van het voorafgaande is volstrekt onbegrijpelijk 's Hofs oordeel dat [eiser] zijn vordering op dit punt ‘op geen enkele wijze [heeft] onderbouwd’.

Volledigheidshalve merk ik nog op dat het destijds al betaalde bedrag,25. naar toenmalige26. noch ook naar huidige inzichten,27. voldoende was (veronderstellenderwijs) uitgaande van de onder 4.40.1 genoemde stellingen van [eiser] waarop de klacht stoelt.

Ik teken hierbij nog aan dat de in Nederland toegekende bedragen schril afsteken bij die welke in de meeste andere West-Europese landen worden toegekend.28. Schraalhans is hier keukenmeester. Zeker gezien deze karigheid kan niet worden aanvaard dat een rechter te lichtvoetig heenwandelt over stellingen met het oordeel dat deze inhoudsloos zijn.

Dit brengt mee dat 's Hofs arrest niet in stand kan blijven. Hoewel Interpolis c.s., blijkens de hierna nog te bespreken incidentele klachten, aanvoeren dat [eiser] simuleert of aggraveert, mag worden gehoopt dat het niet nodig zal zijn de zaak op dit punt uit te procederen. Immers gaat het om een beperkt bedrag dat ligt binnen de bandbreedte van voor dit soort schade gemeenlijk toegewezen bedragen.

De onderdelen 1 t/m 8 stellen geen vragen aan de orde die de rechtsontwikkeling of -eenheid raken. Zij lenen zich daarom voor afhandeling op de voet van art. 81 RO.

Nu één van de klachten van het principale beroep slaagt, is de voorwaarde waaronder het incidentele cassatieberoep is ingesteld vervuld.

Blijkens ‘onderdeel’29. 3 richt de klacht zich tegen rov. 4.6. Daarin heeft het Hof het rapport van Prof. Koetsier tot uitgangspunt genomen bij de vaststelling van de door [eiser] geleden schade. Het Hof overweegt in rov. 4.6 onder andere:

Volgens onderdeel 4 heeft het Hof zijn taak als appèlrechter miskend, althans heeft het zijn uitspraak onvoldoende gemotiveerd. Gelet op de positieve zijde van de devolutieve werking was het Hof gehouden de stelling van Interpolis c.s. dat [eiser] zijn klachten simuleerde opnieuw te beoordelen.31. Deze stelling had de Rechtbank in rov. 6.4 verworpen.

Onderdeel 5 ligt in het verlengde van deze klacht en richt zich tegen rov. 4.10.1. Het Hof nam daarin de conclusies van Van Brunschot tot uitgangspunt. Deze conclusies berustten op het medische rapport van Prof. Koetsier. Interpolis c.s. hadden de conclusies van Van Brunschot immers in het verlengde van de stelling dat het rapport van Prof. Koetsier in eerste aanleg en in hoger beroep bestreden, aldus het onderdeel.

Onderdeel 6 concludeert dat niet blijkt dat het Hof het hierop betrekking hebbende verweer in zijn beslissing heeft verdisconteerd en dat het Hof daarom de devolutieve werking heeft miskend, althans zijn uitspraak onvoldoende heeft gemotiveerd.

Deze klachten missen doel. De Rechtbank had de vordering in conventie afgewezen. Het Hof bekrachtigt het vonnis. Daarmee worden Interpolis c.s. in het gelijk gesteld. Bij die stand van zaken behoefde het Hof op hun stellingen niet in te gaan.32. Uit overwegingen van proces-economie en voortvarendheid — waartoe ook art. 6 EVRM noopt — mist ook goede zin om tijd te verspillen aan verweren die er niet toe doen omdat de rechter de zaak op andere (en eenvoudiger) wijze kan afhandelen.

Mede met het oog op een eventuele verwijzing lijkt goed om ten overvloede kort bij de klachten ten gronde te verwijlen. In par. 8.1 cva (waarop het middel geen beroep doet) voeren Interpolis c.s. aan dat zij met betrekking tot (de stellingen van) [eiser] te goed gelovig zijn geweest. In par. 8.2 cva vervolgen zij:

In de mva onder 4 stellen Interpolis c.s. onder meer:

In mva onder 6.5 stellen Interpolis c.s.:

In het licht van het onder 4.8.1 en 4.11 weergegeven uitgangspunt dat de rechter slechts in behoeft te gaan op serieuze bezwaren tegen de in zijn ogen plausibele bevindingen van de door hem benoemde deskundigen zou het Hof m.i. voorbij hebben kunnen gaan aan de beweringen van Interpolis c.s. Deze leunen immers klaarblijkelijk in belangrijke mate op niet ondertekende verklaringen die zij heeft gemeend in geding te moeten brengen en mogelijk ook op een eveneens door hen geproduceerde verklaring van iemand die expliciet aangeeft tegen betaling nadere gegevens te willen verstrekken.

Voor zover de stellingen enkel wijzen op het tijdsverloop wordt uit het oog verloren dat Prof. Koetsier dat onder ogen heeft gezien; zie het citaat onder 1.13.1. Het lag dan op de weg van Interpolis c.s. om nader uit de doeken te doen waarom ZHG's inzichten op een dwaling berusten.

Hoewel voor de beoordeling van het middel niet noodzakelijk ben ik inhoudelijk op de klacht ingegaan voor het geval Uw Raad deze conclusie zou volgen door het bestreden arrest in het principale beroep te vernietigen. In dat geval kan het bovenstaande hopelijk een bijdrage leveren aan een oplossing in der minne in stede van na verwijzing doorprocederen.

Ook het incidentele middel leent zich voor afdoening op de voet van art. 81 RO.

[Eiser] heeft het incidentele beroep tegengesproken. Zijn s.t. op dit punt beslaat één alinea waarin met juistheid wordt aangegeven waarom het faalt. Hierin zou wellicht aanleiding gevonden kunnen worden voor een afwijking (naar beneden) van het standaardtarief voor de kostenveroordeling.

Deze conclusie strekt:

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden,

Advocaat-Generaal