HR, 19-01-2007, nr. R06/041HR

HR, 19-01-2007, nr. R06/041HR

Deze functie is alleen te gebruiken als je bent ingelogd.Deze functie is alleen te gebruiken als je bent ingelogd.

Uitspraak 19‑01‑2007

Inhoudsindicatie

Familierecht. Wijziging van partneralimentatie die bij de echtscheidingsuitspraak overeenkomstig een echtscheidingsconvenant is vastgesteld; behoefte vrouw t.t.v. echtscheiding, onbegrijpelijk oordeel; taak wijzigingsrechter, beoordeling ‘ex nunc’.

19 januari 2007

Eerste Kamer

Rek.nr. R06/041HR

MK/RM

Hoge Raad der Nederlanden

Beschikking

in de zaak van:

[De vrouw],

wonende te [woonplaats],

VERZOEKSTER tot cassatie,

advocaat: mr. E. Grabandt,

t e g e n

[De man],

wonende te [woonplaats],

VERWEERDER in cassatie,

niet verschenen.

1. Het geding in feitelijke instanties

Met een op 1 juli 2004 ter griffie van de rechtbank te Rotterdam ingediend verzoekschrift heeft verweerder in cassatie - verder te noemen: de man - zich gewend tot die rechtbank en verzocht de beschikking van de rechtbank Arnhem van 26 mei 1994 in die zin te wijzigen dat de door de man aan verzoekster tot cassatie - verder te noemen: de vrouw - te betalen alimentatie met ingang van 1 november 2001 dan wel met ingang van een door de rechtbank vast te stellen datum wordt gesteld op € 2.100,-- per maand, dan wel op een zodanig bedrag als de rechtbank in goede justitie vermeent te behoren, alsmede met ingang van 1 april 2005 wordt gesteld op nihil dan wel op zodanig lager bedrag dan voordien verschuldigd als de rechtbank in goede justitie vermeent te behoren.

De vrouw heeft het verzoek bestreden.

De rechtbank heeft bij beschikking van 25 januari 2005 de beschikking van de rechtbank te Arnhem van 26 mei 1994 in die zin gewijzigd dat de daarbij aan de man opgelegde uitkering tot levensonderhoud van de vrouw met ingang van de datum van de beschikking wordt bepaald op € 2.008,52 per maand en met ingang van 1 april 2005 op € 544,18 per maand.

Tegen deze beschikking heeft de vrouw hoger beroep ingesteld bij het gerechtshof te 's-Gravenhage. De man heeft incidenteel hoger beroep ingesteld.

Bij beschikking van 11 januari 2006 heeft het hof de beschikking van de rechtbank voorzover het de alimentatie voor de vrouw betreft vernietigd en, in zoverre opnieuw beschikkende, met dienovereenkomstige wijziging van de beschikking van de rechtbank te Arnhem van 26 mei 1994, de alimentatie voor de vrouw ten laste van de man in de periode van 25 januari 2005 tot 1 april 2005 op € 1.448,52 per maand bepaald en met ingang van 1 april 2005 op nihil.

De beschikking van het hof is aan deze beschikking gehecht.

2. Het geding in cassatie

Tegen de beschikking van het hof heeft de vrouw beroep in cassatie ingesteld. Het cassatierekest is aan deze beschikking gehecht en maakt daarvan deel uit.

De man heeft geen verweerschrift ingediend.

De conclusie van de Advocaat-Generaal E.M. Wesseling-van Gent strekt tot vernietiging en terugverwijzing naar het hof te 's-Gravenhage.

3. Beoordeling van het middel

3.1 Bij beschikking van 26 mei 1994 heeft de rechtbank te Arnhem tussen partijen, met elkaar gehuwd op 29 augustus 1969, echtscheiding uitgesproken, die is ingeschreven op 17 juni 1994. Bij die beschikking heeft de rechtbank, conform het tussen partijen gesloten echtscheidingsconvenant, de door de man aan de vrouw te betalen alimentatie bepaald op ƒ 6.500,-- (€ 2.949,57) per maand. Voorts is bepaald dat de alimentatie jaarlijks, voor het eerst op 1 januari 1995, zal worden verhoogd met het prijsindexcijfer voor gezinsconsumptie.

3.2 In de beschikking waarvan thans beroep heeft het hof, met dienovereenkomstige wijziging van de beschikking van de rechtbank te Arnhem van 26 mei 1994, de alimentatie voor de vrouw in de periode van 25 januari 2005 tot 1 april 2005 bepaald op € 1.448,52 per maand en met ingang van 1 april 2005 op nihil.

3.3 In eerste aanleg ging de rechtbank ervan uit dat de behoefte van de vrouw (in 2004) € 3.630,96 per maand beliep, zijnde € 2.949,57 (ƒ 6.500,--) per maand vermeerderd met de indexering. Ook het hof heeft (rov. 3 van de beschikking) aangenomen dat de behoefte van de vrouw (in 2004) € 3.630,96 per maand beliep. In dezelfde rechtsoverweging gaat het hof ervan uit dat de vrouw thans een AOW-uitkering en een eigen pensioenuitkering ontvangt, dat zij daarnaast met ingang van 1 april 2005 tevens een deel ontvangt van het door de man tijdens het huwelijk opgebouwde pensioen, en dat het totaal van deze inkomsten van de vrouw € 2.949,57 bedraagt. Onderdeel 1 klaagt dat dit uitgangspunt van het hof zonder nadere motivering onbegrijpelijk is. Het onderdeel slaagt. Terecht voert het aan dat uit de processtukken niet kan worden afgeleid dat de genoemde inkomsten in totaal € 2.949,57 bedragen en dat het ernaar uitziet dat het hof het bedrag van de behoefte van de vrouw ten tijde van de echtscheiding (in 1994) verward heeft met het totaalbedrag van haar inkomsten met ingang van 1 april 2005.

3.4 Onderdeel 2 betreft de inkomsten die de vrouw geniet uit verhuur van een deel van haar woning. De vrouw heeft betoogd dat zij reeds ten tijde van het totstandkomen van het echtscheidingsconvenant huurinkomsten genoot, dat daarmee bij de toen overeengekomen alimentatie rekening is gehouden, zodat in zoverre geen sprake is van een wijziging in de omstandigheden, en dat daarom de huidige huurinkomsten niet in mindering behoren te komen op haar behoefte. Het onderdeel klaagt dat het hof, dat bij de bepaling van de behoefte aan alimentatie van de vrouw wel rekening heeft gehouden met haar huurinkomsten, onvoldoende inzicht heeft gegeven in de redenering op grond waarvan het hof dit betoog heeft verworpen. Dit onderdeel faalt, omdat het miskent dat, indien er eenmaal een wijziging van omstandigheden is waardoor de eerdere alimentatieuitspraak niet langer aan de wettelijke maatstaven voldoet - zoals hier naar het oordeel van het hof in rov. 3 het geval is doordat de vrouw inmiddels AOW- en pensioeninkomsten heeft en een deel van het door de man opgebouwde pensioen ontvangt -, de alimentatierechter op grond van alle ten tijde van zijn beschikking bestaande relevante omstandigheden een nieuwe alimentatie moet vaststellen. Daarbij behoeft hij dus niet te onderzoeken of die omstandigheden ten opzichte van de vroegere omstandigheden zodanig zijn gewijzigd dat zij wijziging van de alimentatie rechtvaardigen. Anders ligt het in gevallen waarin de rechter zich in zijn eerdere alimentatie-uitspraak heeft aangesloten bij een alimentatieovereenkomst waarin de partijen bewust van de wettelijke maatstaven zijn afgeweken (zie daarvoor HR12 september 2003, nr. R02/084, NJ 2004, 6), maar het hof is er kennelijk - en in cassatie onbestreden - vanuit gegaan dat een dergelijk geval zich hier niet voordoet. Het hof mocht dus rekening houden met de inkomsten van de vrouw uit verhuur, ongeacht of partijen daarmee reeds rekening hebben gehouden bij de totstandkoming van het echtscheidingsconvenant.

3.5 Onderdeel 3 behoeft geen behandeling. Het verwijzingshof zal opnieuw moeten beslissen ook met betrekking tot de ingang van de gewijzigde alimentatie en de eventueel rijzende vraag of terugbetaling kan worden gevergd van de vrouw.

4. Beslissing

De Hoge Raad:

vernietigt de beschikking van het gerechtshof te 's-Gravenhage van 11 januari 2006;

verwijst het geding naar het gerechtshof te Amsterdam ter verdere behandeling en beslissing.

Deze beschikking is gegeven door de vice-president D.H. Beukenhorst als voorzitter en de raadsheren O. de Savornin Lohman, A. Hammerstein, J.C. van Oven en F.B. Bakels, en in het openbaar uitgesproken door de raadsheer E.J. Numann op 19 januari 2007.

Conclusie 03‑11‑2006

Mr. E.M. Wesseling-van Gent

Partij(en)

Conclusie inzake:

[De vrouw]

tegen

[De man]

1. Feiten1. en procesverloop

1.1

Verzoekster tot cassatie, hierna: de vrouw, en verweerder in cassatie, hierna: de man, zijn op 29 augustus 1969 met elkaar gehuwd.

1.2

Bij beschikking van 26 mei 1994 heeft de rechtbank te Arnhem tussen partijen de echtscheiding uitgesproken2., welke beschikking op 17 juni 1994 is ingeschreven.

Bij deze echtscheidingsbeschikking heeft de rechtbank, conform het tussen partijen gesloten echtscheidingsconvenant3. de door de man aan de vrouw te betalen alimentatie bepaald op ƒ 6.500,-- (€ 2.949,57) per maand. Voorts is bepaald dat de alimentatie jaarlijks, voor het eerst vast te stellen met ingang van 1 januari 1995, zal worden verhoogd met het prijsindexcijfer voor gezinsconsumptie.

1.3

Bij inleidend verzoekschrift, ingekomen ter griffie van de rechtbank te Rotterdam op 1 juli 2004, heeft de man de rechtbank verzocht de onder 1.2 vermelde beschikking van de rechtbank Arnhem van 26 mei 1994 te wijzigen in die zin dat de door de man aan de vrouw te betalen alimentatie met ingang van 1 november 2001 dan wel met ingang van een door de rechtbank vast te stellen datum wordt gesteld op € 2100,-- per maand4., dan wel op zodanig bedrag als de rechtbank in goede justitie zal vermenen te behoren, alsmede met ingang van 1 april 2005 wordt gesteld op nihil dan wel op zodanig lager bedrag dan voordien verschuldigd als de rechtbank in goede justitie zal vermenen te behoren.

1.4

Aan zijn verzoeken heeft de man ten grondslag gelegd dat sprake is van een wijziging in de omstandigheden, bestaande uit een aanzienlijke vermindering van de behoefte van de vrouw omdat zij op 25 november 2001 65 jaar oud is geworden en zij met ingang van 1 november 2001 AOW-uitkering en een ABP-pensioen ontvangt. Met ingang van 1 april 2005 zal de vrouw, aldus de man, voorts uit hoofde van pensioenverrekening nog uitkering ontvangen, zodat vanaf die datum geen behoefte meer bestaat aan partneralimentatie.

1.5

De vrouw heeft een verweerschrift ingediend en geconcludeerd tot afwijzing van de verzoeken van de man. Daarbij heeft zij onder meer aangevoerd een herziening met terugwerkende kracht niet gerechtvaardigd te achten.

1.6

Op 12 oktober 2004 is de zaak mondeling behandeld in het bijzijn van partijen en hun raadslieden. De rechtbank achtte zich bij die gelegenheid onvoldoende ingelicht over — kort gezegd — de achtergrond van de totstandkoming van het echtscheidingsconvenant en heeft daarom de zitting geschorst tot 7 december 2004, teneinde partijen, die voorafgaande aan de mondelinge behandeling producties aan de rechtbank hadden doen toekomen, uiterlijk tien dagen voor genoemde datum in het proces-verbaal genoemde stukken te laten overleggen.

1.7

Bij brief van 18 oktober 2004 heeft de vrouw producties in het geding gebracht en onder meer gesteld dat in 1995/1996 reeds een wijzigingsprocedure voor de rechtbank Rotterdam is gevoerd, waarin de man dezelfde stellingen als thans heeft betrokken. In haar beschikking van 20 mei 19965. heeft de rechtbank geoordeeld niet gezegd kan worden dat bij de bepaling van de bijdrage niet is voldaan aan de wettelijke maatstaven en dat geen sprake is van gewijzigde omstandigheden.

De man heeft zijn gegevens bij brief van 15 november aan de rechtbank gezonden, waarop de vrouw heeft gereageerd en de man nog een fax heeft gestuurd.

1.8

Ter zitting van 7 december 2004 is mondelinge behandeling voortgezet in het bijzijn van beide partijen en hun raadslieden. De man heeft ter adstructie van zijn stelling dat de vrouw een lagere behoefte heeft onder meer aangevoerd dat zij inkomsten geniet uit verhuur van een deel van haar woning en uit het geven van schilderlessen. Volgens de vrouw heeft de rechtbank in haar beschikking van 20 mei 1996 daarmee echter rekening gehouden.

1.9

Ter zitting heeft de rechtbank geconstateerd6. dat partijen het eens zijn over de ingangsdatum van de te wijzigen alimentatie, het afstand doen van de vrouw van de indexeringsachterstand en het feit dat de AOW-uitkering van de vrouw, haar pensioen en met ingang van 1 april 2005 het door de vrouw te ontvangen pensioen van de zijde van de man gewijzigde omstandigheden opleveren, die een wijziging van de alimentatie rechtvaardigen. Overeenstemming was er evenwel niet over de vraag of de inkomsten van de vrouw uit verhuur en het geven van schilderlessen eveneens een wijziging van omstandigheden oplevert.

Vervolgens heeft de rechtbank het onderzoek gesloten en de man in de gelegenheid gesteld zich binnen een week nader schriftelijk uit te laten op het punt van de huur- en schilderinkomsten, op welk nader standpunt de vrouw eveneens binnen een week zou mogen reageren.

1.10

Bij brieven van respectievelijk 7 en 15 december 2004 hebben partijen dat gedaan, waarna de man op 16 december 2004 nog een fax heeft verstuurd.

1.11

Bij beschikking van 25 januari 2005 heeft de rechtbank de beschikking van de rechtbank te Arnhem van 26 mei 1994 in die zin gewijzigd dat de daarbij aan de man opgelegde uitkering tot levensonderhoud van de vrouw met ingang van de datum van de beschikking wordt bepaald op € 2.008,52 per maand en met ingang van 1 april 2005 op € 544,18 per maand, waarbij vaststaat dat de laatstgenoemde uitkering jaarlijks, met ingang van 1 januari van het nieuwe jaar, wordt gewijzigd ingevolge de wettelijk vastgesteld indexering.

De rechtbank heeft daartoe — voorzover van belang — geoordeeld dat met de inkomsten van de vrouw uit de door haar gegeven schilderlessen reeds in 1994 rekening is gehouden, zodat de huidige (iets hogere) inkomsten daaruit niet als een gewijzigde omstandigheid kunnen worden bestempeld. Met de inkomsten uit verhuur is naar het oordeel van de rechtbank destijds geen rekening gehouden, zodat deze inkomsten wel in mindering worden gebracht op de behoefte van de vrouw.

1.12

De vrouw is van deze beschikking in hoger beroep gekomen bij het gerechtshof te 's‑Gravenhage, onder aanvoering van drie grieven. Zij heeft daarbij verzocht de beschikking van de rechtbank van 25 januari 2005 te vernietigen, voorzover de inkomsten van de vrouw uit verhuur in mindering op haar behoefte zijn gebracht, en in zoverre opnieuw rechtdoende de bijdrage van de man in het levensonderhoud van de vrouw met ingang van 25 januari 2005 te bepalen op € 2483,52 per maand en met ingang van 1 april 2005 op € 1019,18 per maand.

1.13

De man heeft de grieven bestreden en zijnerzijds, onder aanvoering van vijf grieven, incidenteel appel ingesteld.

Volgens de eerste grief heeft de rechtbank ten onrechte geen rekening heeft gehouden met het wegvallen van de AOW-premie voor de vrouw bij het bereiken van de 65-jarige leeftijd, hetgeen haar een aanzienlijk netto voordeel oplevert en moet haar behoefte daarom met een bedrag van € 600,-- bruto per maand worden verminderd. In zijn tweede grief heeft de man zich gekeerd tegen de door de rechtbank gehanteerde ingangsdatum van de gewijzigde alimentatie. De derde grief strekt er toe dat rekening wordt gehouden met het (aanzienlijke) vermogen van de vrouw, waarvoor de rechtbank volgens de man ten onrechte geen oog heeft gehad. In zijn vierde grief komt de man op tegen het oordeel dat de inkomsten uit schilderlessen niet beschouwd worden als gewijzigde omstandigheid en tot slot betoogt de man in de vijfde grief dat de rechtbank zich ten onrechte er geen rekenschap van heeft gegeven dat de inkomsten uit verhuur niet (volledig) zijn belast.

De man heeft verzocht de vrouw niet-ontvankelijk te verklaren in haar appel en in incidenteel appel de beschikking van de rechtbank Rotterdam van 25 januari 2005 te vernietigen en opnieuw rechtdoende, de bijdrage van de man ten behoeve van de vrouw met ingang van 1 november 2001, dan wel met ingang van een door het hof vast te stellen datum, te bepalen op € 1.400,-- per maand, dan wel een zodanig lager bedrag dan € 2.08,52 als het hof in goede justitie zal vermenen te behoren, alsmede de alimentatie met ingang van 1 april 2005 te stellen op nihil, dan wel een zodanig lager bedrag dan € 544,18 per maand als het hof in goede justitie zal vermenen te behoren.

1.14

Tegen het door de man ingestelde incidentele hoger beroep is door de vrouw verweer gevoerd.

Ten behoeve van de mondelinge behandeling zijn door de vrouw bescheiden aan het hof gezonden.

1.15

Het hof heeft de zaak in het bijzijn van partijen en hun advocaten behandeld op 5 oktober 2005. Namens de vrouw is overeenkomstig haar pleitnotitie, waarvan een kopie aan het proces-verbaal is gehecht, gepleit.

1.16

Bij beschikking van 11 januari 2006 heeft het hof de bestreden beschikking voorzover het de alimentatie voor de vrouw betreft, vernietigd en in zoverre opnieuw beschikkende, met dienovereenkomstige wijziging van de beschikking van de rechtbank te Arnhem van 26 mei 1994, de alimentatie voor de vrouw ten laste van de man in de periode van 25 januari 2005 tot 1 april 2005 bepaald op € 1.448,52 per maand en met ingang van 1 april 2005 op nihil.

In zijn beschikking heeft het hof de man gevolgd in zijn stelling dat het wegvallen van de AOW-premie bij het bereiken van de 65-jarige leeftijd voor de vrouw een aanzienlijk voordeel oplevert en dit voordeel berekend op € 560,-- bruto per maand (rov. 9). Daarnaast heeft het hof geoordeeld dat vaststaat dat de vrouw inkomsten uit verhuur geniet en deze inkomsten haar resterende behoefte overschrijden, zodat er geen aanleiding is om vanaf 1 april 2005 de man enige alimentatieverplichting op te leggen (rov. 17).

1.17

Bij brief van 24 januari 2006 heeft de advocaat van de vrouw zich tot het hof gewend. Volgens de advocaat is er sprake van een kennelijke fout in rechtsoverweging 3 waar het hof overweegt dat ‘voornoemde inkomsten’ (AOW-pensioen, ABP-pensioen en, vanaf 1 april 2005 een deel van het door de man tijdens het huwelijk opgebouwde pensioen) in totaal € 2.949,57 per maand bedraagt.

Op 9 februari 2006 heeft het hof laten weten dat geen sprake is van een kennelijke vergissing, laat staan van een vergissing die zich voor een eenvoudig herstel leent.

1.18

De vrouw heeft tegen de beschikking van het hof tijdig7. beroep in cassatie ingesteld.

De man heeft geen verweer gevoerd.

2. Bespreking van het cassatiemiddel

2.1

Het verzoekschrift tot cassatie bevat één middel, dat uit drie onderdelen bestaat.

Onderdeel 1 richt zich tegen rechtsoverweging 3 van de beschikking, waarin het hof als volgt heeft geoordeeld:

‘3

De behoefte van de vrouw aan alimentatie staat als niet bestreden vast. Tussen partijen is in confesso dat er sprake is van een wijziging van omstandigheden, op grond waarvan de bijdrage ten behoeve van de vrouw niet langer aan de wettelijke maatstaven voldoet. Die wijziging is gelegen in het feit dat de behoefte van de vrouw is afgenomen, nu zij inmiddels een AOW-uitkering en een eigen pensioenuitkering ontvangt. Daarnaast ontvangt zij per 1 april 2005 tevens een deel van het door de man tijdens het huwelijk opgebouwde pensioen. Partijen zijn het erover eens dat voornoemde inkomsten, zijnde in totaal € 2.949,57 per maand, vermeerderd met de indexering, in mindering moeten worden gebracht op de (huidige) behoefte van de vrouw van (in 2004) € 3.630,96 per maand, zodat in beginsel per 1 april 2005 per saldo aan behoefte resteert € 681,39 bruto per maand.’

2.2

Volgens het onderdeel is het uitgangspunt van het hof in die rechtsoverweging dat de ‘voornoemde inkomsten’, bestaande uit de AOW-uitkering, de eigen pensioenuitkering en het door de man tijdens het huwelijk opgebouwde pensioen van de vrouw, in totaal € 2.949,57 per maand bedragen, onbegrijpelijk omdat uit de stukken op geen enkele wijze blijkt dat de bedoelde inkomsten op dat totaalbedrag uitkomen. Dit onjuiste uitgangspunt werkt volgens het onderdeel door in de rechtsoverwegingen 9, 17 en 18.

2.3

De klacht slaagt.

De rechtbank heeft blijkens haar beschikking de volgende bedragen in aanmerking genomen:

Behoefte van de vrouw

€

3.630,96

per maand

=

€

43.571, 52

per jaar

(af) AOW van de vrouw

€

902,17

per maand excl. vakantiegeld

=

€

11.566,32

per jaar —

(af) Pensioen van de vrouw

€

2.203,--

per jaar —

Restant behoefte

€

2.483,52

per maand

€

29.802,20

per jaar

(af) Inkomsten uit verhuur

€

475,--

per maand —

Behoefte m.i.v. datum beschikking

€

2.008,52

per maand

(af) Pensioen man m.i.v. 1 april 2005

€

1.464,34

per maand —

Behoefte m.i.v. 1 april 2005

€

544,18

per maand

2.4

Anders dan de rechtbank heeft het hof geoordeeld dat het wegvallen van de AOW-premie een voordeel aan de zijde van de vrouw oplevert ter grootte van € 560,-- per maand, welk bedrag van haar behoefte mag worden afgetrokken. Met de rechtbank is het hof van oordeel dat de inkomsten uit verhuur in mindering strekken op de behoefte8..

Uit de beschikking van het hof valt de volgende berekening af te leiden:

Behoefte van de vrouw

€

3.630,96

per maand

(af) AOW

(af) Pensioen van de vrouw}gezamenlijk

€

2.949,57

per maand —

(af) Pensioen van de man

Resteert aan behoefte

€

681,39

per maand

(af) Voordeel wegens wegvallen AOW-premie

€

560,--

per maand —

Restant behoefte

€

121,39

(af) verhuur groter of gelijk aan

€

121,39

per maand —

Geen behoefte over

0

2.5

Het hof heeft niet inzichtelijk gemaakt waarom het de (gezamenlijke) inkomsten van de vrouw anders waardeert dan de rechtbank. Ook in de stukken van het geding valt daartoe geen aanknopingspunt te vinden, nu in de bij de brief van 28 september 2005 aan het hof toegezonden aangifte inkomstenbelasting van de vrouw over het jaar 2004 een AOW-uitkering van € 9.031,-- per jaar staat vermeld en een ABP-pensioen van € 2.283,-- per jaar. Daarnaast heeft de advocaat van de vrouw in zijn brief van 15 december 2004 vermeld dat het pensioen dat door de man ten titel van pensioenverevening aan de vrouw zal worden betaald, € 17.572,12 per jaar bedraagt. Opgeteld en gedeeld door twaalf (maanden) komt dit neer op een bedrag van € 2.407,17 per maand.

2.6

Met het onderdeel ben ik van mening dat het er veel van weg heeft dat het hof de zinsnede uit de beschikking van de rechtbank op p. 2 onder het kopje ‘de beoordeling’ die luidt: ‘… Partijen zijn het er over eens dat deze inkomsten in ieder geval in mindering moeten worden gebracht op de (huidige) behoefte van de vrouw van (in 2004) € 3.630,96 per maand, zijnde € 2.949,57 (ƒ 6500,-- per maand vermeerderd met de indexering’ aldus heeft verstaan dat het bedrag van € 2.949,57 op de gezamenlijke inkomsten van de vrouw slaat, in plaats van de behoefte van de vrouw ten tijde van het afsluiten van het convenant.

2.7

Onderdeel 1 slaagt mitsdien9..

2.8

Onderdeel 2 keert zich tegen rechtsoverwegingen 6 en 7 van de bestreden beschikking, waarin het hof heeft geoordeeld:

‘6

In haar eerste grief stelt de vrouw dat de rechtbank ten onrechte met betrekking tot de inkomsten uit verhuur heeft overwogen dat de vraag beantwoord dient te worden of ten tijde van het overeenkomen van de alimentatie (in 1994) met deze inkomsten rekening is gehouden. In haar tweede grief stelt de vrouw dat de rechtbank ten onrechte heeft overwogen dat uit de inhoud van de door partijen overgelegde stukken en het verhandelde ter zitting dient te worden afgeleid dat met de inkomsten uit verhuur destijds geen rekening is gehouden en dat deze inkomsten in mindering dienen te worden gebracht op haar behoefte. Als gevolg van de eerste twee grieven stelt de vrouw in haar derde grief dat de rechtbank ten onrechte de alimentatie met ingang van de datum van de bestreden beschikking heeft bepaald op € 2.008,52 per maand en met ingang van 1 april 2005 op € 544,18 per maand. De man heeft de grieven van de vrouw gemotiveerde betwist.

7

Gelet op de aan het hof overgelegde stukken en het verhandelde ter terechtzitting verenigt het hof zich in zoverre met het oordeel van de rechtbank en de gronden waarop dat berust. Hetgeen de vrouw in hoger beroep heeft aangevoerd kan naar het oordeel van het hof niet tot een ander oordeel leiden.’

2.9

Volgens het onderdeel heeft het hof aldus onvoldoende inzicht gegeven in zijn redenering dat de inkomsten uit verhuur in mindering gebracht moeten worden op de behoefte van de vrouw, gelet op de door de vrouw gemotiveerde en geadstrueerd gepresenteerde stellingen dat ten tijde van het vaststellen van de alimentatie in 1994 wel rekening is gehouden met de inkomsten uit verhuur, en dat die inkomsten uit verhuur (daarom) niet kunnen worden aangemerkt als een gewijzigde omstandigheid.

Wijziging van omstandigheden

2.10

Uitgangspunt bij de behandeling van dit onderdeel is dat partijen een alimentatieovereenkomst als bedoeld in art. 1:158 BW hebben gesloten en daarbij niet hebben bedongen dat de overeenkomst niet zal worden gewijzigd in de zin van art. 1:159 BW.

2.11

Een dergelijke alimentatieovereenkomst kan bij latere rechterlijke uitspraak op de voet van art. 1:401 BW worden gewijzigd of ingetrokken, wanneer zij nadien door wijziging van omstandigheden ophoudt aan de wettelijke maatstaven te voldoen10..

Daarbij is de volgende maatstaf van belang (HR 12 september 2003, NJ 2004, 6 m.nt. SW)11.:

‘Het systeem van art. 159 leden 1 en 2 in verbinding met art. 401 lid 1 BW moet aldus worden begrepen dat, indien een beding als bedoeld in art. 159 lid 1 niet is gemaakt (of een zodanig beding ingevolge lid 2 van dat artikel is vervallen), art. 401 lid 1 toepasselijk is, in dier voege dat in een geval waarin partijen bewust zijn afgeweken van de wettelijke maatstaven, de rechter slechts tot een wijziging van de overeenkomst betreffende levensonderhoud zal mogen overgaan, indien de verzoeker stelt en de rechter aannemelijk oordeelt dat na het tot stand komen van de overeenkomst een wijziging van omstandigheden is ingetreden die meebrengt dat de wederpartij, in het licht van alle dan bestaande omstandigheden, naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid ongewijzigde instandhouding van de overeenkomst niet mag verwachten. Gezien de aan echtgenoten toekomende vrijheid de financiële gevolgen van hun echtscheiding zelf te regelen, zal de rechter zowel bij zijn oordeel of aan deze voorwaarde is voldaan als, zo dit het geval is, bij de uitoefening van zijn bevoegdheid tot wijziging van de omtrent het levensonderhoud getroffen regeling, terughoudendheid moeten betrachten. Dit brengt mee dat hij bij een eventuele wijziging van de uitkering tot levensonderhoud zoveel mogelijk aansluiting moet zoeken bij wat partijen bij hun overeenkomst voor ogen stond, waarbij hij mede zal dienen te letten op het verband dat kan zijn beoogd tussen de regeling betreffende het levensonderhoud en eventuele door partijen getroffen regelingen van andere aard.’

2.12

De bepaling van art. 1:401 BW laat de rechter in beginsel vrij te beoordelen aan welke omstandigheden hij bij zijn beslissing omtrent het verzoek tot wijziging betekenis wil toekennen en zo ja welke betekenis12.. Wel is voor een wijziging van het levensonderhoud op de voet van art. 1:401 lid 1 BW vereist dat zich nadien een wijziging van omstandigheden heeft voortgedaan13.. Het verkrijgen van de wetenschap dat de feitelijke omstandigheden ten tijde van het sluiten van de overeenkomst anders waren dan toen werd aangenomen, kan niet worden aangemerkt als een wijziging van omstandigheden in de zin van art. 1:401 BW14..

2.13

Is sprake van een wijziging dan moet de rechter er op letten wat partijen bij hun overeenkomst voor ogen stond15.. Voor de vraag of bij het vaststellen van een alimentatie bepaalde omstandigheden een relevante rol hebben gespeeld, is niet van belang of die omstandigheden destijds bekend dan wel voorzienbaar zijn geweest, maar of daarmee destijds zodanig rekening is gehouden, dat zij geacht moeten worden aan de vaststelling van de alimentatie ten grondslag te hebben gelegen16..

2.14

Wanneer de rechter eenmaal heeft vastgesteld dat een alimentatieovereenkomst door een wijziging van omstandigheden heeft opgehouden aan de wettelijke maatstaven te voldoen, staat het de rechter vrij om, met inachtneming van alle ten tijde van zijn beslissing bestaande relevante omstandigheden en zonder door de aldus achterhaalde overeenkomst in zijn vrijheid te worden beperkt, die overeenkomst te wijzigen dan wel in te trekken17..

2.15

Ik stel voorop dat een hogere rechter zijn oordeel (toereikend) kan motiveren door zich met het oordeel van een lagere rechter te verenigen. Dat is wat het hof hier heeft gedaan.

Om te kunnen beoordelen of de (korte) motivering van het hof dat hetgeen de vrouw in hoger beroep heeft aangevoerd niet tot een ander oordeel kan leiden, al dan niet onbegrijpelijk is, geef ik hierna het partijdebat weer over het punt of de inkomsten uit verhuur aangemerkt moeten worden als een gewijzigde omstandigheid waardoor de alimentatie niet meer aan de wettelijke maatstaven voldoet.

2.16

De inkomsten uit verhuur zijn door de man voor het eerst aan de orde gesteld ter zitting van de rechtbank op 7 december 2004. Daarbij is door de advocaat van de man gesteld18.:

‘De vrouw heeft thans een lagere behoefte, nu zij inkomsten geniet die zij ten tijde van het opstellen van het convenant niet had. De vrouw ontvangt een AOW-uitkering, een klein eigen pensioen en zij geniet inkomsten uit verhuur van een deel van haar woning en uit het geven van schilderlessen. Er is derhalve sprake van een wijziging van omstandigheden.(…)’

2.17

De advocaat van de vrouw heeft daarop als volgt gereageerd19.:

‘Uit genoemde beschikking d.d. 20 mei 1996 blijkt naar de mening van de vrouw duidelijk dat met de inkomsten uit verhuur en het geven van schilderlessen rekening is gehouden. (…)

En:

Ik verwijs nogmaals naar de beschikking van deze rechtbank d.d. 20 mei 1996 en de brief van de man uit 1993, waarin hij zelf aangeeft dat bij de vaststelling van alimentatie rekening is gehouden met de huurinkomsten van de vrouw.’

2.18

Blijkens het proces-verbaal (p. 3) heeft de behandelend rechter vervolgens opgemerkt dat uit de desbetreffende overweging in genoemde beschikking valt af te leiden dat het in 1996 ging om de draagkracht van de man en niet om de behoefte van de vrouw.

2.19

Na de zitting heeft de advocaat van de man in zijn brief van 7 december 2004 aan de rechtbank het volgende vermeld:

‘(…)

Ik ben geen stukken/brieven/berekeningen tegengekomen waarin wordt vermeld dat [de vrouw] inkomsten uit verhuur geniet, behalve een brief van de [man] aan mr Van Ravenhorst (: adv. van de vrouw, toev.W-vG) van 5 augustus 1993 (overgelegd bij verweer in de procedure die in 1995 tussen partijen werd gevoerd20.), waarin de [man] stelt: ‘[De vrouw] is voornemens een gedeelte van haar woning (…) te verhuren, hetgeen haar neveninkomsten geeft.’

Voor zover ik kan nagaan is op deze stelling niet nadrukkelijk gereageerd en is bij het vaststellen van de alimentatie met deze (toekomstige) inkomsten geen rekening gehouden.’

2.20

Daarop heeft de advocaat van de vrouw in een brief van 15 december 2004 als volgt gereageerd:

‘In januari/februari 2004 werd over de alimentatie overeenstemming bereikt, zie het convenant. Met inkomsten uit verhuur is derhalve destijds wel degelijk rekening gehouden.

Ook in de beschikking van Uw Rechtbank van 20 mei 1996 is dit terug te vinden in rechtsoverweging 3.2, laatste streepje’

2.21

Bij beschikking van 25 januari 2005 heeft de rechtbank ten aanzien van de inkomsten uit verhuur overwogen:

‘Met de inkomsten uit verhuur van een deel van de woning van de vrouw is, zo begrijpt de rechtbank de inhoud van de door partijen overgelegde stukken en hetgeen ter zitting is verhandeld, destijds geen rekening gehouden. Met andere woorden, het genereren van deze inkomsten door de vrouw is een omstandigheid die toentertijd niet in aanmerking is genomen. Op grond daarvan dienen deze inkomsten (€ 475,-- per maand) wel in mindering te worden gebracht op de behoefte van de vrouw.’

2.22

In appel heeft de vrouw in de toelichting op haar grieven haar argumenten herhaald, te weten in de eerste plaats dat in de beschikking van 20 mei 1996 al is beslist dat met de inkomsten uit verhuur rekening is gehouden, aan welke beschikking de rechtbank was gebonden. Voorts heeft zij (wederom) gewezen op de brief van 5 augustus 1993 en tot slot heeft zij het hof opmerkzaam gemaakt op het proces-verbaal van de zitting van 13 november 1995, p. 1 onderaan en p. 2 bovenaan21.. Daarin wordt namens de advocaat van de vrouw opgemerkt dat bij het sluiten van de alimentatieovereenkomst rekening is gehouden met de inkomsten uit verhuur.

2.23

De man heeft bij de bestrijding van de grieven van de vrouw gesteld dat niet de vraag is of de vrouw inkomsten uit verhuur had in 1996 die zij bij het vaststellen van de alimentatie genoot, maar of de inkomsten zijn meegenomen bij het vaststellen van de alimentatie. In reactie op zijn door de vrouw in het geding gebrachte brief van 5 augustus heeft de man zelf een uitvoerig betoog opgesteld, dat als productie 1 bij het verweerschrift in appel is overgelegd. De strekking van zijn betoog is dat hij ten tijde van de onderhandelingen de verhuur aan de orde heeft gesteld, maar dat daarop nimmer is gereageerd door de advocaat van de vrouw en dat er voor (de brief van) 5 augustus 1993 geen sprake was van inkomsten uit verhuur. De advocaat van de man heeft onder punt 10 van zijn verweerschrift gesteld dat de inkomsten uit verhuur op geen enkele wijze is terug te vinden in de behoefteberekening (van destijds) van de vrouw.

2.24

In haar verweerschrift incidenteel appel heeft de vrouw aan het slot nog de volgende twee opmerkingen over de verhuurinkomsten gemaakt:

‘a)

Met verhuur van een kamer c.a. is de vrouw begonnen nadat haar zoon was gaan studeren, in augustus 1993. Uit de (door de man overgelegde) correspondentie blijkt dat het voornemen daartoe al geruime tijd daarvoor aanwezig was, dat de man met dit voornemen bekend was en dat partijen daarmee bij de vaststelling van de alimentatie destijds rekening hebben gehouden.

b)

De huurprijzen — laatstelijk € 475,-- per maand — waren en zijn steeds ‘all-in’. In de huurprijs zijn begrepen de kosten van gas, water en elektriciteit en schoonmaakkosten; ook van de in medegebruik zijnde keuken, badkamer en toilet.’

2.25

Tijdens de behandeling ter terechtzitting op 5 oktober 2005 heeft de advocaat van de vrouw met betrekking tot de inkomsten uit verhuur naar voren gebracht22.:

‘De verhuur was in 1992 tussen partijen niet aan de orde. De verhuur is medegedeeld aan de man. Tussen partijen is niet rechtstreeks gecommuniceerd. De vrouw heeft een behoefteberekening opgesteld. Pas in 1994 zijn partijen eruit gekomen. (…) Uiteindelijk is er toen een bedrag uitgekomen. De verhuur was toen al gaande.’

2.26

De advocaat van de man heeft daarop nog opgemerkt:

‘(…) De kern blijft het inkomen van de vrouw uit verhuur. Ik heb niet zwart op wit gezien dat de inkomsten uit verhuur destijds zijn meegenomen.’

2.27

Uit het partijdebat kan m.i. worden afgeleid dat de vrouw in appel geen wezenlijk andere stellingen ten aanzien van de inkomsten uit verhuur heeft betrokken dan zij reeds in eerste aanleg had gedaan. Onder deze omstandigheden kon het hof zich voor een begrijpelijke motivering beperken tot de motivering van de rechtbank en was het niet gehouden tot een nadere motivering.

2.28

Daar komt nog bij het hof zich bij dat oordeel baseert op de aan het hof overgelegde stukken en het verhandelde ter terechtzitting. De waardering van de door partijen betrokken stellingen is in hoge mate feitelijk. Nu partijen het er over eens zijn dat sprake is van een wijziging in de omstandigheden (te weten de pensioeninkomsten van de vrouw), mocht het hof met inachtneming van alle relevante omstandigheden de overeenkomst wijzigen.

2.29

Onderdeel 2 faalt derhalve.

2.30

Onderdeel 3 van het middel keert zich tegen de consequentie van de bestreden beschikking dat op de vrouw een aanzienlijke terugbetalingsverplichting23. is komen te rusten. Volgens het onderdeel behoefde deze (impliciete) beslissing van het hof, gelet op het consumptieve karakter van alimentatie en omdat niet blijkt van een zodanige financiële situatie van de vrouw dat terugbetaling van het bedrag niet zeer belastend zal zijn, nadere motivering. Het middelonderdeel wijst ter onderbouwing op HR 20 september 2002, NJ 2003, 47 en HR 17 september 2004, NJ 2005, 226.

2.31

Zoals hiervoor onder 1.9 vermeld heeft de rechtbank ter zitting van 7 december 2004 geconstateerd24. dat partijen het eens zijn over de ingangsdatum van de te wijzigen alimentatie. Dienovereenkomstig heeft de rechtbank in haar beschikking van 25 januari 2005 als ingangsdatum de datum van haar beschikking gehanteerd.

2.32

In haar principaal appel heeft de vrouw geen grief gericht tegen deze ingangsdatum en ook overigens het hof niet verzocht een andere datum vast te stellen.

De man heeft zich in zijn tweede incidentele grief wel gekeerd tegen de door de rechtbank gehanteerde ingangsdatum van de gewijzigde alimentatie en heeft hij gesteld vast te willen houden aan zijn verzoek tot vermindering van alimentatie met ingang van 1 november 2001.

In het petitum van zijn beroepschrift verzoekt hij het hof daarom primair de beschikking van de rechtbank Rotterdam van 25 januari 2005 te vernietigen en opnieuw rechtdoende, de bijdrage van de man ten behoeve van de vrouw met ingang van 1 november 2001, dan wel met ingang van een door het hof vast te stellen datum (curs. W-vG), te bepalen op de aldaar genoemde bedragen.

2.33

De vrouw heeft bij de bestrijding van deze grief erop gewezen dat de grief onverenigbaar is met de ter zitting bereikte overeenstemming. Zij heeft voorts herziening met terugwerkende kracht niet gerechtvaardigd geacht.

2.34

Bij de mondelinge behandeling in hoger beroep is door de advocaat van de man de volgende toelichting verschaft25.:

‘(…)

Ten aanzien van het incidenteel appel wil ik het volgende opmerken: Op zittingen worden nog wel eens werkafspraken gemaakt, bijvoorbeeld ten aanzien van de ingangsdatum. Dat zijn geen bindende afspraken. Volgens de wet kun je ondanks berusting in hoger beroep. Je kunt je dan eventueel beperken tot bepaalde onderdelen. Ik beperk me tot grief één. De berekening is mijns inziens terecht. Ik heb geen andere berekening gezien. We praten — met terugwerkende kracht — over een bedrag van € 43.000,--. De vrouw is wel in staat om terug te betalen. Als we terug gaan naar de ingangsdatum is de vraag of we terug moeten gaan naar de datum waarop de vrouw AOW is gaan ontvangen. (…)’

2.35

De stelling van de man dat zij in staat is tot terugbetaling van het teveel betaalde, is door de vrouw niet weersproken.

2.36

Het hof heeft vervolgens in rechtsoverweging 11 van zijn beschikking overwogen:

‘Uit het proces-verbaal van de zitting bij de rechtbank van 7 december 2004 blijkt dat partijen overeenstemming hebben bereikt over de ingangsdatum van de te wijzigen alimentatie. Gelet hierop, alsmede gelet op het consumptieve karakter van alimentatie, ziet het hof geen reden om van de door de rechtbank in aanmerking genomen ingangsdatum af te wijken. De tweede grief van de man faalt derhalve.’

2.37

Uit het voorgaande blijkt dat het debat over de terugwerkende kracht zich in appel heeft toegespitst op de door de man opgeworpen grief, en derhalve op de vraag of de alimentatie op een eerdere datum dan die van de beschikking van de rechtbank zou moeten worden gewijzigd. Slechts in dat verband heeft de vrouw bij de bestrijding van de desbetreffende grief van de man gesteld herziening met terugwerkende kracht niet gerechtvaardigd te achten (zie hiervoor onder 2.33). De tijdens de mondelinge behandeling ter zitting van het hof door de man aangevoerde stelling dat de vrouw in staat is tot terugbetaling van teveel betaalde alimentatie, heeft zij niet weersproken (zie hiervoor onder 2.34 en 2.35).

Aan de vraag welke ingangstijdstip zou moeten gelden ingeval van een wijziging in de hoogte van de alimentatie in appel (ten opzichte van het door de rechtbank vastgestelde bedrag) is door partijen geen enkele aandacht besteed. Ook de thans in cassatie opgeworpen stelling dat de vrouw wordt geconfronteerd met een aanzienlijk bedrag dat zij moet terugbetalen is in feitelijke instanties niet aan de orde gekomen.

2.38

Art. 1:402 BW26. laat de rechter een grote mate van vrijheid bij het vaststellen van de ingangdatum van de (gewijzigde) alimentatieverplichting. Daarbij heeft als uitgangspunt te gelden dat de rechter van zijn bevoegdheid tot wijziging van de bijdrage over een periode in het verleden een behoedzaam gebruik dient te maken. In hoeverre in redelijkheid van de onderhoudsgerechtigde kan worden verlangd dat deze gehouden is tot terugbetaling van hetgeen in overeenstemming met de behoefte reeds is uitgegeven, zal de rechter moeten beoordelen. Een dergelijke beslissing vraagt in het bijzonder om een toereikende motivering als verweer is gevoerd dat erop neerkomt dat een aanzienlijk bedrag moet worden terugbetaald en de onderhoudsgerechtigde daartoe niet in staat is27..

2.39

Gelet op de in eerste aanleg tussen partijen bereikte overeenstemming over de ingangsdatum, de petita van het principale en incidentele appel en het in appel gevoerde partijdebat, alsmede in het licht van de in de rechtspraak ontwikkelde motiveringsvereisten behoefde het hof zijn oordeel niet nader te motiveren dan het heeft gedaan.

Onderdeel 3 faalt derhalve.

3. Conclusie

De conclusie strekt tot vernietiging en terugverwijzing naar het gerechtshof te 's‑Gravenhage.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden

A-G

Beroepschrift 04‑04‑2006

Geeft eerbiedig te kennen:

[de vrouw], wonende te [woonplaats], gemeente [plaats], verder: de vrouw, voor deze cassatieprocedure woonplaats kiezende te 's‑Gravenhage aan de Parkstraat 107 ten kantore van de advocaat bij de Hoge Raad der Nederlanden mr E. Grabandt, die door de vrouw is aangewezen om aar in deze cassatieprocedure te vertegenwoordigen en die in die hoedanigheid dit verzoekschrift zal ondertekenen en indienen;

Met dit verzoekschrift stelt de vrouw beroep in cassatie in tegen het op 11 januari 2006 door het Gerechtshof te 's‑Gravenhage, Familiekamer, onder rekestnummer 327-R-05 gegeven beschikking tussen de vrouw als verzoekster, tevens incidenteel verweerster in hoger beroep, en [de man], wonende te [woonplaats], gemeente [plaats], verder te noemen: de man, als verweerder, tevens incidenteel verzoeker in hoger beroep. Het adres van de man is [adres], [postcode] [plaats], gemeente [plaats]; als raadsman van de man trad in hoger beroep op mr C.W.F. Jansen, Schuilingsoord 37 te 3079 NE Rotterdam en als procureur mr T.G. Brown-Knip, Postbus 623 te 2700 AP Zoetermeer.

Feiten en procesgang

1

Partijen zijn met elkaar gehuwd op 29 augustus 1969. Bij beschikking van 26 mei 1994 heeft de Rechtbank Arnhem de echtscheiding tussen partijen uitgesproken, waarna ontbinding van het huwelijk volgde op 17 juni 1994.

2

In voornoemde beschikking is bepaald dat de man aan de vrouw voor haar levensonderhoud zal betalen ƒ 6.500,- (€ 2.949,57) per maand. Op het moment van indiening van het inleidend verzoekschrift in eerste aanleg (1 juli 2004) beliep de alimentatie, na indexering, € 3.900,- per maand.

3

Bij voornoemd verzoekschrift van 1 juli 2004 heeft de man de Rechtbank Rotterdam verzocht de beschikking van de Rechtbank Arnhem van 26 mei 1994 te wijzigen in die zin dat de alimentatie met ingang van 1 november 2001, dan wel met ingang van een door de Rechtbank vast te stellen datum, wordt gesteld op € 2.100,- per maand, dan wel op zodanig bedrag als de Rechtbank in goede justitie zal vermenen te behoren, alsmede met ingang van 1 april 2005 op nihil, dan wel op zodanig lager bedrag als de Rechtbank juist acht.

4

Bij beschikking van 25 januari 2005 heeft de Rechtbank Rotterdam de beschikking van de Rechtbank Arnhem van 26 mei 1994 gewijzigd in die zin dat de opgelegde uitkering tot levensonderhoud per datum van de beschikking wordt bepaald op € 2.008,52 per maand, en met ingang van 1 april 2005 op € 544,18 per maand, zulks met jaarlijkse indexering.

5

Bij op 16 maart 2005 ingediend verzoekschrift is de vrouw in hoger beroep gekomen, en heeft zij verzocht de beschikking van de Rechtbank te vernietigen ‘voor zover daarbij de inkomsten van de vrouw uit verhuur in mindering op haar behoeften zijn gebracht, en in zoverre opnieuw recht doende in hoger beroep de bijdrage van de man in het levensonderhoud van de vrouw met ingang van 25 januari 2005 te bepalen op € 2.483,52 per maand en met ingang van 1 april 2005 op € 1.019,18 per maand’. De man heeft verweer gevoerd en van zijn kant incidenteel hoger beroep ingesteld en verzocht de alimentatiebijdrage met ingang van 1 november 2001, dan wel met ingang van een door het Hof vast te stellen datum, te bepalen op € 1.400,-- per maand, dan wel een lager bedrag dan door de Rechtbank vastgesteld als het Hof juist acht, alsmede de alimentatie met ingang van 1 april 2005 te stellen op nihil, dan wel op een zodanig bedrag lager dan € 544,18 als het Hof juist acht.

6

Bij beschikking van 11 januari 2006 heeft het Hof de bestreden beschikking vernietigd en bepaald dat de alimentatie voor de vrouw ten laste van de man in de periode van 25 januari 2005 tot 1 april 2005 op € 1.448,52 per maand wordt vastgesteld, en met ingang van 1 april 2005 op nihil. Met deze beslissing kan de vrouw zich niet verenigen, en zij stelt daartegen bij deze beroep in cassatie in.

Cassatieberoep

Tegen de beschikking van het Hof voert de vrouw aan het navolgende

Middel van cassatie

Schending van het recht en/of verzuim van op straffe van nietigheid voorgeschreven vormen, doordat het Hof heeft overwogen en beslist als is vervat in het ten deze bestreden arrest, zulks ten onrechte om een of meer van de navolgende, zo nodig in onderlinge samenhang te lezen redenen:

1

In r.o. 3 overweegt het Hof onder meer:

‘Partijen zijn het erover eens dat voornoemde inkomsten, zijnde in totaal € 2.949,57 per maand, vermeerderd met de indexering, in mindering moeten worden gebracht op de (huidige) behoefte van de vrouw van (in 2004) € 3.630,96 per maand, zodat in beginsel per 1 april 2005 per saldo aan behoefte resteert € 681,39 bruto per maand.’

Onbegrijpelijk, in ieder geval zonder nadere motivering die ontbreekt, is 's Hofs uitgangspunt dat ‘voornoemde, inkomsten’ van de vrouw (waarbij wordt gedoeld op de AOW-uitkering, de eigen pensioenuitkering, en het haar toekomende deel van het door de man tijdens het huwelijk opgebouwde pensioen) in totaal bedraagt € 2.949,57 per maand, en dat dit bedrag (vermeerderd met de indexering) in mindering zou moeten worden gebracht op de huidige behoefte van de vrouw om aldus te komen tot bepaling van de restantbehoefte. Uit de stukken blijkt op geen enkele wijze dat de bedoelde inkomsten het totaalbedrag van € 2.949,57 per maand bedragen (en blijkt ook niet dat partijen het over dat bedrag eens zijn, zodat ook in zoverre de beslissing onbegrijpelijk is, althans niet naar de eisen der wet met redenen omkleed). Dit bedrag komt in de stukken wel voor, maar is het in Euro's weergegeven bedrag van de door de Rechtbank Arnhem bij beschikking van 26 mei 1994 vastgestelde alimentatie (zie bijvoorbeeld beschikking Hof, blz. 2, derde regel), welke alimentatie was vastgesteld op ƒ 6.500,--. Het lijkt erop dat het Hof hier per abuis een bedrag heeft gehanteerd dat niet (althans niet kenbaar, en dus onvoldoende gemotiveerd) ziet op het totaal van de bedoelde inkomsten, maar op het oorspronkelijk vastgestelde alimentatiebedrag. Een en ander maakt het uitgangspunt van het Hof onbegrijpelijk, en mitsdien ook de daarop gebaseerde verdere berekening in r.o. 3 (maar evenzeer het daarop in de beschikking voortbouwende zoals in de r.o. 9, 17 en 18). Althans is onjuist dat het Hof voor de bepaling van de per 1 april 2005 bestaande behoefte van de vrouw een berekening hanteert waarbij de oorspronkelijk (bij beschikking van 26 mei 1994) vastgestelde alimentatie in mindering wordt gebracht op de door (de Rechtbank en) het Hof vastgestelde behoefte van de vrouw in 2004.

Uit de overgelegde stukken blijkt ook geenszins dat het door het Hof gehanteerde bedrag van € 2.949,57 per maand als totaalbedrag van de inkomsten van de vrouw aan AOW-uitkering, eigen pensioenuitkering, en het haar toekomende deel van het door de man tijdens het huwelijk opgebouwde pensioen kon worden gehanteerd; in de bij brief van 28 september 2005 zijdens de vrouw als productie 1 overgelegde aangiften, blijkt onder meer uit de aangifte 2004 (op blz. 2) dat het bruto AOW-pensioen van de vrouw in 2004 was € 9.031, en het ABP-pensioen € 2.283, in totaal dus € 11.314. Uit de stukken blijkt niet van een zodanig bedrag aan het de vrouw toekomende deel van het door de man tijdens het huwelijk opgebouwde pensioen dat de totaalsom zou neerkomen op een bedrag van € 2.949,57 aan inkomsten per maand aan de zijde van de vrouw.

's Hofs in r.o. 3 tot uitgangspunt genomen bedrag aan de inkomsten van de vrouw, alsmede de daarop voortbouwende berekening in (onder meer) de r.o. 9, 17 en 18, is derhalve onbegrijpelijk, althans zonder nadere motivering, die ontbreekt, niet naar de eisen der wet met redenen omkleed.

2

In de r.o. 6 en 7 verwerpt het Hof de grieven van de vrouw tegen het oordeel van de Rechtbank in haar beschikking van 25 januari 2005 (blz. 3, op één na laatste alinea), luidende:

‘Met de inkomsten uit verhuur van een deel van de woning van de vrouw is, zo begrijpt de Rechtbank de inhoud van de door partijen overgelegde stukken en hetgeen ter zitting is verhandeld, destijds geen rekening gehouden. Met andere woorden, het genereren van deze inkomsten door de vrouw is een omstandigheid die toentertijd niet in aanmerking is genomen. Op grond daarvan dienen deze inkomsten (€ 475,- per maand) wel in mindering te worden gebracht op de behoefte van de vrouw.’

Tegen deze beslissing heeft de vrouw drie grieven aangevoerd die op het volgende neerkomen:

•

Grief I: de aan de orde zijnde vraag (zijn er inkomsten uit verhuur waarmee ten tijde van het overeenkomen van de alimentatie in 1994 geen rekening is gehouden?) is reeds beantwoord door de Rechtbank in haar beschikking van 20 mei 1996 (bijl. 6 bij prod. 7 bij beroepschrift zijdens de vrouw) waarin een eerder verzoek van de man tot alimentatievermindering is afgewezen, en waarin door de Rechtbank is beslist dat niet is gebleken dat de vrouw inkomsten uit verhuur heeft die ze ten tijde van de bestreden beschikking niet had;

•

Grief II: uit een aantal omstandigheden blijkt dat destijds ten tijde van het overeenkomen van de alimentatie in 1994 wel degelijk rekening is gehouden met de inkomsten uit verhuur, zodat in zoverre geen sprake is van een gewijzigde omstandigheid (brief 5 augustus 1993 zijdens de man aan de advocaat van de vrouw: prod. 15 bij beroepschrift zijdens de vrouw; verzoekschrift man 22 mei 1995 en verweerschrift vrouw 27 juni 1995, beide stukken sub 6: beide stukken overgelegd als onderdeel van prod. 7 bij beroepschrift; p.v. 13 november 1995, blz. 1 onderaan, en blz. 2, bovenaan, waaruit blijkt dat de man het verweer van de vrouw niet langer heeft weersproken: p.v. ook overgelegd als onderdeel van prod. 7 bij beroepschrift; de beschikking van 20 mei 1996 van de Rechtbank, r.o. 3.2, laatste streepje, waarin is beslist dat niet is gebleken dat de vrouw inkomsten uit verhuur heeft die zij ten tijde van de bestreden beschikking niet had: beschikking ook overgelegd als onderdeel van prod. 7 bij beroepschrift; de brief van 15 december 2004 van de advocaat van de vrouw aan de Rechtbank waarin nog eens met verwijzing naar eerdere stukken is benadrukt dat met inkomsten uit verhuur destijds in 1994 wel degelijk rekening is gehouden: prod. 12 bij beroepschrift);

•

Grief III: het eerder aangevoerde maakt ook dat overigens de berekening van de Rechtbank niet klopt.

De door de vrouw gemotiveerd en geadstrueerd gepresenteerde stelling dat ten tijde van het vaststellen van de alimentatie in 1994 wel rekening is gehouden met de inkomsten uit verhuur, en dat die inkomsten uit verhuur niet kunnen worden aangemerkt als een gewijzigde omstandigheid, althans dat een en ander niet kan leiden tot de conclusie dat sprake is van inkomsten die in mindering moeten worden gebracht op de behoefte van de vrouw, althans op de alimentatie, heeft het Hof niet kunnen afdoen als het heeft gedaan in r.o. 7. Een en ander biedt onvoldoende inzicht in 's Hofs redenering, waarbij (voorts en temeer) bedacht moet worden dat het oordeel van de Rechtbank, als hiervoor geciteerd, uitgaat van de veronderstelling dat destijds geen rekening is gehouden met de inkomsten uit verhuur, en dat het er in de grieven om gaat of inkomsten aan de zijde van de vrouw toentertijd al dan niet in aanmerking waren genomen, weshalve de gemotiveerde stellingen van de vrouw ten betoge dat zulkswel het geval was niet konden worden gepasseerd zonder nadere motivering.

Voor zover in de beschikking door het Hof wordt voortgebouwd op het in r.o. 7 besliste, zoals in r.o. 16 en 17, kan de beschikking ook in zoverre niet in stand blijven.

3

Bij haar in hoger beroep bestreden beschikking van 25 januari 2005 heeft de Rechtbank de door de man aan de vrouw te betalen alimentatie bepaald op € 2.008,52 per maand, en met ingang van 1 april 2005 op € 544,18 per maand. In de in cassatie bestreden beschikking heeft het Hof met vernietiging in zoverre van de beschikking van de Rechtbank de alimentatie voor de periode van 25 januari 2005 tot 1 april 2005 vastgesteld op € 1.448,52 per maand, en met ingang van 1 april 2005 op nihil. Deze, op 11 januari 2006 gegeven, beschikking leidt derhalve tot een aanzienlijke terugbetalingsverplichting van de vrouw. Uit 's Hofs beschikking blijkt echter niet, zulks ten onrechte, dat het Hof (kenbaar) heeft beoordeeld in hoeverre in redelijkheid van de vrouw kan worden verlangd dat deze gehouden is tot terugbetaling van hetgeen haar aan alimentatie op grond van de beschikking van de Rechtbank reeds is verschaft, zulks mede gelet op het consumptieve karakter van alimentatie (waarop het Hof in r.o. 11 zelf overigens ook wijst). Nadere motivering van de (impliciete) beslissing dat van de vrouw terugbetaling kan worden gevergd, was temeer geïndiceerd nu uit 's Hofs beschikking, en uit de overige stukken, niet blijkt van een zodanige financiële situatie van de vrouw dat terugbetaling van het (aanzienlijke; ongeveer € 6.430,--) bedrag niet zeer belastend zal zijn (vgl. HR 20 september 2002, NJ 2003-47 en HR 17 september 2004, NJ 2005-226). Aldus is de beslissing van het Hof niet naar de eisen der wet met redenen omkleed.

MITSDIEN de Hoge Raad op grond van dit middel de aangevallen beschikking zal vernietigen, met zodanige verdere beslissing als de Hoge Raad juist zal achten; kosten rechtens.

[plaats], 4 april 2006

Advocaat

Deze functie is alleen te gebruiken als je bent ingelogd.