HR, 20-12-2002, nr. C01/121HR

In cassatie kan worden uitgegaan van de feiten zoals deze zijn vastgesteld door de Kantonrechter te Tiel in rov. 1.a-g van zijn vonnis waarvan ook de Rechtbank Arnhem is uitgegaan (rov. 1). Tevens vermeld ik enkele m.i. relevante feiten waarover tussen partijen overeenstemming bestaat.

Recticel had een divisie ("Pacros") die polyetherschuim verwerkte in Waspik. Zij heeft een reorganisatie doorgevoerd waarbij de vestiging te Waspik per 1 april 1996 werd gesloten.

In november 1995 werd een werkgelegenheidsplan afgesloten tussen Recticel en Industrie- en Voedingsbond C.N.V. en FNV.

Het werkgelegenheidsplan1. bepaalt onder meer:

Art. 11A van het Pacros-werkgelegenheidsplan geeft nog een regeling ter zake van reistijd gedurende de eerste twee jaar.

Recticel heeft met een aantal werknemers de zogenaamde meerij-overeenkomst gesloten. Deze meerij-overeenkomst is voor onbepaalde tijd aangegaan en kan door ieder van partijen worden opgezegd met inachtneming van een opzegtermijn van een maand.

Recticel heeft bij brief van 28 mei 1998 deze meerij-overeenkomst aanvankelijk opgezegd per 1 juli 1998. Na overleg heeft Recitel de regeling opgezegd per 1 mei 1999.

De President van de Rechtbank Arnhem heeft in zijn vonnis van 30 juni 1999 Recticel veroordeeld om de per 1 maart 1999 ingevoerde reiskostenvergoeding voor de ex-Pacrosmedewerkers op te schorten tot 1 maart 2000 en de regeling conform art. 11 B van het werkgelegenheidsplan voort te zetten tot 1 maart 2000.2. Hij oordeelt dat in een bodemprocedure uitgezocht moet worden wat de bedoeling van partijen is geweest ten aanzien van de mogelijkheden om de meerij-overeenkomst tussentijds, na het derde jaar, te beëindigen. Het vonnis is in hoger beroep bij arrest van 14 september 1999 door het Hof Arnhem bekrachtigd.

FNV heeft Recticel op 26 juli 1999 gedagvaard voor de Kantonrechter te Tiel en gevorderd Recticel te veroordelen tot:

Aan deze vorderingen heeft FNV onder meer ten grondslag gelegd dat de meerijregeling van het werkgelegenheidsplan voor onbepaalde tijd is overeengekomen (inl. dagv. onder 9) en dat Recticel niet rechtsgeldig heeft opgezegd (cvr onder 16). FNV meent primair5. dat het werkgelegenheidsplan een CAO is en beroept zich op art. 12 Wet CAO (nietigheid van afwijkende bedingen) (cvr onder 4-9). Ook meent FNV dat sprake is van nawerking op grond van het feit dat de reiskostenregeling onderdeel is geworden van de individuele arbeidsovereenkomsten (inl. dagv. onder 13 en cvr onder 20).

FNV draagt uit dat het uitdrukkelijk de bedoeling is geweest de "kilometervergoeding" zonder beperking in de tijd voort te zetten (onder 12 en 13). Zij meent - naar ik begrijp - dat de vergoeding zoals deze volgens Recticel zou gelden niet in alle gevallen de werkelijke kosten dekt (cvr onder 14 en 15).

De "tekst" van de individuele overeenkomsten is niet in overleg met FNV "overeengekomen" (onder 10).

Bij cve heeft FNV een verklaring van 18 juni 1999 overgelegd van [betrokkene 1], in 1995 hoofd P&O van Recticel en verantwoordelijk voor het werkgelegenheidsplan en de uitvoering daarvan (prod. 8). Hij verklaart daarin onder meer met betrekking tot genoemd art. 11B:

Recticel heeft de stellingen van FNV gemotiveerd betwist. Zij heeft zich onder meer op het standpunt gesteld dat art. 11B van het werkgelegenheidsplan een beperkte duur had (cva onder 5.1-5.86.), dat zij ten opzichte van haar medewerkers het gelijkheidsbeginsel moet hanteren (onder 5.10) en dat zij art. 11B van het werkgelegenheidsplan niet tegenover FNV behoefde op te zeggen en kon volstaan met het opzeggen van de meerij-overeenkomsten (onder meer mva onder 11).

In zijn vonnis van 29 maart 2000 heeft de Kantonrechter de vorderingen van FNV afgewezen. Na het plan te hebben gekwalificeerd als een collectieve arbeidsovereenkomst in materiële zin (rov. 5), overweegt de Kantonrechter dat de regeling van art. 11B van het werkgelegenheidsplan door tijdsverloop is "geëxpireerd" (rov. 11).

FNV heeft hoger beroep ingesteld. Zij zet uiteen dat de kern van het geschil is gelegen in de vraag of opzegging van de ter uitvoering van het onder 1.4 geciteerde art. 11B met de individuele werknemers afgesloten overeenkomsten ertoe leidt dat ook art. 11B van de baan is. Anders dan Recticel beantwoordt zij die vraag ontkennend (appèldagvaarding onder 3; zie verder onder 10). In cassatie is met name grief 1, die hierop inhaakt, van belang.

Hetgeen Recticel als verweer op grief 1 heeft uitgedragen, leent zich nauwelijks voor een verkorte weergave. Naar de kern genomen, komt hetgeen zij te berde brengt, als ik het goed zie, op het volgende neer. Gedurende de eerste twee jaar na overplaatsing ontvingen de betrokken werknemers een kilometervergoeding die wezenlijk hoger was dan de vergoeding voor dienstreizen met een privé-auto (te weten 44 cent per kilometer). In het derde jaar werd de kilometervergoeding teruggebracht tot 44 cent. Deze 44 cent week af van de algemene reiskostenvergoeding die alle medewerkers van Recticel ontvingen, te weten f 270 per maand voor "alle woon- werkverkeer". Waar in art. 11B wordt gesproken van "ingaande het derde jaar na overplaatsing" is bedoeld: gedurende het derde jaar (mva onder 6-9).7. Daarom was opzegging van (art. 11B van) de Pacros-overeenkomst niet nodig (onder 11).

In haar vonnis van 18 januari 2001 heeft de Rechtbank het bestreden vonnis vernietigd en opnieuw rechtdoende Recticel veroordeeld tot betaling van de kilometervergoeding van f 0,44 aan de "betrokken ex-Pacrosmedewerkers" bij Recticel over de maand mei 1999. Zij stelt voorop dat partijen het in zoverre (terecht) met elkaar eens zijn dat de regeling, zoals neergelegd in artikel 11B, ten minste voor drie jaar gold, zodat Recticel voor 1 maart 1999 die regeling in geen geval kon opzeggen (rov. 5).

Daarop wordt overwogen:

FNV heeft tijdig beroep in cassatie ingesteld. Recticel heeft geconcludeerd tot verwerping van het beroep. Partijen hebben hun standpunten schriftelijk doen toelichten.

De kwestie die partijen verdeeld houdt is, naar ik meen, door partijen in appèl juist weergegeven in de hun hierboven onder 2.6 en 2.7 samengevatte stellingen. Aldus gaat het naar de kern genomen om een simpele zaak. Al hetgeen partijen - in het bijzonder in eerste aanleg - overigens te berde hebben gebracht, is daarmee van zeer weinig belang.

Een werkgelegenheidsplan moet worden uitgelegd in overeenstemming met de voor de uitleg van bepalingen uit een collectieve arbeidsovereenkomst in het arrest Gerritse/Sluiskil8. aanvaarde regel.9. Dat wil zeggen dat de bewoordingen van het plan, gelezen in het licht van de gehele tekst van die overeenkomst, in beginsel van doorslaggevende betekenis zijn. Voor zover in deze zaak van belang kan ook de aannemelijkheid van de rechtsgevolgen een rol spelen.10.

Het weinig duidelijke oordeel van de Rechtbank moet m.i. als volgt worden begrepen:

Het oordeel dat de Pacros-overeenkomst opzegbaar is heeft de Rechtbank gebaseerd op twee factoren:

Met enige goede wil zou de onder 3.4 sub b genoemde omstandigheid in het juridisch kleed van de onaannemelijkheid van de door FNV bepleite uitleg kunnen worden gehuld. Het oordeel van de Rechtbank komt er - in deze lezing - op neer dat onaannemelijk is dat partijen hebben beoogd om de - in vergelijking met de andere werknemers - bijzonder hoge reiskostenvergoeding voor onbeperkte tijd en zonder de mogelijkheid tot opzegging te laten gelden.

Onderdeel 3 brengt hiertegen in dat dit oordeel "óók niet zonder meer op enige voldoende begrijpelijke wijze (mede) redengevend kan zijn" voor het oordeel dat opzegging na drie jaar mogelijk was.

Anders dan FNV meen ik dat dit oordeel wel degelijk mede redengevend kan zijn. In het licht van de tekst van art. 11B van de Pacros-overeenkomst is dit argument evenwel, zonder nadere redengeving die ontbreekt, onvoldoende klemmend om het resultaat waartoe de Rechtbank is geraakt zelfstandig te kunnen dragen.

Art. 11B zelf houdt immers geen beperking in de tijd in. Het onderdeel wijst daar - zij het in enigszins ander verband - terecht op. De daarin verwoorde klacht slaagt.

Ten overvloede stip ik nog aan dat de onderhandelaar van Recticel - in een door haar zelf in geding gebracht stuk - heeft aangegeven dat de bedoeling was dat zodanige beperking niet zou gelden; zie hierboven onder 2.3 sub 6 en 8. Ik voor mij zou menen dat een ontboezeming van de onderhandelaar namens een werkgeverspartij gewicht in de schaal kan

leggen voor een op zich mogelijke uitleg ten nadele van de betrokken partij van een CAO of een regeling als de onderhavige.

Immers kan niet gemakkelijk worden aanvaard dat een werkgever/CAO-partij de vruchten zou plukken van een klaarblijkelijk niet bedoelde - en dus foutieve - formulering van de tekst. Zulks is m.i. niet strijdig met de rechtspraak van Uw Raad. De regel waarin zeer groot gewicht toekomt aan de bewoordingen is immers geen wet van meden en perzen. Deze geldt slechts in beginsel.11. Bovendien zijn er m.i. ook andere juridische technieken om te kunnen komen tot hetgeen hier wordt bepleit.

Hoe dit ook zij, in casu onderstreept de verklaring van [betrokkene 1] de juistheid van de gekozen bewoordingen waaruit geen beperking in de tijd blijkt. Er bestaat dan geen grond om zo'n niet beoogde beperking te gaan construeren.

Bij deze stand van zaken behoeft bovendien nadere toelichting - die ontbreekt - waarom enkel en alleen uit de omstandigheid dat sprake is van een overgangsregeling valt af te leiden dat terstond na drie jaar kan worden opgezegd.12.

Ook onderdeel 2 slaagt.

FNV heeft inderdaad aangevoerd dat zij niet betrokken was bij de totstandkoming van de met de individuele werknemers aangegane overeenkomsten; zie onder 2.2.3. Daarom is onbegrijpelijk waarom een artikel in die - nog wel posterieure - overeenkomsten gewicht in de schaal zou leggen bij de uitleg van de Pacros-overeenkomst.

Onderdeel 413. klaagt er bovendien - geparafraseerd weergegeven - terecht over dat de Rechtbank, door in belangrijke mate te gaan leunen op de onder 3.12 genoemde overeenkomsten de hierboven onder 3.2 genoemde uitlegmaatstaf heeft veronachtzaamd.

Het voorafgaande brengt mee dat ook de voortbouwende klacht - die zich kant tegen het hiervoor onder 3.3 sub b weergegeven oordeel - van onderdeel 5 gegrond is.

Strikt genomen is geen afzonderlijke - in elk geval geen duidelijke - klacht gericht tegen rov. 7. M.i. behoeft dat FNV niet op te breken. Onder 3.3 gaf ik reeds aan dat rov. 5 en 7 één geheel vormen. Of iets anders gezegd: rov. 7 bouwt (mede) voort op rov. 5. Wordt één van de (schaarse) fundamenten van het knutselwerk van de Rechtbank weggeslagen dan stort het geheel in. Daarom is voldoende om rov. 5 met vrucht te bestrijden.

Bij deze stand van zaken behoeft onderdeel 6 geen bespreking. Zo nodig kan de verwijzingsrechter aandacht besteden aan hetgeen daarin is verwoord.

Onderdeel 1 behelst geen afzonderlijke klacht; aldus ook s.t. mrs Swelheim en Sagel onder 14.

Conclusie

Deze conclusie strekt tot vernietiging van het bestreden vonnis.

De Procureur-Generaal bij de

Hoge Raad der Nederlanden,

Advocaat-Generaal