HR, 02-03-2001, nr. R00/088HR

1.1.

1.2.

1.3.

1.4.

1.5.

1.6.

1.7.

1.8.

1.9.

2.

2.1.1.

Middel 1 voert aan dat de Staat er ten onrechte van uitgaat dat [verzoekster] van geboorte Nederlandse is. Ik neem aan dat dit in zoverre een verschrijving is, dat het middel moet bedoelen dat de rechtbank dit ten onrechte heeft aangenomen.

In ro. 4.1. van haar beschikking heeft de rechtbank overwogen dat [verzoekster] bij haar geboorte op 17 maart 1943 de Nederlandse nationaliteit heeft verkregen. Deze overweging bouwt voort op ro. 2.1. waarin de rechtbank heeft vermeld dat [verzoekster] heeft aangevoerd dat zij bij haar geboorte de Nederlandse nationaliteit heeft verkregen(4).

2.1.2.

Het middel, zoals hiervóór opgevat, keert zich daarmee tegen een feitelijke, gemotiveerde en geheel begrijpelijke vaststelling door de rechtbank (steunend op een mededeling van verzoekster zelf) en kan reeds daarom niet slagen.

Overigens loopt het middel ook op andere omstandigheden vast, zoals gebrek aan belang(5).

2.2.1.

Middel 2 betoogt dat het onbegrijpelijk en in strijd met de wet, elementaire rechtsbeginselen en de algemene beginselen van behoorlijk bestuur is dat [verzoekster] nimmer op de hoogte is gesteld van het onderzoek naar haar nationaliteit.

2.2.2.

Het middel berust, als ik het goed begrijp, op de gedachte is dat [verzoekster], indien zij van een en ander op de hoogte was gesteld, zich tot de Nederlandse ambassade in Paramaribo had kunnen wenden, teneinde wederom in het bezit te worden gesteld van een Nederlands paspoort.

2.2.3.

Daargelaten of deze stelling nationaliteitsrechtelijk enige betekenis heeft, richt het middel zich niet tegen enige expliciete of impliciete beslissing van de rechtbank(6). Het kan daarom niet tot cassatie van de bestreden beschikking leiden.

2.3.1.

Middel 3 is gericht tegen ro. 4.5. (en 4.6.) van de bestreden beschikking.

Aldaar heeft de rechtbank uit in de voorafgaande rechtsoverwegingen (m.n. ro. 4.4.) genoemde omstandigheden afgeleid dat [verzoekster] in de betrokken periode (september 1983 tot september 1985) de wil had haar woonplaats in Nederland prijs te geven.

2.3.2.

Op grond van het in deze zaak toepasselijke(7) art. 5, lid 2 (oud) TO verkregen onder meer die Nederlanders die, zoals [verzoekster], in Suriname waren geboren en die op 25 november 1975 buiten Suriname hadden verbleven en zodoende hun Nederlandse nationaliteit behouden hadden, van rechtswege de Surinaamse nationaliteit, indien zij gedurende twee jaren in Suriname hetzij woonplaats, hetzij werkelijk verblijf hadden.

Volgens de jurisprudentie van de Hoge Raad moet deze bepaling aldus worden verstaan dat de conclusie dat een persoon zijn woonplaats elders heeft opgegeven en deze heeft gevestigd in Suriname, dan wel aldaar zijn werkelijk verblijf heeft, alleen dan gerechtvaardigd is, indien aan de wil van de betrokkene zijn tevoren bestaande woonplaats prijs te geven, in redelijkheid niet kan worden getwijfeld(8).

2.3.3.

Volgens dit middel heeft de rechtbank een onjuist criterium aangelegd.

In het wel uitvoerige maar niet steeds even heldere middel kan men verder wellicht de klacht lezen dat het oordeel van de rechtbank, als zou aan art. 5, lid 2 (oud), TO zijn voldaan, onvoldoende gemotiveerd of onbegrijpelijk is.

2.3.4.

In ro. 4.2. heeft de rechtbank vooropgesteld dat zij moest nagaan of [verzoekster] tussen 25 november 1975 en 1 januari 1986 gedurende een periode van twee jaren in Suriname hetzij woonplaats, hetzij werkelijk verblijf heeft gehad, en of uit omstandigheden valt af te leiden dat in redelijkheid niet getwijfeld kan worden aan haar wil om haar woonplaats in Nederland prijs te geven.

Met deze overweging heeft de rechtbank het juiste criterium vgl. § 2.3.2.) toegepast. De rechtsklacht van het middel is derhalve vergeefs voorgesteld.

2.3.5.1.

De rechtbank heeft gememoreerd (ro. 4.4.) dat aan [verzoekster], toen zij in 1983 nog in Den Haag verbleef, na vermissing van haar Nederlandse paspoort een laissez-passer is afgegeven voor vertrek naar Suriname.

Zij heeft vermeld dat een van de gronden - hier waarschijnlijk toepasselijk - voor afgifte van zulk een reisdocument is dat er geen tijd is langs reguliere weg een paspoort te verstrekken.

2.3.5.2.

Vervolgens heeft de rechtbank overwogen (ro. 4.5) dat [verzoekster], ten tijde van de behandeling van de zaak in feitelijke instantie (29 maart 2000) en nog steeds in Suriname verbleef(9) en er niet in was geslaagd aan te tonen dat zij vóór 12 september 1985 getracht heeft een Nederlandse paspoort te verkrijgen(10) teneinde Suriname te kunnen verlaten.

Inmiddels was [verzoekster] wel in het bezit van een geldig reisdocument, maar zij verbleef nog steeds in Suriname. Ook heeft zij niet aangetoond dat zij direct nadat zij over een geldig reisdocument was komen te beschikken naar Nederland is vertrokken teneinde haar woonplaats hier te landen weer te betrekken, of daartoe enige poging heeft ondernomen.

2.3.5.3.

Uit de genoemde omstandigheden heeft de rechtbank afgeleid dat [verzoekster] in de beslissende periode (september 1983-september 1985) de wil had haar woonplaats in Nederland prijs te geven.

2.3.6.1.

Ik teken aan dat de bestaande rechtspraak niet uitsluit dat belanghebbenden die een dubbele woonplaats (in Nederland en in Suriname) willen hebben, behoren tot degenen die de wil hebben hun woonplaats niet op te geven(11).

De wet (art. 1:10 BW) sluit niet uit "dat iemand met twee of meer woningen zodanige betrekkingen onderhoudt, dat beide als woonstede zijn te beschouwen"(12).

Art. 5, lid 2 (oud) TO, houdt met deze mogelijkheid echter geen rekening: "Indien zij(13) zich daar(14) vestigen, verkrijgen zij van rechtswege de Surinaamse nationaliteit, zodra zij daar ten minste twee jaar hebben gewoond."(15)

2.3.6.2.

Ook als men veronderstelt dat in de onderhavige samenhang dubbele woonplaats mogelijk is en dat de intentie een woonplaats in Nederland te behouden, naast een woonplaats in Suriname, voldoende kan zijn, dan volgt in deze zaak uit de feitelijke vaststellingen door de rechtbank dat dit geval zich hier niet heeft voorgedaan.

2.3.7.1.

In feitelijke aanleg heeft [verzoekster] gesteld dat zij zowel bij het CBB(16) als bij het consulaat heeft gevraagd naar haar laissez-passer, doch dat zij telkens aan het lijntje werd gehouden.

Naar aanleiding van de stelling van de Staat in diens brief van 20 januari 2000, dat niet is gebleken dat [verzoekster] om afgifte van een Nederlands paspoort heeft gevraagd, heeft [verzoekster] voorts gesteld(17) dat zij bij de Nederlandse ambassade in Paramaribo heeft gevraagd om een Nederlands paspoort, doch dat zij te horen kreeg dat ze moest wachten.

2.3.7.2.

Doordat zij noch een laissez-passer noch een paspoort had, kon [verzoekster] naar eigen zeggen niet naar Nederland terugkeren.

Uiteindelijk werd haar gezegd dat haar laissez-passer bij een brand verloren was gegaan en heeft zij, na genoemde tweejaarsperiode, in december 1986, noodgedwongen een Surinaams paspoort geaccepteerd.

2.3.7.3.

Voorts heeft [verzoekster] gesteld dat zij, toen zij eenmaal een Surinaams paspoort had, enkele malen naar Nederland is gereisd(18).

2.3.8.1.

De casuspositie vertoont enige overeenkomst met de zaak die leidde tot een eerdere uitspraak van de Hoge Raad, waarbij het beroep op behoud van het Nederlanderschap in een in zoverre vergelijkbaar geval gegrond is verklaard(19).

Een verschilpunt is echter dat in laatstbedoelde zaak de Hoge Raad, optredend als feitenrechter(20), een bepaalde uitleg aan de omstandigheden had gegeven. Daaruit volgt niet dat de rechtbank thans, in een vergelijkbare zaak, de omstandigheden op identieke wijze zou moeten uitleggen.

Ook de feitencomplexen tonen verschillen. In de eerdere zaak was het paspoort door de Nederlandse autoriteiten (de Nederlandse ambassade te Paramaribo) ingenomen. Daarvan was hier geen sprake. Een Surinaamse instantie zou de laissez-passer hebben ingehouden - mogelijk ging het om een als tijdelijk bedoelde handeling - en vervolgens zou het document bij een brand verloren zijn gegaan.

2.3.8.2.

De rechtbank heeft geen aanleiding gezien de door [verzoekster] gestelde omstandigheden zodanig te beoordelen dat zij [verzoeksters] verzoek, naar analogie met de in noot 18 genoemde zaak, gegrond zou achten.

De waardering van de feitelijke omstandigheden moet aan de rechtbank, als instantie die de feiten vaststelt worden overgelaten.

2.3.8.3.

Onbegrijpelijk acht ik de waardering door de rechtbank van de omstandigheden niet. Van vrijwel geen daarvan was bewijs aangeboden, laat staan geleverd.

Nu mag het waar zijn dat het leveren van bewijs van omstandigheden als de gestelde moeilijk is, het is anderzijds begrijpelijk dat de rechter een dergelijk feitenrelaas kritisch tegemoet treedt, juist als het sterk lijkt op de feiten in een (gepubliceerde) eerdere zaak, die voor de verzoeker in die zaak tot succes heeft geleid.

2.3.9.

Het voorgaande brengt mij tot de slotsom dat de motiveringsklacht, voor zover men deze in middel 3 besloten acht, faalt.

2.4.1.

Middel 4 voert ten eerste aan dat alleen de o.v.j. en niet het Ministerie van Justitie, procespartij kan zijn in de onderhavige procedure.

In de tweede plaats betoogt het middel dat er in de onderhavige procedure sprake is van verplichte procesvertegenwoordiging.

Een en ander leidt volgens het middel tot de conclusie dat de rechtbank geen kennis had mogen nemen van de door de Staat en de o.v.j. overgelegde producties. Het middel beroept zich hierbij op art. 429h io. 429d Rv. Wel mag de Staat volgens het middel, op grond van art. 429f, lid 4, Rv.(21), tijdens zittingen het woord voeren en, op grond van art. 429h, lid 1, Rv, met toestemming van de rechter, tijdens de mondelinge behandeling een verweerschrift overhandigen aan verzoeker en de rechter(22). Dit laatste is volgens het middel i.c. echter niet gebeurd.

2.4.2.

Voor zover het middel betoogt dat alleen de o.v.j. (naast verzoeker) procespartij is, miskent het de rol van het OM en de Staat in procedures als de onderhavige.

Art. 18, lid 1, RWN schrijft voor dat de rechtbank het OM hoort. Dit maakt het OM echter nog niet tot vertegenwoordiger van de Staat of tot belanghebbende in de zin van art. 18, lid 2, RWN. Het OM neemt een zelfstandige positie in.

De Staat daarentegen wordt volgens vaste jurisprudentie van de Hoge Raad wel als belanghebbende in de zin van art. 18, RWN aangemerkt(23).

2.4.3.

Voor het OM geldt geen verplichte procesvertegenwoordiging(24), zeker niet als het op de voet van art. 324 Rv. (of, zoals hier, op grond van de vergelijkbare bepaling van art. 18, lid 1, RWN) wordt gehoord.

2.4.4.1.

Van meer belang is de klacht van het middel dat de Staat voor het indienen van een verweerschrift en het overleggen van producties procureur had moeten stellen, en dat de rechtbank, nu de Staat dit niet heeft gedaan, geen kennis had mogen nemen van de producties die de Staat heeft ingebracht.

2.4.4.2.

Uit art. 429 h, lid 1, io. art. 429d, lid 3 Rv.(25) volgt dat indiening van een verweerschrift door een procureur moet geschieden.(26). Van overige processtukken is minder duidelijk of zij al of niet slechts door tussenkomst van een procureur kunnen worden ingediend(27).

2.4.4.3.

In procedures als de onderhavige is het gebruikelijk dat de Staat in feitelijke aanleg zonder tussenkomst van een procureur optreedt.

Poortman heeft deze kwestie aan de kaak gesteld en betoogd dat een wettelijke basis ontbreekt om, buiten de mondelinge behandeling om, zonder tussenkomst van een procureur stukken in het geding te brengen(28).

2.4.4.4.

[Verzoekster] heeft dit verweer in feitelijke aanleg echter niet gevoerd. M.i. kan zij dit niet voor het eerst in cassatie doen.

Hierbij is van belang dat het voorschrift van art. 429h, lid 1, io. art. 429d, lid 3 Rv. niet van openbare orde is(29). Anders dan art. 133, lid 1, Rv., dat bepaalt dat de eiser in een rechtbankprocedure verplicht is in het dagvaardingsexploot procureur te stellen, dreigt art. 429d, lid 3, Rv. immers niet met nietigheid.

2.4.4.5.

Mede omdat niet valt in te zien dat [verzoekster] in haar verdediging is geschaad door het achterwege blijven van procureurstelling door de Staat in feitelijke aanleg, gaat het hier m.i. niet om een voorschrift dat de rechtbank ambtshalve had moeten toepassen.

Een dergelijke uitleg van het voorschrift van art. 429h, lid 1, io. art. 429d, lid 3 Rv. strookt m.i. ook met de informele procesgang van de verzoekschriftprocedure(30), en zeker van een procedure op de voet van de artt. 17 e.v. RWN, als de onderhavige.

2.4.4.6.

Overigens kan men zich afvragen of de brief van de Staat van 20 januari 2000 wel als een verweerschrift moet worden aangemerkt.

De rechtbank spreekt, in ro. 1.2 van de bestreden beschikking, niet van een verweerschrift maar van een brief. Dit zou men kunnen aanmerken als een aan de rechtbank als feitenrechter voorbehouden uitleg van gedingstukken(31).

2.4.5.

Op een en ander stuit het middel af.

3.

1.

Uit de stukken blijkt dat [verzoekster] ook eerder voor langere tijd in Suriname heeft verbleven, nl. van 21 januari 1981 tot 14 januari 1983. Vgl. inl. verzoekschr. nr. 6, p. 1, en de uitdraai GBA van 10 november 1997 (bijlage bij het inl. verzoekschr.) Vgl. voorts de brief van de Staat van 20 januari 2000, p. 1 en pleitnotitie adv. [verzoekster] van 29 maart 2000, p. 1.

2.

Brief van 20 januari 2000, p. 3 .

3.

Zie pleitnotitie van 29 maart 2000, p. 5.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.