HR, 22-09-2000, nr. R99/189HR

Verzoekster tot cassatie, de vrouw, en verweerder in cassatie, de man, zijn op 28 april 1967 met elkaar gehuwd. Bij beschikking van de rechtbank te ‘s-Hertogenbosch van 6 januari 1995 is de echtscheiding tussen partijen uitgesproken. Die beschikking is ingeschreven in de registers van de burgerlijke stand op 20 februari 1995.

Vervolgens heeft de rechtbank bij beschikking van 6 december 1996 de volgende beslissingen genomen:

“1. De aandelen Farmerhoeve B.V. worden toegedeeld aan de man.

De levensverzekeringsverplichting en de stamrechtverplichting in [A] B.V. worden toegedeeld aan de vrouw.

Het paard Farmer is voor ƒ 80.000,- toegedeeld aan de vrouw, met welke toedeling rekening moet worden gehouden bij de vaststelling van de aan de vrouw nog toekomende vordering uit overbedeling.

De claim [..] blijft onverdeeld.

De aan de vrouw toekomende vordering uit overbedeling of het restant daarvan zal door de man ten allen tijde in kontanten kunnen worden afgelost doch tenminste zal een aflossingsverplichting gelden van ƒ 600,- per week, mits deze deugdelijk kan worden gesecureerd, bijvoorbeeld door een tweede hypotheek op het onroerend goed van Farmerhoeve B.V.

Over het restant zal de man een rente verschuldigd zijn gelijk aan de wettelijke rente die thans 5% op jaarbasis bedraagt.”

Voorts heeft de rechtbank de zaak pro forma aangehouden tot 1 februari 1997 teneinde partijen in de gelegenheid te stellen op basis van haar uitspraak tot (notariële) verdeling en een definitieve vaststelling van de overbedelingsverplichting te geraken en een deugdelijke zekerheid tot stand te brengen ingeval de man gebruik zou maken van de mogelijkheid tot aflossing in termijnen en hen in staat te stellen eventuele geschillen daarover alsnog voor te leggen aan de rechtbank, waartoe de meest gerede partij zich alsdan tot de rechtbank zou kunnen wenden. Het meer of anders verzochte, waaronder het alimentatieverzoek van de vrouw, heeft de rechtbank afgewezen.

Bij beschikking van 20 februari 1998 heeft de rechtbank de man veroordeeld om tegen behoorlijk bewijs van kwijting aan de vrouw te betalen ƒ 119.614,-, vermeerderd met de wettelijke rente over dat bedrag vanaf 6 december 1996 tot aan de dag der algehele voldoening, alsmede tot betaling van de wettelijke rente over een bedrag van ƒ 372.437,- vanaf 6 december 1996 tot aan de dag waarop dat bedrag is voldaan.

De rechtbank heeft aangehouden de beslissingen met betrekking tot:

Bij beschikking van 11 september 1998 heeft de rechtbank de man veroordeeld om in aanvulling op de beschikking van 20 februari 1998 tegen behoorlijk bewijs van kwijting aan de vrouw te betalen ƒ 1.852,05, vermeerderd met de wettelijke rente over dat bedrag vanaf 6 december 1996 tot aan de dag der algehele voldoening.

Van deze laatste beschikking heeft de vrouw hoger beroep ingesteld bij het Gerechtshof te ‘s-Hertogenbosch, alsmede van de beschikking van 20 februari 1998, “voor zover deze de claim [..] betreft en de waarde van het onroerend goed.” Zij verzocht daarbij de beschikking van 11 september 1998 te vernietigen.

Bij beschikking van 10 september 1999 heeft het hof de bestreden beschikking bekrachtigd voor zover deze betrekking heeft op de waardering van de claim [..]. Voor het overige heeft het hof overwogen dat een nieuwe taxatie van de onroerende zaak moet plaatsvinden op basis van de vrije verkoopwaarde in het economische verkeer per 6 december 1996 en heeft het bepaald dat een nadere beschikking zal worden gegeven op 29 september 1999, waarbij drie deskundigen zullen worden benoemd ter waardering van de onroerende zaak.

Tegen de beschikking van 10 september 1999 heeft de vrouw tijdig cassatieberoep ingesteld. Het cassatiemiddel bevat vijf klachten. De man heeft geen verweerschrift ingediend.

Bespreking van het cassatiemiddel

Het middel, dat is uitgewerkt in vijf klachten, is gericht tegen het oordeel van het hof in rechtsoverweging 4.6.3 dat de onroerende zaak dient te worden getaxeerd per 6 december 1996. Het hof heeft daartoe het volgende overwogen:

“De verdeling van de gemeenschap heeft plaatsgevonden door de tenuitvoerlegging van de beschikkingen van de rechtbank van 6 december 1996, 20 februari 1998 en 11 september 1998. De vrouw is tegen deze verdeling niet opgekomen; haar bezwaren betreffen uitsluitend de waardering van de claim [..] en de waardering van de onroerende zaak, die eigendom is van Farmerhoeve B.V. De verdeling staat tussen partijen bindend vast, de rechtsstrijd in hoger beroep betreft alleen nog de waarde van deze twee bestanddelen van de huwelijksgemeenschap. Nu de rechtbank in de beschikking van 6 december 1996 de verdeling heeft vastgesteld valt niet in te zien waarom de nieuwe taxatie zou dienen te geschieden op basis van de huidige waarde van de onroerende zaak. In beginsel heeft als peildatum voor de waardering de datum van de verdeling te gelden (NJ 99, 551). De vrouw heeft naar het oordeel van het hof onvoldoende argumenten aangevoerd op grond waarvan dat in zijn algemeenheid geldende uitgangspunt in redelijkheid en billijkheid zou moeten worden verlaten.”

De eerste klacht voert aan dat het hof ten onrechte tot bovengenoemd oordeel is gekomen nu de rechtbank in de beschikking van 6 december 1996 weliswaar het overgrote deel van de activa aan de deelgenoten heeft toegedeeld doch daarbij de waarde niet heeft vastgesteld en daarmee ook de overbedelingsvordering niet heeft kunnen vaststellen.

In de tweede klacht wordt betoogd dat de vrouw tegen bedoelde beschikkingen van de rechtbank - ook ten aanzien van de waardebepaling - hoger beroep heeft ingesteld, hetgeen betekent dat de appelrechter over de waardebepaling heeft te oordelen waarmee ook het moment van verdeling (althans de peildatum waaraan de waarde van de te verdelen onroerende zaak moet worden afgemeten) ten gevolge van het appel opschuift. Het hof had als peildatum moeten aanhouden het moment waarop de waardebepaling thans in hoger beroep plaatsvindt.

De derde klacht voert aan dat niet valt in te zien dat de beschikkingen van de rechtbank zijn tenuitvoergelegd, terwijl dat criterium bovendien niet ter zake doet.

De vierde klacht betoogt dat het feit dat waardebepaling en verrekening

van de overbedelingsvordering van de goederen aanzienlijk later plaatsvindt dan de toedeling, reden vormt om naar redelijkheid en billijkheid van de hoofdregel af te wijken, hetgeen het hof heeft miskend. In ieder geval heeft het hof zijn beschikking niet voldoende gemotiveerd door van die bijzondere omstandigheden geen rekenschap te geven.

De vijfde klacht betoogt dat de beslissing van 6 december 1996 pas een

nieuwe rechtstoestand doet intreden, indien en zodra zij in kracht van gewijsde gaat. Nu tegen deze beslissing wederzijds appel is ingesteld dat per 15/16 juli 1997 is ingetrokken, kan de waardebepaling volgens dit onderdeel eerst per die datum plaatsvinden.

Ik behandel de klachten gezamenlijk.

De rechtbank heeft in haar beschikking van 6 december 1996 ingevolge art. 3:185 BW de verdeling vastgesteld. Als peildatum voor de waardering van tot de huwelijksgemeenschap behorende goederen geldt als hoofdregel de waarde ten tijde van verdeling2. Dit is slechts anders als partijen een andere datum zijn overeengekomen of als op grond van de redelijkheid en billijkheid een andere datum moet gelden. Bij vaststelling van de verdeling door de rechter komt als peildatum de datum van de uitspraak van de rechter het meest in aanmerking3. Op die dag wordt immers vastgesteld wat aan een ieder toekomt. Uiteraard kan de appelrechter naar aanleiding van een grief tot een ander oordeel omtrent het tijdstip van de verdeling komen maar dan geldt weer dat in beginsel de dag van de uitspraak van de hogere rechter als peildatum moet worden aangemerkt.

Het oordeel dat de vrouw onvoldoende argumenten heeft aangevoerd op grond waarvan de hoofdregel met betrekking tot de peildatum in redelijkheid en billijkheid zou moeten worden verlaten, was aan het hof als feitenrechter overgelaten. Aangezien de vrouw uitsluitend bij pleidooi een (ongemotiveerd) beroep heeft gedaan op het tijdsverloop acht ik het oordeel van het hof niet onbegrijpelijk en voldoende gemotiveerd.

De vrouw heeft uitsluitend hoger beroep ingesteld tegen de waardering van

enkele boedelbestanddelen en heeft geen grieven gericht tegen de beslissing om de aandelen Farmerhoeve B.V. (en daarmee de onroerende zaak) aan de man toe te delen. Het hof heeft dan ook terecht vastgesteld dat de vrouw niet tegen de verdeling is opgekomen. Dat de rechtbank de waarde van de te verdelen goederen niet heeft vastgesteld is niet relevant. Het gaat hier om het tijdstip van verdeling. Nu noch een peildatum door partijen is overeengekomen4, noch de redelijkheid en billijkheid een andere datum meebrengen, heeft het hof terecht de vaststelling van de rechtbank op 6 december 1996 als moment van verdeling aangemerkt ook al was toen de waarde van enkele activa nog niet bekend. Terecht voert de vrouw aan dat de tenuitvoerlegging van de uitspraak waarin de verdeling is vastgelegd, niet ter zake doet. Het hof heeft echter niet de tenuitvoerlegging, doch 6 december 1996 als datum van de beschikking van de rechtbank als datum van verdeling aangemerkt.

De klachten kunnen derhalve niet tot cassatie leiden.

Conclusie

De conclusie strekt tot verwerping van het beroep.

De Procureur-Generaal bij de

Hoge Raad der Nederlanden

A-G

Ontleend aan de beschikking van het Hof te ‘s-Hertogenbosch van 10 september 1999.

2 Zie HR 22 maart 1996, NJ 1996, 710 m.nt WMK; HR 6 september 1996, NJ 1997, 593 m.nt. WMK; HR 17 april 1998, NJ 1999, 550 en HR 12 december 1999, NJ 1999, 551

3 Zie Kleyn in zijn noot onder HR 6 september 1996, NJ 1997, 593. Volgens de parlementaire geschiedenis (Parl. Gesch. Inv. Boek 3, p. 1299) is met “verdeling” in titel 3.7 bedoeld het vaststellen wat aan ieder der deelgenoten toekomt en is met verdeling niet bedoeld de levering.

4 Partijen hadden aanvankelijk wel een peildatum gekozen, te weten 1 december 1994. De rechtbank heeft - gezien het tijdsverloop - in haar beschikking van 6 december 1996 gekozen voor de waarde van de onroerende zaak zoals die zou komen vast te staan na een nieuwe taxatie door makelaarskantoor Van de Krabbe te Oss. Hiertegen is niet gegriefd.